1. Лекц №06 АЖЛЫН ШИНЖИЛГЭЭ БА ТОДОРХОЙЛОЛТ Ажлын зохиомж, түүний үйл явц Ажлын байрны шинжилгээ Ажлын байрны тодорхойлолт 1

2. 1. АЖЛЫН ЗОХИОМЖ, ТҮҮНИЙ ҮЙЛ ЯВЦ Ажлын зохиомж (дизайн) гэдэг нь байгууллагын зорилгод хүрэхийн тулд ажлын бүтцийг тодорхойлох үйл явц юм. Ажлын бүтцийг тодорхойлох үйл явц нь байгууллагын үйл ажиллагааг хувааж, түүний дагуу салбар, нэгжийг зохион байгуулах үйл ажиллагааны үндэс болж, хязгаарлагдмал нөөцийг нэгж болон түүний албан тушаалд хуваарилах, үүрэг даалгаврыг оногдуулах, түүнчлэн бүрэн эрхийн хэмжээг зааглан ажил, албан тушаалын ерөнхий дүр зураг, бүтцийг тодорхойлдог 2

3. Бичил хөдөлгөөн Элементүүд Ажилбар Үүрэг даалгавар Хариуцлага Албан тушаал Ажил үүрэг Ажил мэргэжил СУУРЬ ОЙЛГОЛТУУД 3

4. Бичил хөдөлгөөн- Хамгийн энгийн ойлголт бөгөөд хүрэх, алхах, байрлах, шилжих гэсэн үйл хөдлөлийг багтаана. Элемент- 2 буюу түүнээс дээш бичил хөдөлгөөнөөс бүрдэнэ. Тухайлбал өргөх байрлуулах, зөөх гэх мэт Ажилбар- Ажлын элементүүдийн бүлэглэл нь ажилбаруудыг бий болгоно. Үүрэг даалгавар- Харилцан хамааралтай хэд хэдэн ажилбарууд. Албан тушаал- Үүрэг даалгавар хариуцлагатай нэгдэж албан тушаал бий болгоно. Ажил үүрэг - Ажилбар болон хариуцлагаараа холбоотой хэд хэдэн албан тушаал нийлж ажил үүрэг болно. Хариуцлага- Бүрэн дүүрэн гүйцэтгэгдэх үүрэг даалгаврын амлалт юм. Мэргэжил- Нэг ижил төрлийн ажлуудын бүлэглэл юм. 4

5. Ажлын бүрэлдэхүүнүүдийн уялдаа: Бичил хөдөлгөөн Элементүүд Ажилбарууд Үүрэг даалгавар Хариуцлага Албан тушаал Ажил үүрэг мэргэжил 5

6. Ажлыг зохиомжлох үе шат: Ажилбар бүрийн тодорхойлолт – Ямар ажилбарууд гүйцэтгэгдсэн байх ёстой вэ? Ажилбар бүрийг гүйцэтгэх аргын тодорхойлолт – Ажилбар бүр хэрхэн гүйцэтгэгдсэн байх вэ? Ажилбарууд хослуулж бие даасан ажил үүрэг бий болгох – Ажил үүргийг бий болгохын тулд ажилбаруудыг хэрхэн бүлэглэх вэ? 6

7. Ажлыг зохиомжлох үйл явцын бүрэлдэхүүн хэсгүүд Хэн Ажиллах хүчний оюуны болон биеийн шинж Юуг Гүйцэтгэх ажилбарууд Хэзээ Ажил үргэлжлэх хугацаа Хаана Ажлын байрны байршил Хэрхэн Гүйцэтгэлийн аргууд Яагаад Ажлын оновчтой зохион байгуулалт АЖЛЫН БҮТЭЦ 7

9. Ажилтан бүрийн чадварыг илүү үр ашигтай ашиглаж чаддаг.

10. 1 ажилбарыг давтан хийснээр ур чадвар дээшилнэ.

11. Орлуулах боломжтой тул цалингийн зардал бага байна.

12. Эцсийн үр дүн сайн болно.

13. Нэг дор ялгаатай ажилбар гүйцэтгэж болно. 8

14. Ажлын хүрээ:Ажилтнаар гүйцэтгэгдсэн төрөл бүрийн ажилбаруудын тоо болон ялгаатай байдал юм. Ажлын далайц: Өөрийн ажлыг төлөвлөх, зохион байгуулах, өөрийн хүссэнээр ажиллах, бусадтай харилцах, эргэн тойрон шилжих зэрэг ажил гүйцэтгэгчийн чөлөөт байдал юм. Ажил сэлгэлт:Байгууллагын дотор нэг ажил эсвэл албан тушаалаас нөгөөд тодорхой хугацаагаар шилжин ажиллахыг хэлнэ. Ажлын өргөжилт:Ажлын агуулгын хүрээг нэмэгдүүлэх үйл явц юм. Өөрөөр хэлбэл, ажилбаруудын тоо нэмэгдэнэ гэсэн үг. Ажлын баяжилт: Ажлын хүрээ ба далайц 2–ыг аль алиныг нь нэмэгдүүлэх үйл явц юм. Дээрх ойлголтууд нь ажлын дизайныг гаргахад ашиглагддаг аргууд юм. 9

