animal

1. 1
B GIÁO D C VÀ ĐÀO T O
TRƯ NG Đ I H C NÔNG NGHI P HÀ N I
PGS.TS. PH M NG C TH CH (ch biên)
TS. CHU Đ C TH NG
gi¸o tr×nh
ChÈn ®o¸n vµ néi khoa thó y
NHÀ XU T B N NÔNG NGHI P
HÀ N I - 2009

2. 2

3. 3
L I NÓI Đ U
Quán tri t ch trương, ngh quy t c a Đ ng và Nhà nư c, nh n th c đúng đ n v
t m quan tr ng c a chương trình, giáo trình đ i v i vi c nâng cao ch t lư ng đào t o:
“Phát tri n giáo d c và đào t o là m t trong nh ng đ ng l c quan tr ng thúc đ y s
nghi p công nghi p hoá, hi n đ i hoá là đi u ki n đ phát tri n ngu n l c con ngư i -
y u t cơ b n đ phát tri n xã h i, tăng trư ng kinh t nhanh và b n v ng”, trên cơ s
chương trình khung c a B Giáo d c và đào t o ban hành và nh ng kinh nghi m rút ra
t th c t đào t o, B Giáo d c và đào t o đã ch đ o các trư ng đ i h c t ch c biên
so n chương trình, giáo trình m t cách khoa h c, h th ng và c p nh p nh ng ki n
th c th c ti n phù h p v i đ i tư ng sinh viên các trư ng đ i h c.
Môn Ch n đoán b nh và B nh n i khoa Thú y trong chương trình đào t o k sư
Chăn nuôi - Thú y đư c đ t vào sau các môn khoa h c cơ b n - giai đo n đào t o
chuyên ngành, nh m ph c v đông đ o sinh viên các trư ng đ i h c, cao đ ng, trung
h c chuyên nghi p chuyên ngành Chăn nuôi - Thú y nh ng k năng v cơ s ngh
nghi p: như cách ti p c n và c đ nh gia súc đ khám b nh, nh ng phương pháp ch n
đoán và các bi n pháp phòng tr b nh cho gia súc.
Giáo trình g m 2 ph n:
Ph n th nh t. Ch n đoán b nh thú y: trang b cho sinh viên thành th o các
phương pháp ch n đoán lâm sàng và các xét nghi m đơn gi n; đ ng th i gi i thi u các
k thu t ch n đoán m i như: phương pháp X - quang, n i soi, siêu âm, sinh thi t,...
Ph n th hai. B nh n i khoa thú y: cung c p đ y đ toàn di n cho sinh viên
nh ng ki n th c cơ b n nh t, c n thi t nh t trong công tác đi u tr , m i sinh viên c n
v n d ng nh ng ki n th c đó m t cách khéo léo, h p lý, phù h p v i hoàn c nh c th ,
con b nh c th đ đ t đư c hi u qu đi u tr t t nh t, an toàn nh t.
Tham gia biên so n g m có:

4. 4
Ph n th nh t: Ch n đoán b nh Thú y
Chương 1, 2: PGS.TS. Ph m Ng c Th ch
Chương 3: TS. Chu Đ c Th ng, PGS.TS. Ph m Ng c Th ch
Ph n th hai: B nh n i khoa Thú y
Chương 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10: PGS.TS. Ph m Ng c Th ch
Do th i gian có h n nên cu n giáo trình không th tránh kh i nh ng thi u sót,
chúng tôi mong nh n đư c s góp ý c a đ ng nghi p và b n đ c đ l n xu t b n sau
đư c t t hơn.
Xin chân thành cám ơn.
PGS.TS. Ph m Ng c Th ch

5. 5
Ph n th nh t
CH N ĐOÁN LÂM SÀNG THÚ Y
Chương 1
Đ I CƯƠNG V CH N ĐOÁN B NH
Tóm t t n i dung: nêu rõ m t s khái ni m v ch n đoán, các phương pháp ch n
đoán b nh trong thú y.
M c tiêu: giúp cho sinh viên chuyên ngành Chăn nuôi - Thú y có nh ng ki n th c
cơ b n trong khám b nh cũng như các thu t ng chuyên ngành thư ng dùng.
1.1. KHÁI NI M V CH N ĐOÁN VÀ PHÂN LO I CH N ĐOÁN
1.1.1. Khái ni m ch n đoán
Ch n đoán là phán đoán qua vi c phát hi n, ki m tra, phân tích, t ng h p các tri u
ch ng đ đưa ra k t lu n ch n đoán v b nh gì và m c đ m c b nh.
M t ch n đoán đ y đ và chính xác c n ph i làm rõ đư c các n i dung sau:
- V trí b nh trong cơ th
- Tính ch t c a b nh
- Hình th c và m c đ c a nh ng r i lo n trong cơ th b nh
- Nguyên nhân gây b nh
Tuy nhiên, m t quá trình b nh di n ra trong cơ th thư ng ph c t p, ch n đoán dù
có t m đ n đâu cũng khó phát hi n h t nh ng thay đ i c a các quá trình đó và tr l i
đư c đ y đ các n i dung trên. Ch n đoán lâm sàng càng c n th n, t m d a trên nhi u
m t thì càng chính xác.
Chú ý:
- K t lu n ch n đoán có th thay đ i theo quá trình b nh.
- Gia súc có nhi u lo i, đ c đi m sinh lý và các bi u hi n b nh lý chúng cũng r t
khác nhau. Ph i c g ng hi u rõ và n m đư c các đ c đi m sinh lý, các bi u hi n b nh
lý c a t ng lo i gia súc, v n d ng thành th o các phương pháp ch n đoán thích h p đ
rút ra m t k t lu n chính xác cho ch n đoán.

6. 6
1.1.2. Phân lo i ch n đoán
a. Phân lo i theo phương pháp ch n đoán
Theo phương pháp ngư i ta chia ch n đoán ra thành:
- Ch n đoán tr c ti p: Đây là phương pháp ch n đoán d a vào các tri u ch ng ch
y u. Bi n pháp này ch th c hi n hi u qu khi con v t b nh bi u hi n các tri u ch ng
đ c trưng, đi n hình.
Ví d : Căn c vào các tri u ch ng c a trâu bò như lõm hông bên trái căng ph ng,
gõ vào th y âm tr ng, con v t đau b ng, b n ch n khó ch u,…đ k t lu n con v t b
chư ng hơi d c .
- Ch n đoán phân bi t: Đây là bi n pháp t ng h p t t c các tri u ch ng mà con v t
b nh bi u hi n, sau đó phân tích, so sánh, liên h v i các b nh liên quan, dùng phương
pháp lo i tr d n nh ng b nh có nh ng đi m không phù h p, cu i cùng còn l i m t
b nh có nhi u kh năng mà b nh súc c n ch n đoán m c ph i.
- Ch n đoán theo dõi: Trong m t s trư ng h p con v t b nh không bi u hi n các
tri u ch ng đi n hình, do v y ta không th đưa ra đư c k t lu n ch n đoán sau khi khám
mà ph i ti p t c theo dõi đ phát hi n thêm nh ng tri u ch ng m i; thu th p thêm cơ s ,
căn c đ k t lu n ch n đoán.
- Ch n đoán d a vào k t qu đi u tr : Nhi u trư ng h p con v t có tri u ch ng lâm
sàng, mà tri u ch ng này l i có hai hay nhi u b nh khác nhau, khi khám ta r t khó k t
lu n là b nh nào. Khi đó ta dùng phác đ đi u tr m t trong các b nh đó và căn c vào
k t qu đi u tr đ đưa ra k t lu n ch n đoán.
b. Phân lo i theo th i gian ch n đoán
Theo th i gian ch n đoán đư c chia làm các lo i sau:
- Ch n đoán s m: là đưa ra đư c các k t lu n ch n đoán ngay th i kì đ u c a
b nh. Ch n đoán s m mang l i hi u qu cao trong phòng và tr b nh.
- Ch n đoán mu n: là các k t lu n ch n đoán đư c đưa ra vào th i kì cu i b nh,
th m chí khi gia súc ch t m khám m i ch n đoán đư c b nh.
c. Phân lo i theo m c đ chính xác
Theo m c đ chính xác, ch n đoán đư c phân ra làm các lo i sau:
- Ch n đoán sơ b : là vi c đưa ra các k t lu n ch n đoán ngay sau khi khám b nh đ
làm cơ s cho đi u tr . Ch n đoán sơ b đưa ra các k t lu n chưa đư c chính xác, do
v y c n ti p t c theo dõi con v t b nh đ đưa ra các k t lu n ch n đoán chính xác hơn.
- Ch n đoán cu i cùng: là vi c đưa ra các k t lu n ch n đoán sau khi đã khám kĩ và
căn c vào tri u ch ng đ c trưng, sau m t th i gian theo dõi c n thi t, căn c vào k t
qu đi u tr .

7. 7
- Ch n đoán nghi v n: Đây là bi n pháp thư ng g p trong lâm sàng thú y, khi th y
m t ca b nh không có tri u ch ng đ c trưng, đi n hình, khi đó thư ng đưa ra các k t
lu n nghi v n v b nh đ làm cơ s cho đi u tr . K t lu n nghi v n c n đư c ki m
nghi m thông qua vi c theo dõi b nh súc và k t qu đi u tr .
1.2. KHÁI NI M V TRI U CH NG VÀ PHÂN LO I TRI U CH NG
1.2.1. Khái ni m tri u ch ng
Tri u ch ng là nh ng r i lo n b nh lý do nguyên nhân b nh gây ra như nh ng bi u
hi n khác thư ng v cơ năng (tăng nh p tim, tăng huy t áp,…) và nh ng bi u hi n b nh
lý ( viêm, v t loét,…).
Tri u ch ng xu t hi n khi nguyên nhân gây b nh đ s c làm r i lo n s ho t đ ng
bình thư ng c a cơ th .
Nhi m v r t quan tr ng c a ch n đoán là phát hi n tri u ch ng c a b nh. Khi con
v t m c b nh có th bi u hi n r t nhi u các tri u ch ng khác nhau, m i tri u ch ng có
m t giá tr ch n đoán nh t đ nh.
1.2.2. Phân lo i tri u ch ng
a. Phân lo i theo ph m vi bi u hi n
- Tri u ch ng c c b : là nh ng r i
lo n b nh lý xu t hi n m t b ph n hay
m t khí quan nào đó c a con v t b nh.
Ví d : Khi con v t b đau m t: m t có
bi u hi n sưng đ , ch y nư c m t, n u
n ng ch y m , m t sưng húp, con v t
không nhìn th y đư c (hình 1.1).
- Tri u ch ng toàn thân: là nh ng r i
lo n b nh lý xu t hi n do các ph n ng trên toàn b cơ th đ i v i m t nguyên nhân gây
b nh.
Ví d : Con v t có bi u hi n m t m i, rũ, b ăn, s t, r i lo n tu n hoàn. Như v y,
tri u ch ng toàn thân nói lên tình tr ng cơ th .
b. Phân lo i theo giá tr ch n đoán
- Tri u ch ng đ c thù: là tri u ch ng đ c trưng ch có m t b nh nào đó, khi g p
tri u ch ng y thì ch n đoán ngay đư c b nh đó. Tri u ch ng đ c thù ch có m t s
b nh, không ph i b nh nào cũng có tri u ch ng này.
Ví d : Các d u đ có hình: vuông, tròn, đa giác,… trên da c a l n trong b nh
Đóng d u l n là tri u ch ng đ c thù (hình 1.2)
Hình 1.1. Ng a đau m t

8. 8
- Tri u ch ng ch y u và tri u ch ng
th y u:
Khi con v t b b nh nào đó có th có
nhi u tri u ch ng. Trong đó, m t s tri u
ch ng thư ng g p ho c đ c trưng trong
b nh đó, nh ng tri u ch ng này g i là
tri u ch ng ch y u (có nhi u ý nghĩa
trong ch n đoán b nh). M t s tri u ch ng
khác ít g p ho c không đ c trưng g i là
tri u ch ng th y u (ít có ý nghĩa ch n
đoán).
Ví d : Khi con v t b b nh đư ng hô h p thư ng có các tri u ch ng ch y u là ho,
khó th ,... có th có các tri u ch ng th y u: r i lo n tiêu hóa, m t m i, b ăn,…
- Tri u ch ng đi n hình và tri u ch ng không đi n hình:
Tri u ch ng đi n hình là nh ng tri u ch ng ph n ánh quá trình phát tri n đi n hình
c a b nh. Qua tri u ch ng đi n hình ngư i ta xác đ nh đư c giai đo n ti n tri n c a b nh.
Ví d : Quá trình phát tri n c a b nh thùy ph viêm thư ng có ba giai đo n (xung
huy t gan hóa, tiêu tan), tương ng v i ba giai đo n này khi ta khám b ng cách gõ vào
vùng ph i c a con v t phát ra các âm như sau: âm bùng hơi, âm đ c.
Nhi u b nh có nh ng tri u ch ng không hoàn toàn theo quy lu t phát tri n thư ng
th y c a b nh, nh ng tri u ch ng như v y g i là tri u ch ng không đi n hình.
- Tri u ch ng c đ nh và tri u ch ng ng u nhiên: Tri u ch ng c đ nh là tri u tr ng
thư ng có trong m t s b nh. Tri u ch ng ng u nhiên là tri u ch ng có lúc xu t hi n,
có lúc không trong m t b nh nào đó.
Ví d : Âm ran trong m t s b nh như: viêm ph qu n ph i, thùy ph viêm, viêm
ph i ho i thư và hóa m ,... là tri u ch ng c đ nh.
Trong b nh viêm d dày cata m n tính con v t đôi khi có tri u ch ng th n kinh (run
r y ho c co gi t), đó là tri u ch ng ng u nhiên.
- Tri u ch ng trư ng di n và tri u ch ng nh t th i: Tri u ch ng trư ng di n là tri u
ch ng xu t hi n trong su t quá trình b nh. Tri u tr ng nh t th i ch xu t hi n trong m t
giai đo n ti n tri n c a b nh.
Ví d : Trong b nh viêm ph qu n ph i, con v t ho su t quá trình b nh, lúc đ u là
ho khan và ng n, con v t có c m giác đau. Sau đó ti ng ho ư t và kéo dài, con v t b t
đau. Như v y, ho là tri u ch ng trư ng di n trong b nh này. Khi nghe vùng ph i, lúc
đ u th y âm ran ư t sau th y âm vò tóc, như v y âm ran là tri u ch ng nh t th i.
- H i ch ng: là tri u ch ng chung cho nhi u b nh, thư ng g m nhi u tri u ch ng
xu t hi n ch ng lên nhau.
Hình 1.2. D u son trên da l n b nh b nh

9. 9
Ví d : H i ch ng hoàng đ n, h i ch ng tiêu ch y, h i ch ng đau b ng ng a, h i
ch ng ure huy t,…
1.3. KHÁI NI M V TIÊN LƯ NG VÀ PHÂN LO I TIÊN LƯ NG
1.3.1. Khái ni m tiên lư ng
Tiên lư ng là vi c ngư i khám đưa ra các d ki n v th i gian kéo dài c a b nh,
các b nh k phát có th x y ra, kh năng cu i cùng c a b nh,... sau khi đã khám b nh kĩ
lư ng và n m ch c tình hình b nh. Ch n đoán b nh là k t lu n c a hi n t i, còn tiên
lư ng là đưa ra các d ki n trong tương lai.
Tiên lư ng là m t công vi c ph c t p, đòi h i ph i có s suy xét nhi u m t. Tiên
lư ng không ch đánh giá v t b nh s ng hay ch t, kh i hay không kh i mà còn ph i tính
đ n t n kém bao nhiêu, có kinh t hay không,... Do v y, tiên lư ng r t có ý nghĩa trong
đi u tr lâm sàng thú y. Đ đánh giá tiên lư ng đư c t t, ngư i bác sĩ thú y ph i v ng v
chuyên môn, giàu kinh nghi m công tác và am hi u v ki n th c kinh t , xã h i.
1.3.2. Phân lo i tiên lư ng
Tiên lư ng t t: B nh súc có kh năng kh i b nh, khôi ph c đư c s c kh e, khôi
ph c đư c kh năng s n xu t và v n gi đư c giá tr kinh t .
Tiên lư ng không t t: B nh súc ch t ho c không có kh năng kh i b nh hoàn toàn,
m t kh năng s n xu t ho c m t năng l c làm vi c. N u đi u tr kh i cũng m t nhi u
th i gian và tiêu t n nhi u ti n c a.
Tiên lư ng nghi ng : là trư ng h p b nh súc có bi u hi n b nh ph c t p, tri u
ch ng không đi n hình, không đ cơ s đ đưa ra đánh giá tiên lư ng v b nh. Tuy
nhiên, m t s trư ng h p c n có k t lu n tiên lư ng đ có bi n pháp x lí ti p, nhưng
k t lu n đó không ch n ch n, đó là tiên lư ng nghi ng .
1.4. PHƯƠNG PHÁP G N VÀ C Đ NH GIA SÚC
1.4.1. Phương pháp g n gia súc
Đ đ m b o an toàn cho ngư i và gia súc, khi khám b nh và tr b nh cho gia súc
ph i bi t cách g n gia súc.
Trư c khi ti p xúc v i gia súc c n ph i h i kĩ ch gia súc đ bi t đư c tính tình c a
con v t như con v t có hay c n, hay đá không?,... Ngư i khám khi g n gia súc ph i có
thái đ i ôn hòa, bình tĩnh, đ ng tác nh nhàng, d t khoát, không nên có nh ng đ ng tác
thô b o làm cho gia súc s s t, ph n ng m nh.
Đ i v i trâu bò và ng a: Đ ti p c n, ngư i khám nên đ ng trư c gia súc, cách
kho ng 1m, r i t t ti n l i g n, m t tay c m dây cương (ng a) ho c dây mũi (trâu bò),
tay kia xoa ho c v nh nhàng vào con v t đ làm quen.

