In deze nieuwsbrief: AANKONDIGING 01 textiele architectuur 03 natuurlijk ventileren VERSLAG 07 future materials for architecture 08 branchevreemd: de bolder NIEUWS 05 productontwikkeling: de overheidshobbel 06 branchevreemd: decorbouw in de bouw 13 da's mooi hue 14 nieuwe toepassing ligt op straat 15 zone skatebowl BOOOSTING 04 antwoordkaart 11 agenda, colofon 12 participanten Voor meer nieuws: www.booosting.nl

2. vele lichtgewicht systemen, maar de voordelen van
textiel zijn roch onovertroffen. Opvouwbaar,
makkelijk te transporteren, lichtdoorlatend en
uitermate licht van gewicht. De genen van onze
nomadische voorouders, trekkend van plaats naar
plaats, zijn wij met onze hedendaagse kampeer-
drift nog steeds niet verloren. Feesten, festivals,
opvangkampen, het reizende circus; de tent zien
we overal terug.
Ook in statische gebouwen op een vaste locatie bestaat er een groeiende belangstelling voor textiel
of folie als afwerking of overspanning. Het popcluster in Tilburg van Benthem
archirekten, baarde opzien met zijn gecapironneerde gevel, vastgezet met CD schijfjes. Gewoon
EPDM dakbedekking, maar wat een originele toepassing! De woonboulevard Villa Arena in
Amsterdam, ook een ontwerp van Benthem Crouwe~ heeft als vide-overkapping een ETFE-folie,
een materiaal dat overigens ook is toegepast in
het Eden-project van Nicho/as Grimshaw.
Naast de op trek belaste constructies
(tenten) en de op druk belaste constructies
(opgeblazen pneu-constructies) , kan textiel
ook nog 'bevroren' worden door middel van
harsen, waardoor het weer een rigide
CO!)structie wordt. Veelzijdig spul dus,
textiel, en uit te voeren in diverse materialen
volgens diverse verwerkings- en aIWerking-

3. r ,
Tijdens deze bijeenkomst zullen we de voor- en nadelen onder de loep nemen, met een aantal experts
die allen een interessante relatie met textiel in de architectuur hebben.
Als u verder wil kijken dan uw kampeertentje, schrijf dan in op deze bijeenkomst. Tevens een goede
gelegenheid om de vorderingen van de Arenaboulevard kritisch te bekijken.
PRO G RAM MAP ROG RAM MAP ROG RAM M A
15:00 Ontvangst in Amstelborgh/BorgIand te Amsterdam
15:15 Florentijn Vleugels, architect (Benthem Crouwel Architekten)
'De lichtgewicht overkapping van Villa Arena.'
15:35 Alto Harsta, bouwtechnoloog (Aldus bouwinnovatie)
'De toepassingsmogelijkheden van textiel in de bouw.'
16:00 Rogier Houtman, constructeur (Tentech Delft)
'Ontwerp en engineering van lichtgewichtconstructies in het algemeen
en membraanconstructies in het bijzonder.'
16:20 Tegenlezing van Els Zijlstra, materiaaladviseur (Materia)
17:00 Naar Villa Arena, kijken naar het 'Kussendak'.
18:00 Borrel en discussie
19:00 Eind
U bent van harte welkom! (zie ook: www.tentech.nl en www.aldus.nl)
G .. t d ' d 1 ~ I h'" . d t dk t

4. • ,
Aankondiging van de bijeenkomst over 'Natuurlijk ventileren' op
woensdag 19 december 2001 in Delft van 15 tot 18.30 uur '
Een fr1sse
w1~dl door de
architectuur
Een middag over natuurlijke
ventilatie en het combineren
van (ventilatie-) systemen met
gebouwen,
V entilatie wordt niet alleen toegepas t als
luchtverversing, maar is soms ook een onderdeel
van een doelmatige energiehuishouding van een gebouw. Tijdens deze bijeenkomst wordt
ingezoomd op een enkele voorbeelden hoe ventilatiesystemen in de praktijk in een gebouw kunnen
worden toegepas t. H et gebouw van de faculteit TBM
Aluwaterslag
(Techni ek, Bestuur, M anagement) va n de TU-Delft, waar we
te gast zullen zijn, is als duul-laarn gebouw ontworpen door lAA
Architecten. H et gebouw heeft enerzijds een betonnen
draagconstructie di e gebruikt wordt als warmtebuffer in
combinatie met het ventilatiesysteem. Anderzijds is er een SOOrt
paviljoen aan het gebouw toegevoegd met een lichtgewicht
bouwconstructi e (staal en hout) , waar voor een heel andere
ventilati eoploss ing is gekozen. Dh/" Paardekooper van lAA
architecten zal het ontwerp en zijn visie daarbij toelichten.
UNP I80
L .J

