20 januari 2017 organiseerde Booosting een projectbezoek (tevens Nieuwjaarsborrel) naar het nieuwe circulaire paviljoen van ABN Amro te Amsterdam Zuid. Hier de lezing van Hans Hammink sr Architect bij de Architekten cie.

1. Circulariteit in de praktijk: ABN AMRO Paviljoen, Zuidas, Amsterdam

2. Cie. en duurzaamheid / circulariteit, 1997 - heden
1997: kantoor Zwitserleven (energiezuinig) 2012: gemeentehuis Hardenberg
(meest duurzame gemeentehuis van Nederland)
2014: kantoor FIRST (BREEAM Excellent) 2015: Noorderparkbad
(meest duurzame zwembad van Nederland)
2016: Galileo (circulair ontwerp)
2001: kantoor Jacob-Kaiser-Haus (energiezuinig)

3. In aanbouw

4. 1800 m2 vergaderruimte in het souterrain;
1200 m2 ontmoetingsruimte en café op de begane grond;
daktuin op de eerste verdieping

5. nitrogen
14.007
N
7
helium
He4.0026
2
neon
Ne20.180
10
F18.998
9
oxygen
O15.999
8
carbon
C12.011
6
boron
B10.811
5
argon
Ar39.948
18
chlorine
Cl35.453
17
sulfur
S32.065
16
phosphorus
P30.974
15
silicon
Si28.086
14
aluminium
Al26.982
13
krypton
Kr83.798
36
bromine
Br79.904
35
selenium
Se78.96
34
arsenic
As74.922
33
germanium
Ge72.64
32
gallium
Ga69.723
31
zinc
Zn65.38
30
copper
Cu63.546
29
nickel
Ni58.693
28
cobalt
Co58.933
27
iron
Fe55.845
26
manganese
Mn54.938
25
chromium
Cr51.996
24
vanadium
V50.942
23
titanium
Ti47.867
22
scandium
Sc44.956
21
calcium
Ca40.078
20
potassium
K39.098
19
magnesium
Mg24.305
12
sodium
Na22.990
11
beryllium
Be9.0122
4
lithium
Li6.941
3
hydrogen
H1.0079
1
xenon
Xe131.29
54
iodine
I126.90
53
tellurium
Te127.60
52
antimony
Sb121.76
51
tin
Sn118.71
50
indium
In114.82
49
cadmium
Cd112.41
48
silver
Ag107.87
47
palladium
Pd106.42
46
rhodium
Rh102.91
45
ruthenium
Ru101.07
44
technetium
Tc[98]
43
molybdenum
Mo95.96
42
niobium
Nb92.906
41
zirconium
Zr91.224
40
yttrium
Y88.906
39
strontium
Sr87.62
38
rubidium
Rb85.468
37
radon
Rn[222]
86
astatine
At[210]
85
polonium
Po[209]
84
bismuth
Bi208.98
83
lead
Pb207.2
82
dysprosium
Dy162.50
66
terbium
Tb158.93
65
gadolinium
Gd157.25
64
europium
Eu151.96
63
samarium
Sm150.36
62
promethium
Pm[145]
61
neodymium
Nd144.24
60
praseodymium
Pr140.91
59
cerium
Ce140.12
58
lanthanum
La138.91
57
barium
Ba137.33
56
caesium
Cs132.91
55
roentgenium
Rg[272]
111
darmstadtium
Ds[271]
110
meitnerium
Mt[268]
109
hassium
Hs[277]
108
bohrium
Bh[264]
107
seaborgium
Sg[266]
106
dubnium
Db[262]
105
rutherfordium
Rf[261]
104
radium
Ra[226]
88
francium
Fr[223]
87
lutetium
Lu174.97
71
ytterbium
Yb173.05
70
thulium
Tm168.93
69
erbium
Er167.26
68
holmium
Ho164.93
67
thallium
Tl204.38
81
mercury
Hg200.59
80
gold
Au196.97
79
platinum
Pt195.08
78
iridium
Ir192.22
77
osmium
Os190.23
76
rhenium
Re186.21
75
tungsten
W183.84
74
tantalum
Ta180.95
73
hafnium
Hf178.49
72
berkelium
Bk[247]
97
lawrencium
Lr[262]
103
nobelium
No[259]
102
mendelevium
Md[258]
101
fermium
Fm[257]
100
einsteinium
Es[252]
99
californium
Cf[251]
98
curium
Cm[247]
96
americium
Am[243]
95
plutonium
Pu[244]
94
neptunium
Np[237]
93
uranium
U238.03
92
protactinium
Pa231.04
91
thorium
Th232.04
90
actinium
Ac[227]
89
DIAGRAM In the book ‘Resource revolution’ it is seen that Chromium and Vanadium
(used for making Stainless Steel), Iron ore, Copper, Zinc, Lead, Tin, Bauxite/
Aluminium as well as a number of other relevant resources to the construction
industry are becoming scarcer and scarcer.
<
5-50 jaar
50-100 jaar
100-500 jaar
Beschikbaarheidmateriaalinjaren
Aluminium, chroom, vanadium, koper, zink,
tin en lood worden in de bouw veel gebruikt.
Binnen afzienbare tijd zijn deze bronnen
uitgeput en zijn deze grondstoffen alleen
beschikbaar via hergebruik.
Materialenschaarste

6. MATERIALEN
VERVAARDIGEN
LEVERING VAN
ONDERDELEN
PRODUCTIE
DISTRIBUTIE
ONDERHOUD
HERGEBRUIK
ONDERDELEN HERGEBRUIK
RECYCLING
AFVAL
GEBRUIKER
Circulariteit: geen afval