10. 10
Đ i v i chó: Đ ti p c n, ngư i khám nên bi t tên con v t và dùng th c ăn.
Đ i v i l n: nên dùng th c ăn đ ti p c n.
1.4.2. Phương pháp c đ nh gia súc
a. Ý nghĩa c a vi c c đ nh gia súc
Đ ti n hành t t các thao tác: tiêm, l y máu, băng bó v t thương, làm các ph u
thu t ngo i khoa như m d c , thi n trâu bò đ c,... ho c cho chúng u ng thu c, ngư i
cán b thú y thư ng ph i b t gi và c đ nh chúng (trâu, bò, l n,…). Hi u qu c a các
công vi c trên ph thu c r t l n vào khâu c đ nh gia súc.
b. Các khâu chu n b đ c đ nh gia súc
Ki m tra k các d ng c dùng đ c đ nh như dây th ng, gióng gia súc,... xem có đ
và ch c ch n không?
Ph i bi t sơ qua v tính tình con v t trư c khi ti p xúc.
Ph i làm quen gia súc, thao tác nhanh nh n, d t khoát, tránh nh ng đ ng tác quá
thô b o làm cho gia súc s hãi ho c ph n ng m nh d n đ n khó khăn cho vi c c đ nh
chúng.
c. M t s phương pháp c đ nh gia súc
* Đ i v i trâu bò
- Phương pháp k p c :
Ch n 2 đo n tre ho c 2
đo n cây ch c ch n, chôn
xu ng đ t chéo nhau. Phía
trên bu c l i t o ra m t khe
v a đ cho trâu, bò chui qua
(cũng có th l i d ng nh ng
cây có 2 ch phù h p đ c
đ nh). Khi c đ nh trâu, bò thít
ch t 2 dây 2 nút A, B. Có
m t ngư i gi th ng mũi
(hình 1.3).
- Phương pháp c t c đ nh và bu c s ng hình s 8
Ch n m t g c cây t nhiên ho c chôn m t c t g ch c ch n. Ghì trán trâu, bò vào
sát c t và bu c s ng vào c t theo hình s 8, thít ch t s ng vào c t. C n có m t ngư i
gi mũi trâu và đ u dây th ng s 8 đ trâu đ ng yên khi tiêm ho c th c hi n các th
thu t khác (hình 1.4)
- Phương pháp c đ nh đ ng (C đ nh trâu bò trong giá 4 tr )
Hình 1.3. K p c và 2 nút dây th t

11. 11
Hình 1.4. C t hình s 8 s ng trâu
vào c t ho c g c cây
Hình 1.5. Gi trâu bò đ c
trong giá b n tr đ thi n
Ph n đ u và ph n c đư c k p và bu c ch t (hình 1.5) đ gia súc ch đ ng t i ch ,
không ti n lên, cũng không lùi l i đư c. Hai chân sau dùng th ng bu c theo hình s 8.
Ph n ng c và b ng dùng dây th ng ch c bu c đ vào gióng. Không cho gia súc n m
xu ng đ d dàng th c hi n ph u thu t ho c khám b nh.
- Phương pháp v t trâu bò
Trong m t s ph u thu t
ngo i khoa b t bu c ph i v t
ngã trâu, bò đ c đ nh chúng.
Có nhi u phương pháp v t
trâu bò nhưng thư ng dùng
phương pháp sau:
Chu n b bu c: L y m t
dây th ng th t ch c ch n dài 5
- 6m. M t đ u th ng bu c c
đ nh vào hai s ng gia súc,
ph n còn l i cu n l n lư t làm
2 vòng (hình dư i). M t vòng
sau nách và m t vòng trư c đùi gia súc. Đo n còn l i kéo th ng d c theo thân gia súc.
V t gia súc: Ti n hành theo trình t sau: M t ngư i kho m nh gi 2 s ng đ b
đ u con v t ngư c theo chi u đ nh cho con v t ngã. Hai ho c ba ngư i kéo đo n dây
th ng còn l i theo chi u d c thân gia súc (hình 1.6).
Chú ý:
- Ph i có s th ng nh t gi a ngư i b đ u gia súc và nh ng ngư i kéo th ng phía
sau. Trư c khi v t ph i ki m tra m t đ t không g gh , không có g ch đá và không nên
cho gia súc này ăn quá no.
Hình 1.6. Phương pháp v t bò đ c đ nh

12. 12
- Khi con v t n m xu ng ph i có ngư i đè ch t đ u và ghìm s ng con v t xu ng sát
đ t. L y dây th ng khác bu c hai chân sau và hai chân trư c c a trâu bò ch m l i v i
nhau. Dây th ng ph i bu c sao cho khi không c n dùng n a, c i ra m t cách d dàng
nhanh chóng.
* Đ i v i bê nghé: Ngư i ta thư ng túm chân v t n m, đè c đ c đ nh chúng
Hình 1.7. C đ nh nghé (túm chân v t n m)
* Đ i v i dê c u: Đ c đ nh, ngư i ta thư ng đ ng d c theo chi u con v t, hai
chân k p vào hai thành b ng, hai tay n m ch t s ng con v t.
Hình 1.8. Phương pháp c đ nh dê Hình 1.9A. Phương pháp c đ nh l n
* C đ nh l n:
- Đ i v i l n l n: L n đư c c đ nh b ng cách l ng m t thòng l ng vào hàm trên,
sau đó l ng ti p thòng l ng th 2 quanh mõm đ gi cho hàm c a nó đóng l i.
- Đ i v i l n con: Ngư i ta thư ng dùng phương pháp túm chân l n k p gi a hai
đùi đ c đ nh l n con (hình 1.10)

13. 13
Hình 1.9B. Phương pháp c đ nh l n l n Hình 1.10. Phương pháp c đ nh l n
con (túm chân l n k p gi a hai đùi)
* C đ nh chó:
Ngư i ta thư ng dùng phương pháp đeo r mõm ho c bu c mõm chó.
- Phương pháp bu c mõm chó: Đ u tiên ph i đeo r mõm ho c b c m m chó, sau
đó dùng dây v i cho vào m m, phía trong răng nanh, r i bu c hàm dư i l i, vòng dây
bu c lên hàm trên, cu i cùng th t nút l i phía sau c (hình 1.11)
- Phương pháp đeo r mõm chó:
Hình 1.11A. Phương pháp bu c mõm chó Hình 1.11B. Phương pháp đeo
r mõm chó
* C đ nh gà
- Đ i v i gà l n: Dùng bàn tay trái lu n xu ng dư i lư n r i nh c gà ra kh i
chu ng. Ho c dùng tay ph i túm l y 2 chân gà nh c ra kh i l ng. Sau đó đ t gà xu ng,
tay ph i c đ nh 2 chân gà. Tay trái nh nhàng m cánh gà ra đ ngư i th 2 làm các
thao tác (tiêm, ch ng vacxin).

14. 14
- Đ i v i gà con: Đ t gà con trong lòng bàn tay trái, dùng ngón tr và ngón cái c
đ nh c gà đ đ u gà hư ng lên trên cho ti n vi c nh thu c vào m t, mũi gà ho c cho
gà u ng thu c.
1.5. CÁC PHƯƠNG PHÁP KHÁM B NH
Đ khám b nh cho gia súc có r t nhi u các phương pháp khác nhau. Các phương
pháp khám b nh cho gia súc đư c chia làm hai nhóm g m: các phương pháp khám cơ
b n: nhìn, s , n n, gõ, nghe và các phương pháp khám b nh đ c bi t (xét nghi m, X -
quang, siêu âm, n i soi,... )
Ph n l n tri u ch ng đư c phát hi n nh các phương pháp khám cơ b n. Tuy nhiên
khi m c b nh con v t còn có nh ng bi u hi n phi lâm sàng, nh ng bi u hi n này ch có
th phát đư c nh các phương pháp khám đ c bi t như đã nêu trên.
1.5.1. Các phương pháp khám cơ b n
a. Phương pháp quan sát (nhìn)
Đây là phương pháp khám b nh
đơn gi n nhưng chính xác, đư c s
d ng r ng rãi trong lâm sàng thú y,
là phương pháp đư c s d ng trư c
tiên trong ch n đoán b nh gia súc.
Qua phương pháp này ta có th bi t
đư c tr ng thái gia súc, cách đi
đ ng, màu s c và tình tr ng lông, da,
niêm m c và các tri u ch ng khác
c a con v t. Đ ng th i quan sát giúp
ta đánh giá đư c ch t lư ng đàn gia
súc, sàng l c đư c nh ng con có
nghi v n m c b nh.
Khi quan sát tùy theo m c đích
và v trí nhìn mà ta đ ng xa hay đ ng g n gia súc. Nhìn chung ta nên quan sát t xa đ n
g n, t t ng quát đ n t ng b ph n (hình 1.12).
- Nhìn toàn thân: là quan sát tr ng thái, thái đ , c đ ng, tình hình dinh dư ng, dáng
đi u,... c a gia súc.
- Nhìn c c b : nhìn l n lư t t trư c ra sau, t trái qua ph i, l n lư t các cơ quan b
ph n như đ u, c , l ng ng c, vùng b ng, b n chân,... đ phát hi n nh ng bi n đ i b t
thư ng n u có như v t thương, v t loét, m n, n t, nư c m t, nư c mũi, d , lông r ng,…
Nên quan sát nh ánh sáng ban ngày, n u bu i t i ho c thi u ánh sáng có th s
d ng ánh sáng đi n ho c đèn chi u. C n quan sát đ i chi u, so sánh gi a hai b ph n
Hình 1.12. Phương pháp quan sát

15. 15
tương ng c a con v t: hai bên mông, hai bên thành b ng, hai bên ng c, hai bên chân,...
và có s so sánh gi a cơ quan t ch c đau v i cơ quan t ch c lành đ th y đư c nh ng
bi n đ i b t thư ng.
b. Phương pháp s n n
S n n là phương pháp dùng
c m giác c a ngón tay, bàn tay đ
ki m tra ch khám, xác đ nh nhi t
đ , đ m, tr ng thái,... và s m n
c m c a t ch c cơ th gia súc. S
n n cũng bi t đư c c m giác c a
con v t khi đau. Qua s n n ngư i
khám còn xác đ nh đư c tình tr ng
m ch c a gia súc, s n n đ đo
huy t áp, đ khám tr c tràng. Do
v y, s n n là phương pháp thư ng
dùng trong thú y (hình 1.13).
S n n có hai cách sau:
- S n n nông: là vi c s n n
nh ng cơ quan b ph n nông đ bi t đư c ôn đ , đ m c a da, l c căng c a cơ, t n s
hô h p, nh p tim,…
- S n n sâu: dùng đ khám các khí quan, t ch c sâu trong cơ th gia súc (ví d :
S n n d c trâu bò).
Khi s n n ki m tra các khí quan, t ch c c a cơ th gia súc, nh c m giác tay ta có
th nh n bi t các tr ng thái sau:
- D ng r t c ng: Như s vào xương.
- D ng c ng: Như s vào gan, th n.
- D ng b t nhão: C m giác m m như b t, n tay r i b ra đ l i v t. D ng này
thư ng do t ch c b th m ư t (ví d : b th y thũng).
- D ng ba đ ng: Khi s th y c m giác lùng nhùng, di đ ng, n vào gi a thì lõm
xu ng. D ng này là do t ch c m t đàn tính vì th m đ y nư c (Ví d : Các t ch c b
mưng m ).
- D ng khí thũng: S vào th y c m giác m m, ch a đ y khí. n m nh vào t ch c
nghe th y ti ng kêu lép bép do khí l n sang ph n t ch c bên c nh. D ng này có th do
t ch c tích khí ho c có túi không khí.
S n n là phương pháp khám b nh đơn gi n, tuy nhiên đ s n n mang l i hi u qu
cao đòi h i ngư i khám ph i n m v ng v v trí gi i ph u và có kinh nghi m trong ch n
đoán b nh.
Hình 1.13. Phương pháp s n n

16. 16
c. Phương pháp gõ
Gõ là phương pháp khám b nh cơ b n, mà cơ s c a nó là âm hư ng, âm thanh do
các v t th ch n đ ng t o ra. Các v t th khác nhau, trong các tr ng thái khác nhau khi
gõ s cho các âm thanh khác nhau. Do v y, các khí quan t ch c khác nhau trong cơ th
gia súc có c u t o và tính ch t khác nhau nên khi gõ s phát ra các âm thanh khác nhau.
Trong tr ng thái b nh lí, các cơ quan t ch c cũng thay đ i v tính ch t, khi đó âm phát
ra khi gõ s thay đ i.
* K thu t gõ
Tùy theo gia súc c n khám b nh l n hay nh
mà ta có th áp d ng các phương pháp gõ sau:
Gõ tr c ti p: dùng ngón tr và ngón gi a c a
tay thu n gõ theo chi u th ng đ ng (vuông góc)
v i b m t c a t ch c khí quan c n khám. V i
cách gõ này, l c gõ không l n, âm phát ra nh ,
thư ng áp d ng v i gia súc nh .
Gõ gián ti p: là các phương pháp gõ qua m t
v t trung gian
- Gõ qua ngón tay: dùng ngón gi a và ngón tr tay trái đ t sát lên b m t t ch c
khí quan c n khám c a gia súc, ngón gi a và ngón tr c a tay ph i gõ lên vuông góc v i
hai ngón tay trái. Phương pháp này thư ng áp d ng đ khám cho các loài gia súc nh (
dê, c u, chó, mèo,…)
- Gõ b ng búa qua b n gõ:
Búa gõ có kích thư c và tr ng lư ng khác nhau tùy theo vóc dáng c a gia súc. Đ i
v i gia súc nh thư ng dùng lo i búa có tr ng lư ng nh t 60 - 75 gam, gia súc l n
dùng lo i búa n ng hơn 120 - 160 gam (hình 1.14)
B n gõ đư c làm cùng v t li u v i búa gõ, có th b ng g , s ng, nh a hay kim lo i.
B n gõ có lo i hình vuông, hình tròn dài, hình ch nh t,... sao cho thu n ti n, d thao
tác, áp sát đư c vào thân con v t.
Cách gõ: Tay trái c m b n gõ (phi n gõ) đ t sát lên b m t khí quan t ch c c a gia
súc c n khám. Tay ph i c m búa gõ, gõ d t khoát t ng ti ng m t. L c gõ m nh hay nh
ph thu c vào t ch c c n gõ to hay bé, nông hay sâu. Khi gõ m nh, các ch n đ ng có
th lan trên b m t cơ th t 4 - 6cm, sâu đ n 7cm, còn n u gõ nh các ch n đ ng lan 2 -
3cm và sâu 4cm.
Khi gõ nên đ gia súc nơi yên tĩnh, không có t p âm đ tránh làm l n t p v i âm
gõ. Do v y, nên đ gia súc trong phòng có di n tích phù h p và đóng kín c a.
* Nh ng âm gõ
Tùy theo đ c đi m và tính ch t c a các t ch c, khí quan mà có các âm gõ sau:
Hình 1.14. Búa gõ và b n gõ

