Carpeta O Medio Mariño: cadernos informativos e fichas de traballo: o medio, as plantas, as aves, os peixes, os crustáceos, os moluscos, varios, o home (1994-95)

1. &l*r
er
sffiq&
á
§
E
jFq
*t
w'
ffiffi
h§
ffi
[]
§#L ü'
ffi
L*
0O@
&ñ
.§
{§@
*J
M
(J
qJ
ffi
i:,
¡.
lj'
t
!'
E¡,
F.
#Éa
ffi
ffi
ffi
ffi§
ffit4Bffi
i*
ffi
[&4
ffi
ffi
k§
lir*
ffi
[i!§i'"ri+
r.,§
'*
t?
¡"i:
ffi
ffi
ffi
ffi
ffi
ffi
ffit¡ü
*d
ffi
ffi*g
ffi
H
ffi
ffi
ww
ffi3E¡
rB
d
ffi
ffi
ffiffi
H
E
!,.i
rl
a'
r:
,[,1
l:l
Lt
E!*
H
!s
Éi;1
rii
;á
ffi
{3
B§
M
w
K
§iGr
iÉ
L§
ffi
if
:,,!
i:lll
fi
;!
t;?1
l*l
t*
§i
ffi
gi
É -=e+-!;
§B'ci ,+i
§cd
E
T€5F
i&.r
#É{&#
dEr#
tutu
ÉffiEsqewh
ffi
%.¡e
"*@sffi
ffiH .-1
W
Effi
ffi
&#
mffitt[¡f,
%=
d@
HffiH
:
ffi,
w[f-- '

2. O medio
]H
maflno
Mffi-ffil"osequinoderrgt, ?trél¡do.s, lentéreos,

3. O medio mariño
e,.q u i n o d e r m,o s ;,,., a n é l i d o s i,,:,,....G.,e..1.,e n!.é re,o.,s:¡
Candea 1.994
Adela Leiro Lois
Xosé Ramón Daporta Padín

4. INDICE:
O ourizo de mar 3
A gradicela e outros s
Os equinodermos G
A miñoca 8
Cirratúlidos e outros 10
Animais con aspecto de vermes 13
A chupona 14
A anémona e outros 15
Os celentéreos 18
As esponxas 19
Os briozoos 20
O mexón 21
As ascidias 22
Os cordados 22
Outros 23

5. DESCR¡PCIÓN EXTERNA
Animal de corpo globoso e algo comprimi-
do con simetría radial e corpo cuberto por
un exqueleto externo ríxido e fráxil con
numerosas púas ou espiñas. A cor é viole-
ta, verde ou castaña.
O caparazón está formado por un
conxunto de placas calcáreas de forma
pentagonal soldadas entre sí e cuns pequenos saíntes semicirculares sobre os
que se articulan as púas. As placas están dispostas radialmente e levan varias filei-
i,-
l,).'-tll I
J'i /
iéK
..1¡*í
rfl,/.W
ras de orificios polos que asoman os pés
ambulacrais e os pedicelos. No polo
superior hai unhas aberturas para o ano
e a entrada de auga e no inferior un ori-
ficio grande cuberto por unha membrana
flexible no centro da que se abre a boca
cun órgano chamado
linterna de Aristóteles formado por
cinco mandíbulas calcáreas unidas entre
gamentos.
Todo o esqueleto e as púas están cubertos por unha fina membrana.
DESCRIPCIÓru ¡UTCN¡¡E:
APARATO DIXESTIVO: formado pola
boca, esófago e un tubo longo e enro-
lado que está cheo de barro e area e
remata no ano.
APARATO RESPIRATORIO: cinco
pares de bránquias situadas na beira
da membrana que rodea a boca
APARATO REPRODUCTOR: forma-
do por cinco glándulas que na femia
son granulosas e de cor amarela-
laranxa e no macho máis finas e máis
claras.
sí por músculos e li-
pé ambulacarl
sistema
ambulacral
aparato
dixestivo
bránquias
pedicelos
boca
SISTEMA AMBULACML: conxunto de órganos membranosos ocos e cheos de líqui-
do que se prolongan cara ó exterior polos orificios do caparazón nos pés ambula-
crais e ten funcións circulatoria e locomotora.
SISTEMA NERVIOSO: formado por un anel que rodea o esófago do que parten cinco
nervios que se ramifican pola pel externa.
B!OLOXIA:

6. BIOLOXíA:
ALIMENTACIÓN: come fundamentalmente algas e pequenos animais ós que captura
e envenena cos pedicelarios (pequenas pinzas formadas por tres dentes ).
RELACIÓN: ten sensibilidade ó contacto, á luz e ós cambios químicos no ambente,
concentrada especialmente na pel que rodea o caparazón e as púas, nos pés ambu-
lacrais e pedicelarios. Desplázase usando as púas como apoio e as ventosas dos pés
ambulacrais para suxetarse e arrastrarse. Tamen excava cavidades na rocha coa
axuda das púas. Cando se atopa nun sitio estrano ou desprotexido cóbrese con cun-
chas e pedras que suxeta coas ventosas.
REPRODUCCTÓN: son unisexuais, os machos e femias liberan
na auga os espermatozoides e óvulos (de 100.000 a 2.000.000
de óvulos por femia) e alí ten lugar a fecundación. Do ovo sae
unha larva equinopluteus con forma de funil (1) e que vive
aboiando nas augas superficiais alimentándose de algas unice-
lulares. Posteriormente vaise transformando e trasladándose
cara ó foniio ata que se convirte nun pequeno ourizo.
HÁsrrAr:
Vive en grupos en zonas de rochas das zonas costeiras (ata 45
m. de profundidade).
DISTRIBUC!ÓN:
Atlántico e Mediterráneo
UTILIDADE E IMPORTANGIA:
Consúmense as gónadas en fresco ou en corserva. Cando están máis desenvolvidas
é nos meses de febreiro, maÍzo e abril. Apáñanse a pé no intermaeal e nas zonas
fondas con truel, dragas, buceando...
ESPECIES SEMELLANTES:
Echinus esculentus: máis grande e globoso. Tamén é comestible.
OU:R|-ZO:.I.D.E,::AREA 'd.iüiii,,éo,,1idi.#oñ
Ten forma de corazón, aplanado por debaixo e abombado
por arriba. O caparazón é fráxil . Está coberto de numero-
sas púas brandas e finas, orientadas de adiante atrás
que lle dan un aspecto peludo. A cor é branca-crema e
mide ata 7/8 cm.
Vive entenado na area ata 20 cm.,(dende as praias ata
200 m. de fondura) e asegúrase o suministro de auga
mediante uns pedicelos adaptados a xeito de tubos.
Hai outros ourizos de area, (como o Echinocyamus pusr-
//us) pero o seu pequeno tamaño e a fraxilidade do seu
caparazón fan difícil a súa observación.
4
@ffisffi

