Booosting (platform voor koplopers in bouwinnovatie) organiseerde een aantal workshops om deze uitdaging aan te gaan. Eén van de innovatieve uitkomsten van de workshops is: geen afval en meer CO2-reductie door verbetering isolatieglas. We halen bestaand isolatieglas uit elkaar en reinigen het. Daarna voegen we een specifieke folie toe en bouwen we het geheel op tot triple glas! Het is de bedoeling dat het gehele upgrade-proces mobiel kan plaatsvinden. Daarom willen we twee vrachtwagens ombouwen tot een werkplaats om het triple glas overal ter plekke te kunnen maken. Een enthousiast team heeft inmiddels een eerste succesvolle praktijkproef uitgevoerd en Booosting bestuurslid Rutger Snoek is hierover ook geïnterviewd. Kijk voor meer info ook op www.booosting.nl.

1. 12 Bouwspecial Circulariteit / oktober 2020
Onderzoek naar opwaarderen
en renoveren vensterglas
Glas wordt vaak gezien als een eindeloos en honderd procent recyclebaar materiaal.
Recyclingbedrijven kunnen immers glasscherven zonder verlies van kwaliteit en materiaal keer op
keer hergebruiken. Voor vensterglas blijkt dit verhaal echter niet te kloppen. Sterker nog, nieuw
vensterglas wordt bijna altijd van bijna honderd procent nieuw materiaal gemaakt. Rutger Snoek,
werkzaam bij het Rijksvastgoedbedrijf, richtte samen met collega Erik Boer en Ed Melet,
hoofddocent Circulair Bouwen op de Hogeschool van Amsterdam, een consortium op met als doel
een hoogwaardige manier te vinden om vensterglas te hergebruiken. Met hulp van een subsidie
hoopt het consortium binnen twee jaar een praktische oplossing te kunnen presenteren. Snoek
licht het probleem en het onderzoek toe.
Tekst: Daniël van Capelleveen
Kun je uitleggen wat het probleem is?
“Het probleem is dat in de bouw vaak geroepen
wordt dat glas een heel circulair materiaal is; het
oude glas kun je weer omsmelten en hergebrui-
ken, dus het blijft in de kringloop. Maar de reali-
teit is dat vensterglas altijd van nieuw materiaal
gemaakt wordt. Oud vensterglas wordt gedown-
cycled naar grondstof voor de verpakkings- of
glaswolindustrie. Daarvoor betaal je bij de aan-
schaf van vensterglas een verwijderbijdrage aan
Vlakglas Recycling Nederland. Die halen het oude
glas op, waarna het vermalen wordt tot gruis voor
hergebruik.”
Waarom wordt het oude glas niet
­gerecycled tot nieuw vensterglas?
“Omdat de zuiverheid van glas heel belangrijk is
in de bouw en de veronderstelling leeft dat je die
zuiverheid niet haalt met gerecycled glas. De vi-
suele eisen worden telkens hoger: er mogen geen
imperfecties in het glas zitten en het moet steeds
transparanter. Daarnaast komen er steeds meer
coatings op glas en die kunnen alleen op nieuw
glas worden aangebracht. Verder wordt glas van-
wege de veiligheid vaker gelamineerd en door die
verlijming is dat glas ook niet goed te recyclen.”
Hoe kun je vensterglas dan wel
­hergebruiken?
“Glas kan in principe eindeloos meegaan, maar
isolatieglas heeft ongeveer een levensduur van
twintig jaar. Dit komt doordat de lijmverbinding
tussen het glas en de afstandhouders langzaam
minder wordt in kwaliteit, waardoor het isolatie-
glas op den duur lek raakt. Wij willen met het
consortium uitzoeken hoe we bestaand glas uit
elkaar kunnen halen en kunnen reassembleren tot
nieuw, hoogwaardig isolatieglas, mogelijk voor-
zien van upgrades zoals nieuwe coatings en nieuw
isolerend gas. Het meest voor de hand liggend is
12-13-14-15_glas.indd 12 10-09-20 09:07

2. 13
Bouwspecial Circulariteit / oktober 2020
Hergebruik vensterglas
De productie van floatglas in Pilkington-fabriek.
