การอนุรักษ์หนังสือเก่า เอกสารโบราณด้วย ICT

1. การบริการสารสนเทศห้องสมุดเชิงรุก
จัดโดย STKS และ ภาควิชาสารสนเทศศึกษา มหาวิทยาลัยบูรพา
๑๕ ตุลาคม ๒๕๕๓
การอนุรักษ์ บริการสื่อสารสนเทศ:
จากหนังสือสู่ x@UÉÉ~
วันทนา กิติศรีวรพันธุ์ มหาวิทยาลัยบูรพา

2. ประเด็นการสนทนา
• ความสําคัญของการอนุรักษ์และแปลงผันสือสารสนเทศ
่
• การอนุรักษ์เอกสารโบราณ
• การอนุรักษ์เอกสารโบราณในและต่างประเทศ
• กรณีศึกษาการอนุรักษ์เอกสารโบราณในภาคตะวันออก
• กระบวนการอนุรักษ์และเผยแพร่เอกสารโบราณ
• การจัดหมวดหมู่เอกสารโบราณ
• การบริการและเผยแพร่สื่อสารสนเทศดิจิทัล :
บทบาทของห้องสมุด
• ลิขสิทธิ์ของสื่อสารสนเทศที่นํามาแปลงผัน
• โปรแกรมการพัฒนา e-Book

3. NATIONAL UNDERGROUND STORAGE
ความสําคัญของการอนุรักษ์
และแปลงผันสื่อสารสนเทศ

4. การอนุรักษ์สื่อสารสนเทศ

5. สื่อสารสนเทศที่ควรนํามาอนุรักษ์โดยการแปลงผัน
เป็นสื่อดิจิทัล (e-B00k)
• หนังสือหายากที่มีคณค่าและพ้นลิขสิทธิ์แล้ว
ุ
• เอกสารที่เป็นลิขสิทธิ์ของสถาบัน ซึ่งมีประโยชน์ต่อ
การเรียนการสอน การศึกษาค้นคว้า วิจัย เช่น เอกสาร
การสอนของอาจารย์ งานวิจัย วิทยานิพนธ์ โครงงาน
วารสาร เป็นต้น
• เอกสารโบราณที่เป็นมรดกภูมปัญญาไทย
ิ
เช่น ใบลาน สมุดไทย

6. การแปลงสื่อสารสนเทศ
ไมโครฟิล์ม ดิจิทัล
อายุการเก็บรักษา เน้นการเผยแพร่
เอกสารยาวนาน และการเข้าถึงข้อมูล
หลายร้อยปี สามารถสืบค้นรายละเอียด
อ่านได้โดยไม่ต้องใช้ ของข้อมูลได้อย่าง
เทคโนโลยีขั้นสูง สะดวกและรวดเร็ว

7. การเสื่อมสภาพของวัสดุสารสนเทศ
มนุษย์
อุณหภูมิ
ความชื้น
ธรรมชาติ สาเหตุ แสงสว่าง
ของตัว ลม ฝน
สื่อวัสดุเอง ภายใน ฝุ่นละออง
มอด หนู
แมลง
จุลินทรีย์

8. การอนุรักษ์เอกสารโบราณในและต่างประเทศ

9. Tawang Monastery
Arunachal Pradesh, India
โครงการอนุรักษ์สื่อสารสนเทศของวัดในอินเดีย โดย Mr.Anupam Sah

12. อ.กงเดือน
ผู้อานวยการหอสมุดแห่งชาติ สปป.ลาว
ํ
โครงการปกปักรักษาหนังสือใบลานลาว

13. การเก็บรักษาคัมภีร์ใบลานต้นฉบับ ของหอสมุดแห่งชาติ สปป.ลาว

14. ผ้าห่อคัมภีร์ใบลาน

15. ไมโครฟิล์มบันทึกข้อมูล
คัมภีร์ใบลาน

16. เครื่องอ่านไมโครฟิล์มสําหรับการให้บริการข้อมูลคัมภีร์ใบลาน

17. กัมพูชา
การอนุรักษ์เอกสารโบราณ John F. Dean
ของหอสมุดแห่งชาติ ประเทศกัมพูชา ผู้เชี่ยวชาญจากมหาวิทยาลัยคอร์แน
โดยมหาวิทยาลัยคอร์แนล