7. GRAD¡CELA Asferias rubens
Corpo aplanado en forma estrelada de cinco brazos
triangulares e anchos de cor variable, xeralmente par-
da-violeta polo lombo e branca-amarela por debaixo. A
cobertura corporal está constituída por unha membrana
con placas calizas entrelazadas sin soldar con púas
cu¡tas que lle dan un aspecto granudo. No extremo de
cada brazo ten uns ollos simples (ocelos). O estómago
bifúrcase no interior dos brazos. Chega a medir 40 cm.
BIOLOXíA: é carnivora e depredadora moi voraz, de
nova come arneiróns e logo crustáceos, moluscos e
incluso ourizos e peixes. Para alimentarse suxeta á
pnesa (xeralmente bivalvos) coas ventosas dos pés
arnbulacrais ata abrila, introduce nela o estómago e dixírea.
Pode rexenerar unha parte do corpo cando a perde (os brazos).
l-"lABlTAT: zonas de pedras ou area desde o litoral ata os 200 m. de profundidade.
Cando é moi abundante supón un perigo para os parques de cultivo, especialmente de ameixa,
ostra e mexilón (pode devorar ata unha ducia de ostras nun día). Recóllese para evitalo e úsa-
se como abono.
GRADICELA Marlhasterias gtacialis
Semellante á anterior. En cada brazo ten tres fileiras de
espiñas longas asentadas sobre unhas protuberancias da
pel. A cor é moi variable: dende amarela ata verde escura.
Pode medir ata 70 cm.
Vive nos fondos preferentemente de pedra e ata 50 m.
ESTRELA DE CAPIT Asterina glbbosa
Corpo plano e pentagonal, cos brazos curtos e superficie granuda.
A cor é verdosa ou parda e pode medir ata 5/6 cm.
E unha das poucas especies de estrelas de mar hermafroditas;
empezan sendo machos e transformanse logo en femias. pon os
ovos apegados ás pedras. Aliméntase de moluscos, miñocas, ofiu-
ras, briozoos...
Vive debaixo das pedras, dende a liña da baixamar ata os 20 m.
OFIURA Ophiothrix fr
Corpo formado por un disco central de forma case pentagonal
de ata 2 cm. de diámetro e cinco brazos longos e articulados
con espiñas polas beiras. A cor é variable encarnada, castaña
ot¡ violeta. Os pés ambulacrales ou pedicelos están situados
na parte inferior dos brazos e non teñen ventosas. Carece de
ano e expulsa os residuos a través da boca.
BIOLOXíA: aliméntase fundamentalmente de carroña. Trans-
porta os alimentos ata a boca cos pedicelos. Móvese cos seus
brazos flexibles.
HÁBITAT: zonas de rochas e algas da costa.

8. COMÁTULA Antenon bifida
Corpo en forma de copa con cinco brazos pares ramifica-
dos de cor parda-encarnada ou rosada con liñas brancas.
Mide ata 15 cm. de diámetro total. Ten uns pedicelos moi
ramificados, sin ventosas adaptados para filtra-la auga do
mar. A boca e o ano están na mesma cara (na oposta ó
sustrato onde se fixan).
BIOLOXíA: aliméntanse filtrando a auga cos pedicelos,
recolectan pequenas particulas en suspensión que trans-
portan ata a boca ó longo dos brazos, para eso sitúase en
sitios altos e contra a corrente. Fíxase ó sustrato median-
te uns apéndices especiais (cirros) da súa parte inferior.
Cando nada bota os cirros cara arriba, entre os brazos.
HÁBITAT: enriba das rochas e algas, nas fendas...dende a costa ata 500 m. de fondura, xe-
ralmente formando grupos que teñen aparencia de vexetais.
CACAHUETE .Cücümdria;'n'ormani
Corpo cilíndrico de sección case pentagonal cu-
berto dunha pel co esqueleto calcáreo reducido a
espículas sin unir. Os pedicelos están situados en
cinco fileiras é longo do corpo, as de abaixo, que
están en contacto co sustrato, están máis desenvolvidas e teñen ventosas con función locomo-
tora.. Arredor da boca ten unha coroa de 10 pedicelos modificados que se poden retraer cara
adentro. Pode medir ata 15 cm. de lonxitude. A cor é branca-gris ou castaña.
BIOLOXíA: aliméntase filtrando partículas cos tentáculos que rodean a boca. Sitúase en sitios
altos e de corrente e capta peqL¡enos orgaismos do planton que introduce na boca chupando
os tentáculos..
HÁBITAT: entre rochas, ata os 20 m. de fondura. É moi abundante nas cordas das bateas .
EQUINODERMOS
cára0terísticas xera¡:s
*Animais de corpo brando, sen segmentar, con simefuia radial e corpo globoso,
en forma de disco, cilíndrico ou estrelado.
*Corpo cuberto por un endoesqueleto de pezas calcáreas e con púas e unha pel
dura e flexible que as envolve.
*Cavidade interna ampla
*Sistema vascular especial que sobresae da cuberta nos pés ambulacrais ou
ped¡celos, e que funciona por pres¡ón do líquido do interior (con función circula-
toria, locomotora e de fixación.
*Sistema dixestivo completo
*Sistema sensor¡al pobre: órganos tactis, quimioreceptores e fotoreceptores
*Reproducción ovípara, xeralmente con sexos separados e fecundación externa.
*Desenvolvemento con metamorfose (larvas libres)
*Vida marina
*Capacidade para rexenerar parúes do corpo perdidas

