1. СТРАТЕГИЙН АЧ ХОЛБОГДОЛТОЙ ТЭЭВЭР ЛОГИСТИКИЙН
СҮЛЖЭЭ БАЙГУУЛАХ БОЛОМЖ
Удирдагч:
ШУТИС, КтМС Маркетинг
, Үйлдвэрлэлийн Профессорын багийн ахлах багш, Доктор, Ж.Ганчимэг
Илтгэгч:
ШУТИС, КтМС, Маркетингийн менежментийн 4-р курсийн оюутан
Б.Болортулга
ШУТИС, КтМС, Олон Улсын Бизнесийн менежментийн 4-р курсийн
оюутан Б.Мөнхөө
Хураангуй
ªíººäºð äýëõèéí óëñ îðíóóäûí ýäèéí çàñãèéí õàðèëöàí õàìààðàë óëàì á¿ð ã¿íçãèéð÷
áàéãààãèéí çýðýãöýý óëñ îðíóóä ãàçàð ç¿éí îéð äºò áàéäàë, äàâóó òàëäàà àøèã
ñîíèðõëîî íýãòãýõ çàìààð õàðèëöàí àøèãòàéãààð õàìòðàí õºãæõèéã ýðìýëçñýí á¿ñ
íóòãèéí õàíäëàãà ýð÷èìæèõ áîëîâ.
Äýëõèéí óëñ îðíóóäûí îëîí òàëò õàðèëöàà áîëîí ýäèéí çàñãèéí ãëîáàë÷ëàëûí õ¿ðýýíä
Àçè, Íîìõîí äàëàé, Ç¿¿í õîéä Àçèä èíòåãðàöèéí (áèå äààñàí íýãæ õýñã¿¿ä íýãäýí
õîëáîãäîõ) ¿éë ÿâö õóðäàöòàé ºðãºæèæ, ýäèéí çàñãèéã á¿ñ÷ëýí õºãæ¿¿ëýõ ¿çýë
ñàíàà õ¿÷òýé äýëãýðñýýð áàéíà.
Ийтд Ç¿¿í õîéä Àçèéí á¿ñ íóòãèéí îðíóóäûí õàìòûí àæèëëàãààíû ºíººãèéí áàéäàë,
öààøäûí ÷èã õàíäëàãà, òýýâðèéí ñàëáàðûí ã¿éöýòãýõ ¿¿ðýã ðîëü, òýýâðèéí çàõ
çýýëèéã õºãæ¿¿ëýõ ¿íäñýí ÷èãëýëийг тодорхойлж, ¿¿íä Ìîíãîë óëñûí îðîëöîõ áàéð
ñóóðийг нэмэгдүүлэх боломжийг эрэлхийлэв.
Түлхүүр үг: Бүсчилсэн хөгжил, èíòåãðàöчлал, ачаа тээвэр

2. Нэг. Тээвэр логистикийн сүлжээний үндсэн ойлголт
Тээврийн сүлжээ. Сүлжээ гэдэг нь тодорхой зорилгын дор зохион
байгуулалттайгаар хөндлөн ба босоо чиглэлд огтлоцсон шугамууд юм. Иймд
тээврийн сүлжээ нь аливаа нутаг дэвсгэр дээр хамгийн ашигтай, хүртээмжтэй
байдлаар оновчлон зохион байгуулсан тээврийн хэрэгслийн зорчих чиглэл
бүхий замууд байна. Тухайлбал, аливаа газар нутгийн дээр зохион байгуулсан
улсын (олон улсын) газрын зурагт тэмдэглэгдэж, стандартын дагуу барьж
байгуулсан зам харилцааны сүлжээг тээврийн сүлжээ гэнэ.
Тээврийн сүлжээг зохион байгуулахад тухайн улс орны хувьд дэд бүтцийн
хамгийн оновчтой, хүртээмжтэй байдлаар тооцон зохион байгуулдаг.
Тээврийн логистик: -Тээврийн сүлжээгээр явуулах илгээмж бараа
бүтээгдэхүүнийг зохицуулах зохион байгуулах, оновчлох үйлдлүүд
-Тээврийн логистик хүлээн авагчид илгээмжийг найдвартай, хурдан, шуурхай
хүргэхийн тулд түүнд оролцох бүх техник, хэрэгслийн хөдөлгөөн, тэдгээрийн
багтаамжид төлөвлөлт, зохицуулалт, оновчлол хийх ба сайн харилцаа холбоо
болон мэдээллийн сүлжээтэй байх шаардлагтай
Логистик сүлжээ: Хэрэглээний зах зээлийг түүхий эд , материал, сэлбэгийн зах
зээлтэй холбосон динамик холбоо. Өөрөөр хэлбэл, материаллаг болон
материаллаг бус урсгалын нэгдэл юм.
Á¿ñ íóòãèéí òýýâðèéí ñ¿ëæýý ªíººäºð Îðîñ-ßïîí, Õÿòàä–Îðîñ–ßïîí ãýñýí ãîë ÷èãëýëèéí
çàìóóäûã áàéãóóëàõ òºëºâëºãºº á¿ñ íóòãèéí õ¿ðýýíýýñ õàëüæ, Åâðîï, Óìàðä
Àìåðèêòàé õîëáîãäñîí çàìûí íýãäñýí ñ¿ëæýý áàéãóóëàõ àñóóäàëòàé óÿëäàõ
áîëñîí. Ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä á¿ñ íóòãèéí õ¿ðýýíä çàì òýýâðèéí íýãäñýí ñ¿ëæýý
áàéãóóëàõ, íýýëòòýé á¿ñ áèé áîëãîõ, төмөр зам, ýð÷èì õ¿÷, íåôòü, õèéí õîîëîé
áàðüæ áàéãóóëàõ çýðýã ÷èãëýëýýð îëîí óëñûí òîìîîõîí òºñë¿¿äèéã õýðýãæ¿¿ëýõ
àëõìóóä õèéãäýõ áîëñîí íü á¿ñ íóòãèéí îëîí òàëò õàìòûí àæèëëàãààíû ãîë ¿íäýñ íü
áîëæ áàéíà.

