Contenu connexe Similaire à Г.Халиунаа - МОНГОЛЫН ҮНЭТ ЦААСНЫ БАГЦ СОНГОЛТ, ЭРСДЛИЙН ҮНЭЛГЭЭ, ХУВЬЦААНЫ ХАНШИЙН ТААМАГЛАЛЫН ШИНЖИЛГЭЭ, ХУВЬЦААТ КОМПАНИУДАД ЗЭРЭГЛЭЛ Т (20) 1. Монгол улсын их сургууль
Эдийн засгийн сургууль
САНХҮҮГИЙН ТЭНХИМ
ТӨЛӨӨХ ОЮУТНЫ ЭРДЭМ ШИНЖИЛГЭЭНИЙ YIII БАГА ХУРАЛД ЗОРИУЛАВ
СЭДЭВ: МОНГОЛЫНҮНЭТЦААСНЫЗАХЗЭЭЛДЭЭРХШИНЖИЛГЭЭ
“МОНГОЛЫН ҮНЭТ ЦААСНЫ БАГЦ СОНГОЛТ, ЭРСДЛИЙН ҮНЭЛГЭЭ,
ХУВЬЦААНЫ ХАНШИЙН ТААМАГЛАЛЫН ШИНЖИЛГЭЭ,
ХУВЬЦААТКОМПАНИУДАДЗЭРЭГЛЭЛТОГТООХШИНЖИЛГЭЭ”
Гүйцэтгэсэн: МУИС-ЭЗСургуулийн санхүү-менежмент 4-б ангийн
оюутан:………………………….…..Г.Халиунаа
Удирдсан: МУИС-ЭЗСургуулийн Санхүүгийн тэнхимийн
багш
доктор, тэргүүлэх профессор:....................................А.Ганзориг
Хаяг: И-мэйл: khaliunaa_88@yahoo.com
Mobile: 99671791
Улаанбаатархот,
3. ГАРЧИГ
Оршил
Нэг. Монголын хөрөнгийн зах зээл
1. Монголын хөрөнгийн зах зээлийн өнөөгийн байдал
2. Хөрөнгийн зах зээлийн хөгжилд тулгамдаж буй асуудал
Хоёр. Үнэт цаасны багц сонголт
1. Марковичын багц сонголтын онол
2. Шинжилгээ судалгааны хэсэг-1 /Маркович багц сонголт-Монголын үнэт цаасны
зах зээл/
Гурав. Эрсдэлийн үнэлгээ
1. Хувьцааны багцын эрсдэлийн үнэлгээ-/Var (Value at risk) арга
2. Шинжилгээ судалгааны хэсэг-2 /Хамгийн их эрсдэлийн үнэлгээ/
Дөрөв. Ханшийн таамаглалын шинжилгээ
1. Хувьцааны цувааг таамаглах загвар
2. Шинжилгээ судалгааны хэсэг-3 /ARIMA time series data/
Тав. Хувьцааткомпаниудадзэрэглэлтогтоохнь
1. Компаний зэрэглэл тогтооход SOCELB зарчмыг баримтлах нь
2. Шинжилгээнийхэсэг-4 /12 ХК-дзэрэглэлтогтоохшинжилгээ/
Дүгнэлт
Хавсралт
Ашигласанматериал
4. Өмнөх үг
Монгол улс зах зээлийн эдийн засгийн тогтолцоонд шилжсэнээс хойш байгагүй хугацаа
өнгөрч байна. Улс маань бүхлээрээ шинэ тогтцод шилжихээр эргэлт буцалтгүй шийдсэн тэр л 90ээд оноос эдүгээ хүртэлх 10 гаруй жилийн хугацаанд эрс тэрс өөрчлөлт шинэчлэлтийг амсаж
ирсэн. Тэр дундаа ардчилсан зах зээлийг бүрдүүлэхэд чухал үүрэг гүйцэтгэх хувийн өмчийг
иргэн бүрт бий болгох зорилгоор өмч хувьчлалыг ногоон цэнхэр тасалбар тарааж явуулсан.
Чухам энэ л үе хөрөнгийн зах зээлийн хөгжлийн түүхэн үеийн эхлэл байсан билээ.
Дэлхийн практикаас харахад улс орны эдийн засгийн хөгжилд чухал нөлөө үзүүлдэг хүчин
зүйл нь хөрөнгийн зах зээл байдаг. Манай орны хувьд арван наймхан жилийн түүхтэй хөрөнгийн
зах зээлийн хөгжил бусад улс орнуудтай харьцуулахад харьцангуй залуу бөгөөд сул зах зээл юм.
Санхүүгийн зах зээл сул хөгжсөн улс орны хувьд иргэд нь үнэт цаасаар дамжуулан хөрөнгө
оруулалт хийх талаар мэдлэг бага, компаниуд нь үнэт цаас гаргаж хөрөнгө дайчлах туршлага,
чадваргүй байдаг нь уг зах зээлийг хөгжүүлэхэд нэг гол саад бэрхшээл болж байдаг. Тийм ч
учраас иргэд болон компаниуд орлогын эх үүсвэрээ нэмэгдүүлэх зорилгоор санхүүгийн зах зээл
дээр ихээхэн хэмжээний хөрөнгө дайчилсан боловч энэ талаар хуримтлуулсан мэдлэг, дадлага
туршлага ховор, холбогдох эрсдэлийг урьдчилан тооцох чадваргүй байсны улмаас алдагдал
хүлээсэн байдаг.
Ер нь ашиг олох зорилгоор хийгдэж байгаа бүхэн цаанаа өөрийн гэсэн эрсдлийг агуулж
байдаг. Хөрөнгийн зах зээл дээр хөрөнгө дайчилж орлого олох хоѐр суваг байдаг. Энэ нь ноогдол
ашиг болон хувьцааны ханшийн зөрүүний ашиг. Одоогийн байдлаар хөрөнгийн биржид
бүртгэлтэй нийт хувьцаат компаний ердөө найм гаруйхан хувь нь ноогдол ашигаа идэвхитэй
тараадаг /жишээ нь Атар-Өргөө ХК, Баянгол ЗБ, Спирт бал бурам ХК гэх мэт/ тиймээс хувьцааны
ноогдол ашигаар орлого олох боломж төдийлөн байхгүй буюу бага гэж хэлж болно. Тэгвэл яг
одоо хөрөнгийн зах зээл хөрөнгө дайчлан орлого олох суваг маань хувьцааны ханшийн зөрүү юм.
Хувьцааны ирээдүйн ханшийн хэлбэлзлийг оновчтой таамаглах нь хөрөнгө оруулагчдын
эрсдлийг бууруулж уг зах зээлийн арилжаанд оролцох идэвхи нэмэгдэх болно. Манай орны
хөрөнгийн зах зээлийн хөгжилд тулгамдсан шийдвэрлэвэл зохих асуудлын нэг бол уг зах зээлд
оролцогчдын тоог нэмэгдүүлэх, өмнөх оролцогчдын идэвхийг нэмэгдүүлэх болон мэдлэг дадлага,
туршлагатай эрсдлийг урьдчилан тооцох чадвартай болгох явдал билээ.
5. Хөрөнгө оруулагч үнэт цаасны зах зээлд оролцохын тулд эрсдэлээс урьдчилан сэргийлэхийн
тулд үнэт цаасаархи багц бүрдүүлж, түүнийхээ эрсдэлийг үнэлж мөн хувьцааны ханшийн
таамаглал хийх асуудал маш чухлаар ьавигддаг учраас энэ талаархи онол, аргазүйг энэхүү
ажлаараа судалсан болно.
Нэг. Монгол орны хөрөнгийн зах зээл
1. Монголын хөрөнгийн биржийн өнөөгийн байдал
Монголын хувьцаат компаниудын тоо жил ирэх тусам буурсан хэдий ч хөрөнгийн бирж дээрх
үнэт цаасны арилжаа ерөнхийдөө идэвхжиж эхэлсэн. Ялангуяа энэ байдал 2006 оноос
ажиглагдаж эхэлсэн. 2008 оны эхний хагасын байдлаар 380 гариу компаниуд тус зах зээл дээр
үйл ажиллагаа явуулж байсан боловч санхүүгийн зохицуулах хорооноос хэрэгжүүлсэн хяналт
шалгалтын үр дүнд 160 гариу компанийг тус зах зээл дээр үйл ажиллагаа явуулахыг нь
хориглолоо. 2008 оны 12 сарын байдлаар 201хувьцаат компани хөрөнгийн зах дээр үйл
ажиллагаа явуулж байна. МХБ-д бүртгэлтэй Брокер диллерийн компаниудын тоо 40, Хөрөнгийн
биржид үнэт цаасны арилжаа 2008 оны 11 дүгээр сард нийт 19 удаа явагдаж, 6.1 сая ширхэг үнэт
цаас арилжигдаж, 1.2 тэрбум төгрөгийн гүйлгээ хийгдэв. Арилжигдсан үнэт цаасны тоо 2008 оны
10 дугаар сарынхтай харьцуулбал 29.6 хувиар, гүйлгээний хэмжээ нь 14,8 хувиар тус тус өссөн
байна.
Өмнөх оны мөн үеийнхтэй харьцуулахад арилжигдсан үнэт цаасны тоо 2.2 дахин өсч, гүйлгээний
хэмжээ 73,2 хув буурсан байна.
ТОП-20 дундаж индекс 2008 оны 11 дүгээр сард 6401.4 болж, өмнөх сарынхаас 1259.3 нэгжээр
буурчээ. Хөрөнгийн зах зээл дээр үйл ажиллагаа явуулж байгаа хувьцаат компаний нийт үнэт
цаасны зах зээлийн үнэлгээ 2008 оны 11 дүгээр сард 562.3 тэрбум төгрөгт хүрч, өмнөх сарынхаас
14.5 тэрбум төгрөгөөр буюу 2.5 хувь буурсан байна.
Энэ нь Олон улс дахь банк санхүүгийн хямралаас үүдэн бий болсон манай орон дахь эдийн
засгийн тогтвортой бус байдал, түүнтэй холбоотойгоор монгол банкнаас авч хэрэгжүүлж буй
бодлоготой холбоотой юм.
2. Монголын хөрөнгийн зах зээлийн тулгамдаж буй асуудлууд
Эдийн засгийн тогтвортой бус байдлаас үүдэн дийлэнх хувьцааны ханшнууд унаж байна,
ханшны уналтыг тогтворжуулах бодлого хэрэгжүүлэх
Үнэт цаасны тухай хууль, үнэт цаасны зах зээлийн тухай, компаний хуулиуд нь хамрах
асуудлаараа авсаархан, зохицуулалтууд нь боломжийн боловч хөрөнгийн бирж, хөрөнгө
оруулалтын сан зэрэг байгууллагуудын зохион байгуулалтын зохицуулалтыг яаралтай
шинэчлэн боловсронгуй болгох
6. Иргэдийн үнэт цаасны талаар мэдлэг, дадлага туршлагатай болгох
Ингэснээр хөрөнгө оруулагчдын тоог нэмэгдүүлэх
Хөрөнгийн багцийг цөөн тооны хувь хүн, аж ахуй нэгжүүдэд биш олон тооны хөрөнгө
оруулагчдад төвлөрүүлэх
Компаний хуулийг улам боловсронгуй болгох чиглэлээр судалгаа хийж, гол нь үнэт
цаасны зах зээлд компаниудын оролцох боломжийг бүрэн бүрдүүлж өгөх хэрэгтэй байна.