(Foto: Pilkington)
om glas van bestaande gebouwen te upgraden en
weer terug te plaatsen in hetzelfde gebouw, maar
hergebruik in andere gebouwen is ook mogelijk.”
In hoeverre draagt hoogwaardig
hergebruik van glas bij aan een
­circulaire economie?
“Glas staat volgens TNO in de top 10 van materi-
alen met de grootste milieu-impact in gebouwen.
Dit komt omdat het productieproces van floatglas
zeer energie-intensief is. Om de grondstoffen van
glas te smelten, moet de floatoven tot 1500 °C
opgewarmd worden. Daarnaast kan de productie
niet stil worden gelegd; de fabriek moet dag en
nacht draaien. Voor de productie worden voorna-
melijk fossiele brandstoffen gebruikt, dus veroor-
zaakt deze een hoge CO2
-uitstoot. Door bestaand
glas te opwaarderen in plaats van te downcyclen,
kunnen we de uitstoot verminderen.
In 2019 verzamelde Vlakglas Recycling Nederland
80.200 ton glas in. Dat lijkt veel, maar er wordt elk
jaar nog veel meer nieuw glas geplaatst, want we
bouwen meer dan dat we afbreken. We beseffen
dat de vraag naar nieuw materiaal altijd zal blijven.
Het initiatief van ons komt voort uit de ambitie om
een bijdrage te leveren aan een circulaire samen-
leving.”
Welke obstakels moeten jullie over-
winnen om hergebruik mogelijk te
maken?
“De belangrijkste vraag is hoe je het isolatieglas
goed uit elkaar haalt en de kitresten goed van het
glas afkrijgt. Het glas heeft namelijk twee soorten
kitnaden: de kitnaad die de afstandhouder aan het
glas bevestigt en de kitnaad die helemaal rondom
het isolatieglas loopt. De kitlaag tussen het glas
en de afstandhouder is heel sterk en lastig van het
glas te verwijderen. Daar moeten we een oplos-
sing voor zien te vinden, bijvoorbeeld in de vorm
van een speciale krabber of een chemisch middel.
Daarnaast zijn de coatings op de glasplaat heel
gevoelig. Die mag je niet zomaar aanraken, want
dan reageert de coating met het huidvet. Dus we
moeten ook een manier zien te vinden om de coa-
tings niet te beschadigen. Verder kijken we naar
hoe lang de hele procedure duurt. Stel, het blijkt
drie dagen te kosten om een glasplaat te reas-
sembleren, dan moeten we nadenken over een
slimmere en snellere methode.”
Hoe ga je die obstakels overwinnen?
“We hebben met het consortium een RAAK-sub-
sidie gekregen voor twee jaar om het probleem te
onderzoeken. Samen met de Hogeschool van Am-
sterdam en een aantal marktpartijen hopen we na
die periode een bruikbare oplossing te hebben.
De Rijksoverheid heeft twee gebouwen beschik-
baar gesteld: het Nationaal Archief in Den Haag
en een kantoorgebouw in Assen. Daar gaan we als
proef bij een deel van die gevels het glas opwaar-
deren, terugplaatsen en vervolgens monitoren.”
Hoe denkt de glasmarkt eigenlijk
over reassembleren?
“Glasleveranciers denken logischerwijs vanuit hun
eigen proces en zien dan ook al gauw problemen,
bovendien geven die niet zomaar hun geheimen
prijs. Ik wilde bijvoorbeeld uitzoeken hoe de
coatings op glas worden aangebracht. Daarvoor
benaderde ik een grote glasleverancier, maar die
wilde mij daar niets over vertellen. Gelukkig heb-
ben we wel een aantal kleinere glasleveranciers
gevonden die bereid zijn mee te denken voor het
12-13-14-15_glas.indd 13 10-09-20 09:07

3. 14 Bouwspecial Circulariteit / oktober 2020
experiment. Het viel mij op dat bij die leveranciers
het assembleren van glas een redelijk lowtech
handeling is, waar veel handwerk bij komt kijken.
