Despois de coñecer e visitar a Enseada de San Simón, coñecendo o noso mar de adentro, atrevémonos a plasmar neste documento todo o investigado e aprendido. Compartillalo con todas e todos vós é para nós un pracer e desexamos que poida servir de guía de aprendizaxe e de mellora para coidar a nosa ría como realmente se merece.
Grazas a todas e a todos os que nos vedes e valorades o noso traballo. Alumnado de 5º e 6º do CEIP Manuel Padín Truiteiro- Arcade- Soutomaior.
2. 1º A LOCALIZACIÓN.
2º A SÚA ORIXE.
3º A DINÁMICA MARIÑA.
4º AS ZONAS DE BEIRAMAR.
5º A FLORA e FAUNA :
a. AS PRADARÍAS DE SEBAS
b. AS CHAIRAS ENTRE MARÉS
c. AS MARISMAS
d. OS AREAIS
e. A COSTA ROCHOSA
6º A ENSEADA COMO RESERVA DAS
AVES MARIÑAS
7º A SOSTIBILIDADE NA NOSA ENSEADA
E OS IMPACTOS AMBIENTAIS.
8º TRABALLOS NO NOSO MAR DE
ADENTRO.
9º WEBGRAFÍA E BIBLIOGRAFÍA.
IMOS INVESTIGAR A CERCA DE:
3. “Augas de brillantes tesouros”
A Enseada de San Simón, o noso mar de adentro.
Nun camiño que ben dende tempos pretéritos, uns 4000 anos, o home interactuou no marco
natural no que vive, e no que o clima, os procesos xeolóxicos, biolóxicos… conformaron unha
paisaxe única e senlleira: A ENSEADA DE SAN SIMÓN.
4. A ENSEADA DE SAN SIMÓN, forma parte dun ecosistema principal que é a RÍA DE VIGO, que á
súa vez depende dun sistema global e maior que é o OCÉANO ATLÁNTICO.
A RÍA DE VIGO ábrese dende Cabo Silleiro ao sur e Cabo Home ao norte. É a ría máis longa de
Galicia con 33 km. de longo, cunha profundidade máxima de 44 metros. O río principal que a
alimenta é o Verdugo-Oitavén.
O Estreito de Rande separa a parte exterior da ría coa interior, a enseada de San Simón.
CABO HOME
CABO SILLEIRO
5. LOCALIZACIÓN
A ENSEADA DE SAN SIMÓN atópase no interior da Ría de Vigo, é a máis meridional
das Rías Baixas.
Cunha orientación norte-sur, atópase na cabeceira da ría. Ten unha superficie de 2700
hectáreas.
Vai dende as marismas de Vilaboa, ata o Estreito de Rande.
A altura media da nosa enseada é de 7 metros de altura, sendo a lonxitude 10 km de
longo por 3 km de largo. Os concellos que bican as súas augas son: Redondela,
Soutomaior, Vilaboa, e Pontevedra.
6. A ENSEADA DE SAN SIMÓN, ten a forma dun lago interior rodeado por montes altos.
Está formada por unha conca sedimentaria, á que aportan as súas augas, ríos como o Verdugo-
Oitavén, Ulló, Alvedosa…formando embocaduras ou foces de grande riqueza ecolóxica, onde as
augas dos ríos se mesturan coa do mar.
Na enseada podemos atopar dende praias como a de Cesantes, frechas litorais ( punta de
Cesantes), pequenos entrantes de terra no mar ou cabos como o do Cabalo, Puntal, punta do
Cabo…, marismas, pradeiras, illas como as Alvedosas, a do Castelo, ou a de San Simón, e un
estreito, o de Rande…
7. A punta do Cabalo, un cabo en Santa Cristina de Cobres. As illas Alvedosas ou Erbedosas.
Marismas de Vilaboa Pequena Praia en Souto Xuste
8. A SÚA ORIXE
Ten máis de 550 millóns de anos.
Na oroxénese HERCINIANA, hai 400 millóns de
anos, na nosa terra houbo uns movementos
tectónicos, que orixinaron a gran dorsal galega, na
parte máis meridional xurdindo así a Serra do
Suído.