9. OS EQUINODERMOS: Clasificación.
EXEMPLOS CLAS.E
_kH
CRINOIDEOS:
-corpo en forma de copa con 5 brazos
pares ramificados e flexibles
-boca e ano na mesma cara do disco
-suxétanse ó sustrato por medio duns
apéndices (cirros)
-filtradores
EQU!NOIDEOS:
-forma globosa
-exoesqueleto ríxido formado por placas
calcáreas soldadas
-carnivoros depredadores e herbívoros
OFIUROIDEOS:
-corpo de forma estrelada cun disco cen-
tral e brazos cilindricos finos
-sistema disxestivo sin ano
ASTEROIDEOS:
-corpo de forma estrelada con cinco bra-
zos aplanados e triangulares
-exoesqueleto flexible formado por placas
articuladas
-carn ívoros, depredadores voraces
HOLOTUROIDEOS:
-Corpo cilíndrico e alongado con sección
pentagonal
-Placas do exoesqueleto pequenas e dis-
persas pola pel
-Boca rodeada de tentáculos (pedicelos
especiais) con función filtradora.

10. DESCRIPCóN EXTERNA;
Animal de corpo brando e alongado for_
mado por unha serie de anels. A cor é
variable dende amarela ata verde, encar-
nada ou laranxa. ó bngo de toda a zona
dorsal véselle unha liña encarnada(vaso
sanguíneo). Mide ata 10112 cm. de lonxi-
tude.
A cabeza formada por:
-un lóbulo frontal onde están: 2 pares de ollos simples, 1
par de antenas curtas e filiformes, 1 par de palpos gran_
des e inchados e 4 pares de cirros tentaculares longos e
flexibles,
-o primeiro anel, coa boca en posición ventral.
O corpo está formado por un número variable de aneis
(de 90 a 12O) e cada un leva ás beiras duas prolonga_
cións, os parápodos provistos de sedas e cirros.
O último anel ou pixidio é onde está o ano e remata en
dous cirros mais longos a xeito de rabo (cirros caudais).
DESCRTPC¡Óru ¡ rrl re R¡¡R:
APAMTO DIXESTIVO: formado por unha boca que leva
no interior unha trompa con fortes mandíbulas córneas
dentadas, esófago e intestino ó tongo de todo o corpo
que remata no ano, no último anel.
APARATO CIRCULATORIO: formado por dous grandes
vasos sanguíneos, un dorsal e outros ventral unidos en_
tre eles por vasos mais pequenos e moi ramificados en
capilares nas zonas dos parápodos (con función respira_
toria).
APARATO EXCRETOR: un par de nefridios en cada
anel en desembocan ó exterior en poros.
SISTEMA NERVIOSO: dous cordóns nerviosos ó longo
de todo o corpo, con gánglios en cada anel. A sensibii_
dade está concentrada nos ocelos (reacción á luz) e nos
palpos e sedas (tacto, sensibilidade química).
APAMTO REPRODUCTOR: non está diferenciado en
patpo
crflos
tentáculos
ollos
anets
parápodos
sedas
glándulas xenitáis. Na época da reproducción os aneis da última metade do corpo
énchense de células que ocupan todo o interior atrofiando ós outros órganos inter-
nos.

11. BIOLOXíA:
ALIMENTACIÓN: a base de algas
e pequenos animais e restos que
captura coas mandíbulas da
trompa remexendo e filtrando o
fango.
RESPIRACIÓru: a través da pel na
zona dos parápodos, moi rica en
capilares sanguíneos
RELACIÓN: a sensibilidade está
concentrada especialmente na
cabeza e nos cirros distribuidos
cirro tentacular
antena
palpo
células sexuais
gánglio
nefridio
poro
excretor
vaso sangur-
neo
gánglio
nervioso
tubo dixestivo
por todo o corpo. Desplázase con movementos ondulatorios do corpo por contrac-
cións musculares. Usa as sedas dos parápodos para nadar e moverse por enriba de
algas e pedras. Excava galerias de ata 30 cm. de profundidade no sustrato revesti-
das de mucus nas que se refuxia e asoma a cabeza ó exterior para comer.
REPRODUCCIÓN: son unisexuais. Na época da reproducción cámbia-
lles a cor da segunda metade do corpo (faise máis encarnada) e énche-
se de células reproductoras. Abandonan o fondo, nadan ata a superficie
e alí liberan os óvulos e espermatozoides. Dos ovos fecundados nacen
larvas trocóforas nadadoras que van sofrindo diversas transformacións
ata que aparecen os primeiros segmentos anelados, momento no que
baixan ó fondo e comenzan a vida adulta.
Tamén son capaces de rexenerar todo o corpo a partir dun ou varios
segmentos.
HÁaffRr:
Enterrado en sustrato fangoso dende o medio-litoral ata o infralitoral, especialmente
en augas tranquilas e incluso de baixa salinidade.
IMPORTANCIA:
É un elemento importante na limpeza e depuración dos fondos polo seu tipo de ali-
mentación. Forma parte da cadea alimenticia das aves limícolas. Úsase como cebo
para a pesca con liña.
Corpo formado por 60/200 segmentos con parápodos aplanados a
xeito de follas. Cabeza visible. Boca con trompa sin mandíbulas.
Mide de 5 a 15 cm. e a cor é verde viva ás veces con manchas
azuis ou negras.
Vive en fendas das pedras. Poñen os ovos apegados ás algas ou
pedras en sacos verdes xelatinosos.