3. Хоёр. Зүүн хойд Азийн бүс нутаг, эдийн засгийн үзүүлэлт
Àçè íîìõîí äàëàéí îðíóóä íü Ç¿¿í ºìíºä Àçè, Ç¿¿í Àçè, Ç¿¿í õîéä Àçè ãýñýí дэд
á¿ñ¿¿äýýð дэлхийн бүсчлэлд õàìðàãäàæ áàéíà. Àçè íîìõîí äàëàéн á¿ñ íóòàã òýð
äóíäàà З¿¿í-õîéä Àçè íü õ¿í òºðëºõòíèé õºãæëèéí èðýýä¿é áîëíî õýìýýí ñóäëàà÷èä
¿здэг. Геополитикийн хувьд дэлхийн эдийн засгийн гол бүсүүдийн "уулзвар"-т
байрлаж байна.
ÇÕÀ-èéí õºãæëèéí àñóóäëààð 1990 онд àíõíû ОУ-ын áàãà õóðëûã çîõèîí
áàéãóóëñàí áºãººä ýíý áàãà õóðëààð Àçè íîìõîí äàëàéí óìàðä õýñãèéã Ç¿¿н Õîéä
Àçè ãýæ òóñãàéëàí àâ÷ ¿çýýä улмаар Õÿòàä (хойд хилийн гурван муж, нэг хот),
Îðîñûí Äîðíîä Ñèáèðü, Ìîíãîëûí äîðíîä õýñýã, Õîéä áà ªìíºä Ñîëîíãîñ, болон ßïîí óëñûã
багтааæýý Ç¿¿í õîéä Àçè íü 8.9 ñàÿ êì ãàçàð íóòàãòàé, 350 ñàÿ õ¿í àìòàé áºãººä
ýíý íü Àçèéí íóòàã äýâñãýðèéí 20%, õ¿í àìûí 10% þì.
Зураг-1: Зүүн хойд Азийн бүс нутагт харъяалагдаж буй улсуудын мужууд
Ãàçàð ç¿éí áàéðëàëûí õóâüä Àçèéã Åâðîï, Àìåðèêòàé õîëáîõ áîëîìæòîé ó÷ðààñ îëîí
óëñûí òýýâýð, áàíê, ñàíõ¿¿ çýðýã çàõ çýýëèéí ìýäýýëýë ¿éë÷èëãýýíèé îíöãîé à÷
õîëáîãäîë á¿õèé ñ¿ëæýýíèé òºâ áîëîõ èðýýä¿éòýé гэж судлаачид үздэг.
Зүүн хойд Азийн орнууд нь эдийн засгийн хөгжил газар нутгийн хэмжээ хүн
амын тоогоор хоорондоо ихээхэн зөрүүтэй. Зүүн хойд Ази нь түүний улс
үндэстнүүдийн газар нутгийн шинж чанар, эдийн засгийн систем, эдийн засгийн
түвшингийн ялгаа, нийгэм, улс төрийн хөгжлөөрөө олон төрөл байдалд
байдгаараа онцлог. Тийм учраас тэрээр хоорондоо харилцан орлож болох их
хэмжээний төрөл зүйл, хамтын ажиллагааны их нөөц, эдийн засгаа
чадаâхèжуулах хөгжлийн өргөн боломжуудыг агуулж байгаа юм. Ç¿¿í õîéä Àçèéí
îðîí á¿ð áèå áèåý íºõºí õºãæèõ ººðèéí ãýñýí äàâóó òàëòàé
Õ¿ñíýãò 1
Зүүн хойд Азийн бүс нутгийн орнуудын давуу тал
д/д
1
2
3
4
5
ЗХА-ийн Бүсийн улсууд
ßïîí, ªìíºä Ñîëîíãîñ
Îðîñ
Ìîíãîë
Õÿòàä
Õîéä Ñîëîíãîñ
Онцлог давуу тал
Õºðºíãèéí ÷àäàâõè, äýëõèéä òýðã¿¿ëýõ òåõíîëîãè
Áàéãàëèéí àðâèí íººö
Áàéãàëèéí àðâèí íººö
õºäºëìºðèéí àðâèí хямд íººö,
Õºäºëìºðèéí áîëîí áàéãàëèéí çîõèõ íººö
ЗХА улс орнуудын гадаад худалдааг харьцуулсан судалгаа
ЗХА-ийн бүс нутгийн улсуудын эдийн засгийн ерөнхий үзүүлэлт
Áóñàä îðîëöîã÷ îðíóóäûí ç¿ãýýñ õàðàõàä ÇÕÀ-ûí á¿ñ÷ëýë, èíòåãðàö÷èëàëä Ìîíãîë
óëñûí íºëººëºõ õ¿÷èí ç¿éë õîìñ, îðîëöîîíû õóâü õýìæýý áàãà þì. Õàðèí Ìîíãîë óëñûí
õºãæëèéí èðýýä¿é ýíýõ¿¿ èíòåãðàö÷èëàëä íýãäýæ ÷àäñàí ýñýõýýñ èõýýõýí
øàëòãààëíà. Ýíýõ¿¿ ¿éë ÿâöàä îðîëöîõîä Ìîíãîë óëñàä àëèâàà õºãæèæ áóé îðíóóäàä
õóðöààð òóëãàð÷ áàéäàã ìýäëýã, ìýäýýëýë, òóðøëàãà èõýýõýí øààðäàãäàæ áàéíà.

4. ЗХА-ийн улсуудын гадаад худалдааны үзүүлэлт /тэрбум ам.доллар/
Õ¿ñíýãò 2
Ç¿¿í õîéä Àçèéí á¿ñ íóòãèéí îðíóóäûí õóäàëäàà, õºðºí㺠îðóóëàëò æèëýýñ æèëä
ºñºí íýìýãäýæ, õàðèëöàà, õàìòûí àæèëëàãàà íü ºðãºæèí òýëæ áàéíà. Òóõàéëáàë
2006 îíä á¿ñ íóòãèéí õóäàëäààíû ýðãýëòýíä ýêñïîðò 2072,941 ñàÿ àì äîëëàð, èìïîðò
674,361 ñàÿ àì äîëëàð áàéíà. ÇÕÀ-èéí îðíóóäûí ãàäààä õóäàëäààíû äèéëýíõ õóâèéã
Õÿòàä áîëîí Áàðóóí Åâðîïûí çàðèì óëñóóäòàé õèéõ õóäàëäàà ýçýëæ áàéíà.
(õàâñðàëò1-ýýñ ¿çíý ¿¿)
ЗХА тээврийн сүлжээний өнөөгийн байдал
Ãîë ÷èãë¿¿ëýõ òýýâýðëýëò Ýíý íü îäîî èë¿¿ ºðãºæèí òýëæ, á¿ñ íóòãààð
№
Óëñ
Íóòàã
äýâñãýð
(ñàÿ êì)
Õ¿í àì
(ñàÿ)
1
2
3
4
5
6
ßïîí
ÁÍÑÓ
ÎÕÓ
ÁÍÕÀÓ
Ìîíãîë
ÁÍÀÑÀÓ
0.37
0.09
17.07
9.59
1.56
0.12
127.3
48.38
140.7
1.330.1
2.996
23.479
ÄÍÁ
(òýðáóì àì äîëëàð)
ÄÍÁ-èéí ºñºëò
(%)
1 õ¿íä íîîãäîõ ÄÍÁ
(àì.äîëëàð)
4.38òðèëë
957.1
1.29 òðèëë
3.25 òðèëë
3.905
25.96
2%
9%
8.1%
11.9%
9.9%
-1.1%
33,500
16,100
14,800
5,400
2,900
1,700
õºãæ¿¿ëýõ õàíäëàãà õàðàãäàæ áàéíà. Áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿íèé óðñãàë íü
õ¿ì¿¿ñèéí õýðýãöýý øààðäëàãààð, èäýâõýýð, ýäèéí çàñãèéí ººð÷ëºëò, îðîí íóòãèéí
õºãæ뺺ñ èõýýõýí õàìààðäàã.
2000 онд áîëñîí Зүүн хойд Азийн эдийн засгийн чуулга уулзалтаар ERINA-аас
хийсэн судалгаанд үндэслэн бүс нутгийн бүх орнууд олон улсын гол зам болгон
ашиглаж болохуйц 9 корридорûã òîäîðõîéëñîí. (õàâñðàëò 2)
Çóðàã 2: Ç¿¿í Õîéä Àçèéí òýýâðèéí êîðèäîðóóä
Зүүн хойд Азийн бүс нутгийн тээврийн сүлжээний онцлог нь :
 Хоёр талт хэлбэртэй буюу хоёр улсын тээвэрлэлт нь гуравдагч орноор
дамжин хийгдэх хэлбэртэй
 Бүс нутгийн хэмжээнд холимог тээвэрлэлт хөгжих боломжтой
 Европ, Хойд Америктай олон улсын тээвэрлэлт хийх боломжтой
Aзийн автозамын сүлжээ (áүс нутгаар)
Бүс нутаг
Нийт
урт (a)
Замын өргөн (b)
2 ба түүнээс дээш эгнээтэй
1 эгнээтэй
Замын
хэлбэр (c)
Õ¿ñíýãò 3
Нийт
урт (d)