Хоёр. Үнэт цаасны багц сонголт
1. Марковичийн багцсонголтынонол
Орчинүеийнүнэтцааснызахзээлийнонолдсонгодогбагцсонголтыноно
лголлохбайрсуурийгэзэлдэг. СонгодогбагцынонолыгХарриМаркович 1952
ондөөрийн
„Portfolio
Selection‟
хэмээхажлаарааүндсэлсэн.
ЭнэажлынхаахүрээндХ.Марковичхөрөнгөоруулагчийнхувьдахдисперс
(эрсдэл)
болондундажийн
(хүлээгдэжбуйөгөөж)
хамгийнсайнхувилбарыгтогтоохаргачлалыгтодорхойлсон.
Ингэснээрхөрөнгөоруулагчбагцынэрсдэлийгдиверсификацийнтусламжтай
хэрхэнбууруулжболохыгүзүүлсэн.
Энэ
_ажилхэвлэгдсэнээсхойшмашолонсудлаачидэнэонолыгцаашньхөгжүүлсээ
рбайна. ХарриМарковичэнэхүүонолоороо 1990 ондМертонМиллер,
ВиллиамШарпнарынхамтаарэдийнзасгийнсалбарынНобелийншагналыгхү
ртсэн.
ЭнэажлийнхүрээндхязгаарлалтгүйХарриМарковичийнСонгодогбагцсонголтынонолыгболонэнэо
нолоосулбаалсанзаримзагваруудыг (хязгаарлалтгүй) авчүзсэнболно.
Энэонолодоохүртэлачхолбогдолооалдаагүйбайгаабөгөөдугонолорчинүеийнсанхүүгийнонолынэц
эг нэрлэдэг.. Угонолынтухайтовчавчүзье.
Марковичийн багцсонголтынонол
Хөрөнгөоруулагчийннийтхөрөнгө
гээдэнэхөрөнгөөрөөИактивтхөрөнгөоруулангэжүзвэлбагцнь X p
X 1 , X 2 ,.....X N
ойлогдоно.
1
вектороортодорх
Иймд X k -гтодорхойлно X k -ньк-
дугаарактивтхөрөнгөоруулсанхөрөнгийнхувьхэмжээгэвэл
N
1 eT x
Xk
i 1
(e
1,1,1,.....1
T
R
N
)
активынөгөөжийгсанамсаргүйхэмжигдэхүүнгэжүздэгба
k
санамсаргүйхэмжигдэхүүнньхүлээгдэжбуйөгөөж rk
E 1 , E 2 .......E
E
Xp
X 1 , X 2 ,.....X N -багцынхувьдхүлээгдэжбуйөгөөжнь
нийтөгөөжболно
1
p
1
,
2
N
,....
* x1
k
N
T
N
2
* x2
-
r1 , r2 ,.......rN
.......
N
T
байна.
* xN
-
7. E
rp
p
E
x
x
1 1
......
2 2
N
xN
r1 x1 r2 x2 ..... rN xN
rT x -
хүлээгдэжбуйөгөөжийннийтбагц .
r
T
r1 , r2 ,....., rN
2
p
E
2
E
p
ба Var
2
E
p
E
гэдгээс
N
2
rp
p
2
E
E
x
2
N
E
N
ri xi
i
i 1
E
N
i 1
2
ri
i
j
rj
j
N
E
i
ri
j
rj xi x j
i 1 j 1
cov ri , rj
N
2
p
N
rj xi x j
i 1 j 1
ri
i
ri xi
i i
N
E
-нь
2
N
i 1
2
p
ij
байдагбаүүнийгорлуулвал
X T VX болно.
x xj
ij i
i 1 j 1
ИнгэжтодорхойлсоноорМарковичийнбагцсонголтдарааххэлбэрээртавигдана
eT x 1
1 T
X VX
min T
2
r x Rp
Үүнийутгасанааболбагцаасшаардажбуйөгөөж Rp тайүедхамгийнбагадисперстэйбагцыгтодорхойлохявдалюм.
Өөрөөрхэлбэл Rp өгөөжтэйбүхбагцууддотроосхамгийнбагаэрсдэлтэйбагцыгсонгожбайгааюм.
Дээрхнөхцөлийгашигланалагранжийнфункцбичвэл
1 T
T
L 1, 2
X VX
r T x - байнаүүнээс x -ээртухайнуламжлалавбал
1 1 e x
2 Rp
2
L
1
1
VX 1e 2 r 0 VX
(1)
байнаүүнээсүзхэд 1 , 2 1eV
2 rV
1e
2r x
x
ыголохшаардлагатайболжбайна.
eT x 1
нөхцөлийгашиглана 1 , 2 -ыголѐодээрхөгөгдөлийгашигланадоорхтэнцэтгэлбишгарна
rT x Rp
eT x
1
eTV 1e
2
eTV 1r
1
rT x
1
r T V 1e
2
r T V 1r
Rp
r TV 1r , b eTV 1r
a
1
r TV 1e , c eTV 1e , d
1
2b
1 2b
болноүүнээс 1
a Rp
2
c
c
b
1
1
2b
*b
2a
Rp
1
V
d
1
ae br
1
Rpc b
2
d
1 , 2 -ыг(1) тэгшитгэлдорлуулбал
c
xp
энэтэнцэтгэлбишбодходдараахтэмдэглэгээгашигланаүүнд:
(2)
1
be cr Rp болно
Rpc b
d
c
ac b2 үүнийг (1) тэнцэтгэлбишдорлуулбал
b
a Rpb
d
8. 2 Багцынхоорондоххамаарал
cov
xQ
p
,
1
V
d
Q
1
1
ae br
be cr Rp
be cr RQ гэдгээс
ae br
T
cov xT ; xQ
p
1
V
d
xTVxQ байна x p
p
T
cov xT ; xQ
p
xTVxQ
p
1
cR p RQ bR p bRQ
d
үүнээс 2 багцынхоорондоххамаарал
2
p
2
p
a
cov
p
,
1
cR p R Q
d
Q
2bR Q
a
1
cR p RQ 2bRQ a байна.
d
3. Диверсификаци
N
N
2
p
x x j (3)
ij i
i 1 j 1
x , y санамсаргүйхэмжигдэхүүнүүдбол cov x, y 0
байдаг
1. N активуудхоорондооүлхамаарахүед
(3)
томъѐо
N
2
p
xi
2
i
болно
i 1
1
i 1N багцдахьхөрөнгөоруулалтынхэмжээгдээрхээрсонгожавбал
N
N
N
1 2
1
c
2
2
c c
0 ба N -ийгнэмэгдүүлээдбайвалэрсдэлийг
p
i
i
2
N
i 1 N
i 1 N
“0” болтолбууруулахболомжтойюм.
xi
2. N активуудхоорондооүлхамаарахүед
N
N
1
1 1
2
xi2 i2
xi x j ij
xi
p
N
N N
i 1
i , j 1,i 1
1
N
N
2
N
1
N
2
i
i 1
N
N2 N
1
N2
N 2 N i , j 1,i
ij
1
N
covN гэдгээс
ij
N 2 N i , j 1,i 1
1 2 N 1
2
covN N
cov болно.
N
p
N
N
Энэхүүүлдэжбайгааэрсдэлийгсистемийнэрсдэлбуюузахзээлийнэрсдэлгэдэгхариндиверсификацих
ийхзамааралгаболдогэрсдэлийгсистемийнбусэрсдэлгэдэг
2
i
i 1
4. Глобалхамгийнбагаэрсдэлтэйбагц
11. Ач холбогдол:Аливаа хөрөнгө оруулагч хувьцаат компаниудад хөрөнгө оруулалт хийж хувьцаа
худалдан авах нь цаанаа ямарваа жижиг том эрсдэлийг зайлшгүй дагуулдаг. Хөрөнгө оруулагч
хувь хун, аж ахуй нэгжийн хувьд өөрт учрах санхүүгийн эрсдэлээ урьдчилан сайтар тооцож
түүнийгээ удирдах нь зайлшгүй чухал асуудал тулгарч байдаг. Тиймээс орчин үед ихэд дэлгэрч
байгааМарковичын багц сонголтын онолыг ашиглан хөрөнгө оруулагч эрсдэлээ удирдах
боломжтой юм. Хөрөнгө оруулагчын хувьд ямар компаниудын багц хамгийн оновчтой, эрсдэл
багатай эсвэл эрсдэлийн нэг нэгжид ногдох өгөөж нь хамгийн их гэх мэт багцыг бүрдүүлэх
боломжтой болох юм.
Судалгаанд ашиглагдах үнэлгээ болон мэдээлэл боловсруулалт:Морковичын багц
сонголтын онолыг ашиглахын тулд жишээ болгон Монгол Савхи ХК, Апу ХК болон Спирт бал
бурам ХК-ы 2006 оны 1-р сараас 2008 оны 12-р сар хүртлэх хугацааны сар бүрийн дундаж
хувьцааны хаалтын ханшыг ашиглан Excel-ыг ашиглан мэдээлэлээ боловсруулсан
болно./Хавсралт1/
1. Глобалхамгийнбагаэрсдэлтэйбагц
Хөрөнгө оруулагч өгөөжийн түвшин ямар байх нь хамаагүй зөвхөн эрсдэлийн түвшин
хамгийн бага байхыг сонирхож байгаа үед сонгосон гурван хувьцаат компаниудын хувьд
дараахь байдлаар багцаа бүрдүүлэх болно.
№
Үзүүлэлт
1 Дундаж өгөөж
Хамгийн бага эрсдэлтэй
2 багцын позиц
АПУ
-5,02932%
0,00290246
МОНГОЛСАВХИ СПИРТБАЛБУРАМ
4,88484%
7,44247%
0,532064975
0,465032564
Уг багцын хүлээгдэж буй өгөөж: 0,06045448
Багцын стандарт хазайлт: 0,037558398
Үүнийг тайлбарлавал хөрөнгө оруулагч Апу ХК, Монгол савхи ХК болон Спирт бал бурам
ХК-д 1000 000 төгрөгт багтаан хөрөнгө оруулалт хийнэ гэвэл тус тус 2902төг/Апу/,
532065төг/Монгол савхи/, 465032 /Спирт бал бурам/ төгрөгний хөрөнгө оруулалт хийх
бөгөөд ингэх нь эрдсдэлээ хамгийн бага байлгах болно. Уг багцын хүлээгдэж буй өгөөж
6,04% байна. Харин хамгиын бага эрсдэлийн түвшин 3,75%-тай байна.
2. Шүргэгчбагц
Хөрөнгө оруулагч зөвхөн эрсдэлийг хамгийн бага түвшинд биш, хамгийн өндөр өгөөжтэй
багц ч биш зөвхөн эрсдэлийн нэг нэгжид ноогдох өгөөж хамгийн өндөр багыг Марковичын
багц сонголтын онолоор дараахь байдлаар бүрдүүлэх болно.