Zij zijn ook qua productie flexibel genoeg om te
reassembleren. Een volledig geautomatiseerd
proces, zoals bij de grotere leveranciers, is veel
moeilijker daarvoor in te zetten.”
Is het goed scheiden en recyclen
van isolatieglas niet een veel betere
­
oplossing dan reassembleren?
“Het lijkt een goedkopere oplossing, maar het is
wel meer milieubelastend. Je moet namelijk het
ingezamelde glas weer naar de floatglasfabrieken
in het buitenland transporteren om het daar te
laten omsmelten. Dat kost energie en zorgt voor
uitstoot. Vooral het omsmelten heeft een groot
deel aandeel daarin en er is nog geen goede tech-
niek gevonden om de benodigde energie schoon
op te wekken. Bovendien recycle je op deze ma-
nier materiaal dat eigenlijk nog gewoon goed is.
Recycling staat volgens de R-principes van de Cir-
culaire Economie bijna onder aan de ladder, één
stap boven storten. Als je circulair wilt zijn, moet je
altijd zo hoog mogelijk op die ladder proberen te
komen door naar andere oplossingen te kijken, zo-
als het reassembleren van glas. Daarmee verleng
je de levensduur van het product en het enige wat
je investeert is arbeid. Het probleem is alleen dat
het maken van nieuwe, ruwe glasplaten een dus-
danig goedkoop en geautomatiseerd proces is,
dat andere oplossingen per definitie duurder zijn
en daardoor financieel minder interessant.
Het omsmelten van ingezameld glas tot nieuw
vensterglas heeft wel de voorkeur boven down-
cyclen tot verpakkingsglas. Alleen is er nu in de
bouwwereld geen vraag naar gerecycled glas, dus
waarom zouden fabrikanten recyclen? De kwaliteit
van glas moet steeds beter zijn en er wordt van
uitgegaan dat dit niet lukt met gerecycled glas,
maar het is mij niet duidelijk of dat echt zo is. Mis-
schien is recycling heel goed mogelijk zonder in te
hoeven leveren op de visuele kwaliteit.”
Wat is voor jou de ideale uitkomst van
het onderzoek?
“Ik hoop dat er uit het onderzoek een slimme
methode komt in de vorm van een nieuw soort ge-
reedschap waarmee je heel snel een ruit kunt los-
en schoonmaken, want daarin zit volgens mij de
crux. Verder zie ik voor me dat het in de toekomst
mogelijk wordt om op locatie een mobiel fabriekje
te plaatsen voor het opwaarderen van bestaand
glas van gebouwen. Dus we halen het glas uit de
gevel van een gebouw, demonteren het en upgra-
den het ter plekke, bijvoorbeeld met een nieuwe
gasvulling, en plaatsen het weer terug. Dat zou
een interessante optie zijn, want dan heb je geen
transportkosten en heb je al het juiste formaat
glas.
Ik hoop ook dat er een soort stappenplan uit het
onderzoek komt, met daarin alle mogelijke maat-
regelen om bestaand isolatieglas te renoveren.
Want als je bestaand isolatieglas kunt navullen,
betekent dat ook dat je glas dat nog niet lek is
kunt upgraden met beter isolerend gas. Als je
daarbij ook de verlijming van de glasplaten kunt
herstellen of verbeteren, dan zou je het glas
zomaar kunnen renoveren zonder het uit elkaar te
halen. Zo zijn er nog wel meer combinaties van
verbeteringen denkbaar, zoals het upgraden van
dubbel naar triple glas of het aanbrengen van
extra coatings.
We beginnen met het onderzoeken van het uit
elkaar halen en reassembleren. Daarbij kijken we
niet naar de kosten, maar alleen naar de techni-
sche haalbaarheid. Dat moet ook wel, want als je
op basis van kosten alleen een project afschiet,
dan kom je nooit tot innovatie. Maar ik hoop
dat het reassembleren uiteindelijk gemeengoed
wordt, waardoor de kosten omlaag gaan en het fi-
nancieel ook een aantrekkelijke handeling wordt.”
Hoe nu verder?