5. Зүүн өмнөд Ази
Зүүн ба ÇÕÀ
Өмнөд Ази
Хойд, төв ,ÁªÀçè
Нийт
23,695
50,422
20,616
46,471
141,204
21,869
45,291
19,843
44,422
131,425
1,628
3,811
742
2,016
8,197
22,590
44,624
20,583
43,108
130,905
907
4,478
2
3,330
8,717
Азийн 32 орныг холбосон 141.000 км стандартчлагдсан авто зам áàéäàã.
Ýäãýýð авто замын 3 ¿íäñýí ÷èãëýë íü Монгол улсаар äàéð÷ ºíãºðäºã. ¯¿íä:
1. ÀÍ-3 чèãëýëèéí çàìûí íèéò óðò - 1009 êì ОХУ-МОНГОЛ-БНХАУ
2. ÀÍ-4 чèãëýëèéí çàìûí íèéò óðò -758 êì ОХУ-МОНГОЛ-БНХАУ-ПАКИСТАН
3. ÀÍ-32 чèãëýëèéí íèéò çàìûí óðò -2325 êì СОЛОНГОС-БНХАУ-МОНГОЛ
2000 îíд Ñàíêòïåòðáóðã õîòîä áîëñîí îëîí óëñûí Åâðî-Àçèéí òýýâðèéí 2-ð èõ õóðëààñ
Åâðî-Àçèéí îëîí óëñûí òýýâðèéí 4 ÷èãëýëèéã дэмжсний нэг нь Зүүн хойд Азийн
улсуудыг холбодог гол тээврийн корридор Транссибирская магистраль буюу
Транссибирийн гол төмөр зàì áºãººä ýíý íü ОХУ-ын Москва- Европ-Оросын Алс
дорнод-Монгол-Хятад-Япон тэнгисийг холбосон төмөр замын их сүлжээ б¿õèé
гол 3 маршруттай
Çóðàã 3: Òðàíñ Ñèáèðèéí ãîë òºìºð çàì
Ýäãýýðèéí 3äàõü ìàðøðóò áîëîõ Òðàíñ-Ìîíãîëûí øóãàì íü ìàíàé óëñûã äàéð÷ ºíãºðäºã
áºãººä энэ төмөр зам нь 7013êì ¿ðãýëæèëдэг. (Õàâñðàëò 3)
Á¿ñ íóòãèéí òýýâýðëýëò.
Àçè Íîìõîí Äàëàéí îðíóóä болон Европын холбооны улсууд хооронд олон улсын
транзит тээврээр жилд 117 сая тонн бараа тээвэрлэгдэж байгаагийн 97 орчим
хувь нь далай нь тээврээр тээвэрлэгдэж хүргэгдэг. Мөн Àçè Íîìõîí Äàëàéí
îðíóóäààñ Òºâ Àçè ðóó îëîí óëñууд хооронд æèëä 100 ñàÿ òîíí à÷àà, 200 ìÿíãàí
TEU ÷èíãýëýã òýýâýðëýäýã.
ОХУ- БНХАУ улсын хооронд жилд 40 сая тонн бараа тээвэрлэгдэгж байна.
Үүний 500 мянган тонн ачаа бараа нь монгол улсын нутаг дэвсгэрээр дамжин
өнгөрдөг байна.
Á¿ñ íóòãèéí îðíóóäûí õîîðîíä õèéãäýæ áóé õóäàëäààëàëòûí õýìæýýíýýñ ìºí
òýýâýðëýëòèéí õàíäëàãàãûã õàðæ áîëíî. Íèéò èìïîðòîä Ç¿¿í õîéä Àçèéí îðíóóäòàé
õèéõ èìïîðòûí õóäàëäàà Ìîíãîë óëñ-72.7%, Õîéä ñîëîíãîñ-53% áàéãàà íü áóñàä
óëñóóäààñ õàðüöàíãóé ºíäºð ò¿âøèíòýé áàéãàà þì. Õàðèí íèéò ýêñïîðòîä Ç¿¿í õîéä
Àçèéí îðíóóäòàé õèéõ õóäàëäààíû õýìæýýãýýð ìºí Ìîíãîë óëñ-58.6%, Õîéä Ñîëîíãîñ
47%-òàé áàéãàà íü ýäãýýð 2 óëñûí òýýâðèéí ñ¿ëæýý áîëîîä, ãàçàðç¿éí
áàéðëàëòàé èõýýõýí õîëáîîòîé þì.
Ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä á¿ñ íóòãèéí õ¿ðýýíä çàì òýýâðèéí íýãäñýí ñ¿ëæýý áàéãóóëàõ,
íýýëòòýé á¿ñ áèé áîëãîõ, төмөр зам, ýð÷èì õ¿÷, íåôòü, õèéí õîîëîé áàðüæ

6. áàéãóóëàõ çýðýã ÷èãëýëýýð îëîí óëñûí òîìîîõîí òºñë¿¿äèéã õýðýãæ¿¿ëýõ àëõìóóä
õèéãäýõ áîëñîí.
Монгол улсын тээврийн сүлжээний өнөөгийн байдал
Ìîíãîë óëñûí íü ºðãºí óóäàì íóòàãòàé, õ¿í àì ñèéðýã ñóóðüøäàã òóë òýýâýð óëñ
îðíû ýäèéí çàñàãò çîíõèëîõ ¿¿ðýãòýé, îëîí óëñûí õàìòûí àæèëëàãààíä èäýâõòýé
îðîëöäîã, äýìæëýã àâàõ áîëîìæòîé, àþóëã¿é àæèëëàãààíû õÿíàëò çîõèöóóëàëòûí
ýðõ ç¿éí îð÷èí á¿ðäñýí.
Ìàíàé óëñ äýëõèéí 103 îðíîîñ ãàðàë ¿¿ñýëòýé íèéò 1658.5 ñàÿ àì.äîëëàðûí
áàðàà èìïîðòëîñíîîñ ÎÕÓ-ä 34.5, ßïîí-ä 6.0, ÕÁÍÃÓä 3.4, Õÿòàäàä 31.6, ÁÍÑÓ-ä 5.4,
ÀÍÓ-ä 3.0 õóâü òóñ òóñ íîãäîæ áàéãàà íü íèéò èìïîðòûí ä¿íãèéí 83.9 õóâèéã ýçýëæ
áàéíà. Ýêñïîðòîä 1469.3 ñàÿ àì.äîëëàðûí áàðàà, ò¿¿õèé ýä ãàðãàñàí íü 2006 онтой
õàðüöóóëàõàä 22.1 õóâèàð ºññºí áàéíà.
Зүүн хойд Азийн орнуудтай хийсэн гадаад худалдаа
Õ¿ñíýãò 4
улс
БНХАУ
ОХУ
БНСУ
Япон
Бүгд
экспорт
Сая доллар
505,2
45,1
65,1
615,4
%
48,1
4,3
6,2
58,6
Импорт
Сая доллар
305,8
400,0
61,2
68,3
835,9
%
26,6
34,8
5,3
6,0
72,7
Нийт эргэлт
Сая доллар
%
811,0
36,7
445,1
20,2
126,3
5,7
68,9
3,1
1451,3
65,7
Õ¿ñíýãòýýñ ¿çýõýä Ìîíãîë óëñûí ãàäààä õóäàëäààíû èõýíõ õýñýã ÇÕÀ-èéí
îðíóóäòàé õèéãäýæ áàéíà. Ýíý íü ìàíàé óëñ Ç¿¿í Õîéä Àçèéí óëñóóäòàé îëîí æèëèéí
õàìòûí àæèëëàãààòàé áàéñàíòàé õîëáîîòîé þì. (õàâñðàëò4)
Ìîíãîë óëñûí çàì, òýýâðèéí ñàëáàð, ò¿¿íèé ñ¿ëæýýíèé ãîë äàâóó òàë íü ãàçàð ç¿éí
áàéðëàëûí õóâüä Åâðîï-Àçèéí îðíóóäûã õàìãèéí äºò õóóðàé çàìààð õîëáîõ
áîëîìæòîéä îðøèíî. Ìàíàé óëñûí çàì õàðèëöààíû ñ¿ëæýýíä àâòî çàì çîíõèëîõ õóâèéã
ýçýëæ áàéíà. Монгол улсын зам тээврийн систем нь авто замын, төмөр замын,
иргэний нисэхийн, усан замын сүлжээнээс бүрдэж байна.
Ìàíàé óëñûí çàì õàðèëöààíû íèéò ñ¿ëæýýíä àâòî çàì çîíõèëîõ õóâèéã ýçýëæ áàéíà.
Àâòîçàìûí íèéò óðò 2005 îíû áàéäëààð 49.3 ìÿí.êì áàéãààãèéí 43.7 ìÿí.êì íü åðäèéí
õºðñºí çàì þì. Òºìºð çàìûí ñ¿ëæýý íü Ñ¿õáààòàð-Óëààíáààòàð- Çàìûí ¯¿äèéí ¿íäñýí
øóãàì áà ò¿¿íèé ñàëáàð çàìóóä, Áàÿíò¿ìýí-Ýðýýíöàâûí çàìûí õýñãýýñ á¿ðäýæ
áàéíà. Òºìºð çàìûí íèéò óðò 1815 êì áàéíà. Àãààðûí çàìûí íèéò óðò 46,5 ìÿí.êì áºãººä
¿¿íýýñ óëñûí ÷àíàðòàé àãààðûí çàìûí óðò áóþó íèéñëýë Óëààíáààòàð õîòûã àéìãèéí
òºâ, áóñàä õîòóóäòàé õîëáîñîí àãààðûí çàì 18,0 ìÿí.êì áàéíà. Óñàí çàìûí ñ¿ëæýý 0,5
ìÿí.êì îð÷èì áºãººä Õºâñãºëèéí óñàí çàìûí ãàçàð óëèðëûí ÷àíàðòàé àæèëëàæ,
Ñýëýíãèéí óñàí çàìûí ãàçðûí àæèëëàãàà ¿íäñýíäýý çîãññîí áîëíî.
Тээврийн салбарт нийт ажил эрхлэгчдийн 4,1% оногдож, ДНБ ий 10% тээврийн
салбарууд бий болгож байна.

