Deze column van Joost Heijnis (cepezed) voor VMRG Bright Inspirations is verschenen in het VMRG Jaarboek Façades 2018 en heet Schuur.

1. Auteur: Joost Heijnis (Foto: Leon van Woerkom)
Schuur
Vorig voorjaar zijn wij begonnen met de voorbereidingen
voor de bouw van een bijgebouw, op de plek waar toen
nog een oude, bijna ingestorte schuur stond. De basis
van deze schuur was zeker honderd jaar oud, maar het
overgrote deel was er in de jaren zestig aangeplakt en
sindsdien liefdeloos en met alles wat je kunt bedenken
opgelapt, uitgebreid, dichtgetimmerd en gerepareerd.
En er lag een flinke hoeveelheid asbesthoudende
golfplaat op het dak. Tijd voor een stevig plan dus.
Na een eindeloze hoeveelheid vergunningen kon het
slopen van de grote oude schuur beginnen. Wat daarbij
opviel was dat de houten spanten van het oudste
deel eigenlijk nog best goed waren. De zorgvuldig
uitgedachte pen-gatverbindingen en het zware, donkere
hout waren duidelijk met de gedachte gebouwd dat het
bouwwerk voor eeuwig zou moeten blijven staan. Bijna
zonde om af te breken.
Zo anders was het met de vloer. Deze bestond uit
een lappendeken van stukjes beton die, als een
bouwkundige spekkoek, hier en daar was voorzien
van laagjes piepschuim. Duidelijk gemaakt met
allemaal restmateriaal dat verspreid over een lange tijd
beschikbaar was gekomen. Een planmatige aanpak
was duidelijk totaal afwezig. Dit maakte hergebruik van
het materiaal vrijwel onmogelijk. Dat in tegenstelling tot
de honderd jaar oude spanten, waarvan ik een tijdelijk
schuurtje heb gebouwd, dat ik en passant ook heb
voorzien van de oude dakpannen die ik nog had. Geen
bouwkundig (laat staan architectonisch) hoogstandje,
maar puur functioneel en voor een jaar of twee goed
genoeg. En toch ook een klein beetje huis-tuin-en-
keuken-circulariteit, dacht ik zo.
Gedurende het sloopproces had ik voldoende tijd om
mijn gedachten te laten gaan over hoe ik de details
140 141

2. zou maken en het bouwproces zou aanpakken van
wat de nieuwe schuur zou moeten worden. Hoe zou
ik mijn project zo circulair mogelijk kunnen ontwerpen
en bouwen? Nu had ik de kans om het goed te doen,
omdat ik het complete ontwerp en de bouw zelf in de
hand heb. In elk geval moet het een multifunctioneel
bouwwerk worden. De naam “schuur’’ is slechts een
werktitel. Het moet een plek zijn om aan mijn oldtimer
te sleutelen, een opslagruimte, een mooie speelplek
voor mijn zoons en misschien in de toekomst wel onze
woonruimte, of die van ouders of schoonouders als
het daarmee wat minder zou gaan. Dus een grote, vrij
indeelbare ruimte en bovendien zelfvoorzienend met
een warmtepomp en een dak vol pv panelen. Ook voor
wat betreft de materialisering kom ik een eind. De lichte
hoofddraagconstructie wordt een volledig demontabele
en hybride structuur van staal en duurzaam Fins
engineered timber, terwijl de gevels opgetrokken uit
hoog-isolerende houtskeletbouw zijn voorzien van een
afwerking van inlands grenen met een diepzwarte,
biologische coating. Al met al niet erg ingewikkeld
om te realiseren voor een bouwwerk van net geen
honderdzestig vierkante meter.
Hoe anders gaat het bij projecten van wat serieuzere
omvang, zoals een school, kantoorgebouw of high-
tech laboratorium. Natuurlijk ligt ook hier flexibel,
demontabel en licht bouwen voor de hand en is het
toepassen van goed her te gebruiken onderdelen
en materialen met een hoge restwaarde nog best
goed te doen. Bij cepezed doen we dit al ons hele
bestaan. Ook het toepassen van hergebruikte
bouwcomponenten is al goed mogelijk en op afzienbare
termijn wordt het letterlijk kunnen verplaatsen van hele
gebouwen inclusief fundering, als het gebouw op de
oorspronkelijke locatie niet meer nodig is, werkelijkheid.
Maar dat is bij elkaar nog niet voldoende om uiteindelijk
de materiaalkringloop voor honderd procent te sluiten.
Hiervoor is er meer nodig: moed, visie en anders durven
denken. De eerste innovators en ook early adaptors van
Circulair paviljoen The Green House te Utrecht.
Ontwerp: cepezed
142 143

