De Glazen Zaal van Amsterdam is de nu Glazen Zaal van Tilburg geworden. Hiermee brengt Mick Eekhout met zijn Octatubeteam een prachtig voorbeeld van industrieel hergebruik in praktijk! Booosting vierde met haar aangeslotenen op 11 januari 2019 haar 30 jarig bestaan in de Glazen Zaal in Tilburg, in navolging van het vorige lustrum dat op 11.12.13 werd gevierd in de Glazen Zaal in Amsterdam.

1. De Glazen Muziekzaal van Amsterdam
is nu de Glazen Zaal van Tilburg geworden
de nodige akoestische scheiding kon worden bereikt terwijl tegelijkertijd de ruimte kli-
matologisch zelfstandig gebruikt kon worden. Het ontwerp was niet historiserend, maar
juist eigentijds en innovatief, zoals ook Berlage zelf in zijn tijd steeds gebruik maakte van
nieuwe bouwmaterialen en technologie. De zaal was welbewust op een verhoogde sokkel
geplaatst ten opzichte van Berlage’s omgevende ruimte, zie fig 3; de schuine plaatsing
zorgde voor een theatrale binnenkomst van bezoekers via de oplopende hellingbaan. Hi-
erdoor werden beide volumes van elkaar vervreemd en versterkten elkaar des te meer.
Het publiek werd middels een hellingbaan, parallel aan Berlage’s wand, langs de donkere
Glazen Zaal geleid en betrad de ruimte aan de achterzijde door de zwarte glazen wand;
waar men door het binnentreden een moderne orgie van romantische techniek ervoer.
Men werd als het ware geleidelijk van de 19e naar de 20e eeuw geleid.
In de ogen van architect Kees Spanjers (Architectenbureau Zaanen Spanjers, Amsterdam)
was het zoeken naar een zo groot mogelijke transparantie en helderheid van de construc-
tie bepalend voor het ontwerp. De idee was een spel van wisselende mate van transpar-
antie en daarmee van ‘aanwezigheid’ van de ‘doos’. Door het toepassen van grijs getinte
beglazing veranderde de reflectiewaarde van het glas met het veranderen van de verlicht-
ing; als de zaal niet in gebruik was, bleef zij als een glanzend donker silhouet aanwezig
in de ruimte. Als het publiek binnen kwam en de verlichting in en om de zaal van gelijk
niveau waren, bleek de zaal maximaal transparant, zodat tussen binnen en buiten één rui-
mte ontstond. Tijdens de concerten of presentaties werd de verlichting in de omliggende
Graanzaal gedoofd, zodat in de zaal het doorzicht verminderd werd en een zekere intimite-
it ontstond, terwijl van buiten af de doos zich als een flonkerende diamant manifesteerde.
Om dit effect te optimaliseren was het wenselijk zo weinig mogelijk constructiedelen in de
glaswand te zien. Ook zijn alle constructiedelen binnen de zaal gebracht om een zo groot
mogelijke graad van abstractie te bereiken.
Door constructief ontwerper dr. Mick Eekhout (Octatube , Delft) werd de techniek van het
afspannen van constructief glas geïntroduceerd. De glaspanelen hangen onder elkaar: de
bovenste glaspanelen dragen het eigengewicht van de onderhangende glaspanelen: de
glaspanelen werden continu op trekspanning belast. Vanuit de verdere ontwikkeling van
die techniek ontstond de Glazen Muziekzaal als eerste grote kozijnloze glasconstructie in
Nederland. Inmiddels zijn er een viertal glazen zalen in Nederland. De zes stalen hoek-
kolommen, het stalen ruimtevakwerk in het dak en de ronde buislokolommen in de geb-
ogen ‘cellowand’ dak vormden samen de primaire draagconstructie. De horizontale stabi-
lisering van de glaspanelen werd verzorgd door de ijle verticale trekspanten. De vorm van
de trekspanten was afgeleid van elkaar snijdende, geknikte momentlijnen die onderdruk
en overdruk konden opvangen. Het eigen gewicht van de verticale glaspanelen werd naar
de bovenste panelen op trek overgebracht door gelaste Quattro-knopen van Octatube.