17. 17
- Âm trong: âm này vang m nh, âm hư ng kéo dài
Ví d : khi gia súc kh e m nh n u ta gõ vùng ph i và vùng manh tràng thí âm phát
ra s trong.
- Âm đ c: âm này có ti ng vang y u và ng n
Ví d : khi gõ vùng gan ho c vùng có b p cơ dày s phát ra âm đ c. Khi ph i b thùy
ph viêm giai đo n gan hóa ta gõ cũng s nghe th y có âm đ c.
- Âm đ c tương đ i: là âm phát ra khi ta gõ vùng rìa ph i, vùng quanh tim ho c
vùng ph i b xung huy t (do t ch c ph i v a ch a nư c, v a ch a khí),…
- Âm tr ng: là nh ng âm to nhưng không vang
Ví d : âm phát ra khi ta gõ vào vùng d c ho c vùng manh tràng gia súc nhai l i
kh e m nh.
d. Phương pháp nghe
Nghe là phương pháp dùng tr c ti p
tai ho c qua d ng c chuyên d ng đ
nghe nh ng âm phát ra t các khí quan
b ph n c a c a cơ th gia súc như tim,
ph i, d dày, ru t,…đ bi t đư c tr ng
thái và s ho t đ ng c a các cơ quan, b
ph n đó.
* Các phương pháp nghe: có hai
phương pháp nghe
Nghe tr c ti p: là cách dùng tr c ti p
tai, áp sát vào cơ th gia súc đ nghe,
ngư i nghe có th dùng m t mi ng v i ho c mi ng khăn s ch ph lên vùng c n nghe
trên cơ th gia súc đ gi v sinh.
Khi nghe ph n ng c c a gia súc thì ngư i nghe quay m t v phía đ u gia súc, còn
khi nghe ph n b ng c a gia súc thì ngư i nghe quay m t v phía sau c a con v t. Khi
nghe tay bên trong c a ngư i nghe đ t lên s ng lưng c a con v t.
Nghe gián ti p: Đây là phương pháp nghe qua ng nghe. Hi n nay ngư i ta thư ng
dùng ng nghe hai loa có đ phóng đ i âm thanh l n, s d ng thu n l i và âm nghe
đư c rõ, không l n t p âm (hình 1.15).
* Đi u ki n nghe
- Đ gia súc nơi yên tĩnh, tránh gió to, không làm gia súc rung da, gia súc ph i
đ ng tư th tho i mái.
- Nghe l n lư t t trên xu ng dư i, t trái qua ph i, m i v trí ph i nghe lâu đ
xác đ nh rõ âm thanh nghe đư c.
Hình 1.15. Nghe tim bò

18. 18
- Khi nghe ph i có s so sánh đ i chi u gi a hai bên ng c, n u mu n nghe rõ thì
cho gia súc v n đ ng trong vài phút.
1.5.2. Các phương pháp khám đ c bi t
Trong nhi u trư ng h p, các phương pháp khám cơ b n không th đưa ra nh ng k t
lu n ch n đoán chính xác ho c c n ph i có thêm căn c đ k t lu n v b nh thì vi c s
d ng các bi n pháp khám đ c bi t là c n thi t. Các phương pháp khám đ c bi t bao g m
các phương pháp sau
a. Xét nghi m
Trong m t s b nh c th c n ph i
ti n hành m t s xét nghi m c n lâm
sàng (trong phòng thí nghi m) như các
xét nghi m máu, phân, nư c ti u, s a,...
b. X - quang
Ch n đoán X - quang là nh ng
phương pháp dùng tia Rơnghen đ khám
xét các khí quan trong cơ th .
Nh ng phương pháp đó d a vào:
- Tính ch t đâm xuyên sâu c a tia
Rơn-ghen.
- S h p th tia Rơn-ghen khác nhau c a các ph n t trong cơ th .
Do các mô h p th tia Rơn-ghen khác nhau nhi u hay ít nên nó t o ra nh ng hình X -
quang đ m hay nh t.
Vì tia Rơn-ghen không tác d ng trên võng m c m t nên đ th y các hình nh đó,
ngư i ta ph i dùng các phương pháp đ c bi t sau:
- Phương pháp ch p X - quang: dùng phim nh đ ch p (hình 1.16).
- Phương pháp chi u X - quang hay chi u đi n: dùng màn chi u huỳnh quang ho c
dùng tăng sáng truy n hình. Hi n nay, ngư i ta không dùng chi u X - quang dư i màn
huỳnh quang mà ch chi u X - quang dư i tăng sáng truy n hình đ gi m li u nhi u x ,
b o v cho th y thu c và cơ th b nh, đ ng th i cho ch t lư ng hình nh t t hơn.
Khi c n th y rõ chi ti t c u t o c a m t b ph n c th c a cơ th như: xương,
ph i,... ngư i ta s d ng phương pháp ch p X - quang. Tuy nhiên, khi mu n khám xét
các b ph n theo đ m i hư ng và mu n th y s chuy n đ ng c a các cơ quan như: nhu
đ ng c a d dày ru t,... ngư i ta dùng phương pháp chi u X - quang.
Hai phương pháp trên không mâu thu n v i nhau mà đư c s d ng k t h p v i
nhau nh m góp ph n nâng cao ch t lư ng và hi u qu c a công tác ch n đoán b nh.
Hình 1.16. Ch p X - quang

19. 19
c. Siêu âm
* Nguyên lý
J. Curie (1880) và Lippman
(1981) đã tìm ra sóng siêu âm trên
cơ s hi u ng áp đi n. Trên cơ s
tinh th áp đi n ép vào, giãn ra dư i
nh hư ng c a dòng đi n xoay chi u
t o ra năng lư ng âm h c, ngư i ta
ch t o ra các đ u dò phát và thu
sóng siêu âm. Các sóng âm đư c
phát ra t đ u dò xuyên qua các t
ch c cơ th , d i l i m t ph n năng
lư ng n u g p các t ch c kháng âm
c a t ch c khác nhau. Ph n sóng âm còn l i ti p t c truy n đi và d i l i t i khi không
còn năng lư ng.
Các sóng âm d i l i tr v đ u dò phát sóng đư c đưa vào b ph n ti p nh n
khu ch đ i c a máy siêu âm đ xu t hi n trên màn hi n sóng. Tín hi u ghi nh n trên
màn hi n sóng ph n ánh c u trúc c a t ch c khi sóng siêu âm truy n qua như kích
thư c, đ dày, biên đ di đ ng, kho ng cách gi a các c u trúc,…
Siêu âm là nh ng sóng âm có t n s cao hơn 20.000 Hz, có đ c tính:
- S phát x c a siêu âm
- Tính d n truy n c a siêu âm.
- S ph n h i c a siêu âm khi truy n qua môi trư ng khác nhau c a các cơ quan.
- S suy gi m c a siêu âm
* Tính ưu vi t c a siêu âm
- Phương pháp thăm dò không
ch y máu
- Không đ c h i cho cơ th nên
thăm dò đư c nhi u l n đ theo dõi
di n bi n b nh.
- S d ng d dàng và có k t
qu nhanh chóng.
d. N i soi
Đ ch n đoán b nh nh t là
b nh đư ng tiêu hoá, hi n nay trong y h c dùng các phương pháp n i soi: soi d dày - tá
tràng, soi đ i tràng, soi h u môn - tr c tràng, soi b ng (hình 1.18)
Hình 1.17. Siêu âm ch n đoán b nh
Hình 1.18. Phương pháp n i soi
khí qu n gia súc

20. 20
Soi d dày - tá tràng là phương pháp thăm dò bên trong ng tiêu hoá t th c qu n
đ n tá tràng nh máy n i soi d dày tá tràng ng m m.
Soi đ i tràng, h u môn - tr c tràng là phương pháp ch n đoán có s d ng ng soi
m m đưa t h u môn đi ngư c lên manh tràng đ quan sát t n thương c a t h u môn
lên đ i tràng.
Soi b ng là phương pháp thăm dò tr c ti p v hình thái m t s cơ quan trong
b ng, đánh giá tình tr ng b t thư ng và m i liên quan gi a các cơ quan đó. Qua soi
b ng có th sinh thi t đ ch n đoán b nh. Phương pháp này đòi h i s vô trùng tuy t
đ i, tuân theo nh ng ch đ nh và ch ng ch đ nh đ h n ch nh ng tai bi n có th x y ra,
nguy hi m đ n con b nh (Ví d : nhi m trùng, ch y máu,…). Ngày nay, ngư i ta áp
d ng n i soi đi u tr đ thay th m t s ph u thu t thư ng qui ngày càng đư c áp d ng
r ng rãi các cơ s n i khoa, ngo i khoa, s n khoa. Ph u th t qua n i soi có nhi u ưu
đi m: th i gian ng n hơn, chăm sóc sau ph u thu t đơn gi n hơn, có l i cho s c kho
con b nh.

21. 21
Chương 2
TRÌNH T KHÁM B NH
Tóm t t n i dung:
- Trình t khi khám m t v t nuôi m c b nh, tác d ng c a b nh án và b nh l ch v
m t nghiên c u khoa h c và hành chính pháp lý, cách h i b nh đ i v i ch v t nuôi
- Cách ti n trình khám t ng th m t con b nh như ki m tra niêm m c, khám lông và
da, khám thân nhi t,…
M c tiêu:
- Cung c p cho sinh viên nh ng ki n th c v cách l p h sơ b nh, cách ghi chép
t ng ph n trong h sơ b nh đ m b o tính khoa h c và trung th c
- Giúp cho sinh viên có nh ng k năng khám tương ng v i m i m t cơ quan nh t
đ nh và có nh ng ki n th c t ng th vè cách khám, đánh giá m t cơ quan m c b nh theo
s bi u hi n khác nhau c a các tri u ch ng.
2.1. H I B NH (h i ch nhà v con v t m)
Vi c h i ch nhà s giúp ta có nh ng thông tin quan tr ng ban đ u v bi u hi n
b nh trên con v t m, v phương th c chăn nuôi và các lý do khác làm cho con v t m.
2.1.1. H i thông tin v con v t
* Ngu n g c v t nuôi: loài, gi ng, xu t x ? (gi ng mua t đâu v hay t gia đình
s n xu t đư c?).
R t nhi u b nh có liên quan đ n các thông tin này. Ví d : gà ta thư ng ít m c b nh
so v i gà công nghi p.
Còn v xu t x : n u gi ng mua nơi khác v thì có th mang b nh theo ho c b
m c b nh trong quá trình v n chuy n,...
* Tu i: v t nuôi còn non, trư ng thành, hay đã già? B i vì có r t nhi u b nh ch x y
ra m t đ tu i nào đó. Ví d : b nh l n con a phân tr ng, b nh giun đũa bê nghé.
* Tính bi t: đ c hay cái?
N u là gia súc cái: th i gian ph i gi ng, ch a, đ , s y thai ho c các v n đ khác như
th nào?
Nhi u b nh có liên quan đ n tính bi t c a v t nuôi. Ví d : b nh x y thai, viêm vú
ch có gia súc cái.

22. 22
* Tình tr ng hi n t i c a v t nuôi: con v t còn ăn hay b ăn? có đ ng, đi l i đư c
hay n m l ,…
Qua các thông tin trên có th bi t đư c b nh n ng hay nh và có hư ng can thi p
k p th i.
2.1.2. H i bi u hi n c a b nh
- B nh x y ra t khi nào?
- Ti n tri n c a b nh nhanh hay ch m?
- Con v t m có bi u hi n gì khác thư ng k t khi b t đ u m cho đ n khi
ki m tra?
- Tri u ch ng con v t m?
- Có bao nhiêu con ch t trong t ng đàn v t nuôi c a gia đình?
- B nh đã t ng x y ra bao gi chưa?
- Các lo i v t nuôi khác trong nhà có b b nh không? V t nuôi nhà hàng xóm có b
b nh như th không?
Qua đó ta có th bi t đư c m c đ n ng nh (ch t nhi u hay ít), b nh c p tính (ti n
tri n nhanh) hay m n tính (ti n tri n ch m), m c đ lây lan nhanh hay ch m?.
2.1.3. H i thông tin v môi trư ng xung quanh
- Th c ăn, nư c u ng: cho v t nuôi ăn th c ăn gì? Th c ăn có thay đ i gì không?
Th c ăn có đ không? Cách cho ăn? Nư c u ng có đ s ch s không?
- Phương th c chăn nuôi: nuôi nh t hay th rông?
- Chu ng nuôi: có khô ráo không? có v sinh s ch s ? có thư ng xuyên t m ch i
cho v t nuôi không? m t đ nuôi, nh t có quá đông không?
- Có nh p đàn v t nuôi m i không?
- Có mua th t ho c s n ph m chăn nuôi ch mang v nhà không?
- Có khách đ n tham quan không?
Qua các thông tin trên, ta có th đ nh hư ng đư c: li u có ph i là b nh do nguyên
nhân chăm sóc, nuôi dư ng và s d ng, ho c có th do b nh lây lan t xung quanh qua
ngư i ho c đ ng v t khác (nh t là đ i v i các b nh truy n nhi m).
2.1.4. Tác đ ng c a ch v t nuôi
- Đã phòng vacxin cho con v t chưa? tên vacxin? ai tiêm và tiêm khi nào?
- Có cách ly con v t m không?
- Có đi u tr b ng thu c không? dùng thu c gì? mua thu c đâu? ai ch a? li u
lư ng th nào?

23. 23
Qua đó ta có th lo i b kh năng x y ra c a các b nh đã đư c phòng b ng vacxin
cũng như không l p l i phác đ đi u tr c a ngư i trư c và giúp đ nh hư ng cho vi c
ch n đoán, đi u tr v i k t qu cao.
2.2. KHÁM CHUNG
2.2.1. Quan sát bên ngoài con v t m
Quan sát đ xem tình tr ng con v t t i chu ng nuôi và các bi u hi n khác thư ng
c a nó, đ ng th i ki m tra l i nh ng thông tin đã đư c cung c p t ch v t nuôi.
a. Tình tr ng hi n t i
- Tư th c a con v t: đi đ ng có bình
thư ng không? có chân nào b li t hay b
đau không? đau ch nào? Trong trư ng
h p con v t b viêm kh p ho c t n thương
các cơ quan v n đ ng hay b b nh l
m m long móng thì đi l i r t khó khăn và
con v t có bi u hi n đau.
- Con v t có còn t nh táo hay m t m i,
n m l , rũ? (hình 2.1) N u n m b t m t
ch thì tư th n m như th nào?
- Con v t g y hay béo? Trong m t s
b nh m n tính, b nh do ký sinh trùng và
b nh do dinh dư ng thì con v t s g y
còm, m y u.
- B ng con v t như th nào? Có b
chư ng b ng không? Ví d : trâu bò b
chư ng hơi d c thì b ng bên trái s
phình to lên.
- Các l t nhiên (m t, l mũi, l đái,
h u môn,...) c a con v t có d ch viêm ch y
ra không? Trong nhi u b nh, nh t là khi b
viêm nhi m, các l t nhiên s có d ch
viêm, m , th m chí l n c máu ch y ra. Ví d : khi b b nh nhi t thán, các l t nhiên
c a trâu bò thư ng ch y máu đen khó đông, khi b viêm ph i nư c mũi ch y nhi u
(hình 2.2)
b. Lông, da
- Mư t hay xơ xác? S ch hay b n?
Hình 2.1 Con v t rũ
Hình 2.2. Ch y nư c mũi