5. r ,
Dhr Hasselaar van onderzoekbureau OTB heefr onderzoek verrichr naar her funcrioneren van
venrilatiesysremen en zal de opgedane prakrijkervaringen aan ons rerugkoppelen. Zo blijkr uir
onderzoek dar in de loop der tijd de werkelijke presraties van venrilatiesysremen srerk kunnen afnemen.
Dhr Pepelsvan adviesbureau Kanters & Partners zal vervolgens ingaan op her inregreren van gebouwer~'
en insral laries en aangeven hoe 'de bouw m eer kan meedoen aan de insrall arie.'
Tor slor de regen lezing van Jan Brouwer. Behalve een actuele blik op zijn TUD-onder-wek 'De
intelligente gevel', zal hij een verfrissend, doch kritisch pleidooi houden voor de integrarie van ventilarie
in gebouwen.
PRO G RAM MAP ROG RAM MAP ROG RAM M A
15:00 Ontvangst
15:15 E. Paardekooper (IAA Architecten) over het ontwerp van faculteit TBM, TUD
15:40 E. HasselAar, (Onderroeksbureau OTB) over de praktijk van natuurlijke ventilatie.
16:05 j.G.j. Pepels (Adviesbureau Kanters & Partners)
over het integreren van bouw- en installatiesystemen
16:30 Rondleiding door de faculteit TBM .
17:15 Tegenlezing door Jan Brouwe1'
17:40 Discussie met aansluitende borrel tot 18:30 uur
U bent van halTe welkom!
;
Geïp.teresseerd in deelname? Inschrijving via de antwoordkaart.
NAAM
BEDRIJF
I I
ADRES
I I
POSTCODE WOONPlAATS
TELEFOON
o komt op onderdag 29 november naar de bijeenkomst over 'Textie e arch te tuur
te Amsterdam van 15.00 tot 19.00 uur met personen. (zie pag. 01-02) Booosting
o komt op woensdag 19 december naar de bijeenkomst over 'Natuurlijke ventilatie' Postbus 596
te Delft van 15.00 tot 18.30 uur met personen .. (zie pag. 03-04)
2600 AN Delft
o wil graag aansluiten op het Internet-netwerk van Booosting (AVA)
(www.OOO.nl/booosting) .
o ontvangt graag informatie over participatie bij Booosting.
o bestelt het boek 'Booosting in bedrijf (1992) participarltm: f 25,00 )
o bestelt de reader ' lO jaar Booosting' (1998) ( . Ni<t-pnrticipnlllen: f 39,50
AVA staat voor ALLEEN VOOR AANGESLOTENEN
L .J

6. I .••.•.•!• • • 0 n t wik k eli n 9 I €O
De overheidshobbel
oor het ontwikkelen van een nieuw product is veel energie nodig en menig kleine ondernemer
op het tandvlees als het moment van introductie is aangebroken. W as het maar zo dat de markt
idee collectief omarmt en dat de ondernemer eindelijk eens wat rendem ent (winst
.ng) van zijn inspanningen kan oogsten. Keer op keer blijkt dit echter te mooi om waar te .
is het concept nog zo goed , het succes laat vaak lang op zich wachten. Inspanning om
te overtuigen is best te accepteren. Ondernemers begrijpen dat en calculeren een periode
en 'aanloopverliezen' in.
hobbels komen echter soms uit onverwachte hoek. Heel vaak sp eelt de overheid hierbij
rol. Flip Teygelervan Polyblock voegde een fraai voorbeeld roe. Onlangs ' JllU' UU<,ÇçJ
ij onder grote belangstelling een dakfolie m et
en een aanzienlijke betere levensduurprestatie
dan de zogenaamde kristallijn e cellen. Juist door
de buigbaarheid is velwerking in grote dak-
oppervlakken mogelijk. Diezelfde overheid die
het milieubeleid heeft uitgezet heeft bepaald dat de subsidie is gekoppeld aan het nauwelijks relevante
piekvermogen en dat ligt, u raadt het al, voor het brossere kristallijn hoger. Zonne-energie
tegelijkertijd stimuleren en afremmen lijkt me moeilijk te rijmen.
Een ander probleem is dat het minstens één à twee jaar duurt voordat nieuwe wetgeving en
verordeningen op gemeentelijk niveau zijn doorgedrongen. H et succes van het nieuwe product waarop
was gerekend blijft dan uit en een te lange periode van geld bijleggen draait vaak uit op een vroegtijdige
doodsteek.
I nspelen op overheidsbeleid zoals milieubeleid of het aanscherpen van geluidsnormen is dus heel
riskant. D e overheid heeft dus meerdere gezichten. D aarmee wordt die overheid die zo graag innovatie
stimuleert een feitelijke remmer van de vernieuwing en een onbetrouwbare partner. Dat de
berggorilla's m et uitsterven worden bedreigd wordt alom betreurt, maar realiseren we ons wel
voldoende dat ook de nuibs' tot de bedreigde diersoorten zijn gaan behoren) W e moeten die paar die
we nog hebben dus wel wat meer aandach t geven en in ieder geval ni et het leven zuur maken.
U iteindelijk bepalen die in hoge mate de toekomstige concurrentiepositie van de BV Nederland,
afdel ing bouw.
De vraag dringt zich op of de overheid zich dat zelf wel realiseert. Ik zou namens Booosting graag een
dialoog aangaan, zeker als we daarmee een volstrekt onnodige innovatie-hobbel kunnen elimineren.
Jos Lichtenberg, VoorLÏtter Booosting I directeur A +