15. Ажлын дизайнд нөлөөлдөг 4 үндсэн хүчин зүйл: 10

16. ЗАН ТӨЛӨВИЙН АСУУДАЛ Зан төлөвийн хандлагад тулгуурлан ажлын дизайныг боловсруулахад хүнийг идэвхижүүлэх арга замуудыг эрэлхийлдэг. Үүний тулд ажлын далайц, хүрээ зэргийг улам баяжуулах шаардлагатай гэж үздэг. Зан төлөвийн хандлагын суурь онол нь Герцбергийн 2 хүчин зүйлийн онол юм. 11

17. БИОЛОГИЙН БУЮУ ЭРГОНОМИК ХАНДЛАГА Ажлын дизайныг боловсруулах биологийн хандлага нь эргономикийн ухаанд суурилсан байдаг. Хүний эрүүл ахуйд тохирсон ажлын байрны дизайн гаргах, улмаар хүмүүс өөрийн хүчин зүйлд тулгуурлан тав тухтай ажиллах, хамгийн өндөр бүтээмж гаргах боломжийг судлах ухааныг эргономик гэнэ. Хувь хүний биологийн үзүүлэлт, шинж чанаруудыг ажлын байрны нөхцөлтэй уялдуулан судалдаг. Өөрөөр хэлбэл хүнийг тоног төхөөрөмжинд биш харин машин техникийг хүнд тохируулах явдал юм. 12

18. 2. АЖЛЫН БАЙРНЫ ШИНЖИЛГЭЭ Ажлын байр гэдэг нь ажил эсвэл ажилбарыг амжилттай гүйцэтгэхийн тулд 1 ажилтны хөдөлмөрийн үйл ажиллагаанд зайлшгүй шаардлагатай машин тоног төхөөрөмж, багаж хэрэгслээр иж бүрэн тоноглогдсон хөдөлмөрийн ба бусад үйлчилж буй норм дээр үндэслэгдэн тодорхойлогдсон хөдөлмөрийн хэрэглээний албан ёсны бүсийг хэлнэ. Ажлын байрны шинжилгээ гэдэг нь тухайн ажлын байртай холбоотой бүх мэдээллийг цуглуулж, түүнийг задлан шинжлэх үйл явц юм. 13

19. Ажлын байрны шинжилгээний үе шат 14

20. Ажлын байрны шинжилгээ хийхдээ дараах аргуудыг ашигладаг. 1. Ажиглалтын арга 2. Баримт бичгийн судалгааны арга Үйл ажиллагааг стандарчлах боломжтой ажилбарыг шинжлэхэд ашиглагдана. Дахин давтагддаг эсвэл гар ажиллагаатай ажилбарууд ордог. Албан ёсны баримт болох хөдөлмөрийн гэрээ, ажил үүргийн хуваарь, мөрдөгддөг хууль, журам зэрэгт шинжилгээ хийдэг. 4. Ярилцлагын арга 3. Ажлын асуулгын арга Ажлын байрны тодорхойлолт бичихэд шаардагдах мэдээллийг бүрдүүлэхэд чиглэгдсэн асуултыг ажил гүйцэтгэгчид тавьдаг. Ажилтны өөрийн ажилтай холбоотой бүртгэл, тэмдэглэлийг ашигладаг. Ажил үүрэг гүйцэтгэгчээс ганцаарчилсан, бүлгийн эсвэл удирдлагаас нь ярилцлага авдаг. Ихэвчлэн ажиглалттай давхар хийгддэг. Ярилцлагыг урьдчилан бэлтгэгдсэн асуултуудын дагуу явуулдаг 15

21. 5. Асуулгын хуудас бөглүүлэх арга Ажлын байртай холбоотой дэлгэрэнгүй мэдээлэл авахын тулд бэлдсэн загвар хүснэгт бөглүүлдэг. Мөн нэмэлт санал бичих боломж олгодог. Энэ аргыг тухайн ажлын байрны талаар бүрэн хэмжээний мэдээлэлтэй боловч зарим зүйлийг тодруулах зорилгоор ашигладаг. Ажлын байрны шинжилгээг хийж дуусмагц, түүний үр дүнд олж авсан мэдээлэл дээрээ тулгуурлан ажлын байрны тодорхойлолт бичдэг. 16

22. 3. АЖЛЫН БАЙРНЫ ТОДОРХОЙЛОЛТ Ажлын байрны тодорхойлолт гэдэг нь тухайн ажлын байранд хийгдэх ажил эсвэл ажилбарын зорилго, үндсэн үүрэг, үйл ажиллагаа, хариуцлага, эрх мэдэл, ажлыг гүйцэтгэхэд тавигдах шаардлага, нөхцөл зэргийг нарийвчлан тусгаж тодорхойлсон албан ёсны баримтыг хэлнэ. 17

23. Ажлын байрны тодорхойлолтод тавигдах шаардлага Бодит жишээ, баримтан дээр тулгуурласан байх; Товч, тодорхой, ойлгомжтой бичсэн байх; Ажлын байрны нөхцөл байдлыг тогтонги гэсэн байр сууринаас хандахгүй байх; Тодорхойлолт бичсэн он, сар, өдөр, хүний гарын үсэг зурсан байх; Ажил эрхлэгч, түүний шууд удирдлагатай тодорхойлолтын талаар зөвшилцөж тохиролцсон байх. 18

24. 19

26. “А” ЕРӨНХИЙ ҮНДЭСЛЭЛ 21

27. “Б” АЖЛЫН БАЙРНЫ ТОДОРХОЙЛОЛТ 22

28. “В” АЖЛЫН БАЙРНЫ ШААРДЛАГА БА НӨХЦӨЛ 23