12. clnnn+ú,ulDos
Familia de poliquetos sedentarios co corpo cilíndri-
co e afusado. A cabeza carece de apéndices. Un
dos segmentos anteriores presenta un feixe fila-
mentos tentaculares longos que utilizan para palpa-
lo sedimento e capta-las partículas de alimento. Os
parápados están divididos en dous e son longos e
filamentosos (fan a función de branquias). Hai dous
tipos, un mide ata 12 cm.de lonxitude e outro 20 cm.
viven nas zonas fangosas e debaixo das pedras da zona infralitoral
CAPITÉL¡DOS
corpo cilíndrico e fusiforme dividido en dúas zonas, a parte anterior
curta e engrosada e aposterior fina con pequenos parápodos e
branquias. A cabeza ten unha prolongación a xeito de trompa e a
boca ábrese ventralmente.
Aliméntanse comendo area e fango do que extraen materia orgáni-
ca e logo expulsan polo ano os restos do sedimento. vive enterrado
en zonas areoso-fangosas excavando galerías a medida que vai
comendo e desplazándose continuamente.
M!ÑocÓN / cAGÓN
Arenícola marina
Corpo cilíndrico afusado de 25 cm. de
Ionxitude aprox. de cor variable de amare-
la-verdosa a castaña.
O corpo está dividido en varias rexións
diferentes cos segmentos moi curtos, na
zona media leva os parápodos branquiais
moi ramificados e de cor encarnada. Na
cabeza non ten antenas nin palpos e ten
unha boca con trompa cuberta de papilas.
BIOLOXÍA¿ aliméntase inxerindo sedi-
mento do que selecciona a materia orgá-
nica, expulsando polo ano os restos de
area e fango filtrados. Son típicas as mo-
reas de area "cagadas" que deixan no
sedimento na boca das galerías.
Durante o proceso de reproducción os
individuos deixah xunto á superficie do fondo óvulos e espermatozoides que se fecundan
e dan lugar a larvas que permanecen xunto ó fondo e convértense en miñocaé xuver¡ís ó cabo
de3ou4meses.
HÁgllnt: en fondos areosos e fangosos da zona mediolitoral. Excava galerías en forma de U
que revisten de mucus para que non se derruben pola parte horizontai e unha das verticais.
Pola outra cae dentro area e fango que van inxerindo e expulsando polo outro ladp (aprox.
cada 40 minutos) e depositando en moreas.
E fundamental como orgaismo filtrador e depurador de sustratos fangosos.
galería:sección
10

13. nllAu DÁtl I DO §..{ M¡ ñó o-a s,,,,b a rn uri¡
Familia de poliquetos de corpo cilíndrico cunha trompa en ambos
extremos e parápodos pequenos. Miden ata 't5 cm. aprox. Enténa-
se na area oblicuamente coa cabeza para abaixo e vai inxerindo o
sedimento do que filtra partículas alimenticias e deposita os restos
na superficie. Vive en zonas areoso-fangosas do medio litoral.
Sátuilariá alieoláÉa
Corpo cilíndrico dividido en tres partes:
-a zona da cabeza leva tres aneis concéntricos de
quetas modificadas que forman un tapón para o tubo
onde vive e varios anéis máis con sedas,
-a zona abdominal composta por aproximadamente
30 segmentos con parápodos ben desenvolvidos
-azona terminal ou anal é fina e curta e sin parápo-
dos
Constúe tubos con grans de area orgaizados en
colonias que incrusta nas rochas, cunchas... den
de a franxa infralitoral ata zonas de maior fondura.
Pertenece á familia dos terebélidos.
O corpo é cilíndrico fusiforme e está dividido en dúas rexións.
A parte anterior leva unha cabeza reducida con ollos e seg-
mentos modificados con moitos tentáculos e branquias ramifi-
cadas de cor encamada. No abdome faise máis fino e os pa-
rápodos son moi reducidos. Mide ata 12 cm.
Fabrican un tubo membranoso cuberto de barro. Excava gale-
rías curvadas na area e fango dende a franxa infralitoral ata
máis fondura
L:znii íé e c ah ch,'i l_ég a
Semellante ó anterior. Pode medir ata 30 cm. de lonxitude.
O corpo está formado por 150 a 300 segmentos.
Construe un tubo con grans de area. Na parte superior so-
bresae cun aspecto desmañado característico semellando
unha pequena árbore seca de varios cenlímetros de altura.
Vive dende a zona mediolitoral ata fondos maiores.
colonia
s.p-
11

14. Sábé ',ñáU.ú,intá
Corpo de 100 a 600 segmentos que pode medir ata 25 cm.
de lonxitude dividido en dúas rexións:
-unha anterior cilíndrica e curta onde está a cabeza, moi
reducida provista dun par de palpos e dous grupos semicircu-
iares de branquias moi ramificadas e de cores variadas (o
que lle da uns aspecto moi chamativo cando están despre-
gadas), e varios segmentos con quetas.
-unha posterior ou abdominal, máis longa e aplanada.
Construe un tubo de consistencia apergaminada a base dun-
ha secreción que mestura con area e barro. Está entenado
oculto verticalmente no sustrato do que sobresae o estremo
do tubo.
Aliméntase das partículas que filtran as branquias . Éstas fan
unha selección por tamaños e separan as finas para construí-
lo tubo, os microorgaismos para alimentarse e as grosas
expúlsannas ó exterior. Vive en fondos de barro e area da
zona infralitoral.
'bóréális
:
T
Corpo cilíndrico. Na zona ante-
rior está a cabeza con dúas bran-
quias divididas cada unha en 4 / 5
filamentos e un opérculo calcáreo en forma de trompeta
con pequenos dentes que utiliza para pecha-lo tubo. Ten
de 21 a 35 segmentos con pequenas quetas. Elabora un
tubo calcáreo espiral con aspecio de caracol que incrus-
ta nas algas, rochas, cunchas de moluscos, caparazóns
de crustáceos, madeiras...e mide só 2 ou 3 mm. de
lonxitude. Aliméntase filtrando a auga cos filamentos
branquiais. Vive na zona mediolitoral e infralitoral.
ioruggié:a
Corpo de forma cilíndrica de ata 3 cm. de lonxitude
formado por arredor de 100 segmentos con quetas.
Na cabeza leva dúas branquias, cada unha con 15/20
filamentos unidos na base e un opérculo calcáreo
semellante a un cardo que utiliza para pecharse no
tubo. Elabora un tubo de cor branca, cilíndrico e xe-
ralmente doblado, ás veces en espiral que fixa ás
pedras, cunchas, cascos de barco...
Lírréus ruh¡ér
Miñoca do tipo dos nemertinos.
Corpo en forma de cinta, moi longo e fino (ata 16 cm.), sin segmentar. A
cabeza é lixeiramenta aplanada e leva dúas filas de 3 ou catro ollos. Ten
unha trompa característica que se abre a través da boca para capturar pe-
quenos animais. A cor é encamada-parda.
Vive debaixo das pedras en zonas de grava fangosa dende a zona medioli-
toral ata a infralitoral.
12