7. branchevreemd
M idden in de Jordaan, aan de Lindengracht in Amsterda m, moest een 2,5 eeuw oud monument
worden aangepast aan de eisen van de nieuwe eigenaar. H et souterrain en bel-etage hadden tot de
overdracht dienst gedaan als winkel in tweedehands kleren en opslagplaats voor bontjassen.
Het zou een ingrijpende verbouwing worden, alleen de bouwmuren en een deel van de bel-etage vloer
zijn op hun plek blijven zitten. Tijdens het verdiepen van het souterrain kwam aan het licht dat de
bestaande fundering van matige kwaliteit was. Een geheel nieuwe fundering moest worden
aangebracht. De betonnen bak van het verdiepte souterrain dient als intermediair tussen de bestaande
bouwmuren en de nieuwe 'De Waal' pulspalen. Op dat moment waren we twee ton verder en moest
de verbouwing nog beginnen.
In het huis staan alle ruimten in open verbinding met elkaar, alleen het toilet heeft een deur gekregen.
Door plaatsing van een enorm meubel (2 x 4 meter, 6,5 meter hoog) van 240 ol' berkentriplex worden
alle niveau's met elkaar verbonden en tegelijkertijd de verschillende woonfuncties van elkaar
gescheiden. Het berken meubel werd uitgevoerd door de aannemer.
Voor het uitvoering van de overige inbouwkasten hebben we, na een derde selectieronde, gekozen voor
decorbouwers. Die waren we op het spoor gekomen door het beroep van de opdrachtgever, namelijk
producent van commercials. The Set Company bouwt decors voor commercials en speelfilms en de
directe betrokl<enen variëren qua achtergrond van jachtbouwer tot meubelrestaurateur. Daarmee is
ook aangegeven w~t het afWerkniveau. van hun product is.
Een aantal verschi llen tussen bouw en decorbouw kwan1en aan het licht. Het is vooral een verschil
in mental iteit. Omdat tijd in de filmwereld meer geld kost dan in de bouwwereld, zijn decorbouwers
gewend om onder grote tijdsdruk te werken. Het contrast met de onderbezette bouwpraktijk is op
di t punt groot. Zoals reeds genoemd is de afWerking ook van hoger niveau dan bij een aannemer. Nog
een voordeel is dat decorbouwers vanu it hun eigen discipline gewend zijn dat 'dingen over moeten'.
En de prijs is co ncurrerend, zeker in vergelijking met interieurbouwers. N u hopen dat alles ook na
de housewarming party blijft staan ...
Projectgegevens:
? info Opdrachtgever: Ronald Hietbrink
JMDS architecten Architecten: Jeroen Mensink en Arjen Zaal
Jeroen mensink Constructeur: Haskoning BV
T 015 - 212 3519 Aannemer: BouwbedrijfDe Vlucht
E j.mens ink@jmcls.demon.nl Kasten: The Set Company