12. №
Үзүүлэлт
АПУ
МОНГОЛСАВХИ СПИРТБАЛБУРАМ
1
Дундаж өгөөж
-5,02932%
4,88484%
7,44247%
2
Шүргэгч багцын
позиц
-0,122806
0,38566
0,737146
Шүргэгч багцын хүлээгдэж буй өгөөж: 0,07987703
Стандарт хазайлт: 0,22276668
Хөрөнгө оруулагч эрсдэлийн нэг нэгжид ногдох өгөөжийг хамгийн өндөр байлгахын тулд
Апу ХК: -122810 төг, Монгол савхи ХК: 385660 төг, Спирт бал бурам ХК: 737 146 төг-р тус
тус хөрөнгө оруулалт хийнэ. Харин эрсдэлийн нэг нэгжид ноогдох өгөөж хамгийн өндөр
хувь буюу 7,98% байна. Эрсдэлийн түвшин 22,27%-тай байна.
Гурав. Эрсдэлийн үнэлгээ
1. Хувьцааны багцын эрсдэлийн үнэлгээ
/VaR (Value at risk ) арга/
VaR
–
гсанхүүгийнбайгууллагаөөрсдийнэрсдлийг,
хяналтынбайгууллаганьсанхүүгийнбайгууллагынбайхѐстойкапиталынхэмжээгтогтооходашиглада
г.
Угарганьзахзээлийнхэвийннөхцөлдтухайнбагцаастодорхойхугацааныдарааалдажболох (эрсдэл)
хамгийнихалдагдлынхэмжээгтодорхоймагадлалдхарьцууланхэмждэг.
Өөрөөрхэлбэл
VaR
ньхөрөнгөоруулалтынзахзээлийнэрсдлийгилрүүлждүгнэхэрсдлээсурьдчилансэргийлэхаргаюм.
Санхүүгийнбайгууллагынүүднээсавчүзвэлөгөгдсөнмагадлалынтүвшиндурьдчилантодорхойлсонх
угацаанытуршпозицоосалдажболоххамгийниххэмжээг VaR гэжболно.
13. t хугацааныдараагийн k хугацаандахьсанхүүгийнпозицийнэрсдлийгсонирхожбайгаагэе.
V (k ) - аар t – ээс t+k хугацаандахьсанхүүгийнактивынүнийнөөрчлөлтийгтэмдэглэвэл P
магадлалтай K хугацааныдараахуртпозицын VaR нь :
P Pr V (k ) VaR Fk (VaR)
Fk ( x) V (k ) - нтархалтынфункц
Тайлбарлавал k хугацааныдарааактивэзэмшигчидучирчболохболомжиталдагдлынхэмжээ VaR –
аасихбайхмагадлалнь P юм.
Богинопозицэзэмшигчийнхувьдактивынханшөсөхөдалдагдалдорно.
Томьѐонь :
P Pr V (k ) VaR 1 P V (k ) VaR 1 Fk (VaR)
Уртхугацааныхувьд Fk (VaR ) - нзүүнсүүл, богинопозицынхувьдбаруунсүүлчухалбайдаг.
Нэгактивтайүеийн VaR (Riskmetrics арга)
Угаргадактивынөдөртутмынтасралтгүй (log өгөөж) өгөөжийннөхцөлттархалтнормальгэжүздэг.
Rt , Ft 1 N ( t , t2 )
0
2
t
VaR
2
t 1
(1
) Rt2 1
Position quantile
t 1
Энд :
Rt - log өгөөж
Ft 1 - (t-1) хугацаандахьмэдээлэл
K өдрийндараах VaR нь VaR (k )
k VaR
Олонактивтайүеийн VaR (Багцын VaR)
Багцынөгөөжүүдхамтыннормальтархалттайгэжүзвэлбагцын VaR ньдараахтомьѐотой.
VaR(undiversified ) VaR1 VaR2 ...... VaRk
VaR(diversified )
VaR corr VaR
Энд : VaR(diversified ) - диверсификацлагдаагүй VaR
VaR(undiversified ) - диверсификацлагдсан VaR
VaRk - k – рактивын VaR
VaR - K 1 вектор
corr - корреляцийнматриц
Marginal VaR
Тухайнбагцынальнэгпозицыгнэгжхэмжээгээрнэмэгдүүлэхэднийтбагцын
VaR
хэрхэнөөрчлөгдөжбайгаагхэмждэг.Marginal
VaR
ньальпозицтухайнбагцадхамгийнихэрсдэлучруулжбайгаагхаруулахтулбагцынэрсдлийгудирдахад
чухалүүрэгтэй.
14. VX
2
p
Энд : V - ковариацынматриц
X - позицынвектор
2
p - багцындисперс
Component VaR
Тухайнбагцаасальнэгпозицыгхасвалөөрөөрхэлбэлтухайнпозицыгхаахадбагцын
хэрхэнөөрчлөгдөхийгилэрхийлдэг. Component VaR – ийгтооцоход Marginal
ийгашигладагбөгөөд k – рпозицын Component VaR нь :
cVaRk VaR p X k k
VaR
VaR –
Энд : X k - k – рпозицынхэмжээ
k
- k – рпозицын Marginal VaR
2. Шинжилгээ судалгааны хэсэг-2
/Хамгийн их эрсдэлийн үнэлгээ/VaR //
Зорилго: Энэхүү шинжилгээний хэсэгт дээрхи сонгосон хамгийн бага эрсдэлтэй болон
эрсдэлийн нэгжийн өгөөж хамгийн өндөр байх багцуудын хувьд 5 хувийн магадлалын түвшинд
алдаж болох хамгийн их хэмжээг VaR аргаар тооцох болно.
Ач холбогдол: Хөрөнгө оруулагч оновчой багцаа бүрдүүлээд зогсох биш уг багцын алдаж
болох алдагдлын хамгийн их хэмжээг тооцож түүнийг харгалзан багцаа сонгох нь чухал. Тиймээс
VaR аргыг ашиглан сонгосон аливаа багцын хувьд хүлээж болох алдагдалын хамгийн их
хэмжээг тооцох боломжтой. Уг үзүүлэлт хөрөнгө оруулагчдын хувьд тухайн багцад хөрөнгө
15. оруулалт хийх эсэхийг шийдвэрлэх нэг чухал үзүүлэлт төдийгүй, түүнийг харгалзан эрсдэл,
алдагдлын сан байгуулах, түүний хэмжээг тодорхойлоход чухал ач холбогдолтой.
Өөрөөр хэлбэлэрсдэлийг тооцох энэхүү арга нь өгөгдсөн магадлалын түвшинд урьдчилан
тодорхойлсон хугацааны турш санхүүгийн позицоос алдаж болох хамгийн их хэмжээг(VaR) олж
тогтоодог юм.
1. Глобалхамгийнбагаэрсдэлтэйбагцын хувьд VaR
Уг багцын хувьд VaR-ийг буюу алдаж болох хамгийн их алдагдлын хэмжээг тооцоход дараах
байдалтай гарсан.
№
Үзүүлэлт
1
2
Позиц/төг/
Стандарт хазайлт
3
VaRk (undiversified)
4
АПУ
VaR (diversified)
90
2902,461
0,772862
3678.85
МОНГОЛСАВХИ СПИРТБАЛБУРАМ
2
532065
0,234176
204339,1
395020,1509
317831,8251
46
465032,6
0,245199
187002,2
Хөрөнгө оруулагч 1 сая төгрөгөөр хамгийн бага эрсдэлтэй байхаар Апу, Монгол Савхи ХК болон
Спирт Бал Бурам ХК-нуудад тус бүр 2902төг, 532 065төг, 465 026 төг-р хөрөнгө оруулалт хийх ба
тус позицоос 5 хувийн түвшинд хугацааны эцэст 3678,5төг, 204 339 төг, 187 002 төг алдана
гэдгийн харуулж байна. Өөрөөр хэлбэл хөрөнгө оруулагч 5 хувийн түвшинд хугацааны эцэст
395 020төг алдах магадлалтай байна. Эрсдэлийг бууруулж тооцсон үед 317 831 төг алдах
магадлалтай байна.
№
Үзүүлэлт
1 Marginal VaR
2 Component VaR
АПУ
0,00000757
69818,48295
МОНГОЛСАВХИ СПИРТБАЛБУРАМ
0,00000012
12798782
0,00000575
11186322
Маржинал VaR нь тухайн нэг позицыг 1 нэгжээр нэмэгдүүлэхэд багцын VaR хэдэн нэгжээр
өөрчлөгдөхийг харуулдаг. Манай шинжилгээнд Апу ХК-ны позицыг нэг төгрөгөөр
нэмэгдүүлэхэд багцын VaR буюу хамгийн их алдагдлын хэмжээ 0.75 төгрөгөөр нэмэгдэнэ.
Компонент VaR нь багц дахь тухайн нэг позицыг хаахад багцын дивзрсификацлагдсан VaR
хэдэн нэгжээр өөрчлөгдөхийг харуулдаг. Энэ VaR-уудын нийлбэр нь багцын VaR-тай тэнцүү
байдаг. Энэ VaR нь аль позиц багцад илүү их эрсдэл учруулж байгааг харуулдагаараа чухал ач
холбогдолтой. Монгол Савхи ХК-аар бүрдүүлсэн позиц нь багцад хамгийн их эрсдэл учруулж
байгаа бөгөөд энэ нь уг позиц багцад хамгийн их хэмжээтэй байгаатай холбоотой юм.
16. 2. Шүргэгчбагц
Уг багцын хувьд VaR-ийг буюу алдаж болох хамгийн их алдагдлын хэмжээг тооцоход дараах
байдалтай гарсан
МОНГОЛСАВХ
СПИРТБАЛБУРА
И
М
№
Үзүүлэлт
90
2
46
1 Позиц/төг/
-122805,6426*
385660,04
737145,61
2 Стандарт хазайлт
0,772861643
0,2341764
0,2451994
-155655,3039
148112,44
296426,16
3 VaRk (undiversified)
600193,9037
4 VaR (diversified)
365337,3657
5 Marginal VaR
-0,00000063
0,00000061
0,00000093
6 Component VaR
28248,76
86164,28
250924,32
*-Хөрөнгө оруулагч зээл аван Апу ХК-ны хувьцааг худалдан авахыг харуулна.
АПУ
Хөрөнгө оруулагч 1 сая төгрөгөөр эрсдэлийн нэгжийн хамгийн өндөр өгөөжтэй байхаар
багц бүрдүүлэхийн тулд нэмэлт зээл аван хөрөнгө орууласаныг илэрхийлэх бөгөөд мөн үүнийг
даган 5 хувийн магадлалын түвшинд хугацааны эцэст багцын нийт алдагдлын хэмжээ
диверсификаци хийгээгүй байх үед 600 193,9 төг байх ба харин диверсификаци хийсэн
тохиолдолд хамгийн их алдагдлын хэмжээ 5 хувийн магадлалаар хугацааны эцэст 365 337 төг
байна.
Дөрөв. Хувьцааны ханшийн таамаглал
1. Хувьцааны цувааг таамаглах загвар
ARIMA загвар ашиглан хувьцааны ханш таамаглах нь:
Системийг тодорхойлох нь
Энд яригдаж буй системийг тодорхойлох тухай ойлголт нь тайлбарлагч хувьсагчдыг онолын
үндэслэлтэйгээр сонгох явдал юм. Тухайлбал үл хамаарах буюу тайлбарлагч хувьсагчид нь
функционал буюу корреляци хамааралгүй байх явдал юм. Уг судалгаанд ашиглагдах өгөгдөл
маань хугацааны цувааны(time-series data) өгөгдөл дээр суурилах учир энд стационар болон
стационар бус цувааны талаар авч үзье.