24. 24
- Da có ch nào b sưng không?
- Màu s c c a da có thay đ i gì
không?
- Da có đi m, đám t huy t hay
xu t huy t không?
- Có t n thương gì trên da
không?
- Có ký sinh trùng ngoài da
không?
Trong nhi u b nh, trên da s có
các d u hi u r t đi n hình. Ví d :
l n b 1 trong 4 b nh đ thì trên da s
có các đi m t huy t ho c xu t huy t
(hình 2.3)
c. Hô h p
Con v t th như th nào? có khó
th không? cách th ra sao? nh p th
nhanh hay ch m? Có b ho không?
Các tri u ch ng trên thư ng có
m t s b nh v đư ng hô h p. Ví d :
khi b b nh viêm ph i con v t thư ng
khó th (hình 2.4)
2.2.2. Ki m tra phân
- Tr ng thái c a phân có bình
thư ng không? có b nhão? l ng? táo.
- Màu s c c a phân có thay đ i
không?
- Trong phân có l n m , máu,
màng nh y không
- Trong phân có l n giun, sán
không?
- Trong phân có l n th c ăn chưa
tiêu hoá không
- Phân có mùi th i kh m không?
2.2.3. Ki m tra nư c ti u
Hình 2.3. Xu t huy t dư i da
Hình 2.4. Th khó thè lư i
Hình 2.5. L n a ch y

25. 25
- S lư ng nư c ti u nhi u hay ít?
- Trong nư c ti u có l n máu, m không?
- Màu s c c a nư c ti u có thay đ i không? (v t nuôi b xu t huy t n ng th n
ho c b b nh ký sinh trùng đư ng máu thì nư c ti u có màu đ ho c nâu đ ).
2.3. S N N VÀ KHÁM CÁC CƠ QUAN
2.3.1. Khám h ch lâm ba
Khám h ch lâm ba r t có ý nghĩa trong ch n đoán b nh truy n nhi m, nh t là trong
b nh lao h ch, b nh t thư, b nh lê d ng trùng, nh ng b nh này s thay đ i h ch lâm
ba r t đ c hi u.
Trong cơ th có r t nhi u h ch lâm ba, nhưng ta ch khám đư c các h ch n m dư i
da. Khi gia súc m m t s h ch s sưng to.
a. Phương pháp khám: nhìn, s n n, ch c dò khi c n thi t
- Trâu, bò: thư ng khám h ch dư i hàm, h ch trư c vai, h ch trư c đùi, h ch trên vú.
H ch trên vú: bò s a h ch này n m dư i chân b u vú v phía sau (hình 2.6)
H ch dư i hàm trâu, bò n m phía trong ph n sau xương hàm dư i, to b ng nhân
qu đào, tròn và d p. Khi b lao h ch c , h ch trên l tai, h ch h u n i rõ có th s
đư c.
- Ng a: thư ng khám h ch dư i hàm, h ch trư c đùi.
ng a h ch dư i hàm hình bao dài, to b ng ngón tay tr , n m d c theo m t trong
hai xương hàm dư i hai bên, sau g đ ng m ch dư i hàm. Khi có b nh h ch bên tai,
h ch c , h ch trư c vai n i rõ.
Hình 2.6. V trí h ch lâm ba ngoài bò

26. 26
Khi khám h ch dư i hàm, ngư i khám đ ng bên trái ho c bên ph i gia súc tùy theo
c n khám h ch nào, m t tay c m dây cương hay dây th ng, tay còn l i s h ch. Th
thu n l i là ngư i khám đ ng bên trái gia súc tay trái c m dây cương, tay ph i khám.
H ch trư c vai: trên kh p b vai m t ít, m t dư i chùm cơ vai. Dùng c b n ngón
tay n m nh vào m t trư c chùm cơ b vai, l n lui t i s tìm h ch. Nh ng gia súc béo
thư ng khó khám.
H ch trư c đùi to b ng h t mít, n m dư i ph n trùng m t trư c cơ căng m c đùi. Lúc
khám m t tay đ lên s ng lưng làm đi m t a, tay còn l i theo v trí trên l n tìm h ch.
Chú ý: C n c đ nh gia súc đ khám, nh t là ng a hay đá v phía sau.
- L n, chó, mèo: thư ng khám h ch b n trong. Các h ch khác thư ng sâu khó s
th y.
b. Nh ng tri u ch ng h ch c n chú ý
- H ch sưng c p tính: Th tích h ch to, nóng, đau và c ng, các thùy n i rõ m t trơn
và ít di đ ng. H ch sưng trong các b nh truy n nhi m c p tính, do nh ng b ph n g n
h ch b viêm (như viêm mũi, viêm thanh qu n) làm h ch dư i hàm sưng. Trâu, bò b lê
d ng trùng, h ch dư i hàm, h ch c , h ch trên vú sưng r t rõ.
- H ch hóa m : thư ng do viêm c p tính phát tri n thành. Lúc đ u h ch sưng, nóng,
đau, sau đó ph n gi a nhũn, ph ng cao, bùng nhùng, lông d ng và h ch thư ng v ho c
l y kim ch c thì có m ch y ra.
ng a h ch dư i hàm sưng to, hóa m , chung quanh h ch viêm th m ư t là tri u
ch ng c a b nh viêm h ch lâm ba truy n nhi m. N u m trong h ch ít, t ch c quanh
h ch không viêm thư ng do lao hay t thư.
Cũng có trư ng h p h ch hóa m là do t ch c đó b viêm lâu ngày.
- H ch tăng sinh và bi n d ng: do viêm mãn tính, t ch c tăng sinh viêm dính v i t
ch c lành xung quanh làm th tích h ch to không di đ ng đư c, n vào không th y đau,
m t h ch không đ u. ng a th y tri u ch ng trên trong b nh t thư, viêm xoang mũi
mãn tính. bò th y do lao h ch, x khu n. Các h ch toàn thân sưng to thư ng do b nh
b ch huy t (leucosia).
l n: H ch c , h ch sau h u sưng c ng thư ng th y do b nh lao.
2.3.2. Khám ph n đ u
- Khám mi ng: dùng mi ng v i kéo lư i con v t ra kh i mi ng. Khám trong mi ng
xem có d v t gì không? Mi ng, lư i có b t n thương gì không?
- Khám m t, mũi: xem có d v t không? có viêm, sưng không? màu s c niêm m c
như th nào?
N u có viêm thì t i v trí viêm có b n bi u hi n đ c trưng là: sưng, nóng, đ , đau.

27. 27
2.3.3. Khám ph n chân
- Kh p: có b viêm không?
- G m bàn chân có d v t không?
- Vành móng, k móng: có m n nư c? có t n thương không?
2.3.4. Khám cơ quan sinh d c
- Có d ch viêm, m , máu ch y ra không?
- Gia súc đ thì có b sót nhau? có b sát nhau? l n t cung không?
2.3.5. Khám vú
- S n n b u vú gia súc cái xem có b sưng, nóng, đ , đau ho c có m n nư c l loét
không?
- Tuy n s a có bình thư ng không? có m , máu ch y ra t tuy n s a không?
2.4. KHÁM THÂN NHI T
Thân nhi t cao hay th p đư c coi là tri u ch ng b nh quan tr ng.
Có th căn c vào thân nhi t đ ch n đoán là b nh c p tính hay mãn tính, b nh n ng
hay b nh nh (b nh c p tính có thân nhi t cao, còn b nh m n tính thân nhi t thư ng
không cao)
D a vào thân nhi t có th ch n đoán phân bi t gi a b nh truy n nhi m v i hi n
tư ng trúng đ c (b nh truy n nhi m thân nhi t tăng cao, trúng đ c thân nhi t không
tăng so v i bình thư ng).
D a vào thân nhi t hàng ngày đ theo dõi k t qu đi u tr và tiên lư ng (b t s t t
t thư ng do đi u tr đúng và tiên lư ng t t. N u đang s t cao thân nhi t đ t ng t t t
xu ng là tri u ch ng x u)
2.4.1. Thân nhi t bình thư ng
Đ ng v t có vú, gia c m thân nhi t n đ nh ngay c khi đi u ki n môi trư ng s ng
thay đ i.
Trong đi u ki n chăn nuôi gi ng nhau, thân nhi t gia súc non cao hơn gia súc
trư ng thành, gia súc già. Thân nhi t con cái cao hơn con đ c. Trong m t ngày đêm
thân nhi t th p lúc sáng s m (1 - 5 gi ), cao nh t vào bu i chi u (16 - 18 gi ). Mùa hè,
trâu bò làm vi c dư i tr i n ng g t thân nhi t có th cao hơn bình thư ng (1,0 - 1,80
C).
Thân nhi t dao đ ng trong vòng 10
C n m trong ph m vi sinh lý; n u vư t quá 10
C, kéo
dài s nh hư ng các ho t đ ng c a cơ th .
* Cách đo thân nhi t:
Dùng nhi t k có kh c đ “C” theo c t th y ngân (hình 2.7)

28. 28
Trư c khi dùng nhi t k
ngư i ta thư ng v y m nh cho
c t th y ngân t t đ n v ch cu i
cùng. Đo thân nhi t tr c
tràng, con cái khi c n có th đo
âm đ o. Thân nhi t đo tr c
tràng th p hơn nhi t đ c a
máu 0,5 - 1,00
C, âm đ o th p
hơn tr c tràng 0,2 - 0,50
C,
nhưng lúc có ch a l i cao hơn
0,50
C.
Trong m t ngày đo thân
nhi t vào bu i sáng lúc 7 - 9
gi , bu i chi u lúc 16 - 18 gi
- Đo thân nhi t trên trâu, bò: không c n c đ nh gia súc. M t ngư i gi dây th ng ho c
c t l i, ngư i đ ng sau gia súc tay trái nâng đuôi lên, tay ph i đưa nh nhi t k vào tr c
tràng hơi hư ng v phía dư i. Nhi t k lưu l i trong tr c tràng kho ng 5 phút (hình 2.7).
- Đo thân nhi t l n, chó, mèo, dê, c u: đ gia súc đ ng ho c cho n m,
- Gia c m gi n m đ đo.
- Đo thân nhi t ng a: c n th n tr ng vì ng a r t m n c m và đá v phía sau. Cho
ng a vào gióng c đ nh c n th n. Ngư i đo đ ng bên trái gia súc, trư c chân sau, m t
quay v phía sau gia súc. Tay trái c m đuôi b t quay v phía sau và gi lên trên xương
khum. Tay ph i cho nhi t k vào tr c tràng, hơi nghiêng v phía trên m t tý, l n nh
nhi t k v phía trư c.
Thân nhi t bình thư ng c a v t nuôi
Loài gia súc Thân nhi t (
0
C)
Bò
Trâu
Ng a
C u, dê
L n
Chó
Mèo
Th
Gà
V t
Chu t lang
Ng ng
Ngan
La, l u
37,5 - 39,5
37,0 - 38,5
37,5 - 38,5
38,5 - 40,0
38,0 - 40,0
37,5 - 39,0
38,0 - 39,5
38,5 - 39,5
40,0 - 42,0
41,0 - 43,0
38,5 - 38,7
40,0 - 41,0
41,0 - 43,0
37,5 - 38,5
Hình 2.7. Cách đo thân nhi t gia súc

29. 29
2.4.2. R i lo n thân nhi t
Khi cơ th trong tr ng thái b nh lý, thân nhi t s b thay đ i. Trên lâm sàng
thư ng th y có hai s thay đ i: Thân nhi t cao hơn bình thư ng (s t), thân nhi t th p
hơn bình thư ng (h thân nhi t).
a. S t: s t là ph n ng toàn thân đ i v i tác nhân gây b nh mà đ c đi m ch y u là
cơ th s t (thư ng g p khi cơ th b nhi m khu n). Quá trình đó là do tác đ ng c a vi
khu n, đ c t c a nó và nh ng ch t đ c khác hình thành trong quá trình b nh. Nh ng
ch t đó thư ng là protein hay s n ph m phân gi i c a nó. S t là khi thân nhi t cao vư t
kh i ph m vi sinh lý.
* Cơ ch s t:
Do nhi u nhân t kích thích (vi khu n và đ c t c a nó, virus, n m, ph n ng mi n
d ch, các hormon, thu c, các s n ph m phân h y c a t ch c,…) g i chung là ch t sinh
nhi t ngo i sinh.
Ch t sinh nhi t ngo i sinh tác đ ng qua m t ch t sinh nhi t n i sinh. Lý lu n này rút
ra t nh ng k t qu th c nghi m trên đ ng v t thí nghi m. Ch t sinh nhi t đ ng ch t v i
Interleukin - I, s n ph m t bào đơn nhân c a t bào đơn nhân (monocyte) và đ i th c
bào. S n sinh ch t sinh nhi t/IL - I là kh i phát nhi u ph n ng - đáp ng c a giai đo n
c p tính.
Ch t sinh nhi t/IL - I g n v i các nơron c m nhi t vùng dư i đ i d n đ n tăng đ t
ng t quá trình sinh nhi t trong cơ b p (rùng mình), sau đó gi m m t nhi t (co m ch
ngoài da).
bên trong vùng dư i đ i, ch t sinh nhi t/IL - I kích thích quá trình t ng h p
prostaglandin E1(PG E1) t các axit c a các màng t bào ho t hóa sinh nhi t và gi i
nhi t.
Ch t sinh nhi t/IL - I có vai trò ch ch t trong kích thích đáp ng mi n d ch: nó
ho t hóa các t bào T h tr t ng h p Interleukin 2 kích thích đáp ng mi n d ch t bào
T đơn dòng. IL/I kích thích tăng sinh t bào B và tăng s n xu t kháng th đ c hi u. IL -
I kích thích t y xương tăng sinh b ch c u trung tính và monocyte. Ho t hóa các t bào
trên, kích thích oxy hóa di t khu n c a t bào trung tính. IL - I gây c m ng làm gi m
cư ng đ s t và k m trong huy t tương, nh ng nguyên t r t c n cho vi khu n phát
tri n. các cơ b p v i vai trò trung gian c a men clo - oxygenaza và PG E1, protein b
th y phân cho các axit amin cung c p cho các t bào khác như m t ch t dinh dư ng. Và
cũng do protein cơ b th y phân, cơ b teo, vì v y con v t b sút cân nhanh chóng.
* Nh ng tri u ch ng thư ng th y khi s t:
- c ch : gia súc thư ng rũ, không có tri u ch ng co gi t như thư ng th y tr
em s t cao. Do r i lo n đi u hòa nhi t, các cơ b p run, lúc đ u nh sau lan ra toàn thân.
l n thì tri u ch ng này r t rõ.

30. 30
- H tim m ch: Tim đ p nhanh, m ch n y, s t cao hơn 10
C thì t n s m ch tăng t
8 - 10 l n. Khi h s t m ch gi m, h s m ch không gi m, chú ý suy tim. S t cao gây
suy tim, huy t áp h , máu toàn thân. Nh ng hi n tư ng này thư ng ít th y gia súc.
Chú ý trong các b nh truy n nhi m gia súc, như nhi t thán trâu bò, d ch t l n, do
s t cao và xu t huy t toàn thân nên cơ th có tri u ch ng choáng, m ch tăng nhanh, gia
súc ch t.
- Th nhanh và sâu: là ph n ng t a nhi t.
b. Thân nhi t quá th p (thân nhi t th p dư i m c bình thư ng). Thân nhi t th p
dư i m c bình thư ng kho ng 10
C thư ng g p trong các b nh th n kinh c ch n ng:
Bò li t sau khi đ , ch ng xeton huy t, viêm não t y, m t s trư ng h p trúng đ c, m t
nhi u máu, thi u máu n ng, suy như c. Thân nhi t h th p 2 - 30
C, có lúc đ n 40
C th y
ng a v d dày, v ru t. Thân nhi t quá th p, da ra m hôi l nh, tim đ p y u, t n s
hô h p gi m.
Ghi nh :
- Mu n bi t đư c b nh ph i khám b nh
- Phương pháp khám đúng thì ch n đoán m i đúng
- Không b qua m t bi u hi n khác thư ng nào
- Luôn đ m b o an toàn cho ngư i và v t nuôi.