8. • ,
Verslag van de Syntensmidd 9g op 30 mei 2001
Future materials for architecture
Tom Bouws van Syntens. het i nnovati enetwerk voor ondernemers.
organiseerde een bijeenkomst voor de ontwerpende disciplines. een
bijeenkomst die tevens diende als Booostingbijeenkomst voor de
AVA leden.(dwz Alleen Voor Aangeslotenen).
Als uitgangspunt werd 'de toekomst van materialisering in de bouw' gekozen,
in het licht van de technische, maatschappelijke en economische perspectieven.
Materiaal is de basis van alles, dus tijd om ér wat dieper in te duiken, en wel
door ondergetekende/Materia en Prof Adriaan Beukers van het Centrum van
lichtgewicht constructies. Materia houdt zich bezig met allerlei vernieuwende
materialen en technieken voor de architectuur en Prof. Adriaan Beukers doet
onderzoek naar materialiseringstechnieken voor doeleinden die een lichtgewicht
constructie vergen, zoals vliegtuigen, beweegbare bruggen, sluisdeuren, mobiele
gebouwen, en als het aan hem ligt ook alle permanente gebouwen.
Lezing Els
De eerste lezing concentreerde zich op de prestatiemogelijkheden van materialen. Het grote aanbod
van de huidige materialen en producten is weliswaar gestructureerd maar volgens een product-
verdeling; gevelbekleding, dakbedekking, sanitair, hang-en sluitwerk etc. zijn gecategoriseerd volgens
het Zweedse Sfb-systeem. Een overzicht van materialen is er niet, inclusief de prestaties op
bouwkundig niveau. Om toch enige structuur aan te brengen aan de tegenwoordige materiaal-
prestatie, zonder te vervallen in de productprestatie worden in deze lezing de materiaalprestaties
onderverdeeld in de volgende groepen: constructie, bouwfYsika, milieu en esthetiek. En in het kader
van de bijeenkomst wordt vooral aan de toekomstige ontwikkelingen gedacht.
Binnen constructie zijn toekomstige ontwikkelingen te vetwachten op O.a.
lichtgewicht constructies, recycleerbaarheid, economische levensduur versus
technische levensduur. 'Nieuwe' materialen hiervoor zijn o.a. geschuimd
aluminium, licht en toch sterk, textielconstructies, vezel versterkt beton, en ...
niet te vermijden; optimalisatie van industrialisatie en prefabricage.
BouwfYsika bestrijkt een breed gebied. Kijkend naar de toekomst krijgen we
O.a. te maken met geluidsreductie, elektromagnetische straling, toenemend gebruik van natuurlijke
en onuitputtelijke energiebronnen, lichtregulering voor werkplekken en ondergronds bouwen,
materiaal met een hoog warmte-isolerend en accumulerend vermogen. Materiaalvoorbeelden: PCM
ofWel Phase Change MateriaIs. Dit is een paraffine dat in staat is op een bepaalde temperatuur latente
energie op te slaan en weer af te geven als de temperatuur daalt. Uitgevoerd in polymeer bolletjes een
T
L .J

9. r
lil
heel geschikt warmteaccumulerend materiaal dat toepasbaar IS In plafondpanelen en pleisters.
,
Translucente geïsoleerde gevelpanelen voor verspreide daglichtinval, metaalgesputterd weefsel om
elektromagnetische interferentie te voorkomen, een polyesterfolie dat tot 98% licht reflecteert waarmee
lighttubes worden bekleed en zo ondergrondse ruimten van daglicht kunnen voorzien.
Milieu: parket gemaakt van afvalhout. Hout met klasse 4 verduurzamen tot klasse 1 door het te
verzuren (acetyleren) , materialen op basis van natuurlijke grondstoffen zoals cellulose, eiwitten en
zetmeel (agrificeren) , plaatmateriaal met mosselschelpen, denne-appelsnippers en notendoppen.
Esthetiek: materiaal ontwikkelen puur om esthetische redenen doet vrijwel iedere fabrikant; het
voorkomen van vervuiling, het ontwikkelen van uv-bestendige coating, corrosiebestendige
metaallegeringen en de ontwikkeling van kleurstructuur en textuuroppervlakken. Nog interessanter
is de zogenaamde Conceptuele esthetiek; de beoogde uitstraling van het ontwerp wordt vertaald in
een nieuwe toepassing van het materiaal. Het printen van foto's op beton, wat eigenlijk een etsproces
is, het mengen van metaaloxides in beton zodat vervreemdende effecten ontstaan, hologramachtige
effecten op transparante kunststoffen, het werken met lichteffecten en de gelaagdheid van metaal-
weefsels.
Lezing Adriaan
Wie de drijfVeren van Adriaan enigszins wil leren kennen moet eerst maar eens beginnen met zijn boek
'Lightness' (ISBN 90-6450-334-6). Als alle Chinezen straks gaan autorijden vliegt de benzineprijs
omhoog. Fossiele brandstoffen worden schaars, energiegebruik neemt toe en Beu"kers gaat uit van de
wet van de economie; met een minimum aan materiaal een maximale
prestatie met maximale tevredenheid. Lichtgewicht constructies dus met
een minimum aan materiaal. Als voorbeeld dient het huidige snoepgoed;
candybars, chocoladerepen en bovenal chips; Beukers is lyrisch over chips;
een prachtig voorbeeld van een product dat voornamelijk bestaat uit lucht
en toch de eter maximale eetbevrediging schenkt.
Over de bouw van Claudia Schiffer, het rollen van een sigaar versus het maken van een vliegtuig,
opblaasbare architectuur, van radiolaria naar bellenblazen, polsstokspringen en boogschieten,
Chinese gasdieven en opblaastenten, een gewikkelde biertank en gastank en natuurlijk zijn eigen
ontwikkelde en uitgevoerde vliegtuig de Extra 400. Alles wat met structuur, beweeglijkheid,
stijfheid, sterkte, beweging en mobiliteit, assemblage en bovenal LICHTGEWICHT te maken heeft,
is stof voor onderzoek. Ironisch detail: waar Booosting al 13 jaar loopt te prediken dat de
bouwindustrie maar eens moet kijken naar de auto- en vliegindustrie, krijgen we van Adriaan de deksel
op de neus. Hij toont een stuk vliegtuighuid en begint opgewekt verontwaardigd zijn betoog dat
vliegtuigen nog steeds conform deze ouderwetse metaal popnageltechniek worden gemaakt terwijl het
al heel lang veel beter, efficiënter en vooral lichter kan met composieten. De sterkte haal je uit
hoogwaardige weefsels. Glasvezelweefsel of koolstofVezelweefsel vorm je in model en vervolgens
'bevries' je het door er via een vacuümmethode een hars door te leiden. Dun, sterk, stijf EN: Licht.
De lezing was als het boek; enthousiast, inspirerend, vol met illustraties, dynamisch en buitengewoon
geestig. Het Centrum voor lichtgewichtconstructies maakt onderdeel uit van de faculteit Lucht- en
Ruimtvaamechniek van de TUD, en die faculteit is vanaf nu ook aangeslotene bij Booosting.
Een waardevolle aanvulling dat nog wat belooft voor de toekomst. Met chips.
Els Zijlstra, Vice-voorzitter Booosting I Directeur Materia
L