18. สหภาพพม่า
• STKS ดําเนินการโครงการอนุรกษ์หนังสือเก่า หนังสือหายากที่ Mr.U Moe Myint
ั
นักธุรกิจชาวพม่า ทูลเกล้าฯ ถวายสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี
โดยพระองค์ท่านมีรับสั่งให้ สวทช. ร่วมกับกรมราชองครักษ์ ดําเนินการสแกนเป็น
e-Book และให้เก็บต้นฉบับไว้ ณ ประเทศสหภาพพม่า

19. ประเทศไทย

20. ผอ.เพ็ญสุวรรณ นาคะปรีชา
EMC Heritage Trust
ดร. ม.ร.ว.รุจยา อาภากร
โครงการแปลงผันเอกสารโบราณล้านนาเป็นข้อมูลดิจทัล โดย สํานักหอสมุด
ิ
มหาวิทยาลัยเชียงใหม่จะนําต้นฉบับไมโครฟิลม์เอกสารโบราณ 350 ม้วนทีมอยูมาทําให้
่ ี ่
เป็นภาพดิจิทล จากนันจะสรุปความเป็นภาษาไทยและภาษาอังกฤษ และนําชือบัญชี
ั ้ ่
เอกสารโบราณทีมอยู่เดิมมาลงเป็นฐานข้อมูล ทําให้สามารถสืบค้นข้อมูลได้ เผยแพร่
่ ี
พร้อมข้อมูลประกอบครบถ้วนตามมาตรฐานบัตรรายการสากลของเอกสารโบราณ
Dublin Core

21. SIAMRAREBOOK
• หนังสือเก่าชาวสยาม เป็นโครงการนําร่องของศูนย์
มานุษยวิทยาสิรินธร และ STKS เพื่อใช้เทคโนโลยี
สารสนเทศ ช่วยต่ออายุหนังสือและเอกสารเก่าของ
ประเทศไทย โดยคัดเลือกหนังสือและเอกสารสิ่งพิมพ์
โบราณที่มีคุณค่า พ้นลิขสิทธิ์แล้วแต่หาอ่านได้ยาก
มานําเสนอในรูปแบบที่อ่านง่าย ค้นง่าย ใช้สะดวก
สําหรับบริการนักค้นคว้า และผู้สนใจทัวไป
่

22. กรณีศึกษาการอนุรักษ์และแปลงผัน
เอกสารโบราณในภาคตะวันออก
โดยสํานักหอสมุด มหาวิทยาลัยบูรพา

23. วัดหนองเกตุใหญ่ ชลบุรี

25. วัดหนองเกตุใหญ่ ชลบุรี

26. วัดหนองเกตุใหญ่ ชลบุรี

27. วัดหนองเกตุใหญ่ ชลบุรี

28. วัดหนองเกตุใหญ่ ชลบุรี

29. วัดหนองเกตุใหญ่ ชลบุรี

30. วัดจุกเฉอ ฉะเชิงเทรา

31. วัดจุกเฉอ ฉะเชิงเทรา

32. วัดทองทั่ว จันทบุรี

33. วัดทองทั่ว จันทบุรี

34. วัดทองทั่ว จันทบุรี

35. วัดทองทั่ว จันทบุรี

37. วัดโบสถ์ ชลบุรี

39. กล่องบรรจุสมุดไทย

40. การทําความสะอาด

41. วิธีการทําความสะอาด

43. ส่วนหนึ่งของ Collection หนังสือหายาก สํานักหอสมุด มหาวิทยาลัยบูรพา

46. กระบวนการอนุรักษ์และเผยแพร่เอกสารโบราณ
ตรวจ
สภาพ
เอกสาร
สํารวจ คัดเลือก
สถานที่
อนุรักษ์
อนุรักษ
กษ์
ศึกษา ใหบริการ
พื้นที่ ขอมูลรูปแบบ
ไมโครฟลมหรือ

eBook
คืนสื่อ แปลงผัน
ตนฉบับ ขอมูล
แกเจา บัญชี บรรจุ
บรรจุ
บรรจุ
ของเดิม หหอหุม
รายชื่อ / หออหุม
หุม
Catalog