Na oroxenia ALPINA, hai uns 140 millóns de anos,
cando a Placa Norteamericana se afasta da
Europea, eses bloques da codia terrestre entre
fracturas movéronse, elevándose uns e afundíndose
outros, logo os ríos foron escarvando e labrando o
relevo, e será hai 12.000 anos, despois da última
IDADE do XEO, cando o nivel do mar subíu e
moitos destes vales fluviais, foron asolagados polo
mar.
A antigua serra costeira separouse da costa,
ficando como restos dela as ILLAS CÍES e ONS.
CÍES
ONS
11. DINÁMICA MARIÑA
Na enseada de San Simón, son moi importantes as correntes mariñas.
A circulación xeral da Ría presenta un modelo denominado CIRCULACIÓN ESTUÁRICA POSITIVA.
Pola súa beira sur, entra unha masa de auga de mar SALGADA que se despraza paralelamente e a
rentes da marxe sur, pasando o Estreito de Rande, penetra na enseada de San Simón e
mestúrase cos aportes de auga doce, dos ríos OITAVÉN-VERDUGO, ULLÓ, ALVEDOSA…
A auga doce ao ser menos densa, máis lixeiriña, vai discorrer pola superficie e contra a marxe norte
da ría, cara ao ESTREITO DE RANDE.
A salinidade na enseada será máis baixa que no resto da ría e no mar aberto, AUGAS-SALOBRES.
Entrada de
auga salgada
polo Sur
Saída de auga
doce e salgada
polo Norte
12. Moi importante no tocante á riqueza e producción biolóxica da ría vai ser o coñecido
AFLORAMENTO OCEÁNICO. Fronte as nosas costas hai un MICROAFLORAMENTO .
O afloramento oceánico consiste no ascenso de augas profundas frías e ricas en nutrintes,
que son alimento do FITOPLANCTON, base da CADEA TRÓFICA.
Na primavera-verán, CO VENTO DO NORTE, prodúcese o AFLORAMENTO OCEÁNICO,
que coa radiación solar aumenta a riqueza da ría.
Un xeito de entender e decatarse do afloramento oceánico é cando no verán, ao bañarnos
atopamos a “ auga moi fría, tan fría que corta”.
13. AS ZONAS DE BEIRAMAR
A nosa costa está sometida a subidas e baixadas do mar, cada 12 horas, polo tanto
hai unhas condicións cambiantes do litoral.
As zonas de beiramar son:
A SUPRALITORAL, dende o nivel máximo da preamar ata o interior da costa.
A MESOLITORAL, é a zona intermedia entre o nivel máximo de marea alta e o
nivel mínimo da baixamar, ZONA ASULAGADA polo mar cada 12 horas.
A INFRALITORAL é a máis baixa
das tres zonas, empeza no nivel
mínimo de baixamar,
permanentemente mergullada e
sometida a acción directa do mar.
15. A FLORA E FAUNA DA ENSEADA DE SAN SIMÓN.
AS ALGAS: Son talófitos, vexetais de estrutura sinxela, non
teñen nen raíces, nen talo, nen follas, cada célula é
independente e captan os nutrientes por toda a superficie.
Realizan a fotosíntese. Segundo a súa pigmentación poden
ser: verdes, pardas ou vermellas. Temos as seguintes:
Trapo
Bocho
Buche Bravo
Corbela
Correola
Leituga de mar ou verdello
Verdín ou verdello
16. LEITUGA DE MAR BOCHO( FUCUS
SPIRALIS) BUCHE BRAVO
CORREOLA VERDELLO
BOCHO (FUCUS VESICULOSUS)
LEITUGA DE MAR BOCHO( FUCUS SPIRALIS) BUCHE BRAVO
CORREOLA VERDELLO BOCHO (FUCUS VESICULOSUS)
17. AS PRADARÍAS DE SEBA
Case sempre cubertas de auga, entre a franxa de baixamar e ata os 5 m de profundidad
medrando sobre un substrato areoso-lamacento A SEB
ZOSTERA MARÍTIMA ZOSTERA NOLTII
AS PRADARÍAS DE SEBA
Case sempre cubertas de auga, entre a franxa de baixamar e ata os 5 m de profundidade,
medrando sobre un substrato areoso-lamacento A SEBA.