31. 31
Chương 3
KHÁM CÁC KHÍ QUAN TRONG CƠ TH
Tóm t t n i dung:
- Trình t khi khám các khí quan trong cơ th c a m t v t nuôi m c b nh
- Ho t đ ng bình thư ng c a các khí quan và nh ng r i lo n b nh lý khi các khí
quan đó b b nh.
M c tiêu:
Giúp cho sinh viên có nh ng ki n th c khi khám các khí quan trong cơ th v t nuôi
m c b nh, các ch tiêu khi các khí quan ho t đ ng bình thư ng và nh ng r i lo n b nh
lý c a các khí quan đó. T đó dùng làm cơ s giúp cho vi c ch n đoán b nh.
3.1. KHÁM H TIM M CH
B nh h tim m ch gia súc không nhi u,
nhưng do ho t đ ng c a h tim m ch liên
quan m t thi t v i các khí quan khác trong cơ
th nên b nh các khí quan khác ít nhi u nh
hư ng đ n h tim m ch. Vì v y, khám h tim
m ch đ đ nh m c đ t n thương tim m ch,
m c đ r i lo n tu n hoàn máu không ch có
ý nghĩa ch n đoán b nh mà còn có ý nghĩa
l n v m t tiên lư ng b nh.
3.1.1. Sơ lư c v h tim m ch
a. Th n kinh t đ ng c a tim
Ngoài s đi u ti t và chi ph i c a v đ i
não và h th ng th n kinh th c v t thì h
th ng th n kinh t đ ng c a tim có vai trò
quan tr ng giúp tim ho t đ ng nh p nhàng và
có tính t đ ng nh t đ nh.
H th ng th n kinh t đ ng c a tim:
- N t Keith - Flack ph n trư c vách tâm nhĩ ph i, nơi tĩnh m ch ch đ vào.
- N t Aschoff - Tawara vào ph n dư i vách nhĩ th t, nên còn g i là n t nhĩ th t.
- Bó Hiss b t ngu n t n t Aschoff - Tawara, chia làm 2 nhánh trái và ph i.
- Chùm Parkinje do hai nhánh bó Hiss phân ra và t n cùng cơ tâm th t.
Hình 3.1. C u t o c a tim

32. 32
Hưng ph n b t ngu n t n t Keith - Flack, truy n đ n tâm nhĩ, theo cơ tâm nhĩ đ n
n t Aschoff - Tawara. Tâm nhĩ bóp. Sau đ n n t Aschoff - Tawara, hưng ph n truy n
nhanh đ n bó Hiss, chùm Purkinje và sau tâm nhĩ bóp tâm th t bóp.
b. Th n kinh đi u ti t ho t đ ng c a tim
Tim ho t đ ng ch u s đi u ti t c a ho t đ ng th n kinh giao c m và phó giao c m.
Th n kinh giao c m đ n t n t th n kinh sao (Ganglion stellatum), còn g i là th n kinh
tăng nh p tim. Th n kinh phó giao c m đ n t th n kinh mê t u và còn g i là th n kinh
c ch tim đ p.
Th n kinh mê t u t i t n t Keith - Flack, Aschoff - Tawara và cơ tim. Nhánh th n
kinh mê t u bên ph i hưng ph n làm tim đ p ch m, vì nó liên h ch t v i n t Keith -
Flack, còn th n kinh nhánh bên trái phân b ch y u đ n n t Aschoff - Tawara, nên
hưng ph n c a nó c ch d n truy n gi a nhĩ th t làm tim đ p y u ho c ng ng.
Th n kinh giao c m bên ph i tác đ ng ch y u tâm nhĩ; nhánh bên trái ch y u
chi ph i tâm th t. Th n kinh giao c m hưng ph n làm tim đ p nhanh và m nh.
V đ i não đi u ti t trung khu dư i khâu não, sau đó là trung khu hành tu . Trung
khu hành tu đi u ti t ho t đ ng c a tim thông qua th n kinh giao c m và phó giao c m.
c. Th n kinh đi u ti t m ch qu n
Trung khu đi u ti t v n m ch hành tu và d c tu s ng. Nh ng trung khu này t
ho t đ ng và v n có s đi u ti t c a v đ i não. Xung đ ng t các trung khu theo th n
kinh v n đ ng m ch qu n, theo tình tr ng tu n hoàn c a cơ th mà kích thích m ch
qu n mà m ch qu n co hay giãn m ch. Th n kinh làm co m ch do dây giao c m phân
ra; còn th n kinh giãn m ch, m t ph n do dây giao c m, m t ph n do dây phó giao c m
phân thành.
* Đi u ti t ho t đ ng cơ năng c a tim:
Tim tuy có kh năng phát sinh rung đ ng và t đ ng co bóp, nhưng m i ho t đ ng
c a nó đ u thông qua h th n kinh giao c m và phó giao c m v i s kh ng ch và đi u
ti t c a th n kinh trung ương.
Th n kinh giao c m tăng cư ng nh p đ p tim, cư ng đ tim co bóp và tác d ng tăng
cư ng dinh dư ng; nó còn tăng cư ng tính hưng ph n và kh năng d n truy n c a cơ
tim. Th n kinh phó giao c m làm tim đ p ch m và y u l i, c ch tính hưng ph n và d n
truy n c a cơ tim.
Huy t áp cao, qua cơ quan th c m ho c b ng ph n x kính thích trung khu th n
kinh đi u ti t ho t đ ng c a tim và đ căng m ch qu n cho phù h p đi u ti t huy t áp.
* Tham gia đi u ti t h tim m ch còn có
Các n i ti t t , như kích t thư ng th n (Adrenalin), làm co m ch qu n, tăng huy t
áp. Nh ng ch t ti t c a t ch c như Histamin làm giãn m ch qu n:

33. 33
Các ch t t trong th n, đ c bi t là Renin tác d ng bi n Hypertensinogen thành
Hypertensin ho t tính, làm co m ch qu n, gây cao huy t áp. Ngoài ra còn m t s ch t
khoáng như natri, kali, canxi,…
d. V trí c a tim
Tim trâu bò: 5/7 qu tim bên trái, đáy n m ngang n a ng c. Đ nh tim ph n s n
c a sư n 5, cách xương ng c 2cm. M t trư c tim t i xương sư n 3, m t sau xương
sư n 6, tim sát vách ng c kho ng sư n 3 - 4cm; ph n còn l i b ph i bao ph .
Tim dê, c u: trong l ng ng c gi ng tim trâu bò, nhưng cách xa thành ng c hơn.
Tim ng a: 3/5 trên bên trái; đáy n a ng c, đ nh tim dư i, nghiêng v bên trái,
cách xương ng c 2cm. M t trư c tim đ n gian sư n 2, m t sau đ n gian sư n 6. Bên
ph i tim ng v i gian sư n 3 - 4.
Tim l n: kho ng 3/5 qu tim bên trái ng c, đáy tim gi a, đ nh tim v phía dư i
đ n ch ti p giáp gi a ph n s n c a sư n 7 và xương c, cách xương c kho ng 1,5cm
Tim chó: kho ng 3/5 qu tim n m bên trái, đáy tim n m gi a ng c; đ nh tim
nghiêng v phía sau, xu ng dư i đ n ph n s n c a sư n 6 - 7, có con đ n s n sư n 8,
cách xương c 1cm.
3.1.2. Khám tim
a. Nhìn vùng tim
Chú ý tim đ p đ ng là hi n tư ng ch n đ ng thành ng c vùng tim, do tim co bóp
gây nên ch n đ ng. đ ng v t l n (trâu bò, ng a, l c đà) tim đ p đ ng do thân qu tim
đ p vào l ng ng c; gia súc nh l i do đ nh qu tim.
Có th th y rõ tim đ p đ ng nh ng gia súc g y, nh t là chó.
b. S vùng tim
Áp tay vào vùng tim. Chú ý v trí, cư ng đ th i gian tim đ p và tính m n c m.
S tim đ p đ ng gia súc l n: bên trái kho ng xương sư n 3 - 4 - 5. Trâu bò l n, vùng
tim đ p đ ng r ng kho ng 5 - 7cm2
, con nh : 2 - 4cm2
, ng a: 4 - 5cm2
. L n g y, vùng tim
đ p đ ng 3 - 4cm2
chó mèo, gia súc nh khác tim đ p đ ng kho ng sư n 3 - 4.
Th vóc gia súc, đ béo nh hư ng r t l n đ n tim đ p đ ng.
- Tim đ p đ ng ph thu c l c cơ tim co bóp, tình tr ng t ch c dư i da ng c và đ
dày c a thành ng c
- Tim đ p đ ng m nh: do tâm th t co bóp m nh, ti ng tim th nh t tăng. Tim đ p
đ ng m nh thư ng th y trong các trư ng h p do tr i nóng b c, lao đ ng n ng, s t cao.
Viêm n i tâm m c, x p ph i. Viêm cơ tim c p tính, các trư ng h p thi u máu tim đ p
đ ng r t m nh.

34. 34
Tim đ p đ ng y u: l c đ p y u, di n tích đ p đ ng h p. Trư ng h p này thư ng do
thành ng c thu thũng, l ng ng c tích nư c, ph i khí thũng, tim suy.
V trí tim đ p đ ng có th thay đ i khi d dày giãn, d c chư ng hơi, ru t chư ng
hơi, thoát v cơ hoành (vùng tim đ p đ ng d ch v phía trư c).
Xoang ng c trái tích nư c, tích khí vùng tim đ p đ ng xu t hi n bên ph i gia súc.
- Vùng tim đau: khi s thì gia súc tránh, rên, t ra khó ch u. Hi n tư ng này thư ng
do viêm bao tim, viêm màng ph i.
- Tim đ p đ ng âm tính: là lúc tim đ p cùng v i hi n tư ng ch n đ ng, thành ng c
hơi lõm vào trong. Tim đ p âm tính thư ng do viêm bao tim, thành ng c và t ch c
xung quanh dính l i v i nhau.
- Tim rung (cordialis): là nh ng ch n đ ng nh vùng tim. Tim rung thư ng do b nh
van tim ho c bao tim, l đ ng m ch ch ho c l nhĩ th t trái h p.
* Chú ý phân bi t: n u ch n đ ng nh vùng tim g n li n cùng v i hai kỳ ho t đ ng
c a tim, là do b nh van tim ho c bao tim; n u g n li n v i hai nh p th thư ng do
màng ph i, do viêm màng ph i s n sùi c sát gây nên.
c. Gõ vùng tim
Thư ng gõ vùng tim ng a, chó. V i các loài gia súc khác, do thành ng c dày,
xương sư n to, gõ vùng tim không có giá tr ch n đoán.
Vùng âm đ c tuy t đ i c a tim là vùng mà tim và thành ng c ti p giáp v i nhau.
Vùng bao quanh - gi a tim và thành ng c có l p ph i xen, là vùng âm đ c tương đ i.
Cách gõ: gia súc l n đ đ ng, kéo chân trái trư c v trư c n a bư c đ l rõ vùng
tim, gia súc nh đ n m. Theo gian sư n 3 gõ t trên xu ng; đánh d u các đi m âm gõ
thay đ i. Sau đó, theo gian sư n 4, 5, 6 gõ và ghi l i các đi m như trên. N i các đi m l i
s có hai vùng: âm đ c tuy t đ i trong, bao quanh là vùng âm đ c tương đ i.
trâu, bò ch có vùng âm đ c tương đ i gi a gian sư n 3 và 4. Vùng âm đ c tuy t
đ i ch xu t hi n khi tim to ho c do viêm bao tim.
ng a: vùng âm đ c tuy t đ i là m t tam giác mà đ nh gian sư n 3, dư i đư ng
ngang k t kh p vai 2 - 3cm, c nh trư c cơ khu u gi i h n; c nh sau là m t đư ng
cong đ u kéo t đ nh đ n mút xương sư n 6. Vùng âm đ c tương đ i bao quanh vùng
âm đ c tuy t đ i, r ng kho ng 3 - 5cm. Vùng âm đ c dê, c u gi ng trâu bò. l n
thư ng không xác đ nh đư c vùng âm đ c.
Chó: vùng âm đ c tuy t đ i kho ng gian sư n 4 - 5
*Các tri u ch ng c n chú ý:
- Vùng âm đ c m r ng v phía trên và phía sau m t hay hai xương sư n là do tim
n dày, bao tim viêm, ph i b gan hoá.
- Vùng âm đ c thu h p ho c m t, do ph i b khí thũng đ y tim xa thành ng c.

35. 35
- Vùng âm đ c di chuy n (Gi ng ph n “S n n vùng tim”).
- Âm bùng hơi: do bao tim viêm, vi khu n lên men sinh hơi tích trong bao tim.
- Gõ vùng tim đau: thư ng do viêm màng ph i, viêm bao tim, viêm cơ tim.
d. Nghe tim
* Ti ng tim
Khi tim đ p phát ra hai ti ng “Pùng - p p” đi li n nhau. Ti ng th nh t phát ra lúc
tim bóp, g i là ti ng tâm thu; ti ng th hai phát ra lúc tim giãn g i là ti ng tâm trương.
Ti ng tâm thu do: ti ng tâm nhĩ co bóp đ y máu t tâm nhĩ xu ng tâm th t; ti ng do
cơ tâm th t căng do máu t tâm nhĩ xu ng, ti ng đ ng m ch ch , đ ng m ch ph i căng
ra lúc máu t tim d n vào và thành ph n ch y u t o thành ti ng tâm thu là do van nhĩ
th t trái ph i đóng l i gây ra.
Ti ng tâm trương do van đ ng m ch ch và van đ ng m ch ph i đóng l i t o thành.
Gi a th ti ng th nh t và th ti ng th hai có quãng ngh ng n ( chó: 0,2 giây); sau
ti ng th hai là quãng ngh dài ( chó: 0,45 giây). M t chu kỳ tim đ p đư c tính t ti ng
th nh t đ n h t quãng ngh dài.
Nh ng căn c đ phân bi t hai ti ng tim:
Ti ng th nh t dài và tr m, ti ng th hai ng n và vang. Quãng ngh sau ti ng th
nh t ng n, quãng ngh sau ti ng th hai và trư c ti ng th nh t dài. Ti ng th nh t rõ
đ nh tim, ti ng th hai đáy tim. Ti ng tim th nh t xu t hi n lúc tim bóp, đ ng th i
v i đ ng m ch c đ p; ti ng th hai sau m t lúc.
gia súc nh , vì tim đ p nhanh, hai quãng ngh g n gi ng nhau nên căn c m ch
đ p xu t hi n cùng v i lúc nào tim đ p đ phân bi t.
* Ti ng tim thay đ i
Do b nh và các nguyên nhân khác, ti ng tim có th m nh lên, y u đi, tách đôi,...
Ti ng tim th nh t tăng: do lao đ ng n ng, hưng ph n, gia súc g y, l ng ng c lép
ho c do b nh: viêm cơ tim, thi u máu, s t cao.

36. 36
Ti ng tim th hai tăng: do huy t áp trong đ ng m ch ch tăng và huy t áp trong
đ ng m ch ph i tăng. Huy t áp đ ng m ch ch tăng lúc viêm th n, tâm th t trái n dày.
huy t áp đ ng m ch ph i tăng do ph i khí thũng, viêm ph i, van hai lá đóng không kín,
l nhĩ th t trái h p.
Ti ng tim th nh t gi m: do viêm cơ tim, cơ tim b bi n tính, tim giãn
Ti ng tim th hai gi m: do van đ ng m ch ch hay van đ ng m ch ph i đóng
không kín
Ti ng tim tách đôi: m t ti ng tim tách làm hai b ph n đi li n nhau. N u ti ng tim
tách hai b ph n không rõ ràng g i là ti ng tim trùng ph c. Ti ng tim kéo dài, ti ng tim
trùng ph c, ti ng tim tách đôi ch là m t quá trình b nh lý và ý nghĩa ch n đoán như
nhau. Nguyên nhân là cơ tim và th n kinh tim đi u ti t ho t đ ng khi n hai bu ng tâm
th t không cùng co giãn.
Ti ng tim th nh t tách đôi: do hai bu ng tâm th t không cùng co bóp, van hai lá,
van ba lá không cùng đóng gây nên. Do m t bu ng tâm th t thoái hoá hay n dày ho c
m t bên bó Hiss tr ng i d n truy n.
Ti ng tim th hai tách đôi: do van đ ng m ch ch và van đ ng m ch ph i không
đóng cùng m t lúc. Huy t áp đ ng m ch ch hay huy t áp đ ng m ch ph i thay đ i và
bên nào huy t áp tăng, áp l c c m th l n, bu ng tâm th t bên đó co bóp trư c. Ngoài
ra còn do nguyên nhân các van nhĩ th t, l nhĩ th t không bình thư ng, đ đ y máu hai
bu ng tâm th t không đ ng đ u; bên nào máu đ y hơn co bóp dài hơn, van đóng s m
hơn gây nên ti ng tim tách đôi.
Ti ng ng a phi (Gallop rhythm): ti ng tim th nh t, ti ng tim th hai và kèm theo
m t ti ng tim th ba, khi tim đ p có nh p đi u ng a phi. Thư ng có các trư ng h p sau:
- Ti ng ng a phi ti n tâm thu: ti ng ph xu t hi n trư c kỳ tim bóp và trư c ti ng
th nh t. Nguyên nhân do bó Hiss d n truy n tr ng i, xung đ ng t tâm nhĩ xu ng tâm
th t ch m, tâm nhĩ co bóp s m không li n v i tâm th t co bóp t o nên ti ng ph .
- Ti ng ng a phi tâm thu: ti ng ph li n sau ti ng th nh t. Nguyên nhân là do m t
nhánh c a bó Hiss thoái hoá, xung đ ng t tâm nhĩ xu ng bu ng tâm th t tr ng i,
bu ng tâm th t y đ p ch m t o ra ti ng ph .
- Ti ng ng a phi tâm trương: ti ng ph xu t hi n kỳ ngh , lúc tim giãn. Nguyên
nhân có th do tâm th t nhão, máu ch y vào căng m nh gây nên ti ng ph .
Chú ý: ti ng ng a phi là tri u ch ng tim r i lo n n ng, là tiên lư ng b nh không t t.
- Ti ng thai nhi: lúc tim đ p nhanh mà hai bên ti ng tim như nhau, quãng ngh như
nhau, ti ng thai nhi là tri u ch ng tim suy.
e. T p âm
- T p âm do nh ng t ch c bên trong qu tim (các l , các van) không bình thư ng
gây ra, g i là t p âm trong tim. T p âm do t n thương bao tim, màng ph i g i là t p
âm ngoài tim.

