1. design | techniek | toepassing | productnieuws | regelgeving
Vakblad voor gevelopeningen, beveiliging, raam- en deurtechniek
jaargang 16, 2014 3

2. Door Louis Jongeleen , beeld: Marcus Peters Vaktueel
14 I 3 / 2014 raam en
deur

3. Vaktueel
De gevel van de toekomst (3)
“ De menselijke kant telt
ook mee bij duurzaam
bouwen”
Michiel Haas was vijf jaar hoogleraar ‘Materialen en
Duurzaamheid’ aan de TU Delft. Dit voorjaar nam hij
afscheid. Haas heeft in Nederland en internationaal
een wetenschappelijk basis gelegd voor duurzaam
bouwen. Daarnaast paste hij als directeur van het
Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie
(NIBE, www.nibe.org) zijn inzichten toe bij duurzame
bouwprojecten. Dat laatste blijft hij doen. En ook zijn
onderzoek zet hij voort, naar een ‘sociale duurzaam-heid’.
Als een waakzame vernieuwer.
We moeten onze verantwoordelijk nemen voor wat
we met onszelf en met onze wereld doen als we
bouwproducten gebruiken. Met dat uitgangspunt
onderzoekt u al bijna vijfentwintig jaar hoe en in
welke mate we onze gezondheid en ons milieu
belasten in de hele levenscyclus van bouwproducten.
Van grondstofwinning tot en met afvalverwerking. Is
uw visie al werkelijkheid geworden?
Michiel Haas: “Het begint erop te lijken. Het liefst zou ik de hele
wereld snel verduurzamen, maar daar zal ik nog een tijdje stap-voor-
stap aan blijven werken. Ik constateer dat de overheid nu geen
beleid wil maken op het terugdringen van de milieu-impact van
bouwproducten. Twee decennia geleden heerste er een heel andere
sfeer bij beleidmakers. Toen was bijvoorbeeld de
Rijksgebouwendienst een vroege proeftuin voor verantwoord
inkoopbeleid van bouwproducten. De Rijksgebouwendienst ontwik-kelde
raam en
deur 3 / 2014 I 15
samen met de Nuon en met het NIBE en de DGMR de
GreenCalc-berekening, een rekeninstrument om de milieubelasting
van een heel gebouw weer te geven. De basis van GreenCalc is de
LevensCyclusAnalyse (LCA) van toegepaste bouwproducten. Actueel
is nog altijd de kwestie van de milieubelasting waarvoor nog geen
meetbare categorieën zijn.
Het onderdeel vervuiling kunnen we goed in meetbare eenheden uit-drukken,
maar de landschapsaantasting doen we nog niet. We tellen
alleen het aantal m2 dat gebruikt wordt, maar dat is onvoldoende.
We zouden ook de ecologische aantasting moeten meetellen en hoe-lang
het zou duren om het landschap weer in zijn oorspronkelijke
ecologie te herstellen. Alleen op zo’n manier kun je eerlijke vergelij-kingen
maken. Zo breiden we de reikwijdte van de LCA steeds ver-der
uit.”
Wat merkt u van het veelvoorkomende misverstand
dat duurzaamheid niets anders betekent dan ‘dat iets
lang meegaat’?
Haas: “Helaas is de verwarring over de betekenis van ‘duurzaamheid’
nog wijd verbreid. Zelfs op de faculteit Civiele Techniek van de TU
Delft, waar ik 5 jaar de leerstoel ‘Materialen en Duurzaamheid’ heb
bekleed, kwam ik nog mensen tegen die beweerden dat beton altijd
duurzaam is omdat het immers lang meegaat. Juist daar hadden ze
kunnen weten dat de productie van cement, een basisgrondstof voor
beton, een enorme aanslag op ons milieu betekent. Cementproductie
kost veel energie en heeft uit de aard van zijn chemische proces een
hoge CO2- uitstoot. Daarom is het product niet-duurzaam in milieu-kundige
zin. Bovendien bespeur ik bij sommige producenten van
bouwproducten - en ook bij leveranciers van allerlei andere producten
- onwil om de bredere betekenis van duurzaamheid serieus te nemen.
Dat is vaak opzettelijke misleiding. Duurzaamheid is op die manier
een claim die nergens meer op gebaseerd is.”
Als uitkomst van uw analyse van de levensloop
van bouwproducten stelt u dat we de in de nabije
toekomst niet zozeer een energieprobleem hebben,
maar vooral een grondstoffenprobleem. Hoe zit dat?