48. การจัดหมวดหมู่เอกสารโบราณ
• กฏหมาย พระราชพิธี
• จดหมายเหตุ วรรณคดี
• ตํานาน หมายรับสั่ง
• ตํารา อักษรศาสตร์
• ธรรมคดี หมวดประวัติ
• พงศาวดาร คณิตศาสตร์
• จารึก

49. หมวดตํารา
• ตําราภาพ ตําราไสยศาสตร์
• ตําราสัตวศาสตร์ ตําราเบ็ดเตล็ด
• ตําราโหราศาสตร์ ตําราแปรธาตุ
• ปฏิทินโหรและปูมปฏิทิน ตําราเวชศาสตร์
• ตํารายุทธศาสตร์ ตําราดาราศาสตร์

50. การบริการและเผยแพร่สื่อสารสนเทศดิจิทัล
(ประเภทเอกสารโบราณ): บทบาทของห้องสมุด
• บริการวิชาการแก่สังคม (เชิงรุก)
• แหล่งสารสนเทศเพื่อการเรียนการสอน
การค้นคว้าวิจัย อาทิ สาขาแพทย์แผนไทย
ภาษาไทย ประวัติศาสตร์ ศาสนาและปรัชญา ฯลฯ
• รักษามรดกทางภูมิปัญญาไทย
• การสร้างสรรค์ผลงานวิจัยของห้องสมุด

51. การบริการและเผยแพร่สื่อสารสนเทศดิจิทัล
(ประเภทเอกสารโบราณ): บทบาทของห้องสมุด
• การสร้างสรรค์ผลงานวิจัยของห้องสมุด
– โอกาสในการได้รับทุนสนับสนุนจากองค์กร
ระดับชาติ
– เงื่อนไขด้านเวลา
– เงื่อนไขด้านระเบียบวิธีการวิจย
ั

52. การบริการและเผยแพร่สื่อสารสนเทศดิจิทัล
(ประเภทเอกสารโบราณ): บทบาทของห้องสมุด
• การสร้างสรรค์ผลงานวิจัยของห้องสมุด
– นนทบุรีศึกษา (มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช)
– การพัฒนาแบบจําลองการอนุรักษ์เอกสารโบราณด้วย
เทคโนโลยีดิจิทัล เพื่อเป็นมาตรฐานสําหรับความ
ร่วมมือในเครือข่ายขององค์กรในภูมิภาคตะวันออกของ
ประเทศไทย (มหาวิทยาลัยบูรพา - ได้รับทุนสนับสนุนจาก วช.)

53. ตัวอย่างเนือหาทางด้านแพทย์แผนไทย จากสมุดไทย สมบัติของวัดโบสถ์ ชลบุรี
้

54. ตัวอย่างเนือหาทางด้านแพทย์แผนไทย จากสมุดไทย สมบัติของวัดโบสถ์ ชลบุรี
้

55. ตัวอย่างเนือหาทางด้านแพทย์แผนไทย จากสมุดไทย สมบัติของวัดโบสถ์ ชลบุรี
้

56. ตัวอย่างเนือหาทางด้านแพทย์แผนไทย จากสมุดไทย สมบัติของวัดโบสถ์ ชลบุรี
้

57. (เจษ เหียม)
้
ตัวอย่างเนือหาทางด้านวรรณศิลป์จากสมุดไทย สมบัตของวัดเขาบางทราย ชลบุร
้ ิ

58. การบริการและเผยแพร่สื่อสารสนเทศดิจิทัลของห้องสมุด
eBook
• ห้องสมุดจัดซื้อ
• ห้องสมุดพัฒนาเอง เช่น เอกสารการสอน
งานวิจัย วิทยานิพนธ์ วารสารสถาบัน
เอกสารหายาก เอกสารโบราณ