37. 37
* T p âm trong tim g m có t p âm do b nh v th c th và t p âm do cơ năng r i lo n.
T p âm do b nh bi n th c th do: các van đóng không kín, máu ch y ngư c tr l i;
các l trong tim h p, máu ch y qua c sát. B nh các van thư ng do viêm, van c ng
ho c teo l i làm thay đ i hình d ng và m t đàn tính. Do viêm tăng sinh, mép l dày và
s n sùi, van và các dây ch ng dính li n nhau.
T p âm trong tim còn g i là ti ng th i, g m:
- Ti ng th i tâm thu: xu t hi n li n v i ti ng th nh t hay trùng v i ti ng th nh t:
Pùng - xì - p p.
Nguyên nhân:
+ L đ ng m ch ch h p.
+ L đ ng m ch ph i h p.
+ L nhĩ th t trái h .
+ L nhĩ th t ph i h .
N u l nhĩ th t h thì t p âm cùng v i ti ng th nh t; n u l đ ng m ch ch hay l
đ ng m ch ph i h p thì t p âm sau ti ng th nh t m t tý.
- Ti ng th i tâm trương: t p âm kỳ tim ngh dài, sau ti ng tim th hai: Pùng - p p - xì
Nguyên nhân:
+ L đ ng m ch ch h .
+ L đ ng m ch ph i h .
+ L nhĩ th t trái h p.
+ L nhĩ th t ph i h p.
- Ti ng th i ti n tâm thu: t p âm trư c ti ng tim th nh t m t tý: Xì - pùng - p p
Nguyên nhân:
+ L nhĩ th t trái h p.
+ L nhĩ th t ph i h p.
- T p âm do cơ năng tim r i lo n. Lo i t p âm này không n đ nh. Có hai lo i.
+ Ti ng th i do h van: van nhĩ th t trái, van nhĩ th t ph i đóng không kín, máu
ch y ngư c l i gây t p âm. Nguyên nhân do tim nhão ho c các dây ch ng c a các van
lo n dư ng, do đó, đ y không kín. Lo i t p âm này thư ng th y ng a suy dinh dư ng,
ng a già y u.
+ Ti ng th i do thi u máu, do máu loãng, đ nh t th p, máu ch y nhanh gây t p
âm. Ti ng th i do thi u máu th p trong b nh lê d ng trùng, b nh thi u máu ng a.
* T p âm ngoài tim: do b nh bao tim hay màng ph i.
- Ti ng c bao tim: do bao tim viêm, fibrin đ ng l i thư ng làm cho tương m c s n
sùi, khi tim co bóp các màng c sát gây ra. T p âm phát ra cùng v i hai kỳ ho t đ ng
c a qu tim.

38. 38
- Ti ng c bao tim - màng ph i. màng ph i viêm, fibrin đ ng l i trên b m t bao tim
và màng ph i, lúc tim co bóp c sát gây ra ti ng. Nghe rõ khi gia súc th m nh.
- Ti ng v nư c: do viêm bao tim, tích d ch th m xu t đ ng l i trong bao tim, tim
co bóp gây ra ti ng óc ách. N u d ch đ ng l i nhi u, tim đ p y u, ti ng tim y u, m ch
chìm, vùng âm đ c tuy t đ i c a tim m r ng; ti ng v nư c không rõ. Viêm màng ph i
th m xu t n ng có lúc xu t hi n tri u ch ng v nư c vùng ng c.
3.2. KHÁM H HÔ H P
B nh đư ng hô h p gia súc g p r t nhi u:
- trâu bò, dê c u thư ng g p b nh t huy t trùng, viêm ph i - màng ph i, viêm
ph i, viêm ph qu n, lao,…
- l n: thư ng g p b nh t huy t trùng, suy n, viêm ph i, viêm ph qu n, d ch t l n.
- ng a: thư ng g p b nh viêm mũi, viêm h u, viêm khí qu n, viêm ph i cata,
viêm ph i thùy;
- gà: thư ng g p b nh viêm màng mũi, lao
- chó: viêm ph i, carê.
Phương pháp ch n đoán h hô h p thư ng dùng: nhìn, s , n n, gõ và nghe. Khi c n
thi t ch c dò xoang ng c, ki m tra đ m và d ch mũi. Chi u X - quang ch có tác d ng
đ i v i gia súc nh . Soi khí qu n, ghi đ ng tác hô h p chưa đư c s d ng r ng rãi, k t
qu r t h n ch .
Trình t khám h hô h p: khám đ ng tác hô h p, đư ng hô h p trên, khám ng c,
khám đ m và các phương pháp khám đ c bi t khác như ch c dò xoang ng c, chi u
ch p X - quang và xét nghi m vi khu n gây b nh đư ng hô h p.
3.2.1. Khám đ ng tác hô h p
Bao g m khám: t n s hô h p, th hô h p, nh p đi u hô h p và nh ng r i lo n hô
h p (th khó, ho).
a. T n s hô h p
T n s hô h p là s l n hô h p trong m t phút. Thư ng đ m s l n hô h p trong 2 - 3
phút, r i l y s bình quân. Có hai cách đ m t n s hô h p:
Cách th nh t: ngư i khám quan sát s lên xu ng c a hõm hông thành b ng trong
m t phút.
Cách th hai: ngư i khám dùng lòng bàn tay đ t trư c mũi gia súc đ nh n bi t
hơi th c a gia súc vào lòng bàn tay. Trong th c t t n s hô h p theo dõi trong
mư i lăm giây nhân v i b n, đ m ba đ n b n l n r i l y trung bình. T n s hô h p
ch l y s nguyên.

39. 39
T n s hô h p thay đ i theo con đ c hay con cái, gi ng gia súc, tu i, tr ng thái dinh
dư ng, th i ti t, khí h u,...
T n s hô h p c a m t s gia súc kho (l n/phút)
Trâu bò 10 - 30
Ng a 8 - 16
L n 10 - 20
Mèo 20 - 30
Dê, c u 12 - 20
Th 50 - 60
Chó 10 - 30
Thư ng con đ c th ch m hơn con cái, gia súc th vóc nh th nhanh hơn gia súc
l n, con non th nhanh hơn con già. Mùa nóng m th nhanh hơn mùa l nh khô. Bu i
trưa nóng th nhanh hơn bu i t i mát.
+ Th nhanh (Polypnoe): thư ng do các trư ng h p sau:
Nh ng b nh thu h p di n tích hô h p ph i (viêm ph i, lao ph i), làm m t đàn tính
ph i (ph i khí thũng), nh ng b nh h n ch ph i ho t đ ng (đ y hơi d dày, đ y hơi
ru t).
Nh ng b nh gây s t cao, b nh thi u máu n ng, b nh tim, b nh th n kinh hay do
quá đau đ n.
+ Th ch m (Oligopnoe): do b nh làm h p thanh qu n, h p khí qu n (viêm, th y
thũng), c ch th n kinh n ng (viêm não, u não, xu t huy t não, th y thũng não, kí sinh
trùng não), do trúng đ c, ch c năng th n r i lo n, b nh gan n ng, li t sau khi đ , s p
ch t. Trong b nh xeton huy t bò s a, viêm não t y truy n nhi m ng a, t n s hô
h p gi m r t rõ.
b. Th hô h p
H u h t gia súc kho th th h n h p.
- Th h n h p: khi th thì thành b ng, thành ng c cùng ho t đ ng, tr chó là th
th ng c.
- Th th ng c: lúc gia súc th thành ng c ho t đ ng rõ, còn thành b ng ho t đ ng
ít hay không rõ. Chó th th ng c là tr ng thái sinh lý bình thư ng còn nh ng gia súc
khác th th ng c là do viêm màng b ng, li t cơ hoành; nh ng b nh làm cho th tích
b ng to lên (giãn d dày, đ y hơi ru t, đ y hơi d c , d c b i th c, c chư ng), do gan
sưng, lách sưng, bàng quang b t c
- Th th b ng: lúc gia súc th thành b ng ho t đ ng rõ, thành ng c ho t đ ng y u
hơn ho c không rõ. Do viêm màng ph i, khí thũng ph i, tràn d ch màng ph i; có khi do
li t cơ liên sư n, xương sư n g y.

40. 40
c. Th khó
Th khó là tr ng thái r i lo n hô h p ph c t p mà bi u hi n là thay đ i l c th , t n
s hô h p, nh p th , th sâu và h u qu là cơ th thi u oxy, niêm m c tím b m, trúng
đ c toan huy t.
- Hít vào khó do đư ng hô h p trên h p. Gia súc hít vào c vươn dài, vành mũi m
r ng, 4 chân d ng, lưng cong, b ng thóp l i. Nguyên nhân có th do viêm thanh qu n,
li t thanh qu n, thanh qu n th y thũng ho c do b ph n bên c nh viêm sưng chèn ép.
- Th ra khó do ph qu n nh b viêm, ph i m t đàn tính. Lúc gia súc th ra khó
b ng thóp l i, cung sư n n i lên, lòi h u môn. Nguyên nhân có th do các b nh (ph i
khí thũng, viêm ph qu n nh , viêm ph i, viêm màng ph i).
- Th khó h n h p là đ ng tác hít vào th ra đ u khó khăn. Nguyên nhân do các
b nh sau:
+ Các b nh h hô h p: viêm ph i, th y thũng ph i, sung huy t ph i, tràn d ch
màng ph i, tràn khí màng ph i, u ph i làm gi m di n tích hô h p, khí thũng ph i làm
gi m đàn tính c a ph i.
+ Viêm cơ tim, viêm n i tâm m c, suy tim, nh ng b nh thi u máu.
+ Nh ng b nh làm tăng th tích xoang b ng h n ch ho t đ ng hô h p: d dày đ y
hơi, ru t đ y hơi, b i th c d c , gan sưng to.
+ Nh ng b nh làm r i lo n th n kinh trung khu: u não, sung huy t não, viêm màng
não,…, và nh ng b nh gây s t cao, nh t là b nh truy n nhi m c p tính (nhi t thán, t
huy t trùng).
3.2.2. Khám đư ng hô h p trên
a. Nư c mũi
Nư c mũi là d ch trong su t, không màu, do viêm c p tính giai đo n đ u. Do đó
gia súc kh e không b ch y nư c mũi. Trâu bò có ít nư c nhưng t lau khô. Ng a lúc
kéo n ng có ít nư c mũi.
Nư c mũi ch y nhi u do: viêm cata niêm m c mũi, viêm thanh qu n, cúm gia súc.
Viêm niêm m c mũi c p tính, t thư c p tính, viêm màng mũi th i loét bò, viêm màng
mũi truy n nhi m th , nư c mũi ch y nhi u. Ho c nh ng b nh m n tính: viêm ph
qu n m n tính, viêm ph i m n tính, lao, t thư m n tính, nư c mũi ch y nhi u.
- Nư c mũi ch y m t bên thư ng do bên đó viêm; n u ch y c hai bên, có th do
viêm ph i, viêm ph qu n l n.
Đ nh y c a nư c mũi do ch t nhày, m , m nh t ch c, s n ph m c a quá trình
viêm t o thành.
- Nư c mũi nh y, đ c do có m l n, do viêm thanh qu n, viêm niêm m c mũi m n tính.

41. 41
- Nư c mũi đ c như m , có l n nhi u m nh t ch c th i r a do viêm t ch c hóa
m , viêm ph i ho i thư,…
Màu c a nư c mũi: n u ch là tương d ch thì nư c mũi trong không màu; n u nư c
mũi có m thì có màu vàng, xanh ho c màu tro. Nư c mũi màu đ tươi là do l n máu
(th y trong các b nh t thư ng a, xu t huy t ph i). Nư c mũi màu r s t là tri u ch ng
c a b nh viêm ph i thùy giai đo n gan hóa.
Mùi nư c mũi: n u mùi th i là do viêm ph i ho i thư, viêm khí qu n ho i thư.
- Nư c mũi l n b t khí do ph i th y thũng, xu t huy t ph i.
- Nư c mũi l n m nh th c ăn là do li t thanh qu n.
b. Khám niêm m c mũi
Dùng tay m r ng vành mũi, hư ng cho gia súc v phía ánh sáng ho c dùng đèn pin
soi vào đ khám. Khi khám niêm m c mũi có th th y các trư ng h p sau:
- Xu t huy t l m t m đ trên niêm m c: do các b nh truy n nhi m có b i huy t,
thi u máu truy n nhi m.
- Niêm m c sung huy t: do viêm màng mũi c p tính, viêm h ng.
- Niêm m c mũi tr ng b ch, tím b m, hoàng đ n (xem ph n “khám k t m c”).
- Niêm m c sưng căng, m ng nư c: do viêm niêm m c mũi.
- Niêm m c có nh ng m n loét trên b m t: do viêm cata, viêm h ch lâm ba, viêm
màng mũi th i loét, d ch t trâu bò.
c. Khám thanh qu n và khí qu n
Nhìn bên ngoài: thanh qu n sưng ( ng a do viêm h ch truy n nhi m; trâu bò là
do b nh truy n nhi m, th y thũng, x khu n). N u sưng c vùng r ng lan xu ng c
vùng c do th y thũng ( bò là tri u ch ng viêm bao tim do ngo i v t).
S vùng thanh qu n nóng: do viêm t i ch . Thanh qu n, khí qu n b viêm, lòng h p
do sưng, d ch th m xu t đ ng l i, khi gia súc th có ti ng ngh t, s có th bi t.
Nghe thanh qu n: đ t ng nghe vào vùng h u s nghe đư c ti ng “khò” lúc gia súc
th . Viêm thanh qu n, viêm thanh qu n th y thũng, u thanh qu n thì ti ng “khò” r t to.
Có khi có ti ng ran khô, ran ư t có d ch th m xu t, fibrin đ ng l i.
Khám bên trong: nhìn tr c ti p hay qua đèn soi
- V i gia súc nh : m r ng m m, dùng thìa s t đã sát trùng đè m nh lư i xu ng
đ quan sát niêm m c h ng, thanh qu n. N u niêm m c viêm sung huy t thì có màu
đ ng.
- V i gia súc l n có th s tr c ti p, nhưng chú ý nguy hi m.
- V i gia c m: dùng tay kéo r ng mi ng đ xem nh ng thay đ i bên trong.