10. • ,
Verslag van het werkbezoek aan De Bolder te Zwijndrecht op 26 juni 2001
Branchevreemd: De Bolder
Een enkeltje Zwijndrecht-Schiedam over de
Maas met een gebouw van 10 bouwlagen
Een bolder is zo'n paaltje aan de kade, waaraan je touwen kunt
vastmaken. Opdrachtgever Mammoet Van Seumeren Groep wilde graag
een nieuw kantoorgebouw realiseren in de vorm van een bolder. En zo
geschiedde. Architectenbureau KOWuit Den Haag bracht die gedachte
verder tot een volwassen vorm.
À Aad Wubben Aan het woord is Aad Wubben van KOW. 'Of het nu na een, twee of
drie glazen wijn was, maar plotseling was er de gedachte om het gebouw
compleet in de overdekte werf van Grootint te bouwen en vervolgens
over de Maas te transporteren naar de bouwplaats, (of zou je 'naar het
afleveradres' moeten zeggen)'.
Cees Spaam van Grootint (bekend van bruggen en booreilanden) is al net
zo trots op het idee. Zij hebben met veel enthousiasme de schouders
onder 'De Bolder', zoals het project nu ook daadwerkelijk heet, gezet en
voilá. Booosting had de primeur om de indoor bouwplaats in het kader
van de reeks 'branchevreemd' te bezoeken. Een extra ingelaste excursie
waardoor het gezelschap beperkt bleef tot ca. 12 diehards.
À Cees Spaans

11. Pas begin dit jaar voorbereid, in april begon nen met de bouw en tijdens ons bezoek (26 juni) hing
de vlag al bijna in de top van het tien bouwlagen tellend gebouwen waren de onderste verdiepingen
ook al ver gereed. Begin oktober vond het transport met hulp van opdrachtgever 'Mammoet' plaats.
Het transport heeft tot gevolg gehad, dat alles lichter moest worden uitgevoerd. Een staalskelet (het
oorspronkelijke betonskelet werd verlaten), gevlinderde staalplaatbeton vloeren, houtskelet
binnenspouwbladen etc. dragen daar aan bij. De installatieadviseur verwerkte de binnenklimaat
consequenties in het installatieconcept.
Ca. f 2.250,- (zeg maar 1000,- euro) per m' vloeroppervlak is een goede marktprijs voor een gebouw
dat veel sneller wordt opgeleverd. Door de korte beslistijden is, zoals een aantal landrotten
opmerkten, het gebouw eigenlijk wel heel traditioneel uitgevoerd. Dat is na een kritische analyse zeker
nog voor verbetering vatbaar. Zo vormen de vloeren nog steeds een te groot percentage van het
gebouwgewicht (geschat ca. 60-70%). Niettemin heeft het overdekt bouwen wel tot gevolg dat men
met de afbouw kon beginnen voordat de gevel erin zat.
De innovatie zit dan ook meer in het proces. De strakke beheersbare planning en een hoge
bouwsnelheid zijn daar onderdeel van. De cultuurontmoeting tussen land- en waterbouwers heeft wel
inspiratie opgeleverd. Zo volgen de kolommen de gekromde gevellijn. In de bouw zouden die met
zekerheid recht boven elkaar zijn komen te staan. Grootint wil met het concept verder en de besproken
evaluatie zal ook zeker volgen.
Het gebouw is 5 oktober uit de werf gereden (er is 7 cm speling onder de ruim 42 meter hoge
uitrijpoort), vervolgens op een ponton gemanoeuvreerd en vervoerd naar Schiedam waar het zijn plek
(na 200 meter transport over land) zal vinden. Overigens, of het gebouw altijd in Schiedam blijft is
nog de vraag. Het gebouw heeft een subsidie gekregen in het kader van het IFD-programma. Het is
dan ook demontabel en verplaatsbaar.
Jos Lichtenberg, Voorzitter Booosting I directeur A +
L