15. A:N:l MA:IS:.: CiOñ.:.::fiSlPiEetOiiirDnrr..V:e:RMES
Co nome de miñocas ou vermes coñécense numerosos animais que se carac-
terízan xeralmente por ser de tamaño reducido, te-lo corpo blando e alongado
e sin apéndices ou patas.
Dende o ponto de vista ciéntifico estes animais pertenecen a varios tipos
EXEMF OS C.EASE TIPO
TURBELARIOS PLATELMINTOS
corpo aplanado
sin ano
xeralmente de vida libre
NEMATODOS
corpo cilíndrico
POLIAUETOS:
-con sedas
* vida libre
* sedentarios
ANELIDOS:
-corpo segmentado
(exterior e interiormente)
-cabeza diferenciada
samesugas
miñocas de tena
OL¡GOQUETOS
sin sedas
NEMERTINOS
-corpo longo e acintado
PRIAPULOIDEOS
-Globosos, sin segmentar
-apéndices na cola
bonelia
EQUIUROIDEOS
-sin segmentar
-machos pequenos e pa-
rásitos da femia
SIPUNCULOIDEOS
-forma cilíndrica, sin seg-
mentar, ano na boca.
-trompa rodeada de tentá-
culos
13

16. DESCRIPCIÓN:
Animal de corpo blando formado por unha
base ou disco adherente en forma de ventosa,
unha columna cllíndrica e lisa de ata 7 cm. de
altura e 6 cm. de diámetro (cando está esten-
dida) cun orificio na parte superior, a boca,
rodeado dunha grupo de tentáculos (ata 200)
de aprox. 2 cm. de lonxitude e están dispostos
en 5/6 coroas.
A cor é variable: encarnada con manchas
azuis no pé e na beira do disco bucal cando
está pechada, ou verde.
Polo ectodermo (cuberta externa) presenta
vesiculas urticantes.
O aparato dixestivo está formada pola boca (que faitamén de ano e está pechada po
un forte músculo), un curto esófago e unha gran cavidade dixestiva (estómago) divi-
dida en compartimentos por uns tabiques verticais incompletos de número igual ós
tentáculos.
tentáculos
músculos
gónadas
Non ten aparato circulatorio nin
excretor e sistema nervioso é moi
simple.
As glándulas reproductoras está
situadas no interior dos tabiques
da cavidade dixestiva.
BIOLOX|A:
É carnívora, captura pequenos
peixes e crustaceos paralizándoos
coas células urticantes dos seus
tentáculos.
Vive fixada de xeito individual con-
tra a pedras e outros obxectos e
cando se sinte amenazada ou
queda en seco é capaz de retraerse considerablemente introducindo os tentáculos no
interior do corpo e mantendo pechado o músculo da boca. Pode soportar moitas ho-
ras en seco.
As femias reciben os espermatozoides na cavidade dixestiva e ali fecúndanse os
ovos e nacen as larvas que son expulsadas ó exterior pola boca cando están trans-
formada en pequena actinias xuvenís.
HÁerrRr:
Vive en fendas e ocos de fondos duros ou nas rochas soleadas dende o nivel da au-
ga ata uns 2 m. de fondura.
14

17. anem6niá,,,§ütÉáÚá
Formada por unha columna lisa de ata 10 cm.
de altura e xeralmente aplastada e 6 coroas de
ata 200 tentáculos longos que case non se re-
traen. A cor é gris, parda ou verde e os tentácu-
los adoitan ter as pontas púrpura.
Vive apegada ás rochas, algas e outros soportes
en zonas ben iluminadas ata 23 m. de fondura.
Calliactis parasitica
Ten unha columna coa base moi adherente,
de cor gis escura ou marrón con bandas craras
lonxitudinais de ata 10 cm. de altura e de 300
a 7OO tentáculos curtos de cor amarela traslú-
cida ou gris crara.
Vive en fondos areosos ou fangosos case
sempre apegada ás cunchas dos cangrexos
ermitáns, ás veces en grupos de dúas e ata
tres. Protexe ó cangrexo contra os inimigos e
beneficiase da comida que éste captura.
Cando o cangrexo cambia de cuncha traslada
tamén ás actinias ó novo emprazamento.
ESPECIES SEMELLANTES:
-Adamsia palliata: vive tamén asociada cos cangrexos ermitáns. O pé é aplastado e adaptado
á forma da cuncha á que envolve.
-Actinia plumosa (Metridium senile): cos tentáculos moi finos que lle dan aparencia de pru-
meiro. De cores variadas: rosa, laranxa, branca...
'Bunodactis berrucosa: ten varias fileiras de bultos a xeito de espullas de cores variadas.
RAMO, DO :MAR,,,/, §'§RGOñIA
Grupo de pólipos agrupados nunha colonia incrustados
por un tecido sostido por un esquelete central fixado
no fondo pola base mediante un estípite. A formación
ten estructura arbustiva moi ramificada nun só plano
de cor encamada-violeta de ata 30/40 cm. de altura.
Os pólipos son pequenos (6 mm.) e retráctiles, con
oito tentáculos ramificados.
Aliméntanse filtrando a auga e recollendo nos tentácu-
los as partículas alimenticias.
Pódense reproducii sexual ou asexualmente.
Despois de mortos consérvase a estructura coa cor
primitiva o que fai que se recolla para usos decorati-
VOS.
Semellantes a éstes son os corais e madréporas que teñen un esquelete duro calcáreo e po-
den formar grandes colonias, aínda que son máis propios de mares cálidos.
15