42. 42
d. Ki m tra ho
Ho là m t ph n x nh m t ng ra ngoài nh ng v t l như ch t ti t, b i b n, vi
khu n,... gây kích thích niêm m c đư ng hô h p. Cung ph n x ho b t đ u t n t nh n
c m trên niêm m c qua th n kinh mê t u đ n trung khu ho hành t y. Kích thích h u,
khí qu n, cu ng lư i, màng ph i, niêm m c mũi đ u có th gây ho.
Gây ho b ng cách bóp m nh vào ph n s n gi a thanh qu n và đ t khí qu n th
nh t. V i trâu bò có th dùng v i g c b t ch t mũi đ gây ho, gia súc nh thì kéo dúm da
vùng tai, tay còn l i n m nh xu ng lưng có th gây ho.
Khi viêm thanh qu n, khí qu n gây ho d dàng. Gia súc kh e m nh như trâu, bò gây
ho khó khăn.
Ho t ng cơn: do viêm ph qu n, viêm thanh qu n, lòng khí qu n có nhi u đ m, ho
đ n lúc h t ch t kích thích đó.
Ho kho , vang: thư ng do b nh h ng, khí qu n, ph qu n b viêm.
Ho y u, ti ng tr m: do t ch c ph i b t n thương, b th m ư t, đàn tính gi m,
màng ph i b dính trong b nh viêm ph i, viêm màng ph i, lao, t thư, viêm ph i thuỳ,
viêm ph qu n nh .
Ti ng ho ng n hay ho dài do thanh qu n quy t đ nh. Ti ng ho vang g n là do thanh
qu n kho , đóng kín; ti ng ho “b ” là do thanh qu n viêm, th y thũng, thanh qu n đóng
không kín, đ ng tác ho kéo dài.
Ho đau: bi u th là lúc ho gia súc khó ch u, c vươn dài, chân cào đ t, rên. Do viêm
màng ph i, th y thũng thanh qu n, viêm h ng n ng.
3.2.3. Khám ng c
Áp d ng các phương pháp: nhìn, s n n, gõ và nghe. Khi c n thi t ch c dò xoang
ng c; ch p chi u X - quang,...
a. Nhìn vùng ng c
Gia súc kho lúc th hai bên l ng ng c ho t đ ng rõ và đ u đ n. N u l ng ng c co,
th không rõ có th do ph i khí thũng, viêm màng ph i, viêm ph qu n nh .
b. S n n
Dùng tay s n n và n m nh vào các khe sư n: N u t ng vùng da nóng là do viêm
t i ch ; s n n gia súc đau do viêm màng ph i hay b thương t i ch , t n thương cơ, g y
xương sư n vùng ng c. Nh ng gia súc g y, l ng ng c lép, lúc viêm màng ph i, s bên
ngoài c m giác đư c hi n tư ng c màng ph i.
c. Gõ vùng ph i
Căn c tính ch t c a ti ng phát ra lúc gõ vào vùng ph i đ ch n đoán tình tr ng c a
ph i. V i gia súc l n dùng b n gõ và búa gõ; v i gia súc nh gõ b ng ngón tay. Nên gõ

43. 43
theo trình t t trư c ra sau, t trên xu ng dư i; m i đi m gõ hai cái, đi m này cách
đi m kia 3 - 4cm. Gõ c hai bên (ph i ph i và ph i trái) đ so sánh và phát hi n vùng
ph i b viêm.
Hình 3.2. Vùng gõ ph i chó và bò
* Gõ vùng ph i
Vùng gõ ph i là vùng ng c trong có ph i. Có vùng ng c trong có ph i nhưng
không gõ đư c như vùng trư c b vai, vùng b vai.
loài nhai l i: vùng gõ ph i là m t vùng tam giác, phía trư c là vùng cơ khu u
làm ranh gi i; c nh trên cách s ng lưng g n m t bàn tay và c nh sau là m t đư ng cong
đ u b t đ u t g c sư n 12 và qua các giao đi m c a đư ng k ngang k t g xương
cánh hông và xương sư n 11, đư ng ngang k t kh p vai và xương sư n th 8 và t n
cùng gian sư n 4, ti p v i vùng âm đ c tuy t đ i c a tim.
Nh ng con bò s a g y có m t vùng trư c xương b vai kho ng m t bàn tay có th
gõ ph i đư c nhưng k t qu không rõ l m.
ng a, la, l a: c nh trư c và c nh trên c a vùng gõ ph i gi ng trâu bò. C nh sau
là m t đư ng cong đ u b t đ u t g c sư n 17 qua các giao đi m c a đư ng ngang k
t g xương cánh hông và xương sư n th 16, đư ng ngang k t m m xương ng i và
xương sư n th 14, đư ng ngang k t kh p xương b vai và xương sư n th 10 và t n
cùng gian sư n th 5.
l n: c nh sau b t đ u t g c sư n 11 qua giao đi m c a đư ng k ngang k t
m m xương ng i và xương sư n th 9, đư ng ngang k t kh p xương b vai và xương
sư n 7, t n cùng gian sư n 4.
chó: c nh trư c giáp xương b vai, c nh trên cách s ng lưng 2 - 3 ngón tay; c nh
sau b t đ u t g c xương sư n 12 qua các giao đi m c a đư ng k t g xương cánh
hông và xương sư n 11, đư ng ngang k t m m xương ng i và xương sư n 10, đư ng
ngang k t kh p b vai và xương sư n 8, t n cùng gian sư n 6.
Xác đ nh vùng gõ ph i: k 3 đư ng ngang: m t đư ng qua g xương cánh hông,
m t đư ng qua m m xương ng i và m t đư ng qua kh p vai. Gõ theo ba đư ng đó đ
đ nh gi i h n phía sau. T ranh gi i phía sau gõ v phía trư c, l n lư t t trên xu ng
dư i đ đ nh di n tích vùng gõ và so sánh v i di n tích bình thư ng.
V trí ph i c a chó
V trí ph i c a bò

44. 44
Chú ý: nh ng gia súc nh , vùng cơ khu u và cơ lưng dày, vùng ph i h p.
* Di n tích vùng ph i thay đ i: Vùng ph i m r ng hay thu h p do b nh ph i hay
xoang ng c quy t đ nh.
- Vùng ph i m r ng v phía sau: do di n tích ph i tăng ho c do khí tích trong l ng
ng c. Ph i khí thũng, th tích tăng, ranh gi i phía sau ngang cung sư n; vùng âm đ c
c a tim thu nh . Ph i khí thũng m n tính thư ng kéo theo tim n dày, vùng âm đ c c a
tim thay đ i không rõ. M t bên ph i có t n thương (viêm, x p, u, giun ph i), bên ph i
còn l i làm bù d n đ n khí thũng, di n tích vùng ph i m r ng.
- Vùng ph i thu h p: ranh gi i lùi v phía trư c. Do d c chư ng hơi, ru t chư ng
hơi, gan sưng đ y cơ hoành v phía trư c. Vùng ph i thu h p do vùng âm đ c tim m
r ng (tim n dày, viêm bao tim, bao tim tích nư c, tim giãn).
* Âm gõ ph i
- Âm gõ ph i bình thư ng (ph âm)
Ph âm là ti ng phát ra khi gõ lên vùng ph i. gi a vùng ph i, ph i dày, nhi u khí,
ph âm vang. Ngư c l i hai bên rìa do ph i m ng, cơ che khu t nên ph âm nh , đ c.
Gia súc th vóc to, béo, t ng m dày, ph âm nh . Gia súc bé g y thì ngư c l i.
- Nh ng âm gõ ph i b nh lý:
Âm đ c: do lư ng khí trong ph nang gi m, ph i x p ho c ch t th m xu t đ ng l i
trong ph nang, trong ph qu n, trong xoang ng c. Vùng ph i có âm đ c ho c âm đ c
tương đ i thư ng th y các b nh sau:
+ Viêm ph i thùy (Pneumonia crouposa) th i kỳ gan hóa. Vùng âm đ c thư ng
vùng rìa dư i ph i, ti p giáp v i vùng âm đ c c a tim. Khi ph i b gan hoá gõ vào n n
ph i thu đư c âm đ c t p trung, m r ng theo đư ng cánh cung.
+ Viêm ph i - ph qu n, vùng âm đ c thư ng phân tán; xen k nh ng vùng âm đ c
nh là nh ng vùng ph i thư ng hay vùng có âm bùng hơi.
bò s a vùng âm đ c ph i thư ng g p trong b nh lao, giun ph i, viêm màng
ph i. ng a vùng âm đ c ph i thư ng th y trong b nh t thư, viêm ph i - màng ph i
truy n nhi m. l n thư ng th y b nh d ch t m n tính.
Khi ph i b th y thũng, d ch ti t làm t c ph nang, n u th y thũng nh âm gõ không
thay đ i.
Nh ng b nh màng ph i: viêm màng ph i thì vùng âm đ c dư i và có ranh gi i
n m ngang. Viêm màng ph i m n tính vùng âm đ c dư i lâu dài.
Nh ng gia súc l n, l ng ng c r ng nên khi viêm màng ph i có nhi u d ch th m
xu t nhưng không có vùng âm đ c trên màng ph i.
Tràn d ch màng ph i cũng có tri u ch ng tương t .
Chú ý các nguyên nhân ngoài ph i: da vùng ng c viêm, t ch c dư i da th y
thũng, kh i u,...cũng th y vùng âm đ c.

45. 45
Âm bùng hơi: do t ch c ph i đàn tính kém, trong ph qu n, ph nang ch a nhi u
khí, b t khí. Âm bùng hơi là tri u ch ng b nh thư ng g p gia súc l n như: lao ph i
nh t là khi có hang lao g n thành ng c; viêm ph qu n m n tính; ph qu n giãn; b nh
viêm ph i thùy giai đo n sung huy t và giai đo n tiêu tan; viêm ph i - ph qu n (vùng
âm đ c xen k l n âm bùng hơi); tràn d ch màng ph i (gõ vùng dư i có âm đ c, ph n
trên có âm bùng hơi); tràn khí ph i; thoát v cơ hoành; đ y hơi ru t n ng; d c chư ng
hơi n ng.
Âm h p: âm gõ g n gi ng âm bùng hơi nhưng âm hư ng ng n. Thư ng g p b nh
ph i khí thũng n ng, ph nang giãn, ph i căng,
Âm bình r n: ph i b b nh có các hang thông v i ph qu n, lúc gõ khí qua l i gi a
hang và ph qu n t o thành. Thư ng th y trong b nh giãn ph qu n n ng, lao ph i.
Âm kim thu c: do trong xoang ng c có hang kín ch a đ y khí như tràn khí màng
ph i n ng, bao tim tích khí n ng, thoát v cơ hoành.
d. Nghe ph i
Khi đư ng hô h p, ph i có b nh thì âm thanh qu n, âm khí qu n, âm ph qu n nh t
là âm ph nang thay đ i, ngoài ra còn có nh ng âm m i l g i là âm hô h p b nh lý.
- Nghe tr c ti p: ph lên gia súc m t mi ng v i m ng đ tránh b n, áp sát tai nghe
tr c ti p, ít áp d ng.
- Nghe gián ti p: nghe qua ng nghe
Nghe ph i gia súc khó vì ti ng ph nang r t y u. Do đó ch làm vi c ph i h t s c
yên tĩnh, gia súc ph i đ ng im m i nghe rõ. Nên b t đ u nghe gi a ph i, sau đó nghe
v phía trư c, nghe v phía sau, trên và xu ng dư i, nh ng vùng ti ng ph nang y u
hơn vùng gi a ph i. Nghe t đi m này sang đi m khác, không nghe cách quãng; m i
đi m nghe vài ba l n th . Khi nghe ti ng ph nang không rõ có th dùng tay b t mũi gia
súc đ gia súc th dài và sâu, nghe đư c rõ hơn.
Vùng nghe ph i trên ng c gi ng vùng gõ ph i. trâu bò có th nghe đư c vùng
trư c xương b vai.
* Âm hô h p sinh lý:
- Âm thanh qu n: do khí th t xoang mũi vào h u r i vào khí qu n, c sát vào khí
qu n gây nên. Âm nghe đư c gi ng phát ra âm ch “kh” khá rõ.
- Âm khí qu n: là âm thanh qu n v ng vào, nghe vùng gi a c , ti ng nh hơn âm
thanh qu n.
- Âm ph qu n: ti ng nghe rõ kho ng sư n 3 - 4, k p trong xương b vai. Tr ng a,
các gia súc khác đ u nghe đư c âm ph qu n.
- Âm ph nang: Trên toàn ph i gia súc đ u nghe đư c m t ti ng nh , như phát âm
ch “f”, đó là âm ph nang, âm ph nang nghe rõ khi gia súc hít vào và y u hơn khi th
ra. Âm ph nang do:

46. 46
+ Ho t đ ng co giãn c a ph nang.
+ Khí t ph qu n vào ph nang, xoáy
+ Ho t đ ng c a các cơ hô h p gây ra ti ng
+ Âm ph qu n v ng vào t o thành.
Nh ng gia súc g y, l ng ng c h p, âm ph nang nghe rõ. Ngư c l i, gia súc l n,
t ng m dày, âm ph nang y u, có khi nghe không rõ.
chó, âm ph nang rõ toàn b vùng ph i. trâu, bò, âm ph nang nghe rõ gi a
vùng ph i, vùng sau b vai.
* Âm hô h p thay đ i:
- Âm ph nang tăng: nghe rõ, thô và sâu hơn bình thư ng.
Âm ph nang tăng đ u c hai bên vùng ph i do trung khu th n kinh hưng ph n. Các
b nh truy n nhi m c p tính, các b nh có s t cao, ho t đ ng hô h p tăng cư ng, âm ph
nang tăng. Âm ph nang tăng b ph n ph i bên c nh b ph n âm ph nang gi m ho c
m t, thư ng th y trong các b nh viêm ph i - ph qu n. M t bên ph i, ho c m t vùng
ph i r ng m t âm ph nang, ph n còn l i âm ph nang tăng th y trong b nh viêm ph i
thùy.
- Âm ph nang gi m: gia súc th nông y u. Âm ph nang gi m có th do t ch c
dư i da th y thũng, sưng dày, ch y u do ph i ho c màng ph i có b nh. b nh viêm
màng ph i, do đau, gia súc th y u nên âm ph nang y u; do màng ph i b dính, b sưng
dày, xoang ng c tích nư c, âm ph nang gi m.
- Âm ph nang thô: gia súc th n ng n , ti ng th không g n, không lan nh kh p
vùng ph i. Thư ng do ph qu n viêm, sưng dày, lòng ph qu n r ng h p không đ u,
ho c do ph i b khí thũng t ng b ph n, khi gia súc hít vào, khí t ngoài vào các ph
nang không đ u, ph nang n ra không đ ng th i làm âm ph nang thô.
- Âm ph nang m t: do ph nang b t c hay m t đàn tính, ph qu n t c. Có hai
trư ng h p: T ng vùng nh m t âm ph nang là do viêm ph i, lao, t thư, u, th y thũng
ph i. C vùng ph i phía dư i m t âm ph nang là do tràn d ch màng ph i, viêm màng
ph i th m xu t.
* Nh ng âm th b nh lý
- Âm ph qu n b nh lý:
Trên ng c ng a kh e ch nghe đư c ti ng âm ph nang thu n, nh . Còn các gia
súc khác, âm nghe đư c trên vùng ng c là âm ph qu n l n v i âm ph nang. N u
ng a, trên vùng ng c nghe đư c âm ph qu n (âm thô, rõ hơn âm ph nang) thì đó là
âm ph qu n b nh. gia súc khác, khi trên vùng ng c ch nghe đư c âm ph qu n mà
không có âm ph nang l n vào thì đó cũng là âm ph qu n b nh.
C n chú ý các đ c đi m sau đây đ phân bi t âm ph qu n b nh lý và âm ph nang
tăng: âm ph nang tăng nghe rõ đ u trên toàn b vùng ph i và càng g n r n ph i, nghe