De Glazen Muziekzaal (1990
-2014) werd gebouwd als
repetitieruimte voor het Ned-
erlands KamerOrkest en als
kleine concertzaal. Het was
als een vrijstaande ‘doos-in-
doos’ constructie geplaatst
in de Graanbeurszaal van de
bekende Beurs van Berlage,
Amsterdam. Aanleiding voor
dit principe waren de akoes-
tische en klimato-logische
eigenschappen van de Graan-
beurszaal, in combinatie met
geluidsoverlast van de belen-
dende zalen. In de naastgele-
gen zaal repeteerde gelijktijdig
het Nederlands Philharmon-
isch Orkest. Er waren kan-
toren en ook het storende
straatgeluid (trams) hoorbaar
door de glazen daklichten van
het Berlagegebouw. Uitgang-
spunt was een zo transparant
mogelijke zaal in de Graan-
beurszaal te creëren, waardoor
de oorspronkelijke door dr.
Hendrik Berlage ontworpen
ruimte [1904] geen geweld
werd aangedaan. En waardoor
Fig.1: De Glazen Zaal als stralend middelpunt van het Seats2Meet
domein
Gezien de geringe dik-
te van slechts acht mil-
limeter glasplaten was
het toepassen van een
boutverbinding op stu-
ik niet mogelijk. In de
plaats daarvan werd een
voorgespannen bout-
verbinding in een ruim
gat toegepast met een
ronde schijf en schuur-
papier voor maximale
wrijvingsweerstand. De
bovenste glaspanelen
dragen de glaspanel-
en daaronder, hetgeen
zorgde voor een letter-
lijk hangende glazen
‘gordijngevel’.
Fig.2: Het interieur van de Glazen Muziekzaal in Amsterdam

2. van het geluid. Anderzijds werd het focussen van geluid uit de bolle cellowand voorkomen
en zorgden de achterzijden voor extra absorbtie van geluid. Ook in het plafond waren ver-
strooiende elementen aangebracht (de hol en bol gehangen plexiglas lichtkoepels). Langs
de vlakke wanden zorgden geperforeerde metalen panelen gevuld met absorberende min-
erale wol voor het bereiken van de juiste nagalm tijd. Deze bedroeg 1,2 tot 1,5 seconden
in lege toestand, en ca. 1,1 sec. met publiek. De geluidsisolatiewaarde van de omhullende
constructie bedraagt ca. 25 dB(A). Daarmee had de Glazen Muziekzaal een uitstekende
akoestiek, geschikt voor muziek en spraak.
De Glazen Muziekzaal werd vanaf 1990 gebruikt. Omdat het Nederlands Philharmonisch
Orkest in 2012 uit de Beurs van Berlage vertrok, verviel het regelmatige gebruik. Zeer te-
gen de zin van de oorspronkelijke ontwerpers besloot de directie van de Beurs van Berlage
in 2013 om de Muziekzaal te slopen. Zij kwamen daartegen in verweer. De oorspronkelijke
ontwerpers kregen de gelegenheid om de zaal te laten demonteren en te koop aan te bie-
den. Belangstellenden konden een voorstel indienen waarvoor ze hem wilden gebruiken.
Het gevolg was een aanbesteding op grond van verkoop van de gedemonteerde onderdel-
en voor het symbolische bedrag van één euro en de verplichting de zaal weer als origineel
elders op te bouwen en te gebruiken. Daaraan deden meer dan vijftig gegadigden uit het
binnen- en buitenland mee. In 2014 kwam de gemeente Tilburg als winnaar uit de aan-
besteding van het hergebruik van de Glazen Zaal. De zaal werd opnieuw opgebouwd in de
Locomotiefhal in de Spoorzone, De LocHal, met de bedoeling om hem in 2018 gebruikt te
nemen. Zij publiceerde er een persbericht over. Tilburg wilde de ruimte onder meer gaan
gebruiken voor debatten, congressen en exposities. Wethouder Berend de Vries: “De gla-
zen zaal past perfect binnen de plannen voor onze Stadscampus. Alle partijen die zich in
het complex willen vestigen, hebben behoefte aan een multifunctionele ruimte. Zij zijn en-
thousiast over de aankoop van deze bijzondere zaal.” De Stadscampus is het gebied tussen
het gebouw de Smederij en het nieuwe stationsplein. In dit deel van de Spoorzone moeten
middelgrote en kleine bedrijven en kennis- en onderwijsinstellingen komen. In de zaal is
plek voor ruim tweehonderd bezoekers. De kosten van het hergebruik van de glazen zaal
(inclusief vervoer, opslag en verzekering) bleken ongeveer vier ton. Deze kosten waren on-
derdeel van de stichtings¬kosten van de herbestemming van de Locomotiefhal en werden
gedekt door het uitvoeringskrediet. Het college reserveerde ongeveer 28,3 miljoen euro
voor de ontwikkeling. Met de herbouw van de Glazen Zaal en het hergebruik van praktisch
alle onderdelen, werd een perfect voorbeeld van circulariteit in de bouw gerealiseerd!