Haas: “Eigenlijk bestaat er geen materiaal of een grondstof die altijd
even belangrijk of waardevol voor ons blijft. Neem bijvoorbeeld turf
als brandstof. Die stof werd plotseling waardeloos toen we overgingen
op steenkool en olie. Binnen niet al te lange tijd behoort het energie-probleem
van de mensheid tot het verleden. Met een uitgekiende
installatie van zonnepanelen hebben we aan één Sahara genoeg om
ruimschoots voldoende zonlicht te vangen voor de energievoorziening
van de hele wereld. Maar dan komt de echte uitdaging pas. Want voor
het oogsten van zonne-energie moeten we installaties bouwen waar-voor
veel zeldzame aardmetalen nodig zijn. Daar hadden wij in West-
Europa niet op tijd bij stil gestaan. De Chinezen wel. Die zijn al jaren
bezig om in Afrika en in Zuid-Amerika die waardevolle delfstoffen op
te halen. Het ontbreekt ons aan strategisch denken.
Wat ons nu in Nederland voorlopig te doen staat, is heel snel onze
bestaande woningen renoveren naar energie-nul niveau. Of beter nog :
naar een niveau van de energieproducerende woning.
Laat de overheid de lat maar goed hoog leggen en laat ze ook strengere
normen hanteren voor de duurzaamheid van de gebruikte bouwmate-rialen.
Daarmee verhoog je de kwaliteit van de bouwprestaties. Dat is
goed voor de bouw, want het product wordt er beter van.”

4. Vaktueel
Sinds 1 januari 2013 moeten de milieuprestatie van
nieuwbouw van woningen en kantoren berekend
worden aan de hand van milieuclassificaties die in de
Nationale Milieu Database staan. Die bepaling geldt
niet voor renovatie. Is dat niet vreemd?
Haas: “Het is helemaal geen probleem om ook milieuclassificaties te
maken voor materialen die voor renovatie worden toegepast. Daarmee
zou je gemakkelijker een antwoord kunnen vinden op de vraag welke
nieuwe materialen je kunt toevoegen om een bepaalde energieprestatie
te halen. En of je er een flinke labelsprong mee kunt maken of zelfs
een energieproducerende woning. Degelijk isoleren, aanbrengen van
nieuw kozijnen met isolerend of extra-isolerend glas zal meestal ver-antwoord
zijn. Maar tegelijkertijd is het van belang om de balans in de
gaten te houden tussen milieuprestatie van de bouwproducten en de
gewenste energieprestatie. Daarbij ga je de energieprestatie natuurlijk
niet koste wat kost verhogen met maatregelen die een zeer slechte
milieuprestatie tot gevolg hebben.”
Hoe stelt u zich voor dat de Gevel van de Toekomst er
zal uitzien?
Haas: “De gevel van de toekomst is de gevel van een bestaand gebouw
dat is gerenoveerd tot een 0-energiegebouw. Het energieverbruik van
dat gebouw veroorzaakt geen milieubelasting en de gebruikte energie
wordt duurzaam opgewekt door zonne- of windenergie of door ener-gie
koeling. Je kunt daken en gevels ook benutten voor exploitabele
begroeiingen, bijvoorbeeld voor het kweken van verse keukenkrui-den
en groenten”.
Bij uw afscheid als hoogleraar aan de TU Delft
heeft u gezegd dat nu de tijd is aangebroken dat
de bouwindustrie naast de zorg voor gezondheid
en milieu ook verantwoordelijkheid neemt voor
sociale duurzaamheid van bouwproducten en
bouwactiviteiten. U trok een parallel tussen slechte
arbeidsomstandigheden in de bouwketen en het
ingestorte textielatelier in Bangladesh. Daarbij gaf u
aan dat we de sociale misstanden in de bouwcyclus in
kaart kunnen brengen met een nieuw LCA-instrument,
een Sociale LCA. Wat is een Sociale LCA?