Стационар цуваа
17. Стационар чанар: m удаагын ажиглалтын утгууд
-ийн хамтын тархалт хугацааны
шилжилтээс үл хамаарч байвал(өөрөөр хэлбэл m,t,
-ийн хувьд хамтын тархалт нь
,
,…,
-тархалттай даврцаж байвал) цувааг стационар гэж нэрлэнэ.
E( )=
, var( )= , cov(
)=
Стационар чанарыг шалгах:
1.Түүврийн утгуудаар график байгуулж тренд, улирлын нөлөө, санамсаргүй шилжилтийг
агуулсан эсэхийг ажиглана.
2. Түүврийн автокорреляцийн функцийн график(ACF), эсвэл коррелаграмм(correlogramm)
байгуулна.
Автокорреляци(АC) –аас гадна тухайн автокорреляцийн функцийг (PACF) байгуулж болох ба
стационар процесийн хувьд PAC (Partial autocorrelation) маш хурдан буурна.
PAC гэдэг нь
,
,…,
-завсрын утгуудын нөлөө байхгүй үеийн
-ийн хоорондох
“цэвэр корреляци” юм. -гэсэн стационар цувааны хувьд түүврийн тухайн буюу хэсэгчилсэн
автокорреляцийн функц PACF(k) нь дараахь регрессийн тэгшитгэлээр илэрхийлэгдэнэ.
…..
3. Нэгж язгуур тест(Unit root test) ашиглан Дики-Фуллерийн (DF)тест, Дики-Фуллерийн
өргөтгөсөн(ADF) тестийг ашиглан стационар, стационар бус эсэхийг шинжилнэ. Уг тестийн
статистик утга нь бүхий л түвшний критик утгаасаа бага байвал уг цуваа стационар бус буюу
Random walk процесс байна. Харин уг шалгуурын статистик утга нь критик түвшний утга бүрээс
их үед уг цуваа стационар буюу тогтвортой байна. Мөн ADF PP(Phillips-Perron)-ийн шинжүүрээр
шинжилж болно.
Авторегрессив ба шилжих дунджийн загвар
ARMA
Доор өгөгдсөн хугацааны стационар цувааг авч үзье.
Дээрхи загварыг авторегрессийн ба шилжих дунджийн (autoregressive moving average) буюу
ARMA(p,q) загвар гэж нэрлэнэ.
Авторегрессив процесс(AR)
Энэ загварын гол зарчим нь өнөө үеийн хувьсагчийг өмнөх үеийн хувьсагчаар тайлбарладаг.
Тиймд энд инерцийн тухай ойлголт гарч ирдэг. Өөрөөр хэлбэл цувааны өмнөх цаг хугацаанд
өсөлт(бууралт)-тай бол өнөө үед өмнөх үеийн өсөлт бууралтын уялдаатайгаар өнөө үеийн
хувьсагчийг тайларлаж болох юм гэсэн зарчим дээр суурилдаг. Үүнийг нөгөө талаар хүлээлттэй
холбон тайлбарладаг. Жишээ нь: Аливаа хөрөнгө оруулагчид магадгүй өмнөх жилд(сар, улирал)
хувьцааны үнэ өссөн юм чинь энэ жил өснө гэж тооцон хариу үйлдэл үзүүлдэг.
AR(p) загварын ерөнхий хэлбэрийг бичвэл:
AR(p)
δ-intercept
-unknown parameter, -1
1
-uncorrelated random error, with (0, )p-lag
Шилжих дунджийн процесс(MA)
18. Аливаа санамсаргүй хувьсагчид тооцож боломгүй гадны нөлөөлөгч хүчин зүйл буюу шокийн
нөлөө олон байлаг. Эдгээр нөлөөлөгч хүчин зүйлүүд үнэлгээний алдааг улам ихэсгэдэг. Тэгвэл
эдгээр алдаанд шокийн нөлөө агуулагдаж байдаг гэдэг дээр уг загвар үндэслэгддэг. Өөрөөр
хэлбэл энэ MA(Moving average) загвар нь өмнөх үеийн алдаагаар өнөө үеийн хувьсагчийг
тайлбарлахад оршино.
MA(q) шилжих дунджийн q-р эрэмбийн загварийн ерөнхий загварыг бичвэл:
.
ARMA(autoregressive moving average) загвар.
ARMA нь AR загвараас хамаарах хувьсагчид нөлөөлж болох инерцийн нөлөөг , MA загвараас
хамаарах хувьсагчид нөлөөлж болох шокын нөлөөллийг авч хамтатгасанаар ARMA загвар гарч
ирнэ. Уг загвар цувааны өгөгдөл тогтвортой буюу стационар байхыг шаарддаг.
ARIMA(autoregressive integrated moving average) загвар
ARIMA(p,d,q)
Үнэлгээнд ашиглагдах анхны өгөгдлүүд стационар бус бол d-р эрэмбийн уламжлал авах замаар
стационар цуваанд шилжүүлж болдог.
Хэрвээ цуваа -д дараалсан ялгаварыг d удаа хэрэглэсэний дараа
ARMA(p,q) загварыг хангах
гэсэн стационар цуваа үүссэн гэе. Тэгвэл
-г
авторегрессийн ба шилжих дунджын интегралчлагдсан (autoregressive integrated moving average)
процесс гээд ARIMA(p,d.q) гэж тэмдэглэнэ.
Загвараа сонгох нь
Дараалал ялгавар авсаны дараа d-р эрэмбийнялгавар дээр стационар цуваа үүсмэгц ARMA(p,q)
процессийн түүврийн AC, PAC байгуулна. Ингэснээр шилжих дундаж q болон авторегрессийн
боломжит эрэмбэ p-н тухай хэд хэдэн таамаглал дэвшүүлэх боломжтой болно.
Дараагийн алхамд сонгон авсан загвар бүрийг үнэлж параметрүүд болон үлдэгдэлийг бодно.
ARMA загварыг үнэлэх хамгийн бага квадратын шугаман ба шугаман биш арга, эсвэл хамгийн их
үнэний хувь бүхий аргуудыг ашигладаг.
Жишээ болгож ARMA(1,1) загварыг дараах хэлбэрт авч үзье.
Үүнд:
.
-ийн өмнөх утгуудын жигнэсэн
төгсгөлгүй нийлбэр
-г ямар нэг цэгээр тайлбарлах хэрэгтэй.
Хэрэв
мэдэгдэх бол тэгшитгэл
.
-ийн хувьд шугаман боловч, ерөнхий тохиолдолд
параметрүүдийнхаа хувьд шугаман биш тэгшитгэл болно.
Уг тэгшитгэлийг хамгийн их үнэний хувь бүхий (condition LM) нөхцөлт аргыг хэрэглэе.
Үнэний хувь бүхий нөхцөлт функц дараах байдлаар илэрхийлэгдэнэ.
Загвар бүрийг үнэлсэний дараа загвар бүр өгөгдөлтэй хэр таарч байгааг шалгана. Өөрөөр хэлбэл
загварын коэфциентүүдийн үнэлэлт статистикийн үүднээс тэгээс ялгаатай байх ѐстой. Мөн
19. үүнээс гадна загварын алдаа
White noise буюу цагаан шуугиан байна. Иймд үлдэгдэлүүд тэгавтокорреляцтай байх ѐстой. .
Загвараа шинжлэх нь
Өгөгдөлтэй сайн таарч байгаа загваруудаас сонгосны дараа хамгийн цөөн параметрүүд бүхий
загварыг шинжлэнэ.
Эконометрикийн ихэнхи програмууд нь Акиакийн(Akiaka information criterion) (Akike 1973)
болон Шварцийн SC(Schwarz criterion) шинжүүрүүдийг багтаасан байдаг. Өөрөөр хэлбэл
хугацааны хамгийн бага лагийг тогтоож өгнө. Шинжүүр дараах хэлбэртэй.
Энд p,q нь ARMA загварын лагын тоо. Иймд
болон
утгууд хамгийн бага байх тийм
загварыг сонговол хамгийн цөөн параметр бүхий загвар олдоно.
2. Шинжилгээсудалгааны хэсэг-3
ARIMA /time series data/
Хувьцааны үнэ нь харьцангуй энерци болон хэлбэлзэл ихтэй систем юм. Тиймээс ч энэхүү
судалгаандаа ARMA загварыг ашиглан хувьцааны үнийг таамаглахдаа ашигласан болно. Жишээ
болгож хөрөнгийн зах зээл дээр хувьцаа нь идэвхитэй арилжаалагддаг Монгол Савхи компанийн
хувьцааны ханшийн таамаглал хийлээ.
1. Монгол савхи ХК
ARMA(p,q) загварыг ашиглахад хугацааны цувааны өгөгдөл стоционар байна гэсэн урьдчилан
таамаглал барьдаг.
20. Хугацааны цуваан өгөгдөл:
Монгол савхи ХК анх үнэт цаасны хоѐрдох зах зээлийн арилжаанд 1999.12.09-ны өдрийн
12:27-д оролцсон болно. 1999.12.09-2009.02.19 хүртэлх хугацаанд нийт 786 удаа арилжаанд
оролцсон байна. Уг арилжаанд оролцсон нийт 786 өдрийг календарын цаг хугацааны дагуу
тооцвол нэг долоо хоногт арилжаанд оролцох давталт харилцан адилгүй байсан бөгөөд энэ нь
нийт 360 долоо хоног(ажлын 5 өдөр) болж байна. 7 хоног бүрийн хувьцааны хаалтын ханшийг
цаг хугацааны хронологийн энгийн болон жигнэсэн дундаж аргыг ашиглан хувьцааны дундаж
ханшийг тооцож гаргасан болно.
Хөрөнгийн зах зээл хөгжих тусам хувьцааны ханш сар, өдөр, бүр цаг минутаар хэмжигддэг.
Монгол орны маань хөрөнгийн хоѐрдох зах зээл үүссэнээс хойш ердөө арав гаруйхан жил өнгөрч
байгаа бөгөөд уг зах зээл маань хөгжлийн эхэн шатандаа явж байгаа учир хувьцааны ханшийг
долоо хоногийн дундаж ханшаар авсан болно.
Иймд Time-series data маань 1999.12.09-2009.02.19 хүртэлх хугацааны 7 хоног бүрийн Монгол
савхи ХК-ийн хувьцааны дундаж ханш буюу нийт 360 долоо хоног бүрийн дундаж ханш болно.
Нэгэнт хувьцааны үнийн цуваа санамсаргүй шилжилтийн шинжийг харуулдаг тул уг
цаг хугацааны цувааг коррелограммыг шинжилсэн.
Автокорреляци (АC) хангалттай удаан буурч байгаа нь уг цувуу стационар бус байгааг
харуулж байна. Мөн хэсэгчилсэн автокорреляци (PACF) огцом буурах нь ажиглагдахгүй байгаа
учир мөн тус цувааг стационар бус байгааг харуулж байна.