“Het consortium heeft twee jaar om een me-
thode te bedenken en te testen, dan moet er een
product klaarliggen dat de markt op kan. Ik heb
12-13-14-15_glas.indd 14 10-09-20 09:07

4. 15
Bouwspecial Circulariteit / oktober 2020
Hergebruik vensterglas
Vlakglas Recycling Nederland
In 2019 zamelde Vlakglas Recycling Nederland 80.076 ton glas in, bestaande uit 2.722 ton
floatglas, 5.548 ton gelaagd glas en 71.579 ton combinatieglas (o.a. isolatieglas, spiegels en
draadglas). Daarvan ging 30.906 ton naar isolatieproducten (glaswol) en 37.784 ton naar de ver-
pakkingsindustrie. Slechts 4,7% (3.798 ton) is teruggeleverd aan de vlakglasindustrie. “Dat percen-
tage is zo laag omdat de kwaliteit van het ingeleverde glas vaak onvoldoende is. Alleen honderd
procent zuiver floatglas is geschikt voor hergebruik in de vlakglasindustrie”, vertelt Cor Wittekoek,
directeur van VRN. Volgens hem is een hoger percentage alleen haalbaar bij een betere scheiding
van het glasafval. “Maar daar hebben we een aantal jaar geleden onderzoek naar laten doen en er
zit geen businesscase in. Het is gewoon te duur om het goed te scheiden.”
Wittekoek begrijpt de discussie over downcyclen wel, maar benadrukt dat het hergebruik van
floatglas in de glaswol- en verpakkingsindustrie vanuit milieuoogpunt geen minderwaardige op-
lossing is. “Voor nieuw glas moet je zand smelten en als je glasscherven aan het productieproces
toevoegt, verlaag je de smelttemperatuur en dat is positief. Wij hebben in 2016 onderzoek laten
doen door TNO naar het energieverbruik en de CO2
-uitstoot bij hergebruik van glasscherven in de
verschillende glasindustrieën. Daaruit blijkt dat het energetisch en qua CO2
-uitstoot niet uitmaakt
hoe je het hergebruikt. Het smeltproces is overal hetzelfde.” Volgens Wittekoek doet Nederland
het qua glasrecycling op dit moment ook al hartstikke goed. “Er is geen ander land in de wereld
waar zoveel vlakglas wordt ingezameld en hergebruikt.”
Hij erkent dat hergebruik van het glasproduct zelf de ultieme vorm van circulariteit is, maar geeft
aan dat dergelijk hoogwaardig hergebruik pas echt zal toenemen als nieuw isolatieglas ook
specifiek voor hergebruik wordt ontworpen. “Vanuit de Europese glasindustrie is die intentie ook
uitgesproken: isolatieglas dat langer meegaat en beter te hergebruiken is. Want de glasindustrie
voelt de druk wel; het moet allemaal meer circulair.”
Zelf onderzoekt VRN of bepaalde afvalstromen beter ingezameld kunnen worden door rekening te
houden met de herkomst van het glas. “Bijvoor-
beeld door onderscheid te maken tussen glas
in houten kozijnen en in kunststof kozijnen. Het
glas in een houten kozijn is lastiger te recyclen
vanwege de kit of stopverf op het glas, terwijl
het glas in kunststof kozijnen ingeklemd is en
daarom eenvoudiger te hergebruiken. Op deze
manier kunnen we producten die in de basis
weinig verontreiniging hebben hoogwaardig
opwerken.”
er persoonlijk vertrouwen in dat dit gaat lukken.
Een van de voorwaarden is dat de kennis open-
baar gedeeld wordt. Daarna hopen we natuurlijk
dat het wordt opgepikt. Tegelijkertijd worden er
vanuit innovatieplatform Booosting workshops
georganiseerd met als doel na te denken over hoe
isolatieglas écht beter en circulair kan. Bijvoor-
beeld door het demontabel te maken of door een
betere lijmverbinding te creëren die biobased en
heel eenvoudig te verwijderen is. Die workshops
vinden aan het einde van dit jaar plaats.”
VRN zamelde in 2019 ruim 80.000 ton glas in.
(Foto: VRN)
12-13-14-15_glas.indd 15 10-09-20 09:07