Haas: “Om zicht te krijgen op de totale milieu-impact van bouwpro-ducten
hebben we de LevenCyclusAnalyse als instrument. Daarmee
maken we meetbaar hoe en in welke mate ons milieu en onze gezond-heid
worden belast. De laatste jaren zien we steeds duidelijker dat
activiteiten in de bouwketen ook zeer ernstige aantasting teweeg kun-nen
brengen in de sociale omstandigheden van mens en dier. Lees de
kranten maar. Een jaar geleden stierven in de Bengaalse stad Dhaka
1100 mensen onder het puin toen een gebouw instortte waar goedko-pe
kleding voor westerse klanten werd gemaakt . In 2010 brak bij de
Hongaarse stad Aijka een dam door van een enorm afvalreservoir van
een aluminiumfabriek. Vier mensen kwamen om en een vloed van gif-tige
rode modder verspreidde zich over een groot gebied in de regio.
Dorpen zijn onbewoonbaar en bouwland is vergiftigd. Tot nu toe
keken we alleen maar naar de milieukant van een product. Het wordt
hoog tijd dat we ons bewust worden van de sociale kant zoals bijvoor-beeld
slechte arbeidsomstandigheden, kinderarbeid, uitbuiting, dieren-leed
en het winnen van grondstoffen in oorlogsgebieden. De LCA-methode
is een geschikt instrument om ook die sociale impact in de
totale productketen in kaart te brengen. Inmiddels heeft het NIBE al
een begin gemaakt met een gestructureerde opzet van het s-LCA-instrument
, de sociale LCA voor bouwproducten. We stellen vast
welke invloed betrokkenen ondervinden van een schakel in de levens-cyclus,
in welke categorieën je die invloed kun verdelen, welke onder-verdelingen
daarin te onderscheiden zijn, hoe die invloed tot uitdruk-king
komt en welke informatiebronnen er zijn voor gegevens over die
invloed. Het zal een flinke klus worden om deze structuur te vullen
met actuele data. Gemakkelijk zal het ook niet zijn, want je bent ook
bezig met menselijke emotie.”
raam en
deur 3 / 2014 I 17
uit bio-massa. De materialen die voor die ingrijpende renovatie
zijn gebruikt zijn 0-materialen. Dat wil zeggen dat die materialen
gedurende hun levensloop geen of nauwelijks een belasting van het
milieu veroorzaken. Dat zijn dus materialen die nagroeibaar zijn of
volledig worden gewonnen uit recycling. Een mooi voorbeeld van
zo’n gebouw is de renovatiewoning die een team van bouwkundestu-denten
van de TU Delft, onder leiding van professor Andy van den
Dobbelsteen, heeft ontworpen als inzending voor de Solar Decathlon
Europe 2014, de Olympische Spelen van de duurzame bouw. Die
internationale competitie voor instellingen voor hoger onderwijs vindt
komende zomer plaats in Versailles in Frankrijk. De inzending van de
TU Delft met de naam ‘Prêt-à-Loger’ (zie www.pretaloger.nl ) is in
feite een gewone Nederlandse doorzonwoning die is voorzien van een
nieuwe tweede huid.
Deze 0-energiewoning is samengesteld uit 0-materialen of uit materi-alen
die in de nabije toekomst 0-materialen zullen zijn. De alumini-um
profielen zijn 100 % recyclebaar en zijn 0-materiaal zodra het
energieprobleem van de productie is opgelost. Voor het glas geldt in
feite hetzelfde. De profielen voor de glasplaten kunnen van natuur-producten
worden vervaardigd. Het punt is wel dat we eerst het
energieprobleem opgelost moeten hebben voordat we ons volledig
met het grondstoffenprobleem kunnen bezighouden. Het herzien van
de bestaande gevel is een van grote ontwerpopdrachten voor de
komende jaren. De renovatiegevel van de toekomst gaat het aanzien
van onze steden veranderen. Want de hele schil, zowel dak als gevel,
zullen zijn voorzien van installaties voor het oogsten van warmte en
van begroeiing die koelte geeft. Waarom zouden we het buiten-spouwblad
niet achterwege kunnen laten en vervangen door een
pakket van isolatiematerialen die we laten begroeien? Daarmee verbe-ter
je de luchtkwaliteit in de stad en je hebt meteen een natuurlijk
Dat de bouw nu razendsnel verandert, is voor een belangrijk
deel het werk van enkele gangmakers.
Zij ontwikkelen nieuwe methoden voor het maken van gebou-wen
die goed zijn voor mensen in plaats van het omgekeerde.
In de toekomst zal de gevel een technologisch hoogwaardig
onderdeel zijn van elk gebouw, afgestemd op de behoeften
van de gebruikers. Raam & Deur vraagt zes koplopers in bou-winnovatie
naar hun visie op ‘De Gevel van de Toekomst’.