Одоо авч үзэж буй өгөгдлөө Unit root test буюу нэгж язгуурийн тестээр ADF шинжүүрээр
тогтвортой эсэхийг шалгавал.
t-Statistic
Augmented Dickey-Fuller test statistic
Test critical values: 1% level
5% level
10%level
Augmented
Dickey-Fuller
test
,
Prob.*
-2.003522
-3.448835
-2.869581
-2.571122
0.2854
(ADF)-н
статистик
утга
,
Mackinon 1%, 5%, 10% критик утга
21. тус бүрээс бага байгаа учир өгөгдөл стационар бус байна. Тиймээс нэгдүгээр эрэмбийн ялгавар
авч дахин шалгавал.
t-Statistic
Augmented Dickey-Fuller test statistic
Test critical values: 1% level
5% level
10%level
Prob.*
-15.31680
-3.448835
-2.869581
-2.571122
0.0000
Augmented Dickey-Fuller test (ADF)-н статистик утга
,
,
одоо 1%, 5%, 10% критик утгаас их
гарч байгаа учир өгөгдөл стационар байна.
Тиймд загвараа тодорхойлохын тулд нэгдүгээр эрэмбийн ялгавар авч уг цувааны
коррелограммыг шинжилсэн.
Эндээс харахад хувьцааны үнийг таамаглах ARIMA(p,1,q) загварын (p,q) лагуудын хэд хэдэн
таамаглал санал болгож байна. Үүнд:
1, 3, 4, 7, 8 лагууд дээр автокорреляци болон хэсэгчилсэн автокорреляци ач холбогдол өндөр
гарсан байна.
Загвараа сонгохын тулд AIC(Akaike info criterion) болон SC(Schwarz criterion) шинжүүрийг
ашиглан ARMA(p,q) загварын AR(p), MA(q)-ийн lag-н утга p,q утгыг 1, 3, 4, 7, 8 лагуудаас
тодорхойлно.
AIC(Akaike info criterion) шинжүүрийн утга
AR(p)
p,q
0
1
3
4
7
8
0
10.34902
10.34239
10.34835
10.23199
10.21501
1
10.34545
10.35342
10.34743
10.35381
10.23629
10.22072
MA(q)
3
10.35083
10.32588
10.28535
10.27233
10.19282
10.20877
4
10.34619
10.33079
10.29034
10.28035
10.21058
10.21443
7
10.35328
10.33058
10.25351
10.24619
10.22145
10.21897
8
10.35328
10.33058
10.25351
10.24619
10.22145
10.22022
22. SC(Schwarz criterion) шинжүүрийн утга
0
AR(p)
0
1
3
4
7
8
10.37074
10.38602
10.40300
10.31998
10.31421
1
10.36713
10.38601
10.40196
10.41940
10.33528
10.33095
MA(q)
3
10.39419
10.38019
10.36170
10.35977
10.31458
10.34105
4
10.40039
10.39596
10.37760
10.37872
10.34258
10.35773
7
10.43999
10.42834
10.37349
10.37736
10.38644
10.39533
8
10.43999
10.42834
10.37349
10.37736
10.38644
10.40760
Дээрхи үр дүнгээс үзвэл загварынхаа таамаглалд санал болгосон p,q lag-н AIC, SC
шинжүүрийн утгуудаасхамгийн бага утга 10.2049,10.32596 байна.
Иймд ARMA загварын AR(7), MA(3) процессийг сонгон авч загварчилбал ARMA(7,3)загвар
үүснэ. Энд нэгдүгээр эрэмбийн интегратид(integrated) процессийг тооцвол ARIMA(7,1,3) болно.
ARIMA(7,1,3) загвар
Уг загвараа хамгийн бага квадратын аргаар Eviews программ үнэлж Монгол савхи ХК-ий
хувьцааны ирээдүйн ханшийг тайлбарлана. 1999.12.09-2009.02.19 хүртэлх нийт 360 долоо
хоногийн өгөгдөл байна. Хугацааны 3 үе шатыг авч үзье. Үүнд:
1-р үе шат:1999.12-2009.02.13 хүртэлх өгөгдлөөр үнэлгээ хийнэ.
2-р үе шат:2009.02.02-2009.02.20 хүртэлх 3 долоо хоногийн хугацааг таамагласан утгаа бодит
утгатай харьцуулах замаар загвараа шалгана.
3-р үе шат:2009.03.09-2009.03.27 хүртэлх ирээдүйн хувьцааны ханшийн чиг хандлагыг
таамаглана.
1-р үе шат.
ARIMA(7.1.3) загварын үнэлгээний үр дүнг доор хүснэгтэнд харуулав./Хавсралт2/
Коэффициент
t-статистик
Стандарт алдаа
C
1.209974
1.550668
0.780292
AR(1)
0.711717
0.133317
5.338547
AR(2)
-0.495228
0.106205
-4.662932
AR(3)
0.426966
0.099844
4.276331
AR(4)
-0.184385
0.074991
-2.458766
AR(5)
0.046034
0.074041
0.621739
AR(6)
0.030076
0.063956
0.470268
AR(7)
-0.115564
0.051001
-2.265906
MA(1)
-0.511104
0.127618
-4.004957
MA(2)
0.425358
0.101849
4.176352
MA(3)
-0.458494
0.078020
-5.876617
AIC
10.05789
SC
10.18017
23. DW
R²
2.021169
0.120524
Эндээс хувьцааны ханшийг таамаглах хамгийн сайн загвараа тодорхойлж бичвэл.
Δ
2-р үе шат.
Гарган авсан уг загвар дээрээ 2009.02.02-2009.02.20 хүртэлх 3 долоо хоногийн хувьцааны
ханшийг таамагласан болно.
Хугацаа
Бодит утга
Таамагласан утга
Зөрүү
09.02.02-09.02.06
600
601,9099
1,909857
09.02.09-09.02.13
510
572,6326
62,63262
09.02.16-09.02.20
550
603,9274
53,92736
553,3333
39,48995
Дундаж
Үр дүнгээс харахад 02.02-02.06ний хоорондох хувьцааны дундаж ханшийн таамаглалыг
хамгийн бага буюу 1төгрөг 9 мөнгөөр, харин 02,09-02,13нд хамгийн их буюу 62 төгрөгөөр
зөрүүлж таамагласан байна. Гэсэн хэдий ч уг загвар маань хувьцааны ханш эхэлж буураад өсөх
хандлагыг гаргаж ирсэн мөн таамагласан утга бодит утгын зөрүү нийт бодит утгынхаа 7хон
хувийг эзэлж байгаа нь уг загвар маань хувьцааны ханшийн таамаглалыг сайн тайлбарлаж байна
гэх бүрэн үндэслэлтэй болох учир уг загвар ихээхэн ач холбогдолтой сайн загвар болсон байна
гэж хэлж болно.
3-р үе шат.
Одоо уг загвараараа ирээдүйн хувьцааны ханшийг таамаглая. Үүнд 2009.03.09-2009.03.27
хүртэлх 3 долоо хоногийн хувьцааны ханшийг таах болно. ARIMA загвараар урт хугацааны
таамаглал хийх нь маш осолтой байдаг.
Хугацаа
Таамагласан утга
09.03.09-09.03.13
560,6262
09.03.16-09.03.21
574,6705
09.03.23-09.03.27
591,0351
Таамаглаж буй утгуудаа ±2хувийн интервалтайгаар графикаар харуулбал.
24. 1400
1200
1000
800
600
400
200
0
-200
PRICE2F
± 2 S.E.
Графикаас харахад Монгол савхи ХК-ий хувьцааны ханш тогтвожих төлөвтэй байна.
2. “АПУ” ХК
“АПУ” ХК анх үнэт цаасны хоѐрдох зах зээлийн арилжаанд 1999.12.09-ны өдрийн 12:27-д
оролцсон болно. 1999.12.09-2009.12.28 хүртэлх хугацаанд нийт 1075 удаа “Апу” компаний
хувьцаа арилжаалагдсан байна. Уг арилжаанд оролцсон нийт 1075 өдрийг календарын цаг
хугацааны дагуу тооцвол нэг долоо хоногт арилжаанд оролцох давталт харилцан адилгүй байсан
бөгөөд энэ нь нийт 428 долоо хоног(ажлын 5 өдөр) болж байна. 7 хоног бүрийн хувьцааны
хаалтын ханшийг цаг хугацааны хронологийн энгийн болон жигнэсэн дундаж аргыг ашиглан
хувьцааны дундаж ханшийг тооцож гаргасан болно.
Хөрөнгийн зах зээл хөгжих тусам хувьцааны ханш сар, өдөр, бүр цаг минутаар хэмжигддэг.
Монгол орны маань хөрөнгийн хоѐрдох зах зээл үүссэнээс хойш ердөө арав гаруйхан жил өнгөрч
байгаа бөгөөд уг зах зээл маань хөгжлийн эхэн шатандаа явж байгаа учир хувьцааны ханшийг
долоо хоногийн дундаж ханшаар авсан болно.
Иймд Time-series data маань 1999.12.09-2009.12.28 хүртэлх хугацааны 7 хоног бүрийн “АПУ”
ХК-ийн хувьцааны дундаж ханш буюу нийт 428 долоо хоног бүрийн дундаж ханш болно.
Нэгэнт хувьцааны үнийн цуваа санамсаргүй шилжилтийн шинжийг харуулдаг тул уг цаг
хугацааны цувааг коррелограммыг шинжилсэн.
Коррелограмм
1
Автокорреляци
0.5
Хэсэгчилсэн
автокорреляци
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19
-0.5
Автокорреляци (АC) хангалттай удаавтар буурч байгаа нь уг цуваа стационар бус байгааг
харуулж байна. Хэсэгчилсэн автокорреляци (PACF) огцом буурч байгаа нь тус цувааг стационар
шинжтэй байгааг харуулж байна.
25. Уг өгөгдлөө Unit root test буюу нэгж язгуурийн тестээр ADF
шалгавал:
ADF Test Statistic
-3.873086
1% Critical Value*
5% Critical Value
10% Critical Value
шинжүүрээр тогтвортой эсэхийг
-3.9839
-3.4223
-3.1337
*MacKinnon critical values for rejection of hypothesis of a unit root.
Augmented Dickey-Fuller test (ADF)-н статистик утга
боловч
,
Mackinon 1%,критик утгаас бага харин 5%,
>
>
10% критик утгаас өндөр байгаа учир өгөгдөл стационар шинжтэй боловч стационар бус цуваа
болохыг харуулж байна. Тиймд загвараа тодорхойлохын тулд нэгдүгээр эрэмбийн ялгавар авч уг
цувааны коррелограммыг шинжилсэн.
ADF Test Statistic
-9.222598
1% Critical Value*
5% Critical Value
10% Critical Value
-3.9839
-3.4223
-3.1337
*MacKinnon critical values for rejection of hypothesis of a unit root.
Augmented Dickey-Fuller test (ADF)-н статистик утга 1%, 5%, 10% критик утгаас их гарч байгаа
учир өгөгдөл стационар цуваа үүссэн гэдгийг бүрэн харуулж байна.
Тиймд загвараа тодорхойлохын тулд нэгдүгээр эрэмбийн ялгавар авч уг цувааны
коррелограммыг шинжилсэн.
Коррелограмм
0.5
Автокорреляци
0
-0.5
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10 11 12 13 14
Хэсэгчилсэн
автокорредяци
-1
Эндээс харахад хувьцааны үнийг таамаглах ARIMA(p,1,q) загварын (p,q) лагуудын хэд хэдэн
таамаглал санал болгож байна. Үүнд:
1, 3 лагууд дээр автокорреляци болон хэсэгчилсэн автокорреляци ач холбогдол өндөр гарсан
байна.