Huidig gebruik van de Glazen Zaal door Seats2Meet
Met architect Ingrid van der Heijden van Civic Architects, Amsterdam, werd de nieuwe
positie van de Glazen Zaal, ruggelings tegen de oud-industriële kraanbaan in haar ont-
werp van de LocHal geplaatst. De ingangen kwamen nu aan de transparante zijde van de
‘cellobuik’zijde. De herbouw werd weer uitgevoerd door Octatube, Delft. Per 6 december
2018 is de Glazen Zaal het middelpunt geworden van de 1e verdieping van de LocHal, door
Saets2Meet gehuurd van de gemeente Tilburg en weer verhuurd om dienst te doen voor
vergaderingen, seminars en symposia. En in het weekend en ‘s avonds ook een nieuwe
plek voor muziek en theater. Ook ‘s nachts kan ie gaan kloppen, als de heartbeat van de
Spoorzone. Mogelijk kun je er ook gaan trouwen. De Tilburgers zullen hun eigen karakter
wel in de zaal tot uitdrukking brengen, daar kan men op wachten. De industriële LocHal
blijft in beeld door de glazen wanden van de Glazen Zaal. De zaal zorgt voor een akoes-
tische, maar transparante scheiding met alle levendigheid van de Tilburgse bijenkorf die
de LocHal straks is.
De akoestiek van de zaal werd bepaald door
de ideale ruimte afmetingen en volume
(2020 m3), in woorden van akoesticus Rob
Metkemeijer (Peutz Associes, Zoetermeer)
“parallel aan de afmetingen van de kleine
zaal van het Concertgebouw” in combinatie
met een aantal absorberende en diffuseren-
de elementen. De bolle cellowand was niet
alleen een architectonische reactie op de
opstelling in de Berlage ruimte, maar kwam
ook voort uit de wens geluid te verstrooien
over de toeschouwers en flutterecho’s ten
gevolge van evenwijdigheid van de wan-
den te voorkomen. Voor de bolle cellowand
waren specifieke akoestische elementen
aangebracht (de ‘zeilen’) die enerzijds aan de
zichtzijden meewerkten aan het verstrooien
Fig.3: De Glazen Muziekzaal in Amsterdam was als
een zwarte doos los in de ruimte van de Graanzaal
van de Beurs geplaatst
Fig. 4: De Glazen Zaal in Tilburg biedt een feestelijke aanblik
De drie oorspronkelijke
ontwerpers, Kees Span-
jers, Mick Eekhout en
Rob Metkemeijer heb-
ben ook een zeer posi-
tieve ervaring met een
andere zaal, de Glazen
Museumzaal van het
Delftse Prinsenhof. Deze
werd geopend in febru-
ari 1997 en werd sinds-
dien ook gebruikt door
een jaarlijks kamermuz-
iekfestival, dat praktisch
altijd uitgeboekt is, nu al
22 keer op rij. Moderne
techniek gecombineerd
met een romantische ambiance. Zo iets gaat mogelijk gebeuren in de LocHal, tussen in-
dustriële ambiance en modern ontmoeten. Zij hopen derhalve dat de Glazen Zaal van Til-
burg ook binnen een jaar het middelpunt wordt van een uitstralend Tilburgs cultuur- en
muziekleven.
Brochure van Kees Spanjers [Kees.Spanjers@ZSA.nl], Mick Eekhout [M.Eekhout@Octatube.nl] en Rob Metkemeijer
[fiorimet@xs4all.nl] voor Seats2Meet in de Spoorzone van Tilburg info@seats2meettilburgspoorzone.nl]. De Glazen
Zaal is, net als de LocHal, eigendom van de gemeente Tilburg.
ME, dec. 2018