7. Монгол улсын тээврийн сүлжээний төрөл, бүтэц
Тээврийн сүлжээ
Авто зам
Төмөр зам
Агаарын тээвэр
Усан зам
нийт
Урт (км)
49,308
1,815
46,500
500
98123
Õ¿ñíýãò 5
Эзлэх хувийн жин
50,2
1,9
47,4
0,5
100,0
Ìîíãîë óëñûí àâòî çàìûí ñ¿ëæýý:
Ìîíãîë óëñ 2007 îíû 01-ð ñàðûí 01-íèé áàéäëààð îëîí óëñ, óëñ îðîí íóòãéí ÷àíàðòàé
49250 êì çàéòàé, ¿¿íýýñ óëñûí ÷àíàðòàé çàì 11218 êì, áóñàä íü îðîí íóòãèéí
÷àíàðòàé çàì áàéãàà áà õàòóó õó÷èëòòàé çàìûí óðò 2278.6 êì, õàéðãàí õó÷èëòòàé
çàìûí óðò 1980.27 êì, ñàéæðóóëñàí õºðñºí çàìûí óðò 1867.9 êì áàéíà. Óëñûí
÷àíàðòàé çàì 11218 êì, àâòî çàìààñ õàòóó õó÷èëòòàé 1503 êì, õàéðãàí õó÷èëòòàé
1439 êì, áóñàä íü ñàéæðóóëñàí áîëîí õºðñºí çàì áàéíà. ̺í 675 øèðõýã áóþó 28437.1
óðò ìîäîí áîëîí òºìºð áåòîí ã¿¿ðòýé áîëíî.
Ìîíãîë óëñ 1990 îíä Àçèéí àâòî çàìûí áàéãóóëëàãàä ãèø¿¿íýýð ýëñýí îðñíîîð
Çàìûí¯¿ä-Ñàéíøàíä-×îéð-Óëààíáààòàð–Äàðõàí-Ñ¿õáààòàð-Àëòàíáóëàã ÷èãëýëýýð
À-Ç, Äàðõàí-Ýðäýíýò-Áóëãàí-Óëààíãîì-Õàíäãàéò ÷èãëýëýýð À-83 ÷èãëýëýýð Àçèéí
àâòîçàìûí ñ¿ëæýýíä õîëáîãäñîí.
ÀÍ-32 ÷èãëýëèéí çàì áàðèõ àæëûã “Ìÿíãàíû çàì” òºñëèéí õ¿ðýýíä äîòîîäûí áîëîí
ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëòûí õ¿ðýýíä õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà. “Ìÿíãàíû çàì” òºñëèéí
õ¿ðýýíä äîòîîäûí áîëîí ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëòûí õ¿ðýýíä õýðýãæ¿¿ëæ тавьгдаж
байгаа баруун бүсийн авто зам нь одоогоор завхан аймгийн их уул сум хүртэл
хайрган болон аспалтан зам тавигдад бөйнна. Энэ замын ашиглалт төдийлөн
хангалтай бус бөгөөд төслын багийн судалñнаар баруун бүсийн авто замаар 1.5
öàãò дунджаар 1 авто машин явж өнгөрдөг гэсэн үр дүн ãàðñàí áàéíà. Авто
замын элэгдлэлтийн хугцааны стандарт 40 жил байдаг бөгөөд Энэ нь замын
ашиглалтын сайжруулах үр өгөөжийн нэмэгдүүлэх арга замыг хайх
шаардлагатай байна.
Ìîíãîë óëñûí àâòî çàìûí ñ¿ëæýý

8. Çóðàã 4
Монгол улсын ачаа эргэлтийн харьцаа
Ìîíãîë óëñûí òýýâýðëýëèéí èõýíõ õóâèéã òºìºð çàì ýçýëäýã áºãººä æèëä óëñûí
õýìæýýíä à÷àà ýðãýëò äàðààõ áàéäàëòàé áàéíà.
Монгол улсын ачаа эргэлт
10
8.9
6.9
8
Òº ì º ð çàì
2005 î í
Àâòî
2006 î í
Àãààð
15586
8081.7
14032
7561.9
0
0
12285
5000
2
5335.9
8372.5
661.9
0.1
9225.6
458.3
9947.7
311
2004 î í
7253.3
8878.1
282.3
0
242.4
4
2003 î í
2000
10000
0.5
2
2.1
2
6
6000
4000
2.3
2.2
15000
1.7
12779
8000
8.9
8.9
2.5
10721
8.4
20000
14780
10000
9189.4
12000
Монгол улсын тээсэн ачаа
2007 î í
Òº ì º ð çàì
1
0.5
0
2003 î í 2004 î í 2005 î í 2006 î í 2007 î í
Óñàí çàì
1.5
Àâòî
Àãààð
Óñàí çàì
Çóðàã 5
Çүүн хойд Ази áà Ìîíãîë улс. ÇÕÀ-èéí á¿ñ÷ëýëä Ìîíãîë óëñûí îðîëöîõ èðýýä¿éí
төрхийг á¿ñ íóòãèéí ò¿âøèíä ÿâàãäàõ ýäèéí çàñàã, óëñ òºðèéí ¿éë ÿâöòàé õîëáîæ
¿çýå. Ìîíãîë óëñûí Çàñãèéí ãàçàð óëñ õîîðîíäûí òýýâðèéí õàðèëöààã õºãæ¿¿ëýõ ýðõ
ç¿éí îð÷èíã á¿ðä¿¿ëæ, îëîí óëñûí òýýâðèéí õàðèëöààíû òóõàé áîëîí äàìæèí ºíãºðºõ
òýýâðèéí òóõàé õýëýëöýýð áàéãóóëàõ øààðäëàãàòàé байна. ¯¿íèé õ¿ðýýíä Ìîíãîë
Óëñûí á¿ñ÷èëñýí õºãæëèéí ¿çýë áàðèìòëàëûí äàãóó Ìîíãîë óëñûí òºìºð çàìûí