Загвараа сонгохын тулд AIC(Akaike info criterion) болон SC(Schwarz criterion) шинжүүрийг
ашиглан ARMA(p,q) загварын AR(p), MA(q)-ийн lag-н утга p,q утгыг 1, 3 лагуудаас тодорхойлно.
AIC(Akaike info criterion) шинжүүрийн утга
MA(q)
p,q
0
1
3
0
21.29766
21.43351
AR(p)
1
21.47284
21.30097
21.27212
3
21.49459
21.44405
21.16872
26. Дээрхи үр дүнгээс үзвэл загварынхаа таамаглалд санал болгосон p,q lag-н AIC, SC
шинжүүрийн утгуудаасхамгийн бага утга 21.16872, 21.18786байна.
Иймд ARMA загварын AR(3), MA(1) процессийг сонгон авч загварчилбал ARMA(3,1)загвар
үүснэ. Энд нэгдүгээр эрэмбийн интегратид(integrated) процессийг тооцвол ARIMA(3,1,1) болно.
ARIMA(3,1,1) болон ARMA(3,1)загвар
Уг загвараа хамгийн бага квадратын аргаар Eviews программ үнэлж АПУ ХК-ий хувьцааны
ирээдүйн ханшийг тайлбарлана. “АПУ” ХК-ны хаалтын ханшийн цуваа стационар шинжийг
агуулж болзошгүй гэж үзээд интегратед процесийг тооцсон болон эс тооцсон болно. Хугацааны 3
үе шатыг авч үзье. Үүнд:
1-р үе шат:1999.12-2009.02.20 хүртэлх өгөгдлөөр үнэлгээ хийнэ.
2-р үе шат:2009.12.22-2010.01.05 хүртэлх 3 долоо хоногийн хугацааг таамагласан утгаа бодит
утгатай харьцуулах замаар загвараа шалгана.
3-р үе шат:2010.01.11-2010.01.29 хүртэлх ирээдүйн хувьцааны ханшийн чиг хандлагыг
таамаглана.
1-р үе шат.
ARIMA(3.1.1) загварын үнэлгээний үр дүн:
Dependent Variable: D(SER02)
Method: Least Squares
Sample(adjusted): 5 424
Included observations: 420 after adjusting endpoints
Convergence achieved after 11 iterations
Backcast: OFF (Roots of MA process too large for backcast)
Variable
Coefficient
Std. Error
t-Statistic
Prob.
AR(1)
AR(3)
MA(1)
0.359151
0.521377
-1.001351
0.039386
0.039495
0.005127
9.118667
13.20104
-195.3225
0.0000
0.0000
0.0000
R-squared
Adjusted R-squared
S.E. of regression
Sum squared resid
Log likelihood
Durbin-Watson stat
0.418113
Mean dependent var
-2.159524
0.415323
9251.253
3.57E+10
-4430.105
2.012362
S.D. dependent var
Akaike info criterion
Schwarz criterion
F-statistic
Prob(F-statistic)
12098.80
21.11002
21.13888
149.8172
0.000000
ARIMA(3.1.1):
2-р үе шат:
“АПУ” ХК-ны 2009.12.22-2010.01.05 хүртэлх 3 долоо хоногийн хувьцааны ханшийг
ARIMA(3.1.1) загвараар таамагласан болно.
Хугацаа
Бодит утга
Таамагласан утга
Зөрүү
27. 09.12.21-10.01.25
10.12.28-10.01.01
10.01.04-10.01.05
Дундаж
664
630
630
641
601,9099
572,6326
603,9274
1,909857
62,63262
53,92736
39,48995
Тав. Хувьцаат компаниудад зэрэглэл тогтоох нь
1. Компаний зэрэглэл тогтооход SOCELB зарчмыг баримтлах нь
Дэлхийн олон оронд санхүүгийн тогтвортой байдлыг хангах үүднээс багц тогтолцоог
ашигладаг.Эдгээр багц тогтолцооны үндэс болгоод SOCELB зарчмыг баримтлан энэхүү
судалгаанд оруулсан болно. Энэхүү зарчим нь санхүүгийн тогтвортой байдлын, үйл ажиллагааны
эргэц, хөрөнгийн ашиглалтын байдал, ашигт ажиллагааны түвшин, төлбөрийн чадварын,
дампуурлын гэсэн 6 багц санхүүгийн үзүүлэлтийг агуулж байдаг. Эдгээр багц тогтоцоо нь
дотроо санхүүгийн харьцааны үзүүлэлтүүдийг агуулж байдаг. Энэхүү үзүүлэлт бүрийг хүснэгт1т тайлбарлан харууллаа.
Хүснэгт 1
Үзүүлэлтүүд
Харьцаа
Тайлбар
1.Санхүүгийн тогтвортой байдал/Stability/
Нийт хөрөнгийн хичнээн хувийг өөрийн
хөрөнгөөр санхүүжүүлж байгааг харуулах ба
Бие даалтын коэф
БДК=ЭӨ/НХ
1-рүү ойртох тусам санхүүгийн тогтвортой
байдалд байгааг харуулна
Байнгийн капиталиар санхүүжих эргэлтийн
хөрөнгийн хэмжээ эзний өмчид хичнээн
ЗК=(ЭӨ+УХӨТхувийг эзэлж байгааг харуулах бөгөөд өндөр
Зохицуулалтын коэф
ЭБХ)/ЭӨ
байх тусам бизнесийн үйл ажиллагаагаа
өөрийн санхүүжилтээр өргөтгөх боломжийг
харуулна.
2.Үйл ажиллагааны эргэц/Operating/
Бараа материалын нөөцөөс бэлэн
Нөөцийн
НЭ=БМН/ББӨ*360 бүтээгдэхүүн болох дундаж хугацаа. Богино
эргэц/хоног/
байх тусам сайн
Авлагын
Дансны авлага үүсэж бий болоод борлогдож
АЭ=ДА/БО*360
эргэц/хоног/
орж ирэх хүртлэх дундаж хугацаа
Бараа материалын нөөц буюу түүхий эд
Үйлдвэрлэлийн
материал, хөдөлмөр зэргийг худалдан авах
циклийн үргэлжлэх
ҮЦҮХ=НЭ+АЭ
үеэс бэлэн бүтээгдэхүүнээ борлуулж авлагаа
хугацаа/хоног/
цуглуулж дуусах хүртлэх хугацаа
Үйлдвэрлэгчдийн хөрөнгийн ашиглалтын үр
Үндсэн хөрөнгийн
ашгийг харуулдаг үзүүлэлт бөгөөд үндсэн
ҮХЭ=БО/ҮХ
эргэц/удаа/
хөрөнгийн эргэлт хурдан байх тусам
хөрөнгөө үр ашигтай ашиглаж байгааг
28. илтгэнэ.
Нийт хөрөнгийн
НХЭ=БО/НХ
эргэц/удаа/
3.Хөрөнгийн ашиглалтын байдал/Capital/
Үндсэн хөрөнгийн
хувийн жин
ҮХХЖ=ҮХ/НХ
Үйлдвэрлэлийн
үндсэн хөрөнгийн
ҮҮХХЖ=ҮҮХ/ҮХ
хувийн жин
4. Ашигт ажиллагааны түвшин/Earning/
Нийт ахиуц ашиг
НАА=(БО-ББӨ)/БО
Үйл ажиллагааны
ахиуц ашиг
ҮААА=ҮАА/БО
Цэвэр ахиуц ашиг
ЦАА=ЦА/БО
Хөрөнгө оруулалтын
өгөөж
Хувьцаат капиталын
өгөөж
ХОӨ=ЦА/НХ
ХКӨ=ЦА/ХК
Нийт хөрөнгийн үр ашгийн үзүүлэлтийг
илтгэнэ. Эргэц хурдан байх тусам сайн.
Нийт хөрөнгөд эзлэх үндсэн хөрөнгийн
хувийн жинг харуулах бөгөөд уг харьцаа
өндөр байх тусам хөрөнгө оруулагч, зээл
олгогчийн хувьд барьцаа хөрөнгө хангалттай
байгааг илэрхийлнэ.
Үндсэн хөрөнгийн хичнээн хувь нт
үйлдвэрлэлийн үндсэн хөрөнгө эзэлж байгааг
харуулна.
Ахиуц ашиг өндөр байх нь борлуулсан
бүтээгдэхүүний өртөг бага, ахиуц ашиг нь
бага байх нь борлуулсан бүтээгдэхүүний
өртөг бага байгааг харуулна.
Үйл ажиллагааны зардлуудаа төлсний дараа
үлдэж буй борлуулалтын орлогын хэсгийн
харуулна
Татвар болон бусад зардлуудаа төлсний
дараа үлдэж буй борлуулалтын орлогын
хэсгийн харуулна.
Нийт хөрөнгөд ногдож буй өгөөжийг
харуулах бөгөөд өндөр байх тусам сайн
Хувьцаа эзэмшигчдийн хөрөнгийн нэг
төгрөгт ногдож буй өгөөж
5. Төлбөрийн чадварын байдал/Liquidity/
Богино хугацаат өр төлбөрөө одоо байгаа
мөнгөн хөрөнгө, богино хугацаат хөрөнгө
Төлбөр түргэн
ТТГЧ=(МХ+БХХО)
оруулалтаар төлөх чадварыг харуулна.
гүйцэтгэх чадвар
/БХӨТ
Норматив хэмжээ 0,25 байна. Өндөр байх
тусам төлбөрийн чадварт эерэгээр нөлөөлнө.
Мөнгөн хөрөнгө, богино хугацаат хөрөнгө
оруулалт, авлагаа багтаагаад богино хугацаат
Төлбөр гүйцэтгэх
ТГОБ=(МХ+БХХО өр төлбөрөө ойрын хугацаанд төлөх
ойрын боломж
+АВ)/БХӨТ
чадварыг харуулна. 0,75-с их байх ба мэдээж
өндөр байх тусам төлбөрийн чадвар сайн
байна.
Уг үзүүлэлт өндөр байх нь компаний
Төлбөрийн чадвар
ТЧ=ЭХ/БХӨТ
төлбөрийн чадварт сайнаар нөлөөлнө.
5. Дампуурах магадлал/Bankruptcy/
Нийт хөрөнгөд эзлэх
Өндөр байвал дампуурах магадлал бага
X1=АК/НХ
ажлын капитал
байна
29. Нийт хөрөнгөд эзлэх
хуримтлагдсан ашиг
Нийт хөрөнгөд эзлэх
татварын өмнөх
ашиг
X2=ХА/НХ
Өндөр байвал дампуурах магадлал бага
байна
X3=ТӨА/НХ
Дампуурах эсэхэд хамгийн их нөлөөлдөг
үзүүлэлт
Санхүүгийн багцын үзүүлэлтэд хөрөнгө оруулагч, хувь нийлүүлэгч, банк зээлийн
байгууллагуудын шийдвэр гаргах мэдээлэлийн ач холбогдлийн түвшин хувь хэмжээгээр тухайн
багцын тогтолцоо тодорхойлогдоэо. Жишээлбэл хөрөнгө оруулагч тухайн банкны ашигт
ажиллагааны түвшин болон хөрвөх яадварын үзүүлэлтэд иоүү ая холбогдол өгөх учраас нйит
багцын үнэлгээнд эзлэх хувийн жин бусдаас өндөр байна. Эдгээр хувь хэмжээг хүснэгт2-т
харууллаа.