A SEBA ou CEBA: é unha planta herbácea mariña do xénero zostera, é un anxiosperma
(planta con flores, raíces e follas), medra no fondo con alto contido orgánico. Esta
favorece a quietude da auga e reduce a turbidez da mesma.
Hai dous tipos, ámbalas dúas teñen un papel ecolóxico clave no ecosistema da enseada, son:
ZOSTERA MARÍTIMA e ZOSTERA NOLTII
18. Nestas pradarías podemos atopar: o cabalino de mar, o fodón, a
solla, o robalo, o muxo, a anguía.
Dentro dos invertebrados:
- Cefalópodos como o choco e a lura.
- Crustáceos como a nécora e o caranguexo.
- Equinodermos como a estrela de mar.
20. ENTRE MARÉS: AS CHAIRAS
Na baixamar a superficie acuática na enseada pode verse reducida un 25% , quedando 500 Ha
de chairas areosas e lamacentas ao descuberto.
Con cheiro a ovos podres, e aspecto inhóspito e de pouca habitabilidade, porén observándoo
con detenimento amosa a presenza de moitos seres como algas: LEITUGA DE MAR, SEBA
PEQUENA, SALICORNIA RAMOCISSIMA, SPARTINION MARITIMAE…
ENTRE MARES: AS CHAIRAS.
Na baixamar a superficie acuática na enseada pode verse reducida un 25%,
quedando 500 Ha de chairas areosas e lamacentas ao descuberto.
Con cheiro a ovos podres, e aspecto inhóspito e de pouca habitabilidade, porén
observándoo con detenemento amosa a presenza de moitos seres como:
A LEITUGA DE MAR, SEBA PEQUENA, SALICORNIA RAMOCISSIMA,
SPARTINION MARITIMAE
21. Son un medio óptimo para vermes como a MIÑOCA MARIÑA ou BICHO, tamén hai
crustáceos, moluscos bivalvos, gasterópodos, que son un recurso de vida para as ANÁTIDAS,
GAIVOTAS, BILURICO, A PÍLDORA, O MAZARICO…
Moluscos Miñoca da rías Gasterópodos mariños
Alavancos Cisne Bilurico Mazarico Pilro
22. intermareais, cubertas pola auga de mar menos tempo, ou só nas mareas máis vivas.
Co abalo e debalo do mar crean un ambiente onde varía a salinidade e a temperatura da auga.
As especies máis típicas son: A SALICORNIA, A SPARTINA ocupando grandes superficies, tamén
zona de XUNCOS, CARRIZOS, ESPADANAS, VERDOAGA…o afastarse do mar pode converterse en
bosque de ribeira, por iso atopamos especies leñosas como: O SALGUEIRO, O AMIEIRO.
XUNCOS CARRIZOS ESPADANAS VERDOAGA
AS MARISMAS SALOBRES
As marismas son ecosistemas húmidos, onde conflúen auga doce de ríos e auga salgado do
mar.
As especies máis típicas son: A SALICORNIA, A SPARTINA, ocupando grandes superficies,
tamén zona de XUNCOS, CARRIZOS, ESPADANAS, VERDOAGA…
O afastarse do mar pode converterse en bosque de ribeira, por iso atopamos especies leñosas
como: O SALGUEIRO, O AMIEIRO.
23. A MARISMA DE VILABOA é a mellor conservada, con 30 Ha, alí poden verse animais como a
GARCETA, GARZA REAL, anátidas como o ALAVANCO, PARRULO, CISNES..tamén PICAPEIXES,
anfibios e réptiles COBRA VIPERINA…, mamíferos como a LONTRA.
A COBRA VIPERINA PICAPEIXES LONTRA
GARCETA GARCETA REAL
A MARISMA DE VILABOA é a mellor conservada, con 30 Ha, nela poden verse
animais como a garceta ou a garceta real. Anátidas como o alavanco, parrulos,
cisnes, picapeixes. Anfibios e reptiles: cobra viperina. Mamíferos: lontra.