7. Circulariteit: ontwerp en uitwerking
5 10 150 20 25 03 53 40 45 50 55 Jaar
SPACESERVICESSKINSTRUCTURE
TECHNI SCHE LEV ENS DUUR
• Levensduur
• Flexibiliteit
• Duurzaam invullen
• Generiek vs. specifiek
• Demontage
Technische levensduur
Draagstructuur
Gevel
Installaties
Inrichting

8. Lariks uit Nederland, demonteerbaar

9. Hoofddraagconstructie

10. November 2016

11. 1010
10 10 10 10
> 4d schroef
> 4d schroef
590
300
max. toelaatbar
tolerantie houtc
Spax Terrerk
trekkracht pe
Totaal 6 sch
compriband
dikte wordt i.h.w. bepaald
alum. zetwerk d = 2 mm
kleur als pui
50 540
20
175Geveldetail, © De Groot + Visser

12. Elektra
E1: PV-cellen
E2: Warmtepomp
E3: LED-verlichting (gelijkstroom)
E4: Ventilatie
E5: Veel daglicht (vermindert stroomgebruik)
Warmte/koude
WK1: Warmteuitwisseling met de bodem
WK2: Warmtepomp
WK3: PCM (Phase Changing Material)
WK4: Ventilatielucht
WK5: Verwarmers en koelers
WK6: Zeer goede isolatie, minder verbruik
WK7: Vloerverwarming / -koeling
Water
W1: Regenwater daktuin
W2: Natuurlijke filtering met helofyten
W4: Waterrecycling
W5: Irrigatie daktuin en kas
W7: Waterbesparend sanitair
W8: Planten, groene gevels (binnen en buiten)
W9: (afwas) Keuken
W10: Waterspeelplaats op het plein (verkoeling)
W1, W2
W4
W5, W6
W7
W8
W8
W8
W9
W10
E1
E2
E2
E3
E4
E5, WK5
E5, WK4
E5
WK1
WK5
WK2
WK3
WK4
WK6
WK6
WK7
E1
E1
W8
Installaties:
Gebouw is zelfvoorzienend;
gelijkstroom (primeur)

13. Niet lineair maar circulair
De juiste materialen
Levensduur
Generiek vs. specifiek
Verbindingen
Demontage
Ontwerp geen eindproduct, maar ontwerp een gebouw dat kan veranderen,
dat goed beheerd en onderhouden kan worden.
Kies hernieuwbare grondstoffen (bio based materialen) zoals hout, kies
materialen die goed gerecycled kunnen worden, of pas hoogwaardig
hergebruik (urban mining) toe.
De hoofddraagconstructie gaat minimaal 50 jaar mee, de gevel 20 jaar, de
installaties 15 jaar, binnenwanden en deuren ook 15 jaar, en interieur en losse
inventaris 5 jaar. Kies bij elke toepassing het juiste materiaal met de juiste
levensduur.
Hoe meer standaard een gebouwonderdeel is, hoe groter de kans is dat het
opnieuw gebruikt kan worden en dus een langere levensduur krijgt.
Ontwerp verbindingen zodanig, dat gebouwonderdelen weer losgemaakt
kunnen worden met geen of zo weinig mogelijk beschadiging. Over het
algemeen zijn droge verbindingen beter, want demontabel.
Wanneer gaat een fabrikant kit of lijm maken als een Post-it blaadje?
Ontwerp een gebouw zodanig, dat het goed in elkaar te zetten is, maar ook
goed te demonteren is. Alleen dan kunnen materialen goed opnieuw gebruikt
worden, en wordt hun levensduur aanzienlijk langer.
Ontwerpprincipes

14. Samenwerking
Eigenschappen en prestaties
Materiaalpaspoort
Beheer en onderhoud
Veiligheid
Levend document
Alle informatie van samenwerkende partijen komt in één centraal document.
Alle eigenschappen en prestaties van bouwonderdelen zijn zichtbaar in het
BIM-model.
Elk gebouwonderdeel krijgt een paspoort met daarin vermeld de
eigenschappen, prestaties, positie, materiaalsamenstelling, levensduur,
waarde, etc.
Bij hergebruik van het onderdeel is de waarde en herkomst meteen duidelijk.
Het BIM-model speelt hier een cruciale rol.
Levensduur, vervanging, slijtage en onderhoud van elk gebouwonderdeel
staan in het model en worden direct gekoppeld aan de planning van beheer
en onderhoud.
Ook draagvermogen, brandveiligheid en (de)montagevoorschriften staan in
het BIM-model. Dit borgt de veiligheid van het gebouw.
Belangrijk is dat het BIM-model een levend document is dat steeds up to date
gehouden wordt.
BIM staat centraal

15. Innovaties
Hergebruikte spijkerbroeken New HorizonGelijkstroomFasolar®

16. Digitale informatie
Circulariteit
Handleiding
Logboek
Gegevens

17. Installaties: BAM Bouw + Techniek
Bouwfysica: DGMR
Circulariteit: TU Delft
Tuinontwerp: Donkergroen
Materialenoogst: New Horizon
Team
Opdrachtgever: ABN AMRO
Architectuur: de Architekten Cie.
Interieur: Doepelstrijkers
Lichtontwerp: Beersnielsen
Projectmanagement: Traject
Aannemer: BAM
Constructie: BAM Bouw + Techniek