12. Activiteiten 2001
donderdàg 29 november 'Textiele architectuur' in Amsterdam (zie pagina 01-02)
woensdag 19 december 'Natuurlijke ventilatie' in Delft (zie pagina 03-04)
••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••
b 0 0 O st.- n 9
·
S tic h tin 9
I.n mei. 1988 is de StiChtin.g Industrieel Bouwen Nederlan. d,
Booosting, opgericht vanuit een gecombineerd initiatief van
mdusrne, ontwerpers en architecten. De voornaamste doelstellmg
i n dus tri e e I van Booosting is het bevorderen van het ontwerpen, ontwikkelen, onderzoeken en
b 0 uwe n toepassen van industrieel te vervaardigen bouwpioducten en gebouwdelen, ter verhoging
ne der I a n d van de kwaliteit van de gebouwde omgeving. Op de antwoordkaart kunt u aangeven of
•••••••••• u geïnteresseerd bent in meer informatie over de activiteiten van Booosting.
Booosting colofon
: ... Delftechpark 22 Postbus 596 2600 AN Delft
telefoon 0152702770 telefax 0152702771 E-mail booosting@ooo.nl
homepage www.booosting.nl
Contactpersoon: JOUznda Steenhouwer
bereikbaar ma en di van 9.00 tot 17. 00 uur en op wo van 9.00 tot 13.00 uur
Redactie: JOUznda Steenhouwer
Vormgeving: Patricia Brouwer Design
Druk: Drukkerij Hans Truijen
Met dank aan: Michiel Cohen, Berend Groeneve/a, Nico/.e en Marc Maurer,
Jeroen Mensink, Jan-Willem van Dldenee4 Mieke Oostra en José Osorio Lobato
.. Voorzitter
Vice Voorzitter
Jos Lichtenberg
Els Zijlstra
A+
Materia
Secretaris Maarten Willems TU Eindhoven
Penningmeester André Roelofien Neonis Designers
Lid Eduard Böhtlingk Architectenbureau Böhtlingk
Lid Harm Boomsma Axys Innovations
Lid NicoNoort Corus Colors
.....
L ...J
11

13. • 11 ,
.M"'h",t,. participanten I
Nieuwe participanten
Slavenburg's Bouwbedrijven contactpersoon : Mieke Oostra
slavenburg's
bOUWbedrij~ Slavenburg's Bouwbedrijven is een onderneming die gespecialiseerd is in
utiliteitsbouw, en dan met name de nieuwbouw en renovatie van
kanroren, winkelcenrra, bedrijfsgebouwen en distributiecenrra. Bij alle
gebouwen die Slavenburg's Bouwbedrijven produceerr staat de klant
Rivium Boulevard 222 cenrraal. Om goed in te kunnen spelen op de eisen en wensen van
Postbus 650 opdrachtgevers, huurders én architecten is het bedrijf graag in een vroeg
2900 AR stadium bij het proces betrokken. Verreweg de meeste projecten zijn
Capelle aid Yssel daarom georgan iseerd als DesignBuild of Bouwteam.
T 010-4260100 Slavenburg's Bouwbedrijyen is conrinu op zoek naar nieuwe bouw-
F 010-4270585 producten, werkwijzen en totaaloplossingen. Met als uiteindelijk doel; het
E info@slavenburg.nl leveren van gebouwen die optimaal aansluiten op de wensen en behoeften
www.slavenburg.nl van de markt. Dat is eveneens de reden waarom Slavenburg's Bouw-
bedrijven zich bij Booosting heeft aangesloten.
Slavenburg's Bouwbedrijven maakt onderdeel uit van de Slavenburg Groep. Alle bedrijven binnen de
Slavenburg Groep zijn actief op het gebied van professionele bedrijfshuisvesting.
ol •
A+ Bureau voor Limelight Bulthorst Architecten en Stedenbouwers
Bouwproduktontwikkeling MBI CEPEZED
ABT Adviesbureau voor Bouwtechniek De Meeuw Oirschot EGM Architecten
Aldus bouwinnovatie Octatube Space Structures HomaniOsorio Lobato Architecten
BDA Groep Optifloor Hubert-Jan Henket Architecten
Corsmit Raadgevend Ingenieursbureau Oskomera JMDS
D3BNCI. Plastica Plaat MUA, Maurer United Architects
dgmr raadgevende ingenieurs Polyblock RPHS architecten
ing. Karel H. Dekker Polynorm Bruynzeel Snelder . Vola. Petit Architecten
tUJrsserb/esgraaf RCSystem Jan Timmers
Façade Comulting & Engineering Reynolds Architectuursystemen Tum + Horsting Architecten
GeNie Consult en Partners Rockwool Verburg Hoogendijk Architecten
Kett/itz Adviezen • SAB-Profiel Van Waes, Buro voor Architektuur
Leylandi Consultancy Saint-Gobain Glass XX architecten
Materia SBM Nederland Atelier Zeimtra, van der Pol
RGD, Directie Ontwerp & Techniek Slavenburgs , Bouwbedrijven • Ol: •
Schoonderbeek & Partners Advies Somfj Nederland axys innovatiom
.. ..
H. de Wit Consultancy
Bik Bouwproaukten
: . ..
Ingenieursbureau Zonneveld
~
Trespa International
Ubbink Nederland
Unicom Nederland
VEBO Beton & Staal
Koning Industrial Design
Neonis Inti. Dtsign & Corporate Graphics
Robin Hood Produkties
TNO Industrie
BRS Staalwerken Wb Accommodatieservice Wel/Design
Bruynzeel Keukem en Kasten WentzeI '!ifJlJl~~
(/Ïl.
BSN Wolvega Panelen Aedes. vereniging van woningcorporaties
c CVK Kalkzandsteen Ytong Nederland Bouwen met Staal
5 Corus Colors Zoontjem Beton Centrum Hout
li H. Van Dam Fabriek van Plaatwerken • I •
gf Hoesch Bouwsystemen Nederland Archi-Komult Hogeschool Emchede
~ Holec Laagspanning Archipel Ontwerpers Hogeschool Brabant
~ Holonite Architectenbureau Boesten-van Vliet TU Delft, vakgroerBouwtechnologie
'2 Hunter Douglas Architectenbureau Böhtlingk ' TU Delft, FacMteit Lucht- en
• Limburg Kozijnen Het Architecten Comort ruimtevaarttechniek
Limburgia Deuren Arconiko Architecten TU Eindhoven, faculteit Bouwkunde .J
L