24. Na ribeira oriental da enseada en certas zonas prodúcese unha acumulación de areas e
sedimentos. Na proximidade da Illa de San Simón, onde conflúen correntes de fluxo e r
mareal, foise acumulando unha barra de área formando unha FRECHA LITORAL: A PUNT
CABO de 6 Ha.
Nos areais tanto cubertos como descubertos de auga, é un hábitat ideal de moluscos bi
como o CROQUE, AS AMEIXAS, NAVALLAS…é un reservorio de alimento para GAIVOTAS
GARZOTAS…
Nestes areais baixo a auga e fixadas ás pedras, hai LEITUGA DE MAR, CORREOLA, onde
CARANGUEXOS, E CAMARÓNS viven moi pracenteiramente.
Praia arriba están o CARDO DE RIBEIRA , EIRUGA MARIÑA, A LEITEIRA….
CARDO DE RIBEIRA EIRUGA MARIÑA
OS AREAIS
Na ribeira oriental da enseada en certas zonas prodúcese unha acumulación de áreas e outros sedimentos.
Na proximidade da Illa de San Simón, onde conflúen correntes de fluxo e refluxo mareal, foise
acumulando unha barra de area formando unha FRECHA LITORAL. A punta do cabo de 6 Ha.
Nos areais tanto cubertos como descubertos de auga, é un hábitat ideal de moluscos bivalvos como o
CROQUE, as AMEIXAS, as NAVALLAS, etc. É un reservorio de alimento para gaivotas e garcetas.
Nestes areais baixo a auga e fixadas ás pedras hai LEITUGAS DE MAR, CORREOLAS, onde os
CARANGUEXOS e CAMARÓNS viven moi pracenteiramente.
Praia arriba están:
25. A COSTA ROCHOSA
Onde o substrato é a rocha nai, na zona intermareal a vida é dura, pequenos charcos que
quedan na baixamar, alí é posíbel atopar moluscos como o CARAMUXO, LAPAS, crustáceos
como o CAMARÓN DE ROCHA, tamén algunhas algas como o BOCHO, BUCHE BRAVO,
CORREOLA, CORBELA…
A COSTA ROCHOSA
Onde o substrato é a rocha nai, na zona intermareal a vida é dura, pequenos charcos que
quedan na baixamar, alí é posíbel atopar:
- MOLUSCOS como: CARAMUXO, LAPAS
- CRUSTÁCEOS como: CAMARÓN de ROCHA
- ALGAS como o BOCHO, BUCHE BRAVO, CORREOLA, CORBELA; etc.
26. É un dos lugares favoritos para GAIVOTAS E CORVOS MARIÑOS.
LAPAS CARAMUXO CAMARÓNS DAS ROCHAS
CORVOS MARIÑOS GAIVOTA GAIVOTAS CHORONAS
27. A ENSEADA COMO RESERVA DAS AVES MARIÑAS
A enseada de San Simón é unha zona moi importante para a invernía de moitas aves
migratorias, que veñen do norte de Europa. É un lugar de acubillo onde atopan refuxio e
alimento.
Acolle máis de 6000 aves acuáticas, incluíndo case 3000 anátidas, máis de 2000 gaivotas.
Que podemos observar:
ANÁTIDAS como o PARRULO ASUBIADOR, ALAVANCO REAL, PARRULO CHUPÓN, parrulo
rabilongo, pato frisado, pentumeiro común
GAIVOTAS como GAIVOTA ESCURA, GAIVOTA CHORONA, GAIVOTA PATIAMARELA, gaivota
arxéntea, gaivota cana, carrán común, carrán cristado
OUTRAS AVES como CORVO MARIÑO, GARZA REAL, GARCETA, CISNES…
LIMÍCOLAS como PILRO COMÚN, BILURICO PATIVERDE, PÍLDORA CINCENTA, MAZARICOS,
BILURICOS…
28. A ENSEADA, A SOSTIBILIDADES E
OS IMPACTOS AMBIENTAIS
29. A ENSEADA E A SOSTIBILIDADE E OS IMPACTOS AMBIENTAIS.
Na enseada de San Simón a actividade de pesca está documentada dende o neolítico , no castro da
Peneda atopáronse depósitos de especies mariñas, en concheiros ou cuncheiros, sobretodo de
berberechos, ameixas, ostras, murrunchos…etc.