18. PRUMA EO MAR Pferoídes
Colonia carnosa composta por un pólipo fundador dividido en dúas par-
tes, un pedúnculo enterrado no substrato, de forma cónica e cor amarelo-
laranxa ou castaña crara e un eixo ou raquis aplanado e de cor branca-
gris, e que bota lateralmente pólipos secundarios dispostos a xeito de
abano. Pode medir arredor de 30 cm. de altura. Os pólipos son peque-
nos, brancos e de oito tentáculos.
Vive en fondos areosos ou areoso-fangosos dende 10 ata 300 m. de
profundidade.
XIrRE|-EIRA Chrysaor.a hysosce,lla
Formada por:
-Unha umbrela convexa de 10 a 30 cm. de diámetro
de cor amarela crara ou branco rosada transparente
con 16 liñas en forma de V dispostas radialmente. O
contorno está marcado por lóbulos e leva 24lentá-
culos fortes longos e extensibeis
-Un manubrio que sobresae debaixo da umbrela
onde está a boca rodeada de catro longos tentáculos
de cor máis viva.
BIOLOXíA: captura ás presas cos tentáculos bucais,
envólvea e transportaa á cavidade gástrica.
A reproducció é un proceso de altemacia de xenera-
cións:é hermafrodita. Primeiro aparecen individuos
masculinos, despois altérnanse masculinos e feme-
ninos (época na que é posible a autofecundación) e
cando se fan máis vellas só femininas. Os ovos fe-
cúndanse na cavidade gástrica e saen á auga como
larvas das que se desenvolven pólipos moi pequenos
de reproducción axesual. Éstes producen pólipos
novos por xemación e medusas por división.
HÁBITAT: vive libre nas augas (peláxica). No verán aparecen perto das costas.
Velella velella
Colonia de pólipos (hidrozoos) interconectados,
de vida libre que constitúen unha masa flotante
cunha estructura cómea de forma oval sobre a
que se eleva verticalmente unha peza a xeito de
vela e da que colgan os orgaísmos que a com-
poñen (un individuo devorador rodeado de ou-
tros con función reproductora).
O conxunto é de cor verde-azuada transparente
e mide anedor de 8 cm. de lonxitude.
BIOLOXÍA: atrapan cos tentáculos microorgaísmos e condúeennos á boca. Os individuos se-
xuais liberan pequenas medusas machos e femias na auga, éstas poñen os ovos Qos que sai-
rán larvas que darán lugar a novas colonias.
HÁBITAT: vida peláxica, acércase ás costas ocasionalmente anastada polo vento.
16

19. colonia de hidrozoos ou pólipos que medran xuntos coas cavidades
dixestivas interconectadas e cubertos pou unha capa incrustante pola
base. os pótipos mide, ata 1,5 cm. be artura e poden i"i niun"",
pardos ou encamados.
viven sobre cunchas da caracolas (xeralmente habitadas por can-
grexos ermitáns) e pedras da zona infralitoral.
colonia con forma de matorral sen ramificar composta de individuos
unidos entre sí (ata 7 cm. de altura).
Aliméntanse filtrando orgaísmos plantónicos. A reproducción é ase-
xual por xemadón. As xemas dispóñenese en acios que poden per_
manecer unidos ou desprenderse formando pequenas medusas de
vida libre que posteriormente evolucional de novo en pólipos que
forman colonias.
Vive sobre calquera tipo de soporte: pedras, cunchas, algas, cordas
das bateas, caparazón de moluscos e crustáceos... ata prófundidades considerables.
Colonia de pólipos comunicados
entre sí polas cavidades dixestivas e
protexidos por unha membrana quiti-
nosa transparente (perisarco) que se
ensancha anedor de cada individuo
para formar unha uma protectora en
forma de campá. Mide ata 4 cm. de
altura. Os pólipos están especializa-
dos en distintas funcións, uns captu-
ran ás presas cos tentáculos e dixí-
rennas e outros son reproductores.
Os pólipos portadores de células
reproductoras despréndense dos
soportes e forman pequenas medu-
sas microscópicas que nadan entre o
desenvolver unha nova colonia.
Vive enriba de algas e cunchas da zona me-
diolitoral inferior ata a infralitoral.
Enriba da obelia é frecuente atopar colonias
de Campan"ulina hinksi de 1 a 3 mm. de
altura (1) e s-obre ésta outra máis pequena, a
Hebella calcarata (2)
planton e lanzan á a19a. óvulos e espermatozoides que despois de fecundarse dan lugar a
unha larva nadadora. Esta ó cabo dun tempo cae ó fondo e fíxase para dar lugar a un póiípo e
1
17

20. GNIDARIOS' CEEENTERADOS
Grupo de animais diversos nos que podemos atopar dende exemplares microscópi-
cos ata xigantes como algunha medusas do Pacífico que poden medir ata 1 m. de
diámetro. Características xerais :
*Corpo blando cuberto de dúas membranas: unha exterior (ectodermo) e unha
interior que tapiza a cavidade dixestiva (endodermo) enfe as que hai unha sus-
tancia xelatinosa (mesoglea).
*Forma radiada ou disposta en ramificacións irregulares
*Cavidade dixestiva cunha sola abertura rodeada de tentáculos prensís con célu-
las urticantes
C!-ASIFICACION:
EXEMPLOS ORDE GLASE
W
ATECADOS
-pólipos sempre visibles, sin
cubrir pola cuberta externa
HIDROZOOS:
-pólipos interconectados por
extensións das cavidades
dixestivas
-a veces especialízanse en
diversas funcións
-cavidade dixestiva sin tabi-
ques
TECADOS:
-pólipos cubertos cunha "teca"
ou cuberta na que se poden
retraer
carabela portuguesa
SIFONOFOROS:
-Colonias flotantes
CONDROFOROS:
-colonias flotantes
ESCTFOZOOS (MEDUSAS):
-vida libre
-cavidade dixestiva con tabi-
ques
ACTINIAR¡OS
(ANÉMONAS DE MAR)
tentáculos sen ramificar
ANTOZOOS:
-pólipos fixos
-cavidade dixestiva dividida
con tabiques
W
GORGONACEOS
PENNATULACEOS
CORALIMORFOS
ALCIONACEOS
MADREPORARIOS
ESTOLONíFEROS
ANTIPATARIOS
(corais negros)
CERIANTIOS
ZOANTARIOS
18