14. • ,
Er is een al meer dan honderden jaren oude
beweging die, net als Booosting maar dan met
precies tegenovergestelde middelen ook een
verhoging van de kwalitei t van de gebouwde
omgeving wil bereiken. Een naam voor deze
beweging: HEU (Handgemaakt, Eeuwigdurend,
Uit een stuk met de aarde) . Voorwaarde voor deze
bouwwijze is wel de aanwezigheid van een niet al
te harde rotsbodem. Vulkanische gesteentes doen
het erg goed.
De Ethiopische koning Lalibela liet in de 12e/13 e eeuw een aantal prachtige kerken en woonhuizen
in rots uithakken. Bij een bezoek aan de Sint Giorgis kerk, ziet men in eerste instantie niets; de kerk
bevindt zich onder het maaiveld. Pas als je dichterbij komt zie je de in rots uitgehakte kerk vanuit een
20 meter diepe goot oprijzen . In het vlakke dak is een horizontaal kruis uitgehakt. De wanden zijn
begroeid met geel, oranje en/of groene mossen, afhankelijk van het seizoen èn de positie ten opzichte
van de zon. De grondvorm van de kerk is een compact kruis met benen van gelijke lengte. Om bij
de ingang te komen ~oet je eerst afdalen door een kronkellende, steeds dieper en smaller wordende
loopgraaf, die het laatste stuk ondergronds gaat. Vervolgens door het 'poortgebouw', met een deur
uit een stuk olijfhout van anderhalf bij rwee meter en tien centimeter dik. De entree van de
kerk, eerst drie treden omhoog, is voorzien van een zelfde stuk hout. Binnenin zijn de pilaren, de
lichrvensters en de decoraties alle uit herzelfde materiaal gehakt. Een priester zegent één van de
bezoekers. Het gebouw wordt nog steeds intensief gebruikt, zoals het ooit bedoeld was.
Naast de arch itectonische kant is het mooie aan dit gebouw de eenheid van het ex- en interieur en
de een heid met de omgeving. Het gebouw lijkt te leven door het hoge vochtgehalte, de tocht en de
L .J