47. 47
càng rõ. Gõ ph i không có âm gõ b nh. Còn âm ph qu n b nh nghe thô, không lan đ u,
nghe rõ c khi hít vào, th ra; gõ ph i thư ng có âm đ c.
Âm ph qu n b nh khó phân rõ v i âm ph nang thô, ch có khác là vùng ph i âm
ph nang thô, gõ không có âm đ c.
Nhu mô ph i b th m ư t, lòng ph qu n t c là nguyên nhân c a âm ph qu n b nh
và thư ng th y các b nh: viêm ph i thùy, suy n l n, viêm ph i - màng ph i, lao, viêm
màng ph i,…
- Ti ng ran (Rhonchi)
Trong nhi u b nh ph i, lòng ph qu n ch a nhi u ch t d ch th m xu t ho c b h p
l i, khi th khí qua l i t o thành ti ng g i là ti ng ran.
+ Ti ng ran khô (Rhonchi sicca): do d ch th m xu t khô l i, thành ph qu n sưng
dày ho c ph nang căng r ng chèn ép ph qu n, lòng ph qu n h p l i. Ho c d ch th m
xu t đông l i khô t o thành s i. Trong nhi u tình tr ng trên khi th , khí qua l i t o
thành ti ng ran. Tùy tình tr ng b nh, đ ng tác hô h p và lòng ph qu n to nh , ti ng ran
r t to như ti ng mèo kêu, cũng có th r t nh như ti ng rít,…
Ti ng ran khô m t vùng ph i nh : thư ng th y lao ph i, m , viêm ph qu n,
viêm ph i - ph qu n. Ti ng ran khô trên m t vùng ph i r ng th y : viêm ph i - ph
qu n, khí thũng ph i, viêm ph i thùy. Gia súc non sau khi b viêm ph i, ti ng ran khô
còn l i m t th i gian khá lâu m c dù b nh đã lành.
+ Ti ng ran ư t (Rhonchi humidi): do trong lòng ph qu n có d ch ho c b t khí.
Ti ng ra ư t nghe r t nh , như ti ng b t v hay như ti ng nư c ch m sôi,…phát ra
ph qu n g n ph nang nghe rõ lúc th ra, còn kỳ hít vào có khi nghe không đư c.
Ti ng ran ư t thư ng th y các quá trình b nh làm t ch c ph i th m ư t (viêm ph i,
lao ph i, th y thũng ph i, sung huy t ph i).
- Ti ng vò tóc (Crepitatio)
Nghe như ti ng ran nh , nhưng m n và đ u hơn. Do lòng ph nang và ph qu n nh
b th m ư t, lúc hít vào chúng dính l i và khi th ra chúng tách ra gây ti ng vò tóc.
Ti ng vò tóc là tri u ch ng c a b nh viêm ph i, th y thũng ph i, sung huy t ph i. N u
d ch th m xu t nhi u thì ti ng vò tóc m t.
Căn c vào các đ c đi m sau đ phân bi t ti ng vò tóc và ti ng ran nh
+ Ti ng vò tóc m n, phát ra di n r ng, còn các ti ng ran thì thô hơn, to nh không
đ u, phát ra trên di n h p.
+ Ti ng vò tóc n đ nh, còn ti ng ran không n đ nh, ch này m t ch kia xu t hi n;
+ Ti ng vò tóc phát ra th i gian ng n, còn ti ng ran thì lâu dài, cho đ n khi
b nh lành.
+ Ti ng vò tóc nghe rõ lúc hít vào, còn ti ng ran nghe rõ c hai kỳ th .

48. 48
- Ti ng th i vò:
Ph i có m , ho i t , lao s t o thành nh ng hang thông v i ph qu n. Khi th
khí qua l i gi a các hang và lòng ph qu n t o thành ti ng th i vò. gia súc ít th y
tri u ch ng này.
- Ti ng c màng ph i:
Màng ph i viêm, có nhi u fibrin đ ng l i làm cho màng ph i viêm s n sùi, lúc th
các lá c a màng ph i c sát nhau gây ra ti ng c màng ph i. Ti ng c màng ph i to
nghe r t d , nhưng có khi nghe r t nh . Khi nghe chú ý phân bi t v i ti ng ran nh ,
ti ng vò tóc, nhu đ ng ru t. Ti ng c màng ph i do viêm màng ph i thư ng có kèm
theo tri u ch ng s vùng ng c gia súc đau.
Viêm màng ph i trong các trư ng h p sau không có ti ng c màng ph i:
+ D ch th m xu t nhi u làm cho lá thành và lá t ng tách ra.
+ Màng ph i b dính.
+ Viêm m n tính, màng ph i b bào trơn.
- Ti ng v nư c (Succusio hippocratis): ti ng óc ách như nư c xao đ ng trong l ng
ng c: có th do d ch th m xu t ho c d ch th m l u gây ra. D ch th m xu t do viêm
màng ph i, d ch th m l u do nguyên nhân toàn thân.
Chú ý: Ti ng v nư c có lúc r t n đ nh, tư th nào c a gia súc cũng nghe đư c.
Tuy nhiên cũng có ca b nh ch nghe đư c ti ng v nư c nh ng tư th nh t đ nh.
3.2.4. Ch c dò xoang ng c
a. Ý nghĩa ch n đoán
Khi nghi trong xoang ng c có d ch, con v t th khó, th th b ng, gõ có vùng âm
đ c t p trung, nghe th y ti ng v nư c ho c ti ng c , lúc đó chúng ta m i ti n hành
ch c dò xoang ng c ki m tra d ch ch c dò đó là d ch viêm hay d ch phù. Ch c dò xoang
ng c đơn gi n, không nguy hi m, nhưng đ c bi t chú ý vô trùng, nh t là ch c dò xoang
ng c ng a.
b. V trí ch c dò
- Loài nhai l i: khe sư n 6 bên trái, khe sư n 5 bên ph i, trên tĩnh m ch ngoài ng c
ho c trên dư i đư ng ngang k t kh p khu u.
- Ng a: gian sư n 7 bên trái, gian sư n 6 bên ph i. Trên, dư i gi ng loài nhai l i.
- L n: gian sư n 8 bên trái, gian sư n 7 bên ph i.
- Chó: gian sư n 8 bên trái, gian sư n 6 bên ph i.
Chú ý: Nên ch c dò bên ph i, lúc c n thi t m i ch c dò bên trái vì tránh vùng tim.

49. 49
c. Ki m nghi m d ch th m xu t (d ch viêm) và d ch th m l u (d ch phù)
* Ph n ng Mopit (Mopitz):
Dùng 2 - 3ml d ch ki m nghi m, thêm vài gi t axit axêtic 5%
- Đ c, k t t a (ph n ng dương tính) và đây là d ch th m xu t
- Đ c, không k t t a (ph n ng âm tính) và đây là d ch th m l u
* Ki m nghi m qua kính hi n vi:
D ch ch c dò sau khi l y ph i đư c ki m nghi m ngay. L y 10ml ch c dò cho vào
ly tâm, l y gi t c n phi t kính đ khô trong không khí, c đ nh b ng Methanol trong 5
phút và nhu m b ng Giemsa ho c Xanh methylen 1%. Soi qua v t kính d u. Có các
trư ng h p sau:
- M t ít h ng huy t c u trong m t vi trư ng thư ng do ch c dò gây ch y máu. N u
s lư ng nhi u thì có th trong xoang ng c ch y máu.
- Nhi u t bào b ch c u, nh t là b ch c u trung tính: do viêm màng ph i.
- Nhi u t bào lympho: do lao màng ph i.
3.3. KHÁM H TIÊU HOÁ
B nh h th ng tiêu hóa x y ra khá ph bi n v t nuôi, chi m kho ng t 30 - 40%
trong các b nh n i khoa. B nh gây ra thư ng do khâu chăm sóc, nuôi dư ng không h p
lý. Như th c ăn, nư c u ng không đ m b o v sinh (các ch t đ c, đ c t n m m c l n
trong th c ăn). Chu ng tr i b n, không có h th ng ch ng nóng, ch ng l nh và ch ng
m. Ngoài ra còn do các nguyên nhân khác gây nên như các b nh truy n nhi m gây t n
thương h tiêu hóa (phó thương hàn, phó lao, d ch t và các lo i ký sinh trùng đư ng
ru t).
Khám b máy tiêu hóa theo th t : khám ăn, khám u ng, khám mi ng, h u và th c
qu n, khám d dày, ru t, khám phân, khám gan, ngư i ta thư ng khám b ng các phương
pháp: quan sát, s n n, gõ, nghe. Khi c n thi t ch c dò xoang b ng, siêu âm, n i soi
xoang b ng và các xét nghi m phân, d ch ch c dò và m t s ch tiêu ch c năng gan.
3.3.1. Ki m tra tr ng thái ăn u ng
a. Ăn
- Ăn kém: do r i lo n tiêu hóa.
- Ăn nhi u th c ăn tinh: do viêm d dày tăng axit.
- Ăn nhi u th c ăn thô: do viêm d dày gi m axit.
- Ăn nhi u: sau th i gian m, do r i lo n trao đ i ch t.
- Ăn b y: do gia súc thi u khoáng, viêm d dày cata m n tính, b nh chó d i.

50. 50
b. U ng
- U ng ít: do t c ru t, th y thũng, tê li t th n kinh m t,…
- U ng nhi u: do s t, a ch y, nôn m a, ra nhi u m hôi, viêm th n m n tính, trúng
đ c mu i.
c. Cách l y th c ăn, nư c u ng
Ng a dùng môi l y th c ăn, hàm dư i đưa th c ăn vào mi ng. Bò dùng lư i l y
th c ăn. L n ngo m t ng mi ng.
L y th c ăn khó khăn: thư ng th y b nh lư i, môi, niêm m c mi ng, răng, cơ
nhai, h ng, các b nh th n kinh.
Ng a l y th c ăn khó khăn, nhai th c ăn u o i, nhi u khi g c đ u vào máng là tri u
ch ng c a viêm não, u não, não th y thũng.
d. Nhai
- Gia súc nhai ch m, u o i: do s t, b nh d dày, r i lo n tiêu hóa.
- Nhai đau, c vươn ra, mi ng há h c: do viêm chân răng, răng mòn không đ u;
viêm niêm m c mi ng, viêm lư i g p b nh l m m long móng.
- Nhai r t đau, không nhai, hai hàm răng khép ch t: do viêm niêm m c mi ng,
viêm lư i n ng, b nh th n kinh.
- Nghi n răng: Ng a nghi n răng do đau b ng, trúng đ c, viêm não t y truy n
nhi m. Bò nghi n răng do viêm d dày cata, viêm ru t cata, li t d c , viêm d t ong
do ngo i v t. L n nghi n răng th y b nh d ch t . C u nghi n răng do u sán não.
e. Nu t
- R i lo n nh : đ u gia súc vươn th ng, l c lư, hai chân cào đ t, nu t khó khăn do
viêm h ng, t c th c qu n.
- R i lo n nu t n ng: th c ăn trào ra đ ng mũi, trào ngư c th c qu n do viêm h ng
n ng, t c th c qu n, trong các b nh h th n kinh.
g. Nhai l i
Bò kh e sau khi ăn no 30 phút đ n m t gi rư i thì b t đ u nhai l i. M t ngày đêm
nhai l i 6 - 8 l n, m i l n t 50 - 60 phút.
R i lo n nhai l i: nhai l i ch m và y u g p trong trư ng h p chư ng hơi, b i th c
và ngh n d lá sách. Không còn ph n x nhai l i g p li t d c , chư ng hơi, b i th c
n ng, các trư ng h p trúng đ c.
h. hơi
Trâu bò m i ngày hơi kho ng 20 - 40 l n. Nh hơi mà các khí lên men tích l i
trong d c đư c t ng ra ngoài.

51. 51
- hơi tăng: do ăn nhi u th c ăn d lên men, chư ng hơi d c giai đo n đ u.
- hơi gi m: do d c li t, t c rãnh th c qu n, s t cao, các b nh n ng. Li t d c
m n tính, hơi ra hôi th i.
- Không hơi: do t c rãnh th c qu n, chư ng hơi d c n ng.
Loài gia súc d dày đơn, hơi trong d dày thư ng đư c t ng ra ngoài theo phân và
h p thu vào máu. N u hơi là tri u ch ng b nh lý g p trong trư ng h p viêm loét d
dày, th c ăn trong d dày lên men nhi u,…
i. Nôn m a
Nôn m a do ph n x ho c do trung khu th n kinh b kích thích.
- Nôn m a do ph n x , thư ng do b nh cu ng lư i, h ng, d dày, đư ng ru t, có
trư ng h p b nh màng b ng, t cung cũng có th gây nôn.
- Nôn do trung khu nôn b kích thích tr c ti p: do viêm hành t y, viêm màng não,
kh i u não, đ c t vi trùng tác đ ng (trong các b nh truy n nhi m) và trong các trư ng
h p trúng đ c. Đ c đi m c a lo i nôn này là nôn liên t c, lúc d dày tr ng v n nôn.
Loài ăn th t và loài ăn t p nôn là tri u ch ng b nh, thư ng do viêm d dày cata c p
tính.
Loài nhai l i nôn thư ng do d dày đ y hơi c p tính, b i th c. Con v t nôn r t khó
khăn: đ u vươn th ng, hai chân sau d ng ra, b ng thót l i, th c ăn ph t ra theo m m,
theo đư ng mũi.
Ng a nôn khó nh t: lúc nôn, b ng co rút, toàn thân toát m hôi, th c ăn phun ra
theo l mũi và sau khi nôn gia súc r t m t m i. Ng a nôn thư ng do b i th c ho c giãn
d dày c p tính.
* Ki m tra nôn c n chú ý:
- Nôn m t l n, sau đó không nôn l i g p l n, con non và loài ăn th t do ăn quá no.
- Nôn nhi u l n trong m t ngày g p trư ng h p do trúng đ c th c ăn, các lo i thu c
b o v th c v t.
- Nôn ngay sau lúc ăn: do b nh d dày, ăn m t lúc m i nôn do t c ru t.
- Ch t nôn l n máu: do viêm d dày xu t huy t, loét d dày l n, hay g p trong
b nh phó thương hàn, d ch t l n.
- Ch t nôn màu vàng l c (m t): do t c ru t non.
- Ch t nôn l n phân, mùi th i: do t c ru t già.
3.3.2. Khám mi ng
Khám mi ng đ ch n đoán b nh x y ra c c b vùng mi ng: môi, răng, niêm m c
mi ng và lư i. Đ ng th i đ ch n đoán m t s b nh khác đư ng tiêu hoá (hình 3.3)

52. 52
Ch y rãi: do tr ng i nu t, viêm
tuy n nư c b t, ngo i v t c m vào hàm
răng, viêm h ng, s t, l m m long móng,
viêm tuy n mang tai.
a. Môi
- Gia súc kh e lúc đ ng hai môi
ng m kín.
- Môi ng m ch t: do viêm màng não,
u n ván.
- Môi sưng: do viêm niêm m c
mi ng, d ch t trâu bò, côn trùng đ t.
- ng a: ng a già môi dư i thư ng tr , h l i ra ngoài. N u môi n t thì do t c u
trùng. Môi ho i thư do trúng đ c th c ăn, viêm màng não truy n nhi m.
b. Mi ng
- Mùi trong mi ng: mùi th i do viêm l i, loét niêm m c mi ng, viêm h ng. Th c ăn
đ ng l i lâu, mi ng th i.
- Nhi t đ trong mi ng: cho ngón tay vào mi ng đ có c m giác nhi t đ mi ng.
Mi ng nóng do các b nh gây s t cao, viêm niêm m c mi ng, viêm h ng. Mi ng l nh do
m t máu, suy như c và s p ch t.
- Đ m:
+ Mi ng đ y nư c b t do tr ng i nu t, tuy n nư c b t b kích thích, do viêm niêm
m c mi ng, viêm tuy n nư c b t, viêm h ng, l m m long móng.
+ Mi ng khô do m t nư c: th y b nh viêm ru t a ch y lâu ngày, s t cao, đa ni u,
đau b ng.
- Màu s c niêm m c mi ng thay đ i (xem ph n khám niêm m c m t).
Chú ý:
- trâu bò khi b b nh l m m long móng: niêm m c mi ng n i đ y m n nư c.
- Trong b nh d ch t l n, đ u c u, niêm m c n i m n m , b c m .
- ng a do viêm mi ng hóa m truy n nhi m: niêm m c n i nh ng m n m b ng
h t v ng, h t đ u trong su t, sau có máu, có m .
c. Lư i
B a lư i là m t l p t bào thư ng bì tróc ra đ ng l i, màu xám hay màu xanh: th y
trong h u h t các b nh có s t cao, viêm đư ng tiêu hóa. B a càng dày b nh càng n ng,
ngư c l i b a càng gi m là b nh chuy n bi n t t.
Lư i sưng to là do xây xát, do có đinh gai ch c, do x khu n.
Hình 3.3. Khám mi ng