21. PAN:,DE.GAIVOTA :.,,.,,.,' ,HalichOndiiá.ffik¡¿6ea
Colonia de animais de estructura moi simple. O corpo
está formado por unha cavidade única que ten varios
orificios por onde entra a auga, ostiolos (poros inha-
lantes) e un orificio por onde a expulsa ósculo (poro
exhalante). Contén ademáis unha frebas córneas que
lle serven de recheo e armazón. Non existen órganos
diferenciados e as células funcionan de xeito autóno-
mo. O conxunto semella unha costra plana e porosa
na que sobresaen uns conos cun burato terminal. A cor é variable
xeralmente verdosa.
A auga entra no corpo gracias á corrente que crea o movemento
dos cilios das células do interior e con ela o alimento que é captu-
rado e absorbido por éstas.
Rexenéranse a partir de fragmentos do corpo ou reprodúcense
sexualmente mediante óvulos e espermatozoides que se fecun-
dan na auga e dan lugar a unha larva nadadora que unha vez
fixada ó sustrato convértese na orixe dunha nova colonia.
Vive fixada ás rochas na zona intermareal (evitando a exposición
excesiva áluz) ou na infralitoral a pouca fondura.
Masa incrustante de ata 50 cm. de ancho,de cor alaranxa-
da, branda g rugosa. Vive fixada nos sustratos duros e ta-
mén nas algas. Soporta ben a sequedade e a baixa salini-
dade
Grántia'
Esponxa de ata 10 cm. de longo, de cor branca-gris con forma de
saco de paredes finas que en canto se saca da auga aplástase.
Vive en colonias nas fendas das pedras e colgadas das algas da
zona infralitoral co ósculo sempre en posición inferior.
FORIFE.RQ§, óü ESPONXAS
Características xerais:
*Corpo consisbnúe nunha cavidade simple ou ramificada cunha abertura exha-
lante principal (ósculo) , uns orificios inhalantes (ostiolos), e unha sustanc¡a que
lle serve de soporte formada por espículas (calcáreas, siliceas ou córneas)
*Sen órganos d¡Erenc¡ados
*Reprodución vexetativa ou sexual.
l9

22. Pequenos animais que forman colonias incrustadas
sobre algas, cunchas, rochas... a xeito de codia
con aspecto de encaixe.
O corpo está metido nunha cápsula caliza que ten
a parte dianteira membranosa e articulada cun
opéculo que permite a saída da boca e a coroa de
tentáculos que a rodean e o peche para protexer-
se. Na cavidade interna (celoma) está o tubo
dixestivo (formado por boca, esófago, estómago,
intestino e ano), os órganos xenitais e os músculos
que producen os movementos. Non ten estructuras
circulatorias nin excretoras.
BIOLOX|A:
Aliméntanse de partículas que obteñen filtrando a
auga cos tentáculos. A reprodución é alternante,
dos ovos fecundados nacen larvas libres que se
transforman e fixan e logo forman novas colonias
por.xemación.
nÁarrRr:
En augas pouco fondas da zona infralitoral,
xeralmente suxeto en golfos e bochos.
detalle de colonia
colonia nun mexilón
Colonia arbustiva de cor branca-marfil que forma estructuras de ata 10
cm. de alto, ramifcadas dicotomicamente en tódalas direccións.
O individuos son de forma oval.
Vive sobre sustratos duros e brandos dende os 20 ós 200 m. de fondu-
ra.
tentáculos
opérculo
membrana
tubo dixestivo
gónadas
músculo
Características xerais:
*Animais coloniais diminutos e sésiles que medran no interior dunha cápsula
ríxida (zoecio) que se pecha cun opérculo membranoso.
Corpo formado por unha cavidade pechada que alberga un tubo dixestivo com-
pleto e as gónadas e que remata nunha boca rodeada de tentáculos retráctiles.
*A reprodución pode ser asexual (por xemación) ou sexual, con individuos uni-
sexuais ou hermaftoditas . ,,
*Nalgúns'casos as colonias están formadas por individuos que se especializan
en diferentes funcións.
20

23. Animal con forma de saco con dous buratos próximos, o
máis alto para a entrada de auga e o máis baixo para a saí_
da, case transparente cunha lixeira cor branca-amarela. po_
de medir ata 15 cm. de altura O corpo está envolto nunha
cuberta (túnica) xelatinoso-coriácea segregada pola pel
(feita dunha sustancia semellante á celulosa). Ten unha forte
musculatura que o fai moi contráctil.
Na cavidade interna ten: un tubo dixestivo formado por un
sifón bucal, unha farinxe branquial (con función tamén respi-
ratoria) e un.intestino en U ; un corazón; un gánglio nervioso
e as gónadas. Non posúe órganos excretores especiais.
Na beira dos sifóns tén un receptores sensoriáis especialmen-
te sensibles á luz e outros cambios no ambente.
BIOLOXh: aliméntase filtrando a auga na farinxe coa axuda
dun mucus que segrega. A reproducción pode ser asexual,
por xemación (de ahí que formen colonias) ou sexual. Son
hermafroditas pero non hai autofecundación. Dos ovos fe-
cundados na auga nacen unhas larvas peláxicas que teñen
un cordón nervoso na zona da cola e que se atrofia ó facer_
se adultos e pasar a fixarse.
HÁgtTRt: dende pouca fondura ata os S00 m. fixado sobre
calquer a tipo de obxecto: pedras, sustrato, cordas das ba-
teas, cascos de barcos...
Animáis en forma de saco de ata 3 cm. de altura, transparente,
que forman colonias a xeito de acios. Os sifóns bucal e cloa_
cal están moi próximos.
Viven dende o nivel da baixamar ata os 50 m. de fondura so_
bre fondos de rochas ou apegados a boias e outros obxectos.
Os ovos fecúndanse e desenvólvense dentro do corpo. Cando
a larva se fixa e forma un novo individuo éste reprodúcese por
xemación e funda unha nova colonia.
Animal de vida autónoma, co corpo en forma de saco Goa su-
perficie grosa e chea de protuberancias que pode medir ala 14
cm. de altura. A cor é castaña , máis crara ó aumenta-la fondu_
ra. O sifón cloacal é máis longo e estreito que o bucal.
Vive dende 20 a 100 m. de profundidade fixado nas pedras,
sobre fondos fangosos, nas cordas das bateas...
sifón bucal
farinxe