3. het circulair ondernemen hebben al laten zien dat het
loont. Denk aan New Horizon Urban Mining, het CIRCL-
paviljoen van ABN Amro of DPCP & cepezed met de
Tijdelijke Rechtbank in Amsterdam. Om echt door te
zetten, moet circulair ondernemen geen uitzondering
zijn, maar common practice worden, zo gewoon dat je
er niet eens meer bij na hoeft te denken. Daarvoor zijn
naast de eerdergenoemde visies en anders-denkers ook
gewoon keiharde businessmodellen nodig waarmee je
geld kunt verdienen. Want zo lineair als de bouw nu is
georganiseerd, zijn de bijbehorende verdienmodellen
ook. De omslag naar echte circulariteit in de bouw
vraagt dus om een nieuwe blik op de organisatie van
de bouwkolom en de manier waarop alle betrokkenen
daar nu hun brood aan verdienen. Ontwerpers worden
data-beheerders, leveranciers worden bouwcomponent
eigenaren en gebouwen grondstoffenbanken. Dat is niet
van de een op de andere dag geregeld.
Naast de bestaande conventies, die deels afgebroken
zullen moeten worden, zullen er ook partijen
gaan verdwijnen. Is er straks nog plek voor de
hoofdaannemer als leveranciers hun componenten
“uitlenen’’ aan de gebruiker van een gebouw? Ook zal
er het nodige moeten worden gesleuteld aan bestaande
wetgeving. Want hoe regel je dat juridisch? De VMRG
heeft wat dat betreft al een deel van deze problematiek
doorbroken met de introductie van een innovatieve en
circulaire contractvorm: leasen op basis van erfpacht.
Een mooi en stimulerend begin dat echte circulaire
businessmodellen mogelijk maakt. Het wachten is nu
op meer van deze initiatieven zodat circulair bouwen de
nieuwe standaard wordt. Alleen zo wordt het realiseren
van een circulair kantoorgebouw net zo eenvoudig als
het bouwen van je eigen schuur.
cepezed 1
Glaspanelen van de voormalige
Knoopkazerne
Hergebruikte klinkers als
begane grondvloer
Lokale kweek van planten en
kruiden bespaart energie
Duurzaam energiegebruik
Groen als onderdeel van de
architectuur
Producten als dienst
Remontabele
bouwcomponenten
Hergebruik van materialen
Leilinden als natuurlijke
parasols
Levende groenwand ter
plaatse van vide verbetert het
binnenklimaat
Urban farm als eyecatcher
Hergebruikte
stoeptegels in
Urban farm
Geschroefde stalen dakplaten,
geperforeerd voor akoestische
absorptie
Integraal geprefabriceerde,
remontabele toiletunit
Modulair staalskelet met
droge verbindingen
Stelconplaten en betonnen
legioblokken als fundering
Urban mining: hergebruik
Utrechts meubilair
E-plants in achtertuinGlasgevel zonder PUR of
kitverbindingen
Geprefabriceerde
houtskeletbouw
gevelelementen
PV-panelen Binnenwanden volgens pay-for-use
systeem
Energieneutraal gebouw, mede door
stekkerloze keuken
meubilair volgens pay-for-use
systeem
Geprefabriceerde houten
vloerelementen, geperforeerd voor
akoestische absorptie
Leasecontract
verlichtingsarmaturen
cepezed
Glaspanelen van de voormalige
Knoopkazerne
Hergebruikte klinkers als
begane grondvloer
Lokale kweek van planten en
kruiden bespaart energie
Duurzaam energiegebruik
Groen als onderdeel van de
architectuur
Remontabele
bouwcomponenten
Hergebruik van materialen
Leilinden als natuurlijke
parasols
Levende groenwand ter
plaatse van vide verbetert het
binnenklimaat
Urban farm als eyecatcher
Hergebruikte
stoeptegels in
Urban farm
Geschroefde stalen dakplaten,
geperforeerd voor akoestische
absorptie
Integraal geprefabriceerde,
remontabele toiletunit
Modulair staalskelet met
droge verbindingen
Stelconplaten en betonnen
legioblokken als fundering
Urban mining: hergebruik
Utrechts meubilair
E-plants in achtertuinGlasgevel zonder PUR of
kitverbindingen
Geprefabriceerde
houtskeletbouw
gevelelementen
PV-panelen Binnenwanden volgens pay-for-use
systeem
Energieneutraal gebouw, mede door
stekkerloze keuken
meubilair volgens pay-for-use
systeem
Geprefabriceerde houten
vloerelementen, geperforeerd voor
akoestische absorptie
Leasecontract
verlichtingsarmaturen
The Green House
144