15. Nieuwe toepassing 1 i gt op straat
Het Wesd andseplein is in opdracht van de Dienst
Stedelijke ontwikkeli ng van de gemeente Den Haag
gerealiseerd. Het plein moest een hard stedelijk plein m et
een stil karakter worden. Naast veel andere eisen, moesten
detaillering en materialisering rekening houden m et de
buurt, de Schilderswijk en de sociale gevoeligheid er van.
De twee nieuwe producten zijn reliëftegels en gelijmde
stroken straatstenen. De tegels hebben een afmeting van
600 x 600 mm met een 5 mm verdiept motief in de vorm
van een gestileerd eikenblad. Ze bevinden zich in het
midden van het plein en zij n uitgevoerd in antraciet kleur.
Het patroon is gevoelig voor veranderende weers-
omstandigheden. Water en sneeuw blijven in de vorm
staan, tinten wisselen elkaar af, licht en schaduw spelen
met elkaar. Dit heeft een mooi grafisch effect. Het
patroon nodigt enerzijds kinderen uit tot spel en
ontmoedigt anderzijds activiteiten als skaten.
De tegels zijn ontwikkeld san1en m et V erwo Beton uit
Amsterdam.
De stroken straatstenen zijn gemaakt van gebakken, geglazuurde straatklinkers en uitgevoerd in drie
kleuren. De straatstenen zijn prefab gelijmd. Dit levert drie voordelen op: 1) snel machinaal aan te
brengen (de tegels worden door afmeting en gewicht ook machinaal aangebracht), 2) nauwkeurig uit
te voeren en 3) minder gevoelig voor vandalisme.
Deze prefab 'lateien' h ebben een lengte van 600 mm (de m aat van de tegels) en zijn ontwikkeld met
de KNB en de fabriek. Er is ook een speciale lijm ontwikkeld voor de stenen, lijm met een lage
wateropname. Op' het ogenblik wordt gewerkt aan verdere ontwikkeling en toepassing van
prefabricage va n straatstenen.
Ontwerp bebouwing (wanden plein): Homan Osorio
Lobato Architecten, projectarchitect José Osorio
Lobato. Ontwerp p lein: Sytske 0.L. de Jong, Bureau
voor Omgevingsvormgeving, i.s. m. José Osorio
Lobato. Oplevering plein Maart 2001.
? info
Homan Osorio Lobato Architecten
José Osorio Lobato
T 070 - 363 1700
E arch @homan lobato. nl

16. • ,
Zone
TUle en MUA ontwikk~~~~S
Een 'bowl' is een skateobjec
naar het voorbeeld van kidn
shaped zwembaden, zoals'
veelal in het Californië van,
jaren gebouwd werden. Do
genoemd, worden bij voork(
veerkrachtig is en hierdoor b
In samenwerking met de Technische Universiteit Eindhoven ontwikkelde Maurer United Architects
(MUA) een optimale bowl in opdracht van de Gemeente Eindhoven. Het project met de titel 'Zone
SkateBowl' werd geïnitieerd door Ton van Goo4 directeur van MU (De Witte Dame, Eindhoven).
Het ontwikkelen van een voor skaters optimale bowl vormt voor een technisch ingenieur een
uitdaging, omdat dubbel gekromde vlakken, waaruit een kidney-shaped zwembad is samengesteld,
theoretisch moeilijk in hout te realiseren zijn.
De Capaciteitsgroep Bouwtechniek van de Faculteit Bouwkunde in Eindhoven, stelde samen met
MUA een team van studenten en begeleiders samen om deze uitdaging aan te gaan. Jouke Post
(Bouwtechnisch Ontwerpen), Marc Maurer (Bouwtechnisch Ontwerpen, MUA) , Zjak Hofinan
(Bouwtechnisch Ontwerpen), Jan Janssen (Constructief Ontwerpen) en Ral[ Brodrück
(Architectonisch Ontwerpen) vormden het vaste begeleidingsteam.
L ...I

17. r
Voor Marc Maurer stond de implementatie van de skateboardcultuur in het proces van de
bowlontwikkeling voorop. Om deze reden werd het begeleidingsteam, dat vooral de technische
kwaliteit kon garanderen, aangevuld met specialisten (professionele skaters/bouwers/dealers) uit de
skateboardscène zoals: Jocko Weyland, Markus Kamps, Joeroen Saks, Richard Rotgans, Kasper Friedl en
Mark Souman. De studenten kregen les in skateboardgeschiedenis, de gebruiken, de trucs en
vervolgens ook de technische randvoorwaarden met betrekking tot gewenste hellingen en
hoogreafmetingen. Daarnaast werden academische discussies gevoerd over het nut en de echtheid van
vloeibare vormen in de architectuur en, naar aanleiding van de lezing van !an Bordens, ook over de
verschillen in perceptie tussen voetgangers en skateboarders.
Uiteindelijk raakten de studenten zeer vertrouwd met de skatefilosofie, hetgeen zichtbaar werd in de
ontwerpstudies. Van de studies werd één ontwerp geselecteerd. Alle studenten werkten dit
gezamenlijk uit tot op detailniveau, zowel constructief als bouwtechnisch. De computer fungeerde als
hulpmiddel voor het maken van tekeningen, 3D-presentaties en de voorbereidingen van de
maquette, (1:10). De projectresultaten werden gepresenteerd op een tentoonstelling in het
hoofdgebouw van de TU/e en op de tentoonstelling 'Zone' in MU.
De bowl zal gerealiseerd worden door aannemer Bulsink in samenwerking met Marcus Kamps, in een
niet meer in gebruik zijnde vliegtuighangar in de omgeving van de Eindhovense woonwijk
Meerhoven. De oplevering van de bowl is eind 2001 gepland.
? info
Maurer United Architects
Marc en Nicole Maurer
I www.maurer.nl .J