59. ลิขสิทธิ์ของสื่อสารสนเทศทีนํามาแปลงผัน
่
• อายุแห่งการคุมครองลิขสิทธิ์
้
ลิขสิทธิ์ตามพระราชบัญญัติให้มีอยู่ตลอดอายุ
ของผู้สร้างสรรค์ และมีอยู่ต่อไปอีกเป็นเวลาห้าสิบปี
นับแต่ผู้สร้างสรรค์ถึงแก่ความตาย

60. ลิขสิทธิ์ของสื่อสารสนเทศทีนํามาแปลงผัน
่
• ข้อยกเว้นการละเมิดลิขสิทธิ์
มาตราที่ ๓๔ การทําซ้ําโดยบรรณารักษ์ของห้องสมุดซึ่งงาน
อันมีลิขสิทธิ์ตามพระราชบัญญัตินี้ มิให้ถอว่าเป็นการละเมิด
ื
ลิขสิทธิ์หากการทําซ้ํานั้นมิได้มีวัตถุประสงค์เพื่อหากําไร และได้
ปฏิบติตามมาตรา ๓๒ วรรคหนึ่ง ในกรณีดังต่อไปนี้
ั
(๑) การทําซ้ําเพื่อใช้ในห้องสมุดหรือให้แก่ห้องสมุดอื่น
(๒) การทําซ้ํางานบางตอนตามสมควรให้แก่บุคคลอืนเพื่อ ่
ประโยชน์ในการวิจัยหรือการศึกษา

61. โปรแกรมการพัฒนา eBook
• ศูนย์บริการความรู้ทางวิทยาศาสตร์และ
เทคโนโลยี ได้ร่วมกับศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร
• 3D Flash e-Book (Flash ผสมกับ XML)
นําเสนอด้วยเทคนิค 3D Flip แบบ Flash
Animation พัฒนาโดย อ.บุญเลิศ อรุณพิบูลย์
• http://stks.or.th/siamrarebooks/wachirayanvi
sek/online001/book.html

62. โปรแกรมการพัฒนา eBook
• หนังสือทํามือได้รบรางวัลที่ ๑
ั
จากกิจกรรมการประกวดหนังสือทํามือ
จัดโดยภาควิชาสารสนเทศศึกษา
คณะมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์
มหาวิทยาลัยบูรพา
• แปลงผันเป็น eBook โดยใช้โปรแกรม
3D Flash e-Book
• ดาวน์โหลดตัวอย่าง Flash eBook ได้ที่
http://www.stks.or.th/blog/?p=
3800

63. โปรแกรมการพัฒนา eBook
• หนังสือวชิรญาณวิเศษ
ของศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร
• แปลงผันเป็น eBook โดยใช้โปรแกรม
3D Flash e-Book
• ดาวน์โหลดตัวอย่าง Flash eBook ได้ที่
http://www2.sac.or.th/databases/
siamrarebooks/main/index.php/
knowleage/260-ebook-format

64. โปรแกรมการพัฒนา eBook
• สมุดไทย สมบัติของวัดหนองเกตุใหญ่
ได้รบการแปลงผันเป็น eBook โดย
ั
สํานักหอสมุด วิทยาลัยบูรพา
• แปลงผันเป็น eBook โดยใช้โปรแกรม
3D Flash e-Book
• ดาวน์โหลดตัวอย่าง Flash eBook ได้ที่
http://www.stks.or.th/blog/?tag=
e-book

65. ท่านทีสนใจโปรแกรม
่
• ทําจดหมายราชการถึง ผู้อํานวยการศูนย์บริการ
ความรู้ทางวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี
เพื่อแสดงเจตจํานงนําไปใช้โดยไม่หวังผลกําไร
• อาจารย์บุญเลิศ อรุณพิบูลย์ นักวิชาการ
ศูนย์บริการความรู้ทางวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี
แห่งชาติ http://stks.or.th

66. • คําถาม
• แลกเปลี่ยนความคิดเห็น
วันทนา กิติศรีวรพันธุ์
บรรณารักษ์ชํานาญการ
สํานักหอสมุด มหาวิทยาลัยบูรพา
E-Mail: wantana@buu.ac.th
โทร. ๐-๓๘๑๐-๒๔๘๕