Á chegada dos romanos comezouse coa Salga do peixe, na Idade Media contabilízase na Enseada de
San Simón, varias salinas, en Arcade e nas bancas de Paredes.
Os gremios de mareantes organizaban a pesca na nosa ría, e hai documentación dende o 1573, e na
veciña Redondela unha ordenanza do 1605 onde se regula a venda do peixe e ostras.
As regateiras e veciños axustando prezos era típico da época.
Logo chegaron no s.XVIII, os fomentadores cataláns con novas artes de pesca, con novas relacións
sociais e laboráis que provocaron protestas veciñais.
No 1763 unha protesta ludista contra o modelo imposto dos cataláns , na explotación da nosa ría, con
fomentadores da cidade de Vigo.
30. No s.XX, hai un cambio nas novas técnicas e tecnoloxías,
onde desaparecen especies que son suplantadas por outras.
Hai dúas cousas que van influír no traballo das nosas rías,
polo 1880, o primeiro a aparición do ferrocarril, e por outra
parte na Bretaña esquilman a sardiña.
Polo 1910 traballaban en Traíñas, para logo ir metendo a
máquina de vapor nos barcos.
Hoxe en día a Enseada de San Simón está para o marisqueo a flote e a pé , para producións
de mexillóns, pesca con rede ( minorizada), captura do choco e pesca da anguía.
31. Nestas 5 fotografía podemos ver
as bateas, o traballo do xeito
dun só pano, para a sardiña no
interior da nosa ría, o trasmallo
para o polbo, e a rapeta ou bou
de man e o cerco, actividades
que foron a menos.
32. OS IMPACTOS AMBIENTAIS.
A enseada de San Simón alberga unha gran poboación humana nas súas beiras : Arcade, Cesantes, Redondela,
Rande, Santradán, Santa Cristina de Cobres, Vilaboa, Pontesampaio…
Isto conleva unha actividade que non sempre é axeitada.
Os principais problemas da Enseada de San Simón:
Contaminación das súas augas por verquidos urbanos e industriais.
Recheos e dragados.
Aterramentos e construcións porturias, que alteran as correntes mariñas, exemplo o Peirao de Arcade, os
recheos de Rande para ampliar o porto de Vigo.
Ocupación do litoral sen respectar a lei de costas.
Sobreexplotación dos recursos da nosa ría , como a sardiña e as ostras de Arcade, prácticamente
desaparecidas, ao igual que o berberecho e os morrunchos.
Aumento de poboación nos entornos da nosa enseada.
Os incendios forestais.
Especies invasoras.
O furtivismo e a pesca deportiva non regulada, dúas actividades perxudiciais para a explotación do medio
mariño.
Concienciación da sociedade no control de verquidos, da presión human sobre o medio ambiente e a
necesidade de mellora do tratamento das augas residuais.
33. Que se pode facer , para ter unha Enseada de San Simón máis sostíbel?
• Volumen de capturas controlados, tamén o respecto das tallas mínimas, creación de viveiros, ter
espazos de reserva ou veda, sementar e traballar o mar.
• Uso de artes e aparellos axeitados que nos sexan agresivos sobre a biodiversidade da nosa ría.
• Concienciar sobre a importancia socio-económica e media ambiental da actividade da actividade
mariñeira, visibilizar que dá traballo a moitas familias do noso entorno.
• A importancia da comercialización dos produtos, e que se respectamos o noso recurso natural que é a
enseada vai influír positivamente como recurso económico da zona.
• Control da ría e vixilancia da mesma contra o mundo furtivo, veraneantes e as actividades deportivas…
E como non nós dende a escola e dende a casa podemos facer moito para non contaminarmos a nosa
Enseada de San Simón.
34. O elemento transcendental da nosa enseada é a AUGA, e hoxe en día os principais problemas da auga
son:
A CONTAMINACIÓN tanto de augas doces, salgadas, como do aire e a terra, caendo en forma de choivas
acedas ou a través das filtracións nos mananciais. Dende as casas xeneramos moitos refugallos que a través
dos inodoros e dos vertedoiros van parar ao mar, como aceites, champús, xabróns, toalliñas de papel duro…
AUGAS RESIDUAIS SEN DEPURAR de cidades, vilas, fábricas, granxas…van sen depurar aos nosos
ríos, rías, océanos, mares…orixinando unha contaminación brutal, deixando sen vida eses ecosistemas
contaminados.