24. scñíosséii
lndividuos coloniais (zooides de ata 20 mm.) dis-
postos en grupos característicos en forma de es-
trela aplanada que pode conter de 3 a máis de 12
e que están rodeados dunha túnica común forma-
da por unha sustancia xelatinosa transparente.
Están agrupados anedor dun espacio cloacal
común. A cor pode ser amarela, laranxa, verde, morada, azul...
Viven sobre pedras, partes planas de algas, pilares, cascos de barcos... En augas pouco pro-
fundas as colonias son pequenas e planas. A grandes profundidades (ata 600 m.) pode formar
masas de varios metros de espesor rodeando incluso os obxectos sobre os que se establece.
As ascidias (xeralmente chamadas mexóns porque ó apretalas expulsan polo sifón a
auga que levan na cavidade interna) son un grupo de animais que aínda que teñen
apariencia moi inferior están situados na escala biolóxica no tipo dos cordados ó igual
que os vertebrados por ter en común con eles o poseer un cordón nervioso dorsal.
Caracteristicas xerais:
*Corpo blando envolto nunha cuberta (túnica) xelatinoso-coriácea
*Cavidade interna ampla con dous orificios para entrada e saída de auga (sifóns
bucale cloaca!) próximos ente sí e separados da zona de fixación.
*Aparato dixestivo completo
*En estado larvario teñen un cordón nervioso dorsal reducido á zona da cota
(urocordados)
*Reprodución sexual (son hermafroditas) dando lugar a larvas libres, ou asexual,
formando novos individuos por xemación que dan lugar a colonias.
TIPO: GORDADOS
Animáis que teñen en común o poseer un cordón nervioso dorsal oco e único.
CLAS¡FICACIÓN:
EXEMPLOS CLASES SUBT¡PO
anfioxo
CEFALOCORDADOS:
-cordón nervioso ó longo de
todo o corpo (pisciformes)
salpas TALIACEOS
-adultos de vida libre
UROCORDADOS
-cordón nervioso só
final do corpo
parte
(tu
ASCIDIACEOS
-vida libre só nas larvas
PEIXES, ANFIBIOS, REPTIS,
AVES E MAMíFEROS
VERTEBRADOS
-columna vertebral composta
de unidades articuladas
22

25. Ademáis dos tratados nestes traballos existen multitude
ocasionalmente son capturados ou chegan ás costas.
unha atención especialás tartarugas e ós mamiferos.
de animais mariños qué só
De entre todos adicámoslle
TARTARUGAS MARIÑAS
CiáSá; n'rPilS
Animais grandes co corpo pechado nun cacho oval e
aplastado dorso-ventratmente con dous furados, polo
dianteiro saen a cabeza cónica con peteiro e dúas patas
transformadas en longas aletas, polo traseiro outras
dúas patas máis curtas, tamén transformadas en aletas,
e o rabo.
Son habitantes de zonas de augas máis temperadas
que chegan ás nosas costas arrastados polas correntes
mariñas.
As máis habituais son:
TARTARUGA DE COIRO 'D9.rn,óé h é;lp é oría ééá
Moi grande (pode chegar a2 m. de lonxitude e pesar 500 kg.), ten a
cuncha cuberta de pel, lisa, de cor gris.negra, na que destaean 5/7
cristas lonxitudi nais.
TARTARUGA...BOBA ; :, : r,:, . r :r:,,
'
¡,,:r, r,ca¡iéttaté¿licttá
Mide ata 1 m. de lonxitude e,uns 140 kg. de peso. Ten a cuncha
con placas cristadas nos xóvenes, nos adultos só a fileira central, e
a beira aserrada.
23

26. C/ase.' MAMíFEROS
Animais de corpo afusado con aparencia de peixe do
que os distingue -ademáis do feito de seren mamífe-
ros- a pel sen escamas, a falta de opérculos bran-
quiais, o número das aletas (só teñen as pectorais e
unha dorsal, sen radios) e a posición da caudal
(horizontal).
E frecuente velos dende a costa en determinadas épo-
cas, de paso ou alimentándose .
Os máis comúns son:
CALDEIRON COMUN Globicephala melaena
Grande (4 a 8 m.) de cor negra cunha mancha crara
característica na parte inferior. Cabeza globosa e case
sen fuciño.
ARROAZ REAL Tursiops truncatus
Mide entre 2 e 4 m., de cor gris, máis escuro no lombo e
case branco no abdome. Ten o fuciño estreito.
GOLFINO COMUN Delphinus
?'l
¿ts
-_
l'-
=--=:
.1- rá-^ 's.----
Mide de 1,5 a 2,5 m.de cor negra polo lombo, gris polos
costados e branca polo abdome (formando un debuxo ca-
racterístico). É a especie que se observa máis frecuente-
mente.
GOLFINO RISCAEO Sfenella coeruteoatba
Moi semellante ó anterior pero co fuciño máis curto e groso
e o debuxo diferente. Mide de 2 a 2,5 m.
TONIÑA Phocoena phocoena
Pequena, case nunca chega ós 2 m., escura polo lombo e crara polo
abdome. Sen fuciño e cos dentes planos.
24

27. BIBLIOGRAFIA:
"Aguirre, Ma Pilar de: "Guía del mariscadof', Ed. Plan Marisqueiro de Galicia. Vigo 1.973
"Caamaño Rivas, Víctor M,: "Flora e fauna da Enseada do Umia O Grove. Candea.
Cambados 1.991
"Campbell, C,: "Guía de eampo de la flora y fauna de las costas de España y Europa".
Omega,
Barcelona 1.979
"Consellería de Pesea, Marisqueo e Aeuicultura: Cadernos: "O ourizo de maf'
*Fechter e outros: "Fauna e flora de las costas". Colección Guías Natureza. Blume.
Barcelona 1.992
"Garms, Harry e outros: "Plantas y animales de España y Europa". Eunsa. Pamplona 1.977
*Jiménez Aleixandre, Ma Pilar: "lnvestigando la orilla del maf'. Teide. barcelona 1.986
*Penas Patiño, J.Manuel / Piñeiro Seage, Antonio : 'Oetáceos, foeas e tartarugas madñas das
costas ibéricas", Consellería de Pesca" Santiago 1.989
nRamonell, Rosa: "Guía dos mariscos de Galicia". Galaxia, Vigo 1.965
"Surallon, Su e outros: "La senda de la naturaleza, costas y playas". S.M. Madrid 1,981
*Varios: "Historia Natural", lstituto Gallach. Ocáano. Barcelona 1.983
"Varios: Enciclopediia "La vida de los animales". Planeta. Barcelona 1.971
*Villeneuve, F. e outros: "Las ciencias naturales". Muntaner y Simón, Barcelona 1.977

28. Esta publlcación está subvencionada pola Consellerla de Posca, Marlsqueo e Aculcultura