เป็นเนื้อหาเกี่ยวกับการเคารพพ่อแม่ครูบาอาจารย์

2. 
บทนมัสการมาตาปิตุคุณ
นมัสการมาตาปิตุคุณเป็นบทอาขยานที่กล่าวสรรเสริญ
พระคุณของบิดามารดาที่ได้เลี้ยงดู ทะนุถนอมบุตรจนเติบใหญ่ แม้ภู
ผาและแผ่นดินที่กว้างใหญ่ก็มิอาจเทียบ เทียมได้ ผู้แต่งใช้ถ้อยคา
เรียบง่าย ในด้านโวหารมีความเทียบที่เข้าใจได้ชัดเจน ทาให้เกิด
ความรู้สึกซาบซึ้ง

3. 
ข้าขอนบชนกคุณ ชนนีเป็นเค้ามูล
ผู้กอบนุกูลพูน ผดุงจวบเจริญวัย
ฟูมฟักทะนุถนอม บ่บาราศนิราไกล
แสนยากเท่าไรๆ บ่คิดยากลาบากกาย
ตรากทนระคนทุกข์ ถนอมเลี้ยงฤรู้วาย
ปกป้องซึ่งอันตราย จนได้รอดเป็นกายา
เปรียบหนักชนกคุณ ชนนีคือภูผา
ใหญ่พื้นพสุนธรา ก็บ่เทียบบ่เทียมทัน
เหลือที่จะแทนทด จะสนองคุณานันต์
แท้บูชไนยอัน อุดมเลิศประเสริฐคุณ

4. 
ผู้แต่ง :พระยาศรีสุนทรโวหาร (น้อย อาจารยางกูร )
ที่มาของเรื่อง :เป็นบทประพันธ์รวมพิมพ์ในภาคเบ็ดเตล็ด หนังสือชุด ภาษาไทย เล่ม
๒ ของพระยาศรีสุนทรโวหาร (น้อย อาจารยางกูร )
ฉันทลักษณ์ :พระยาศรีสุนทรโวหารเรียกฉันท์นี้ว่า"อินทะวะชิระฉันท์"แต่โดทั่วไป
เรียกว่า อิทรวิเชียรฉันท์

5. 
อันคุณของบิดามารดานั้นยิ่งใหญ่นัก ตั้งแต่เราได้ถือกาเนิดเกิด
มาบนโลกใบนี้ บุคคลแรกที่เราจาความได้สองท่านนี้ ก็คอยฟูมฟัก ทะนุ
ถนอมเลี้ยงดูเราจนเติบใหญ่ แม้บางครั้งจะมีอุปสรรคที่ร้ายแรงเพียงใด
ท่านก็ไม่เคยหวาดหวั่น ต่อสู้ และฝ่าฟันเพื่อบุตรทุกประการ หากจะ
เปรียบคุณของบิดามารดานั้นดูยิ่งใหญ่เกินกว่าที่จะยกภูเขาทั้งลูก
แผ่นดินทั้งแผ่นมาเทียมได้ มากมายมหาศาลเหลือเกิน แม้การที่เราจะ
ทดแทนบุญคุณทั้งหมดคงจะเป็นไปไม่ได้ แต่เพียงแค่เรากระทาตนเป็น
คนดีของสังคม กตัญญูรู้คุณต่อท่านเท่านี้ก็ถือว่าเป็นสิ่งที่ดี และยิ่งใหญ่
ที่สุดแล้ว
สังเขปเรื่องบทนมัสการมาตาปิ ตุคุณ

6. 
บทนมัสการอาจริยคุณ
นมัสการอาจริยคุณ เป็นบทอาขยานที่กล่าวสรรเสริญ
พระคุณของครูอาจารย์ ผู้เปี่ยมด้วยเมตตา กรุณา ทาหน้าที่สั่งสอน
ให้ความรู้ในสรรพวิชา อบรมศีลธรรม จริยธรรมให้เข้าใจใน บาป
บุญคุณโทษ

7. 
อนึ่งข้าคานับน้อม ต่อพระครูผู้การุญ
โอบเอื้อและเจือจุน อนุสาสน์ทุกสิ่งสรรพ
ยัง บ ทราบก็ได้ทราบ ทั้งบุญบาปทุกสิ่งอัน
ชี้แจงและแบ่งปัน ขยายอัตถ์ให้ชัดเจน
จิตมากด้วยเมตตา และกรุณา บ เอียงเอน
เหมือนท่านมาแกล้งเกณฑ์ ให้ฉลาดและแหลมคม
ขจัดเขลาบรรเทาโม- หะจิตมืดที่งุนงม
กังขา ณ อารมณ์ ก็สว่างกระจ่างใจ
คุณส่วนนี้ควรนับ ถือว่าเลิศ ณ แดนไตร
ควรนึกและตรึกใน จิตน้อมนิยมชม

8. 
ครู ผู้มีความกรุณา เผื่อแผ่อบรมสั่งสอนศิษย์ทุกสิ่ง ให้มี
ความรู้ ทั้งความดี ความชั่ว ชั่วขยายความให้เข้าใจแจ่มแจ้ง มีเมตตา
กรุณา กรุณาเที่ยงตรง เคี่ยวเข็ญให้ฉลาดหลักแหลม ช่วยกาจัดความ
โง่เขลา ให้มีความเข้าใจแจ่มชัด พระคุณดังกล่าวนี้ ถือว่าเป็นเลิศใน
สามโลกนี้ ควรระลึกและน้อมใจชื่นชมยกย่อง
สังเขปเรื่องนมัสการอาจริยคุณ