9. ñ¿ëæýýã áèé áîëãîõ (Ç¿¿í á¿ñ, Ãîâèéí á¿ñ, Áàðóóí á¿ñèéí õîò ñóðèí, ñòðàòåãèéí
òîìîîõîí àøèãò ìàëòìàëûí îðä ãàçðóóäûã òºìºð çàìààð õîëáîõ) шаардлагатай байна.
Нэн тэргүүнд Баруун бүсд Õî¸ð äàõü òºìºð çàìûã áàðèõ íü Ìîíãîë óëñûí íèéãýì, ýäèéí
çàñàã, õºãæèëä èõýýõýí õóâü íýìýð îðóóëàõ õ¿÷èí ç¿éë þì.
Îäîîгоор Ìîíãîë óëñûí òºìºð çàìûí íèéò óðò íü 1835 êì, îëîí óëñûí ãóðàâäóãààð
çýðýãëýëòýé çàì þì.
Монгол улсын хилийн гарцууд
Õèë çàëãàà
óëñûí íýð
ÎÕÓ
ÁÍÕÀÓ
Á¿ãä
Õèëèéí áîîìòûí çýðýãëýë
Îëîí óëñûí çýðýãëýëèéí
Байнгын
ажиллагаатай
Àëòàíáóëàã, Öàãààííóóð, Ýðýýíöàâ
Çàìûí-¯¿ä, Áè÷èãò, Áóëãàí, Ñ¿ìáýр
7
3
2
5
Õ¿ñíýãò 6
Ä¿í
Óëèðëûí
àæèëëàãààòà
é
20
26
6
12
26
38
Ãóðàâ. Монгол Улсыг Евро Азийг холбосон логистик
сүлжээнд холбогдох боломжууд
ªíººäºð äýëõèéí óëñ îðíóóäûí ýäèéí çàñãèéí õàðèëöàí õàìààðàë óëàì á¿ð ã¿íçãèéð÷
áàéãààãèéí çýðýãöýý óëñ îðíóóä ãàçàð ç¿éí îéð äºò áàéäàë, äàâóó òàëäàà àøèã
ñîíèðõëîî íýãòãýõ çàìààð õàðèëöàí àøèãòàéãààð õàìòðàí õºãæõèéã ýðìýëçñýí á¿ñ
íóòãèéí õàíäëàãà ýð÷èìæèõ áайна.
Манай улс нь газар зүй байршилын хувьд Европ, Азийн орнуудыг хамгийн
дөт хуурай замаар холбох боломжтойд оршино. гол давуу талаа ашиглан
хугцаа алдалгүй Европ, Азийг холбосон тээврийн сүлжээнд холбогдох
шаардлага урган гарч байна. Үүний хүрээнд МУ-ыг Ази, Европыг холбосон
тээврийн сүлжээнд холбох Зүүн хойд Азийн бүсчилсэн хөгжилийг дэмжих
дараах 4-н боломжийг талаар судлан авч үзлээ.
Боломж: 1 Аршаант-чойбалсан холбосон 500 êì төмөр зам тавих. БНХАУын засийн газраас Аршааныг -Түмэн-Жилин-Чаньчунь холбосон төмөр зам
тавих асуудлаар төсөл төлөвлөгөөний шатанд яригдаж байгаа. Энэ төмөр зам
нь тавигдсанаараа зүүн бүсийн хөгжил сайжрах, европ азийг холбосон тээвийн
сүлжээнд холбогдох монгол улсын бараа эргэлт сайжрах зэрэг олон асуудлууд
шийдвэрлэгдэх боломжтой юм.
Òîîöîîëîë:
1 км төмөр зам тавих үнэ 1 сая ам.доллар
500км*1 сая доллар=500 сая долларын хөрөнгө оруулалт шаардлагатай

10. Боломж: 2 Оюутолгой, Таван толгойн ордыг Нарийн сухайтаар бомтоор
–БНХАУ-ын гол төмөр замтай холбох төмөр зам /150км/ тавих. Энэ нь
төв болон говын бүсээр дамжуулан монгол улсын томоохон байгалын нөөц
баялагтай орд газруудыг олон улсын тээврийн сүлжээнд холбох мөн МУБНХАУ- тай хийгдэг гадаад худалдаа сайжрах, Ази номхон далайн орнуудтай
хорших зэрэг боломж нээгдэх юм.
Òîîöîîëîë:
1 км òºìºð зам тавих үнэ 1ñàÿ ам.доллар
150 км* 1 ñàÿ доллар=19,2сая долларын хөрөнгө оруулалт шаардлагатай
Боломж: 3 Сүхбаатар- Замын үүдийн холбосон транссибирын төмөр замыг
давхар болгох 1100 êì төмөр замыг тавих. Энэ төмөр зам нь тавигдсанаараа
монгол улсын төмөр замын хүчин чадлыг 5 дахин нэмэгдүүлэх ДНБ-ий дийлэнх
хувийг тээвэрийн салбраас бүрдүүлэх боложтой болох юм.
Òîîöîîëîë:
1 км төмөр зам тавих үнэ 1 сая ам.доллар
1100км*1 сая доллар=1100 сая долларын хөрөнгө оруулалт шаардлагатай
Боломж: 4 Öàãààí íóóðûí ÷ºëººò á¿ñèéã Àëòàé, Ãîðíû Àëòàéñêòàé õîëáîõ
төмөр зам тавих
Õî¸ð äàõü òºìºð çàì òàâüæ Åâðî-Àçèéã õîëáîñîí îð÷èí ¿åèéí òðàíçèò òýýâðèéí
êîðèäîð áèé áîëãîõ. Òºìºð çàìûí ñàëáàðò îëîí óëñûí õàìòûí àæèëëàãààã ºíººãèéí
äàÿàð÷ëàëûí ò¿âøèíä ãàðãàõ Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí Ãàçàð áîëîí Òºìºð çàìûí óäèðäàõ
ãàçðûí íýí òýðã¿¿íä õèéãäýõ øààðäëàãàòàé àæèë ãýæ ¿çýæ áàéíà.
ÎÕÓ áîëîí ÁÍÕÀÓ-ûí õîîðîíä æилд 40 орчим сая тонн бараа тээвэрлэгдэж
байгаа гэтэл Монгол улсын нутаг дэвсгэрээр жилд нийт 500 мянган òîíí áàðàà
óðñãàë дамжин өнгөрдөг байна. Энэ íü манай улсын îäîîãèéí òýýâðèéí ñ¿ëæýýг
сайжруулах , олон улсын тээврийн сүлжээнд холбогдох шаардлагатай байгааг
харуулж байна.
Öàãààí íóóðûí ÷ºëººò á¿ñèéã Àëòàé, Ãîðíû Àëòàéñêòàé õîëáîõ төмөр зам
òàâèãäñàíààðàà à÷àà ýðãýëòèéã äîð õàÿæ 2-3 äàõèí íýìýãä¿¿ëýõ áîëîìæòîé þì.
Мөн 2015-д Увс аймгийн Улаангом хотоос 13 км зайтай ОУ-ын боёнг онгоцны
нисэх буудал барих төсөл хөтөлбөр төр, засгийн газрын хүрээд судлагдаж
байна. Энэ нь баруун бүс нь ОУ-ын тээврийн томоохон төв болон хөгжүүлхэд их
ач холбогдолтой үзүүлэх юм.
Төмөр зам тавихад шаардагдах хөрөнгө îðóóëàëò:
Манай улсын хувьд Даян-ташентыг холбосон 225 км төмөр зам тавих юм. Уг зам
нь ÎÕÓ áîëîí ÁÍÕÀÓ-èéí зам тээврийн õóâüä ºíäºð à÷ õîëáîãäîëòîé төмөр çàì
бөгөөд øààðäàãäàõ õºðºí㺠îðóóëàëòûã øèéäýõýä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ ñàíàëûã
Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçàð áîëîí õîëáîãäîõ áàéãóóëëàãóóäàä òàâèàä áàéíà.

11. Òîîöîîëîë:
1 км төмөр зам тавих үнэ 1 сая ам.доллар
225км*1 сая доллар=225 сая долларын хөрөнгө оруулалт шаардлагатай
Эдгээр 4-н боломжийн Монгол Улсын эдийн засаг, нийгмийн хөгжилд оруулах
нөлөө, шаардлагатай хөрөнгө оруулалтын хэмжээ,татах боломж, стартегийн ач
холбогдолтой томоохон орд газруудтай холбогдох боломжтой эсэх, тээврийн
салбарт оруулах хувь нэмэр, жижиг дунд бизнесийг хөгжүүлхэд үзүүлэх нөлөө,
ажлын байрыг нэмэгдүүэх, иргэдийн амжиргааг сайжруулах зэрэг гол
үзүүлэлтийг судлан үзээд эхний ээлжинд 4-р боломж болох Даян- Ташентыг
холбосон 225 км замыг тавих нь манай улсыг богино хугцаанд тогтвортой
хөгжих мөн байгалын хязгаарлагдмал нөөцөө үр ашиг муутай, байгал
орчинд халтайгаар ашиглан хөгжих бус харин байрлалын давуу талаа
ашиглан тээврийн салбараас улс орныхоо орлогын дийлэнх хувийг бүрдүүлэн
тогтвортой үр ашигтай хөгжих боломжтой юм.
Даян-ташантыг холбосон 225км 2-р дахь төмөр зам
Çóðàã-6
Ýíý òºìºð çàì áàðèãäñàíààð Ìîíãîë óëñàä îðóóëàõ

12. õóâü íýìýð, ¿ð ºãººæ:













ЗХА, Төв Азийн бүс нутгийн тээврийн сүлжээнд холбогдоíî
Баруун бүсийн хөгжлийн олон талт асуудал шийдэгдэнэ
Зорчих дундаж хурд богиносîæ нэгж бүтээгдэхүүн дэхü тээврийн зардал
багасíà
Хил дамнасан тээврийг хөнгөвчлөх нөхцөл бүрдíý.
Олон улсад, Бүс нутагт зорчих боломж íýìýãäýæ аялал жуулчлал ýð÷èìòýé
õºãæèíº
Òээврийн зардал буурснаар өргөн хэрэглээний барааны урсгал нэмэгдэж
хэрэглээний барааны үнэ буурàõàä íºëººëíº.
Зам дагасан логистик, жижиг дунд бизнес хөгжиíº.
Мянганы замын ашиглалт сайжèðàõ áîëîí îðîí íóòãèéí äýä á¿òýöèéí õºãæèë
ýð÷èìæèíý.
Öàãààí íóóðûí ÷ºëººò á¿ñèéí ¿éë àæèëëàãàà ñàéæèðíà.
Òýýâðèéí ëîãèñòèê òºâ áàéãóóëàõ áîëîìæ á¿ðäýíý. Ìîíãîë óëñûí áàðàà
ýðãýëò ñàéæèðíà.
Òºâ ð¿¿ ÷èãëýñýí èõ í¿¿äýë õàçààðëàãäàíà.
Àæëûí áàéð íýìýãäýæ, õ¿í àìûí àìæèðãààíû ò¿âøèí äýýøèëíý.
Ãàäààä õàðèëöàà ºðãºæèíº.
Уг төмөр зам нь тавигдсанаар Монгол Улс Европ-Азийг холбосон
логистик сүлжээнд холбогдох боломжтой болно : Åâðîïûí õîëáîîíû óëñóóä
áîëîí Àçè, Íîìõîí äàëàéí îðíóóäûí õîîðîíä æèëä äóíäæààð 117 ñàÿ òîíí áàðàà
òýýâýðëýãäýæ áàéãààãèéí 97% íü äàëàéí òýýâðýýð ÿâàãääàã áà 40-45õîíîã
çàðöóóëäàã. Öàãààí íóóðûí ÷ºëººò á¿ñèéã Àëòàé, Ãîðíû Àëòàéñêòàé õîëáîõ
төмөр зам òàâèãäñàíààð энэ хугцаа 12-15 õîíîãò áàãòààí òýýâýðлэгдэх
боломжтой болох áºãººä Ìîíãîëûí òºìºð çàìûí õүчин чадлыг 2-3 дахин нэмэгдүүлэх
эíý íü 50.0 сая тонн буюу түүнээс илүү ачаа тээвэрлэх õ¿÷èí ÷àäàëòàé болно
мөн ДНБ-ын дийлэнх хувыг тээврийн салбараас бүрдүүлэх боломжтой болох
юм. Эцсийн дүнд Монгол улсын нийгэм, эдийн засаг, байгал орчин, тээврийн
салбарын уялдаа холбоог сайжруулж тогтвортой хөгжих гарц байгааг харуулхыг
зорилоо.

13. Ä¿ãíýëò
Àçè íîìõîí äàëàéн á¿ñ íóòàã òýð äóíäàà З¿¿í-õîéä Àçè íü õ¿í òºðëºõòíèé õºãæëèéí
èðýýä¿é áîëíî ãýäýã íü ãеополитикийн хувьд ÷ дэлхийн эдийн засгийн гол
бүсүүдийн "уулзвар"-т байрлаж байãààгаараа нотлогдож байна.
Èéìýýñ Оëîí
óëñûí õýìæýýíä áîäèòîéãîîð õýðýãæèæ áóé äàÿàð÷ëàëûí ¿éë ÿâö, ò¿¿íèé íºëººã ¿ð
ºãººæòýéãýýð àøèãëàõ, óëñ îðíóóäûí õîîðîíäîõ ýäèéí çàñàã, íèéãìèéí õàðèëöààã
äýìæèõ çîðèëãîîð óëñ õîîðîíäûí èíòåãðàë÷ëàë ýð÷èìæиж байна. Үүний хүрээнд
ЕвроАзи тээврийн сүлжээ болон улс орнуудын эдийн засгийн үүзүүлэлт, бараа
эргэлтийг харьцааг судлан үзхэд Монгол улсын нөөц бололцоонд тулгуурлан
З¿¿í-õîéä Àçèйн èíòåãðàë÷ëàëд нэгдэх Åâðîï Àçèéã õîëáîñîí òýýâðèéí ëîãèñòèê
ñ¿ëæýýíä õîëáîõ øààðäëàãàòàé áàéíà.
Европ, Азийн орнуудын хооронд гадаад худалдаа буюу бараа материалын
урсгал их хэмжээгээр хийгдэг үүний ихэнх хувь нь буюу 97% далайн тээврээр
дамжин хүргэгдэж байна. Манай улс газар зүй байрлалын хувьд Европ, Азийн
орнуудыг хамгийн дөт хуурай замаар холбох боломжтой энэ гол давуу талаа
ашиглан Монгол улсын баруун бүсээр Европ, Азийг холбосон тээврийн
сүлжээнд холбох 225 км төмөр замыг эхний ээлжинд тавих шаардлагатай
байна.
Энэхүү төмөр зам нь тавигдсанаараа Европ, Азийн орнуудын хоорондох бараа
материалын урсгалыг эрчимжиж, туулах зам болон хүргэгдэх хугацаа багсана.
Монгол улсын хувьд îëîí óëñàä ãàðàõ ãàðö íýìýãäýõ áºãººä ãàäààä õàðèëöàà
ñàéæèðíà. Уëñûí õîîðîíäын áàðàà материал áîëîí ìºíãºí óðñãàëààñ улсын îðëîãûí
дийлэнх хувийг тээврийн салбараас олох, орлогын шинэ ýõ ¿¿ñâýð бий áîëîõ
áîëîìæòîé þì. ̺í мянганы зам, Цагаан нуурын чөлөөт бүс, Асгатын орд ашиглалт
сайжрах ингэснээрээ áèçíåñ ýðõëýõ òààòàé îð÷èí á¿ðэлдэх иргэдийн амжиргаа
сайжрах. Ýíý íü ýðãýýä òºâ ð¿¿ чиглэсэн “èõ í¿¿äýë”, àæèëã¿éäýë, á¿ñ íóòãèéí
ÿäóóðàëûã áàãàñãàæ, çàì äàãàñàí õºãæëèéã àâ÷ èðíý.

14. Íîì ç¿é
I. Ном, материал
1. Ã.Áàòõ¿ðýë “Ãëîáàëü÷ëàëûí ¿åèéí æèæèã, äóíä ¿éëäâýðèéí ìåíåæìåíòýä
òóëãàìäñàí àñóóäàë “ ñýäýâò èëòãýë 2006 îí, ÓÁ
2. Õ.Ï¿ðýâäàãâà, “Ìåíåæìåíò” , ÓÁ. 2005 îí
3. Ñ.Áóäíÿì, Ö.Áàòñ¿õ, 1997, Ìàòåìàòèê ýäèéí çàñàã. Óëààíáààòàð,
4. Ãàäààä õóäàëäààíû ãààëèéí ñòàòèñòèê ìýäýýëýë. ÓÁ.2006
5. À.̺íõáîëä, Ä.Áàäàð÷ “Ëîãèñòèê” , ÓÁ, 2002 îí
6. Ò.Íàìæèì, Ä.¨íäîíñ¿ðýí “ Ìîíãîë óëñûí çàì òýýâýð ÓÁ, 2005.
II. Áóñàä ìàòåðèàë
1. Í.Áàòíàñàí: “Ìîíãîë óëñûí ýêñïîðòûã äýìæèõ áîäëîãî çîõèöóóëàëòûí òóëãàìäñàí
àñóóäëóóä” Ýäèéí çàñãèéí øèíæëýõ óõààíû äîêòîðûí (Ph.D) çýðýã ãîðèëñîí
äèññåðòàö, ÓÁ 2000 îí
2. Â.Áàòöýíãýë. “ Ìîíãîë óëñûí ýäèéí çàñãèéí ãàäààä îð÷íû ãàçàðç¿éí àñóóäàëä” .
Ýäèéí çàñãèéí øèíæëýõ óõààíû äîêòîðûí (Ph.D) çýðýã ãîðèëñîí äèññåðòàö, ÓÁ
2000 îí
3. Ñ.Ãàëáàäðàõ. “ Á¿ñ íóòãèéí ýäèéí çàñãèéí óäèðäëàãûí àñóóäàëä” , тºâèéí
á¿ñèéí æèøýýí äýýð, Ýäèéí çàñãèéí øèíæëýõ óõààíû äîêòîðûí (Ph.D) çýðýã
ãîðèëñîí äèññåðòàö, ÓÁ 2006 îí
4. Ë.Îòãîíöýöýã, “Òåõíîëîãèéí õºãæëèéí óäèðäëàãûí òîãòîëöîîã á¿ðä¿¿ëýõ íü“,
Óäèðäàõóéí óõààíû äîêòîðûí (Ph.D) çýðýã ãîðèëñîí á¿òýýëèéí äèññåðòàö, ÓÁ
2004 îí
5. “Àçè, Íîìõîí äàëàéí îðíóóäûí èíòåãðàöè, Ìîíãîë óëñ” Ñ.Îòãîíáààòàð õàìòûí á¿òýýë,
Íîâîñèáèðñê õîò, 2001 îí,
6. Çàì, Òýýâýð, Àÿëàë æóóë÷ëàëûí ÿàì “ Çàì, Òýýâýð, Àÿëàë æóóë÷ëàë,
Øóóäàíãèéí ñàëáàðûã 2021 îí õ¿ðòýë õºãæ¿¿ëýõ ñòðàòåãèéí áîäëîãî ÷èãëýë”,
ÓÁ 2006,
III. Нэмэлт материал
1.
2.
3.
4.
International Logistics training center of Russsia www.mclog.ru
http: //www. scdconsulting.com
http://en.wikipedia.org/wiki/History_of_rail_transport_in_Great_Britian
http://en.wikipedia.org/wiki/Timeline_of_transportationtechnology
5. http://en.wikipedia.org/wiki/ History_of_Feight Forwarding in World
6. http://en.wikipedia.org/wiki/Timeline_of_railway_history
7. http://www.mrt.com
8. http://www.mis.gov.mn
9. http://www.mgnship.mn
10. National Association of Freight Logistics of UAE,
www.skyadt@emirates.net..aeSupply Chain Dynamics www.scdconsulting.com