Хүснэгт 2
Багцад
Нийт үнэлгээний
эзлэх
Багц
Үзүүлэлт
багцад эзлэх
хувийн
хувийн жин
жин
Бие даалтын коэф
50%
Stability
15%
Зохицуулалтын коэф
50%
Үйлдвэрлэлийн циклийн үргэлжлэх
хугацаа/хоног/
35%
Operating
15%
Үндсэн хөрөнгийн эргэц/удаа/
30%
Нийт хөрөнгийн эргэц/удаа/
35%
Capital
Earning
Liquidity
Үндсэн хөрөнгийн хувийн жин
Нийт ахиуц ашиг
Үйл ажиллагааны ахиуц ашиг
Цэвэр ахиуц ашиг
Хөрөнгө оруулалтын өгөөж
Хувьцаат капиталын өгөөж
Төлбөр түргэн гүйцэтгэх чадвар
Төлбөр гүйцэтгэх ойрын боломж
Төлбөрийн чадвар
Нийт хөрөнгөд эзлэх ажлын капитал
Bankruptcy Нийт хөрөнгөд эзлэх хуримтлагдсан ашиг
Нийт хөрөнгөд эзлэх татварын өмнөр
ашиг
100%
25%
20%
25%
15%
15%
30%
50%
20%
20%
30%
15%
20%
20%
15%
50%
Анализ хийх аргачилал
Энэ арга нь матрицын мөр баганы дагуух өөр хоорондоо ялгаатай элементүүдэд коэффициент
оноох замаар, коэффициентүүдыг 0-1-н хооронд нормчидог арга юм. Нийт элементүүдийг k=1,v
багцад хуваагддаг гэж үзье. K багц бүр нь j=1,m баганатай, j багана бүр нь i=1,n мөртэй буюу
багц матриц байна.
J баганы i элементийг гэж тэмдэглэе. Тэгвэл
элементээс j баганы дагуух max, median, min
гэсэн утга олдох бөгөөд үнэлгээний коэффициентийг дараахь байдлаар ногдуулна.
,
30. Тиймээс j баганын дагуух
хамгийн их утга авахад 1,
медиан дундаж утгаа авахад 0,5 ,
хамгийн бага утгаа авахад 0 гарч байхаар шугаман үнэлгээ хийнэ.
Эндээс коэффициентийн интервалын тэгшитгэл нь дараахь байдалтай тодорхойлогдоно.
(тэгшитгэл1)
K багцад эзлэх j баганй хувийн жинг гэвэл
=1 байх багцын үнэлгээний балл нь дараахь
байдлаар тодорхойлогдоно.
(тэгшитгэл2)
Нийт үнэлгээнд к багцын эзлэх хувийн жинг гэвэл
байх нийт үнэлгээний балл нь
дараах байдлаар тодорхойлогдоно
NUB
(тэгшитгэл3)
Тэгшитгэлд
,
гэсэн нөхцлүүдийг орлуулбал нийт
үнэлгээний балл нь 0
хооронд тодорхойлогдох бөгөөд медиан нь NUB=0,5 гэсэн утга
авна. , жингүүд нь хүснэгт2-т ногдуулсан хувийн дүнгээр тодорхойлогдоно.
Шинжилгээний хэсэг-4
Хувьцаат компаниудад зэрэглэл тогтоох шинжилгээ
Зорилго: Энэхүү хэсгийн шинжилгээний зорилго нь Монголын хөрөнгийн зах зээл дээр хувьцаа
нь идэвхитэй арилжаалагддаг компаниудын санхүүгийн чадвар дээр үндэслэн тэдгээрийн зөвхөн
санхүүгийн тайланд зэрэглэл тогтоох аргачилалуудыг судлан зэрэглэл тогтоох нь энэхүү хэсгийн
зорилго оршино. Түүнчлэл тогтоосон зэрэглэлийг хэрхэн үнэт цаасны зах зээлд хэрхэн үр
ашигтайгаар ашиглаж болох талаар жишээ аван тайлбарлахад оршино.
Ач холбогдол: Манай орны хувьд компаниудад зэрэглэл тогтоож олон нийтэд зарладаггүй мөн
зэрэглэл тогтоодог тодорхой судалгааны бие даасан байгууллага байдаггүй учраас зэрэглэл
тогтоох , зээлжих чадварыг тодорхойлох тодорхой аргачилал байдаггүй гэж хэлж болно.
Компанудад зэрэглэл тогтоох арга аргачилалыг үнэт цаасны зах зээл дээр ашиглах нь хөрөнгө
оруулагч, зээлдэгч нарын сонирхлыг татахын зэрэгцээ, аж ахуй нэгж байгууллага хоорондын
өрсөлдөөнийг дэмжих, эрүүл бизнесийн орчин бүрдэхэд таатай нөлөө үзүүлэх болно.
Судалгаанд шаардагдах үнэлгээ, мэдээлэл боловсруулалт:Түүвэр судалгаанд хөрөнгийн бирж
дээр хувьцаа нь идэвхитэй арилжаалагддаг нийт 11 компаний 2007-2008 оны санхүүгийн тайланд
нийт 17 санхүүгийн харьцааны үзүүлэлтүүдийг тооцон E-views болон Excel праграммыг ашиглан
боловсруулсан болно.
Нийт үнэлгээний баллын шинжилгээ
Алхам1
Түүвэр судалгаанд 11 компаний 2006-2007 оны нийт 22 санхүүгийн тайланд хүснэгт1-т
дурдсанчлан нийт 17 санхүүгийн харьцааны үзүүлэлтийн статистик тооцоололыг хүснэгт3-т
харуулсан болно.
Хүснэгт 3
Mean
Standard
Error
Median
Standard
Deviation
Sample
Variance
Stability
БДК
ЗК
0.440
0.009
Operating
ҮЦҮХ
ҮХЭ
823.785 1.604
НХЭ
0.785
Bankruptcy
X1
X2
X3
0.150 0.214 0.094
0.038
0.452
0.163
0.162
285.044
304.854
0.303
1.264
0.152
0.597
0.043
0.126
0.056
0.126
0.048
0.009
0.187
0.796
1396.427
1.485
0.745
0.212
0.276
0.235
0.035
0.634 1950008.709
2.206
0.555
0.045
0.076
0.055
31. Kurtosis
Skewness
Range
Minimum
Maximum
Sum
Capital
ҮХХЖ
0.560
0.038
0.548
0.187
0.035
0.131
0.217
0.757
0.229
0.987
13.428
0.131
-0.217
0.757
0.013
0.771
10.572
13.646
-3.358
3.995
-3.302
0.693
0.219
НАА
ҮААА
0.427
0.462
0.069
0.289
0.213
0.060
0.336
1.417
0.113
2.009
-1.088 18.794
0.756
4.239
0.921
6.791
0.079 -0.026
1.000
6.765
10.259 11.079
4.895 0.902
0.384 -1.128 -0.216 19.442
2.381 1.100
1.060 0.308 0.861 4.251
5031.967 5.532
2.654 0.675 0.979 1.173
42.744 0.003
0.003 -0.157 -0.123 -0.027
5074.711 5.535
2.657 0.518 0.857 1.146
19770.829 38.499
18.831 3.611 5.125 2.246
Earning
Liquidity
ЦАА
ХОӨ
ХКӨ
ТТГЧ ТГОБ
ТЧ
0.130 0.086
-26.412 0.460 1.183 2.083
0.053 0.048
23.052 0.206 0.268 0.286
0.050 0.015
0.043 0.048 0.664 1.718
0.260 0.233
112.930 1.011 1.314 1.401
0.068 0.055 12753.284 1.022 1.726 1.962
7.544 20.646
22.339 9.900 3.524 0.303
2.767 4.426
-4.679 3.104 1.865 0.971
1.103 1.173
556.004 4.311 5.334 4.967
-0.037 -0.027
-548.336 0.000 0.024 0.462
1.066 1.146
7.669 4.311 5.358 5.429
3.124 2.055
-633.888 11.045 28.403 50.000
Алхам2
Хүснэгт3-т өгөгдсөн утгуудыг (тэгшитгэл2)-ын дагуу 0-1-и хооронд норамчилан хүснэгт2-т
дурдсанчлан хувийн жингүүдээр жигнэн багцын үнэлгээний баллыг тодорхойлно.
NUB
0.8
0.6
0.4
NUB
0.2
0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24
NUB- НҮБ буюу нийт үнэлгээний багц
Алхам3
Үнэлгээний баллыг санхүүгийн харьцааны үзүүлэлтээс хамааруулан үнэлгээг хийх болно.
Үнэлгээ хийхийн өмнө санхүүгийн харьцаануудын хооронд мультиколленар байгаа эсэхийн
корреляци матриц ашиглан(хавсралт3)-аас харвал зарим харьцаануудад ялангуа нэг багцад орсон
санхүүгийн харьцаанууд мультиколленар үүссэн байна. Ийм тохиолдолд эдгээр үзүүлэлтүүд
регрессийн шинжилгээ хийхэд алдаа үүсгэх, худал мэдээлэл харуулдаг тул эдгээр
үзүүлэлтүүдийг тус тусад нь ялган мультиколленар үүсгэхгүй байх бусад үзүүлэлттэй 4
Хүснэгт
шинжилгээг хийсэн болно. Тус шинжилгээг хүснэгт₮-т нэгтгэх харуулвал.
Хамаарах хувьсагчдын нийт үнэлгээний балл
Coefficients
Standard Error
t Stat
P-value Эрэмбэ
32. Intercept
БДК
ЗК
ҮЦҮХ
НХЭ
ҮХЭ
ҮХХЖ
ҮААА
НАА
ЦАА
ХОӨ
ТТГЧ
ТГОБ
ТЧ
X1
X2
X3
Multiple R
R Square
Adjusted R Square
Standard Error
0.1470
0.0006
0.1259
-0.0044
0.1431
0.0924
-0.0610
0.0779
0.0691
0.1126
0.1649
0.1124
0.2808
0.1644
-0.0546
0.0301
-0.0477
0.94318
0.88959
0.85062
0.04825
0.0594
0.0708
0.0833
0.0630
0.0407
0.0548
0.0857
0.0504
0.0401
0.0484
0.1555
0.0325
0.0420
0.0648
0.0614
0.0209
0.1536
2.4721
0.0084
1.5108
-0.0692
3.5128
1.6847
-0.7120
1.5459
1.7218
2.3277
1.0607
3.4524
6.6818
2.5376
-0.8885
1.4405
-0.3103
0.0280
0.9934
0.1548
0.9459
0.0038
0.1103
0.4890
0.1405
0.1088
0.0367
0.3037
0.0043
0.0000
0.0248
0.3904
0.1734
0.7601
5
17
10
16
2
8
14
9
7
6
11
3
1
4
13
12
15
Хүснэгт4-с үнэлгээний баллд хамгийн их нөлөө үзүүлж байгаа 6 харьцаа үзүүэлтүүд болох
төлбөрийг гүйцэтгэх ойрын боломж, нийт хөрөнгийн эргэц, төлбөрийн түргэн гүйцэтгэх чадвар,
нийт хөрөнгөд эзлэх ажлын капитал, бие даалтын коэффициент, цэвэр болон нийт ахиуц ашиг
зэрэг үзүүлэлтүүд юм. Нийт хөрөнгөд эзлэх ажлын капиталын үзүүлэлтээс бусад үзүүлэлт өндөр
байх тусам нийт үнэлгээний балл өндөр гарч зээлжих чадвар, хөрөнгө оруулагчдын татах чадвар
сайжирна. Эдгээр үзүүлэлтээс хамгийн их нөлөө үзүүлж байгаа харьцаа бол хөрвөх чадварын
харьцаа байна. Тиймд хөрөнгө оруулагч нарыг татах, өрсөлдөх чадвараа сайжруулах, зээлжих
түвшинг нэмэгдүүлэхийн тулд компани аж ахуй нэгж байгууллага хөрьөх чадвар буюу өр
төлбөрөө ойрын хугацаанд төлөх, гаднаас хараат бусаар үйл ажиллагаагаа явуулах чадварт
анхаарах хэрэгтэй. Харин нийт хөрөнгөд эзлэх ажлын капитал буурах тусам зээлжих чадвар сайн
байх болно.