9. 
ผู้แต่ง :พระยาศรีสุนทรโวหาร (น้อย อาจารยางกูร )
ที่มาของเรื่อง :เป็นบทประพันธ์รวมพิมพ์ในภาคเบ็ดเตล็ด หนังสือชุด ภาษาไทย เล่ม
๒ ของพระยาศรีสุนทรโวหาร (น้อย อาจารยางกูร )
ฉันทลักษณ์ :พระยาศรีสุนทรโวหารเรียกฉันท์นี้ว่า"อินทะวะชิระฉันท์"แต่โดทั่วไป
เรียกว่า อิทรวิเชียรฉันท์

10. 
คุณค่าของบท นมัสการมาตาปิ ตุคุณ และ นมัสการอาจริยคุณ
บทนมัสการมาตาปิตุคุณและบทนมัสการอาจาริยคุณ มีคุณค่า ๒ ประการ
ได้แก่ คุณค่าด้านเนื้อหา และคุณค่าด้านวรรณศิลป์
๑. คุณค่าด้านเนื้อหา ได้แก่ การลาดับความชัดเจน และการสอน
จริยธรรม
๑.๑ การลาดับความได้ชัดเจน บทนมัสการมาตาปิตุคุณและนมัสการอา
จาริยคุณ เป็นบทร้อยกรองขนาดสั้น มีการลาดับความที่ชัดเจน
๑.๒ การสอนจริยธรรม เนื้อหาของบทนมัสการมาตาปิตุคุณและบท
นมัสการอาจาริยคุณ ทาให้นักเรียนสานึกในพระคุณของบิดามารดาและครูอาจารย์
นับเป็นการใช้บทประพันธ์เป็นสื่อเพื่อปลูกฝังจริยธรรมได้เป็นอย่างดี

11. 
๒. คุณค่าด้านภาษา การใช้ภาษาในบท “นมัสการมาตาปิตุคุณ” และบท “นมัสการ
อาจาริยคุณ” มีความดีเด่น ๒ ประการ ได้แก่ การเล่นเสียงสัมผัส และการสรรคา
๒.๑ การเล่นเสียงสัมผัส ในที่นี้มีทั้งการเล่นเสียงสัมผัสพยัญชนะและสัมผัสสระ ดังนี้
สัมผัสพยัญชนะ คือ การใช้คาที่มีเสียงพยัญชนะเดียวกันนามาสัมผัสกัน
เพื่อให้เกิดความไพเราะ ตัวอย่างเช่น
“ข้าขอนบชนกคุณ”เล่นเสียงสัมผัสพยัญชนะได้แก่คาว่า “ข้า” “ขอ” และ
“คุณ” , “นบ” กับ “ชนก”
“ก็ บ เทียบ บ เทียมทัน”เล่นเสียงพยัญชนะได้แก่คาว่า “เทียบ” “เทียม”
และ “ทัน”
“อนุสาสน์ทุกสิ่งสรรพ์”เล่นเสียงสัมผัสพยัญชนะได้แก่ คาว่า “(อนุ)
สาสน์” “สิ่ง” และ “สรรพ์”
สัมผัสสระ คือ การใช้คาที่มีสระเหมือนกันนามาสัมผัสกันเพื่อให้เกิดความ
ไพเราะ ตัวอย่างเช่น
“ผู้กอบนุกูลพูน” เล่นสัมผัสสระคาว่า“(นุ)กูล” กับ “พูน”
“ตรากทนระคนทุกข์”เล่นสัมผัสสระคาว่า “ทน” กับ “(ระ)คน”
“ต่อพระครูผู้การุญ” เล่นสัมผัสสระคาว่า “ครู” กับ “ผู้”

12. 
๒.๒ การสรรคา ผู้ประพันธ์เลือกใช้คาที่ไพเราะทั้งเสียงและความหมายได้อย่างเหมาะสม โดย
เป็นคาที่ง่าย สื่อความหมายชัดเจน ทาให้ผู้อ่านเห็นภาพแจ่มชัด ดังนี้
“ฟูมฟัก”ทาให้เห็นภาพพ่อแม่ทะนุถนอม ประคับประคองเลี้ยงดูลูกด้วย
ความรักและเอาใจใส่อย่างดี
“ตรากทนระคนทุกข์”เป็นคาที่ทาให้เห็นว่าพ่อแม่ต้องตรากตราและอดทนทุกสิ่ง
ทุกอย่าง เพื่อเลี้ยงดูลูกให้เติบโต
“ถนอมเลี้ยง”แสดงถึง การเลี้ยงดูลูกอย่างประคับประคองให้ดี เลี้ยงลูกด้วย
ความรักและความปรารถนาดี
“บูชไนย”แผลงมาจากปูชนีย แปลว่า ควรบูชา เพื่อแสดงว่าพ่อแม่เป็น
บุคคลที่ลูกควรบูชา
“ขจัดเขลา”คานี้แสดงให้เห็นหน้าที่ของครูว่าต้องการทาให้ศิษย์ฉลาด
ปราศจากความไม่รู้เท่าทันในสิ่งต่างๆ