15. Õàâñðàëò 1
Улс
БНХАУ
Япон
ОХУ
Өмнөд
Солонгос
Экспорт Экспортлогч гол улсууд
ÀÍÓ 21%,
Õîíãêîíã 16%,
ßïîí 9.5%,
ªìíºä ñîëîíãîñ 4.6%,
1216.1
Ãåðìàí 4.2%,
Íåäåðëàíä 3.2%,
Èõ Áðèòàíè 2.5%,
Ñèíãàïóð 2.4%
ÀÍÓ 20.4%,
Õîíãêîíã 5.4%,
Õÿòàä 15.3% ,
Òàéâàíü 6.3%,
678.1
ªìíºä ñîëîíãîñ 7.6%
355.5
371.8
Хойд
Солонгос
371.8
Монгол
1.889
Õàâñðàëò 2
Герман 9.5%,
Недерланд 7.5%,
Турк 6%,
Итали 5.6%,
Хятад 5.1%,
Украйн 5%,
АНУ 4.8%,
Беларус 4.6%,
Швейцарь 4%
ÀÍÓ 12.5%,
Õîíãêîíã 5%,
ßïîí 7.1%,
Õÿòàä 22.2%
ÀÍÓ 12.5%,
Õîíãêîíã 5%,
ßïîí 7.1%,
Õÿòàä 22.2%
Õÿòàä 72.6%,
Канад 10.8%,
АНУ 4.8%
Импорт Импортлогч гол улсууд
ßïîí 14.6%,
ªìíºä Ñîëîíãîñ 11.3%,
Òàéâàíü 10.9%,
ÀÍÓ 7,5%,
953.9
Ãåðìàí 4.8%,
Ìàëàéç 3.0%,
Àâñòðàëè 2.4%,
Òàéëàíä 2.3%
Õÿòàä 17.7%,
Ñàóäû Àðàâ 5.9%,
Àðàáûí íýãäñýí Ýìèðò 4.2%
US 11.6%,
573.3
UAE 5.2%,
Àâñòðàëè 5%,
ªìíºä Ñîëîíãîñ 4.4%,
Èíäîíåç 4.2%
Герман 16.2%,
БНХАУ12.7%,
Итали 5.5%,
Украйн 5.1%,
223.4 Япон 4.8%
356.8
356.8
$2.12
ßïîí 16%,
ÀÍÓ 10.7%,
Õÿòàä 17.7%,
Ñàóäû Àðàá 5.9%,
Àðàáûí íýãäñýí Ýìèðò 4.2%
ßïîí 16%,
ÀÍÓ 10.7%,
Õÿòàä 17.7%,
Ñàóäû Àðàá 5.9%,
Àðàáûí íýãäñýí Ýìèðò 4.2%
Õÿòàä 32.6%,
ОХУ 29.2%,
Япон 7.3%

16. № Корридорын нэр
1 Тайшет - Ванено
Корридорын маршрут
SLB~Taishet~Vanino
2 Сибирийн эх газрын тээврйин корридор
Europe~ports in Primorsky Territory in Russia
3 Сүйфэнхэгийн тээврийн корридор
SLB~Zabaikalsk~Manzhouli~Harbin~Suifenhe~ports in
Primorsky Territory
Sibirian Land Bridge~East Mongolia~Changchun~Tumen
River
Түмэн гол-Чанчунь-Дорнод аймагSLB~Blagoveschensk~Heihe~Harbin~Dalian
Тианжин-Бэйжин-Улаанбаатар-Улаан-Удэ-Сирийн эх
газрын тээврийн корридор-Европ
Europe~Казакстан~Lianyungang port
4 Түмэн голын тээврийн корридор
5 Далианы тээврийн корридор
6 Тианжин – Монголын тээврийн
корридор
7 Хятадын эх газрын тээврийн корридор
8 Солонгосын хойгийн Баруун эргийн
тээврийн корридор
9 Солонгосын хойгийн Зүүн эргийн
тээврийн корридор
Korean Peninsula West Transportation Corridor
SLB~Khabarovsk~Khasan~Rajin-Sonbong~Busan
Õàâñðàëò 3
Монгол улстай холбогдож буй Зүүн хойд Азийн бүс нутгийн
тээврийн коридор
Транс-Сибирийн
шугамууд
Транс-Сибирийн
шугам
Транс-Манжуурын
шугам
Транс-Монголын
шугам
Маршрутын эхлэх цэг- маршрут төгсөх цэг
гол 3-н
Москвагаас эцсийн
өртөө хүртэлх зай
Москва хотын Ярославски буудал-Түмэн-Улаан-ҮүдВладивосток буюу Номхон далайд хүрнэ
Тарская-Манжуур-Харбин-Чаньчунь- Бэйжин
9289 км
Наушки-Сүхбаатар-Улаанбаатар-Замын-Үүд-ЭрээнДатонг-Бэжин
7013 км (Замын-Үүд
хүртэл)
8961 км
Õàâñðàëò 4
дд
1
Улс
ОХУ-Монгол
2
БНХАУМонгол
ЗХА-Монгол
Хамтын ажилгаа
ÎÕÓ-òàé ÿâóóëæ áóé ãàäààä õóäàëäàà, ýäèéí çàñãèéí õàðèëöàà ÷óõàë
áàéð ñóóðü ýçýëñýí õýâýýð áàéíà. Ìîíãîë óëñààñ ÎÕÓ ðóó ãàðãàäàã ýêñïîðò
ýðñ áóóðñàí áîëîâ÷ èìïîðòûí õóâüä, ÿëàíãóÿà íåôòèéí ãîë íèéë¿¿ëýã÷ óëñ
õýâýýð áàéñààð áàéíà. ̺í ÎÕÓ íü Ìîíãîëûí ýäèéí çàñàãò òîìîîõîí áàéð ñóóðü
ýçýëäýã Ýðäýíýò ¿éëäâýð, ÓÁÒÇ-ûí òîìîîõîí õóâüöàà ýçýìøèã÷ þì. Ìîíãîë–
ÎÕÓ-ûí ãàäààä õóäàëäààã ëèáåðàë÷ëàõ õýëýëöýýð îëîí æèë ¿ðãýëæèëñíèé
ýöýñò ÎÕÓûí ç¿ãýýñ ãààëèéí òàðèôàà òîäîðõîé õýìæýýãýýð áóóðóóëàí
äóíäæààð 11-13% áàéõ òîõèðîëöîîíä õ¿ðýýä áàéíà. ̺í ÎÕÓ Äýëõèéí
Õóäàëäààíû Áàéãóóëëàãàä ýëñýæ áàéãàà íü õóäàëäààíû òàðèô, ñààä
áýðõøýýëèéã áóóðóóëàõàä ò¿ëõýö ºãºõ áîëíî.
ÁÍÕÀÓ-ûí Ìîíãîëûí õàìãèéí òîì õóäàëäààíû ò¿íø, õºðºí㺠îðóóëàã÷ óëñ áîëñîí.
Ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä Ìîíãîë óëñàä ýð÷èìòýé õºãæèæ áóé àøèãò
ìàëòìàëûí îëáîðëîëòûí ãîë õýðýãëýã÷ çàõ çýýë íü ÁÍÕÀÓ þì. ¯¿íèé äîòîð àëò,
çýñ, òºìðèéí õ¿äýð, í¿¿ðñíèé ýðýëò õýðýãöýý íü îéðûí èðýýä¿éä
òîãòâîðòîéãîîð
ºñºõ òºëºâòýé áàéíà. Ýíýõ¿¿ õýðýãöýýã õàíãàõ çîðèëãîîð õî¸ð óëñûã õîëáîñîí
òýýâðèéí äýä á¿òöèéí øèíý ñ¿ëæýýã áèé áîëãîõ øààðäëàãàòàé