O EXCESO DE CONSUMO E MALGASTO DA AUGA, tanto en gran escala como as industrias, como a
pequeña escala no nosa escola ou casa. É un problema moi grande para o CICLO DA AUGA, inmensos mares,
lagos… están desaparecendo da terra. Hai que facer grandes encoros para ter auga para as nosas ciudades, e
ás veces, o nivel ecolóxico dos ríos está por debaixo dos límites permitidos. Os encoros tamén non permiten a
baixada das grandes enchentes do outono-inverno, que tanto aporte de area facía nas nosas rías.
O QUECEMENTO GLOBAL está orixinando GRANDES SECAS, hai unha EMERXENCIA CLIMÁTICA, en
moitos países apenas hai reservas hídricas, a auga é un ben moi escaso. A escaseza de auga está orixinando
a DESAPARICIÓN DE BIODIVERSIDADE, só hai que ver a desaparición da ostra, berberecho,
caramuxo, morruncho…da nosa Enseada de San Simón.
35. Que podemos facer nós, para un uso racional e sostíbel da
auga. Imos defender o noso mar de adentro.
Pechar as billas cando limpemos os dentes, ou cando nos
enxabronamos as mans, non ter aberta a billa decontino.
Duchármonos e non bañarnos, xa que é un malgasto dun ben
escaso.
Na escola e na nosa casa, facermos instalación de recollida
de augas de choiva, para utilizala nos baños da casa, nas
plantacións, invernadoiros e xardíns que temos no arredor.
Mercar lavalouzas e lavadoras con programas de aforro de
auga, e utilizar xabrons, xeles e champús ecolóxicos e
biodegradábeis.
Billas e mandos con sistemas de aforro, na escola e nas
nosas casas.
Nos xardíns da escola e casa árbores autóctonos que
precisan menos auga, con sistemas de regadíos con
programadores e goteo.
Non verquer residuos no desaugadoiro ou inodoros das casas
ou escola,nin tirar medicamentos, xa que todo vai parar ao
noso mar, e o mar non é unha estercoleira.
Nas casas dicirlle que non laven o coche con auga doce do
pozo ou da rede do concello, hai lugares habilitados de
limpeza .
Respectemos o noso medio ambiente, para gozarmos del.
36. BIBLIOGRAFÍA e WEBGRAFÍA:
Especial mención a Xoan Ignacio Amoedo Lueiro, foi para nós coma un facho de luz no neboeiro da mañá, como unha muiñeira en
aloumiños trenzada no ar , a través dos seus libros:
A Enseada de San Simón : Achegamento ó seu medio natural, autor Xoan Ignacio Amoedo Lueiro
Redondela: Guía do patrimonio natural, autores Xan Inacio Amoedo Lueiro, e David Brown, edición da Concellaría de Medio
Ambiente do concello de Redondela.
Auga+ Mar, Adentro, publicación do departamento educativo da Coordinadora para o Estudo dos Mamíferos Mariños, Nº9.
Abril 2009
A illa de San Simón e a súa Enseada, programa educativo, materiais e actividades. Fundación Illa de San Simón,
Consellería de Cultura e Deportes da Xunta de Galicia e Caixanova. Coordinación de Xabier Méndez Martínez.
Paisaxe. Un programa medioambiental da Obra Social “ La Caixa”
Dicionario Fraseolóxico do Mar, Edicións A nosa terra.
A problemática ambiental en Galicia, autora Elvira Cienfuegos López, Baía Edicións.
Traballos feitos de Mon Daporta e Adela Leiro, referidos ao mar de Cambados, que nos abriron os ollos, co seu ben facer.
38. GRAZAS POLA VOSA ATENCIÓN
DESEXAMOS QUE FOSE DO VOSO INTERESE.
ESTADE MOI ATENTOS E
ATENTAS QUE PODE CHEGARNOS
PRONTO UNHA MENSAXE SOBRE
A NOSA ENSEADA DE SAN
SIMÓN