Зээлжих чадварын ангилал
NUB
Mean
0.380147
Standard Error
0.025482
Median
0.368396
Standard Deviation
0.124834
Sample Variance
0.015584
Kurtosis
-0.67646
Skewness
0.378998
Range
0.444183
Minimum
0.199286
Maximum
0.643469
33. Sum
Count
Confidence Level(95.0%)
9.123522
24
0.052713
Хүснэгт 5
Зээлжих, хөрөнгө оруулагчдыг татах чадварын ангилал
Зэрэглэл Интервал
Хувь Mean St.Error Kurtos Skew
Min
Max
D
{0.199, 0.243} 17% 0.209
0.005
0.436
0.864
0.199
0.221
C
{0.243, 0.288}
4% 0.264
0.000
0.000
0.000
0.264
0.264
CC
{0.288, 0.332} 17% 0.311
0.003
3.558
1.882
0.307
0.319
CCC
{0.332, 0.376} 17% 0.209
0.005
0.436
0.864
0.199
0.221
B
{0.376, 0.421} 17% 0.392
0.009 -3.764
0.395
0.376
0.413
BB
{0.421, 0.465}
0% 0.000
0.000
0.000
0.000
0.000
0.000
BBB
{0.465, 0.510}
4% 0.467
0.000
0.000
0.000
0.467
0.467
A
{0.510, 0.554} 17% 0.534
0.005
1.628
0.574
0.523
0.547
AA
{0.554, 0.599}
4% 0.554
0.000
0.000
0.000
0.554
0.554
AAA
{0.599, 0.643}
4% 0.643
0.000
0.000
0.000
0.643
0.643
Дээрхи ангилалын ихэнхи хувь нь CC-B ангилалд орсон байна. Энэхүү ангилалд орсон
компануудад хөрөнгө оруулаж тийм ч тааламжтай биш гэж үздэг. Хүснэгт 6
Компаний нэр Он
Зэрэглэл Компаний нэр Он
Зэрэглэл
2008 BBB
2008 B
Говь
Талх чихэр
2007 CC
2007 B
2008 B
2008 A
Спирт бал
Тулга
бурам
2007 CC
2007 A
2008 CCC
2008 CCC
УБ зочид
Атар өргөө
буудал
2007 AAA
2007 AA
2008 CCC
2008 A
Сүү
Баянгол ЗБ
2007 B
2007 A
2008 D
2008 D
Апу
УИД
2007 D
2007 D
2008 CC
2008 CCC
Эрдэнэт хивс
Жинко тюр
2007 CC
2007 C
Сонгон авсан 12 компаний хувьд дээд зэрэглэлийн ангилалд Тулга, Баянгол ЗБ ХК-ы зээлжих
чадварын үзүүлэлт сөндөр байна. Харин Талх чихэр, Атар өргөө ХК-ны хувьд зээлжих чадвар
2007-2008 оны хооронд зээлжих чадварын үзүүлэлт хэдий сайн ч гэсэн эрс өөрчлөлттэй байгаа нь
санхүүгийн тогтворгүй байдалд байгааг харуулж хөрөнгө оруулагч, хувьцаа эзэмшигчидэд үүсэх
эрсдэлийг харуулж байна. Апу, Эрдэнэт хивс, УИД, ХК-уудын хувьд санхүүгийн тогтвортой
байгаа харагдаж байгаа хэдий ч зээлжих чадварын муу ангилалд багтаж байна.
34. Хавсралт 1
ÀÏÓ
27-Jan-2006
28-Feb-2006
31-Mar-2006
28-Apr-2006
31-May2006
30-Jun-2006
29-Jul-2006
31-Aug2006
29-Sep-2006
31-Oct-2006
30-Nov2006
29-Dec-2006
31-Jan-2007
28-Feb-2007
30-Mar-2007
30-Apr-2007
31-May2007
29-Jun-2007
90
2500
2500
2503
2501
ÌÎÍÃÎË ÑÀÂÕÈ
Өгөөж
0,00%
0,12%
-0,08%
2
110
100
101
107
2512
2515
2600
0,44%
0,12%
3,32%
2600
2600
2802
Өгөөж
ÑÏÈÐÒ ÁÀË ÁÓÐÀÌ
Өгөөж
-9,53%
1,00%
5,77%
46
850
1000
1000
801
110
111
111
2,77%
0,90%
0,00%
800
850
900
-0,12%
6,06%
5,72%
0,00%
0,00%
7,48%
110
110
150
-0,90%
0,00%
31,02%
900
900
1350
0,00%
0,00%
40,55%
2800
3000
3515
4000
4500
4605
-0,07%
6,90%
15,84%
12,93%
11,78%
2,31%
170
170
170
210
351
299
12,52%
0,00%
0,00%
21,13%
51,37%
-16,03%
1350
1400
1700
3000
4000
4700
0,00%
3,64%
19,42%
56,80%
28,77%
16,13%
4500
4600
-2,31%
2,20%
322
349
7,41%
8,05%
4429
5001
-5,94%
12,15%
16,25%
0,00%
-22,19%
35. 31-Jul-2007
31-Aug2007
28-Sep-2007
31-Oct-2007
30-Nov2007
28-Dec-2007
31-Jan-2008
29-Feb-2008
31-Mar-2008
30-Apr-2008
30-May2008
30-Jun-2008
31-Jul-2008
29-Aug2008
30-Sep-2008
31-Oct-2008
28-Nov2008
31-Dec-2008
Дундаж
8000
55,34%
390
11,11%
7000
33,63%
11500
14000
15200
36,29%
19,67%
8,22%
1200
900
800
112,39%
-28,77%
-11,78%
10000
11000
11300
35,67%
9,53%
2,69%
15201
19000
22500
54000
87000
59500
0,01%
22,31%
16,91%
87,55%
47,69%
-37,99%
590
650
599
615
610
651
-30,45%
9,68%
-8,17%
2,64%
-0,82%
6,51%
11000
10500
12270
29900
30000
25000
-2,69%
-4,65%
15,58%
89,07%
0,33%
-18,23%
55000
54000
750
679
14,16%
-9,95%
19990
14500
-22,36%
-32,11%
715
-7,86%
-1,83%
432,45%
600
-12,37%
15000
3,39%
820
650
365
13,70%
-23,23%
-57,71%
600
600
600
0,00%
0,00%
0,00%
12750
19000
14000
-16,25%
39,89%
-30,54%
495
430
13209,14
30,47%
-14,08%
-5,03%
600
608
422,3056
0,00%
1,32%
4,88%
12000
11500
8656,694
-15,42%
-4,26%
7,44%
Хавсралт2
Монгол Савхи ХК
Variable
Coefficient
Std. Error
t-Statistic
Prob.
C
AR(1)
AR(2)
AR(3)
AR(4)
AR(5)
AR(6)
AR(7)
MA(1)
MA(2)
MA(3)
1.209974
0.711717
-0.495228
0.426966
-0.184385
0.046034
0.030076
-0.115564
-0.511104
0.425358
-0.458494
1.550668
0.133317
0.106205
0.099844
0.074991
0.074041
0.063956
0.051001
0.127618
0.101849
0.078020
0.780292
5.338547
-4.662932
4.276331
-2.458766
0.621739
0.470268
-2.265906
-4.004957
4.176352
-5.876617
0.4358
0.0000
0.0000
0.0000
0.0144
0.5345
0.6385
0.0241
0.0001
0.0000
0.0000
R-squared
Adjusted R-squared
S.E. of regression
Sum squared resid
Log likelihood
Durbin-Watson stat
0.120524
0.094271
36.39269
443683.4
-1729.015
2.021169
Mean dependent var
S.D. dependent var
Akaike info criterion
Schwarz criterion
F-statistic
Prob(F-statistic)
1.531792
38.23975
10.05789
10.18017
4.590868
0.000004
36. Estimation Command:
=====================
LS D(PRICE2) C AR(1) AR(2) AR(3) AR(4) AR(5) AR(6) AR(7) MA(1) MA(2) MA(3)
Estimation Equation:
=====================
D(PRICE2) = C(1) +
[AR(1)=C(2),AR(2)=C(3),AR(3)=C(4),AR(4)=C(5),AR(5)=C(6),AR(6)=C(7),AR(7)=C(8),MA(1)=C(9),MA(2)=C(10),
MA(3)=C(11),BACKCAST=9]
Substituted Coefficients:
=====================
D(PRICE2) = 1.209973863 + [AR(1)=0.7117172044,AR(2)=-0.4952275108,AR(3)=0.4269656494,AR(4)=0.1843851842,AR(5)=0.04603428593,AR(6)=0.03007642886,AR(7)=-0.1155638253,MA(1)=0.5111041067,MA(2)=0.4253583698,MA(3)=-0.4584944158,BACKCAST=9]
Ашигласан материал
“Олон улсын эдийн засаг валют санхүү”
“Санхүү мөнгө зээлийн харилцаа” Д.Моломжамц
“Econometrics analysis” Greene
“Protfolio choice theory” Harry Markowitz
„Financial Risk manager‟ handbook 2nd
Үнэт цаасны зах зээл, онол практик, туршлгага I, II, III дэвтэр
Ж.Ядамсүрэн “Үнэт цаасны зах зээл” 1998 он, 1999 он, 2001 он
З.Аюурзана “Аж ахуйн нэгжийн санхүү” 2003 он
З. Аюурзана “Санхүүгийн менежмент” 2007 он
Голомт банкны оюутны эрдэм шинжилгээний бага хурлын эмхтгэл 2007 он, 2008 он
Д.Анхтуяа, Ч. Наранчимэг “EViews хэрэглэгчийн гарын авлага” 2005 он
Л.Даваажаргал “Инфляцийн таамаглал”
37. Д.Моломжамц “Эконометрикийн арга загварчлал”
Хөрөнгийн биржийн олон нийттэй харилцах мэдээллийн алба
Баянсан “Бизнесийн санхүү” 2005 он
Монголын хөрөнгийн биржийн сайт
Монгол банкны сайт
Статитистикийн эмхтгэл 2006 он, 2007 он
www.mongolbank.mn
www.mse.mn