17. 3
д
/
д
4
1
2
3
4
5
5
6
Япон- Монгол
Ìîíãîë – ßïîíû õàðèëöàà 1990 îíîîñ õîéø ýð÷èìòýé õºãæèõ áîëñîí. ßïîí óëñ íü
Ìîíãîë óëñûí õàìãèéí òîì õàíäèâëàã÷ îðîí þì. Ìîíãîë – ßïîíû õîîðîíä õºðºíãº
îðóóëàëò, õóäàëäàà, àÿëàë æóóë÷ëàëûí ñàëáàðò õàìòðàí àæèëëàõ
Íóòàã
Õ¿í àì
ÄÍÁ-èéí
1 õ¿íä íîîãäîõ
ÄÍÁ
èõýýõýí íººö áîëîëöîî áàéãààã á¿ðýí ä¿¿ðýí àøèãëàõ øààðäëàãàòàé áàéíà.
Óëñ
äýâñãýð
(ñàÿ)
ºñºëò
ÄÍÁ
(òýðáóì àì äîëëàð)
(ñàÿ êì)
(%)
(àì.äîëëàð)
БНСУ-Монгол 0.37
ÁÍÑÓ-òàé ãàäààä õóäàëäàà,4.38òðèëëîðóóëàëòûí ÷èãëýëýýð 33,500
õºðºíãº
èäýâõòýé
ßïîí
127.3
2%
õàìòðàí àæèëëàõ áîäëîãî ÿâóóëæ áàéíà. Ìîíãîë-ÁÍÑÓ-ûí õàðèëöàà, õàìòûí
àæèëëàãàà õºðºí㺠îðóóëàëò, àÿëàë æóóë÷ëàëûí9%
÷èãëýëýýð õóðäàöòàé
ÁÍÑÓ
0.09
48.38
957.1
16,100
õºãæèæ áàéíà. ̺í ÁÍÑÓ-ûí ç¿ãýýñ Ìîíãîë óëñûí èðãýäýä õºäºëìºðèéí
çàõçýýëýý íýýõ áîäëîãûã äýñ äàðààòàé ÿâóóëæ èðñýí áà îäîîãîîð 14,800
òóñ óëñàä
ÎÕÓ
17.07
140.7
1.29 òðèëë
8.1%
Ìîíãîëûí 25 ìÿíãàí èðãýí õºäºëìºðëºæ áàéíà
ÁÍÕÀÓ
3.25 òðèëë
БНАСУ-Ìîíãîл 9.59
ÁÍÀÑÀÓ-ûí 1.330.1
ýäèéí
çàñàã,
õóäàëäààíû 11.9%
õàðèëöààíä 5,400
äîðâèòîé
ººð÷ëºëòãàðààã¿é áîëîâ÷ ýíý ÷èãëýëèéí õàìòûí àæèëëàãààã ýð÷èìæ¿¿ëýõ
Ìîíãîë
1.56
3.905
2,900
òàëààð Ìîíãîë2.996 çàñãèéí ãàçàð, îëîí íèéòèéí 9.9%
óëñûí
áàéãóóëëàãóóä, õóâèéí
õýâøëèéíõíèé ç¿ãýýñ èäýâõòýé ¿éë àæèëëàãàà, ñàíàë ñàíàà÷èëãà
ÁÍÀÑÀÓ
0.12
23.479
25.96
-1.1%
1,700
ãàðãàñààð áàéíà.
Õàâñðàëò 5
Давуу тал
Сул тал
Улс төр
Монгол улс бүсийн бүх оронтой найрсаг
харилцаатай ба газар нутгийн маргаантай
асуудалгүй байдал нь хоёр талт хамтын
ажиллагааг
хөгжүүлэх, олон талт хамтын
ажиллагааны эхлэлийг тавихад чухал үзүүлэлт юм
Хамгийн жин багатай
Газар зүй
Сибирийн баялаг, эрчим хүчийг урагш тээвэрэхэд
газарзүйн байрлал сайтай. Төв Ази, дундад Ази,
Европын орнуудыг Зүүн, Зүүн хойд, Зүүн өмнөд
Азийн орнуудтай холбосон байрлалтай
Номхон
далайгаас
хэт
алслагдсан, цаг уурын эрс тэс
байдал
Байгалийн
баялаг
Байгалийн асар их нөөцтэйд тооцогддог. Дэлхийд
томд тооцогдох нүүрс, алт зэсний томоохон
ордууд нээгдэж байна. Бүс нутгийг зарим эрдэс
баялгаар хангах гол цэг болох боломжтой
Дэд бүтэц сул хөгжсөн тул
голчлон хялбар тээвэрлэлттэй
баялагийг олдворлож байна.
Эдийн зассг нь
байалийн
баялгийн олборлотонд түшиглэх
болсон тул “Голланд өвчний
“шинж тэмдэг илрэх болсон
Дэд бүтэц
Дэд бүтцийн үндсэн суурьтай. Ажиллах
мэргэжлийн боловсон хүчин бий. Дэд бүтцийг бий
болгоход хаиуу хөрс, тал хээр хээр зэрэг хөрөнгө
хэмнэх байгалийн өгөгдөхүүнтэй
Дэд
бүтцийг сүлжээ туйлын
дорой хөгжсөн. Олон улсын
стандартад тохирсон зам гүүхр
байхгүй
Хөдөө аж ахуйн уламжлалт
түүхйи эдийн
уламжлалт экспортлогч. Дэлхийн ноолуурын 1/5ийг экспортлогч тул энэн зах зээлл дээр
шийдвэрлэх үүрэг гүйцэтгэнэ.
Мал эмнэлгийн хөгжил муу учир
түүхий эд нь дэлхийн зах зээл
дээр гологддог. Биотехнологи
нэвтрээгүй. Эрчимжсэн ХАА
хөгжөөгүй
Хөдөө
ахуй
аж
Õàâñðàëò 6
Õàâñðàëò 7 Евроазийн төмөр замын сүлжээний зураг

18. Хавсралт 8: Á¿ñ íóòãèéí Àçèéí àâòîçàìûí ñ¿ëæýý /ìÿí,êì/
Á¿ñ íóòàã
Íèéò óðò
Çàìûí ºðãºí (b)
Çàìûí õýëáýð
Íèéò óðò
(a)
2 áà ò¿¿íýýñ
äýýø ýãíýýòýé
Íýã
ýãíýýòýé
(c)
(d)
Ç¿¿í ºìíºä Àçè
23,695
21,869
1,628
22,590
907
Ç¿¿í áà ç¿¿í õîéä Àçè
50,422
45,291
3,811
44,624
4,478
ªìíºä Àçè
20,616
19,843
742
20,583
2
Õîéä, òºâ, áàðóóí ºìíºä Àçè
46,471
44,422
2,016
43,108
3,330
Íèéò
141,204
131,425
8,197
130,905
8,717