2. ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΧΡΟΝΟΣ
ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ:
• Ως ελεύθερο μπορούμε να χαρακτηρίσουμε το χρόνο κατά τον οποίο ο
άνθρωπος, πλήρως απαλλαγμένος από επαγγελματικές ή άλλου είδους
υποχρεώσεις, μπορεί να τον αξιοποιήσει σύμφωνα με την προσωπική
βούληση και τις επιθυμίες του.
• Η ύπαρξη ελεύθερου χρόνου λειτουργεί ως παράγοντας εξισορρόπησης και
βασική προϋπόθεση για την ολοκλήρωση της ανθρώπινης προσωπικότητας.
Ο σύγχρονος τρόπος ζωής κάνει εξαιρετικά αναγκαία την ύπαρξη ελεύθερου
χρόνου για κάθε εργαζόμενο, αλλά και την αξιοποίησή του.
• Το αίτημα για ελεύθερο χρόνο υπήρξε αποτέλεσμα της ανάγκης να
ανακουφιστούν οι εργαζόμενοι από τους επαχθείς όρους εργασίας και από
τη μεγάλη διάρκειά της. Υπήρξαν εποχές κατά τις οποίες ο εργάσιμος χρόνος
διαρκούσε από την ανατολή ως τη δύση του ηλίου και όλες τις μέρες της
εβδομάδας. Σταθμός του αγώνα για τη μείωση του χρόνου εργασίας υπήρξε
η απεργία στο Σικάγο την Πρωτομαγιά του 1886. Οι εργάτες, με σύνθημά
τους «οκτώ ώρες δουλειάς, οκτώ ώρες ανάπαυση, οκτώ ώρες ζωή και όνειρα»
και μετά από αιματηρές συγκρούσεις, κατέκτησαν το οκτάωρο.
• Η αύξηση του ελεύθερου χρόνου που παρατηρείται στην εποχή μας είναι
προϊόν επίδρασης πολλών παραγόντων και πιστοποιείται από τις εξής
διαπιστώσεις:
1. καθορισμός 40 ωρών εργασίας την εβδομάδα.
2. καθιέρωση πενθήμερης εργασίας και οκτάωρης καθημερινής απασχόλησης.
3. αύξηση των αργιών.
4. θέσπιση άδειας με αποδοχές.
5. τα περισσότερα συντάξιμα έτη.
ΑΙΤΙΑ ΑΥΞΗΣΗΣ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ
1. Η τεχνολογική ανάπτυξη μείωσε το χρόνο του παραγόμενου έργου.
2. Η μηχανοποίηση της εργασίας οδήγησε στην εξειδίκευση, που αλλοτρίωσε
τον άνθρωπο και πρόβαλε την ύπαρξη ελεύθερου χρόνου ως μέσο
διασφάλισης της ψυχική ισορροπίας του.
3. Η άνοδος του μορφωτικού επιπέδου οδήγησε το άτομο στην αναζήτηση
ποικίλων ενασχολήσεων για να ολοκληρώσει την προσωπικότητά του.
Δημιουργήθηκε η αναγκαιότητα της αύξησης του ελεύθερου χρόνου, γεγονός
που ενισχύθηκε από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης με την προβολή ποικίλων
τρόπων ψυχαγωγίας και εκδηλώσεων.
4. Οι αγώνες των εργαζομένων για καλύτερες συνθήκες εργασίας και μείωση
του εργάσιμου χρόνου.
5. Η αξιοποίηση των τεχνολογικών μέσων στις συγκοινωνίες, στη μεταφορά
και στο χώρο της επικοινωνίας.
6. Προκειμένου να περιοριστεί η ανεργία, μειώθηκε το υποχρεωτικό ωράριο
απασχόλησης (μερική απασχόληση).
3. Ωστόσο, μια παρατήρηση στη σύγχρονη κοινωνία οδηγεί στη διαπίστωση ότι το
πρόβλημα του ελεύθερου χρόνου εξακολουθεί να υφίσταται:
• Το καταναλωτικό πνεύμα της εποχής μας έχει οδηγήσει στη διόγκωση των
αναγκών. Συχνά, άτομα από τις ασθενέστερες οικονομικά τάξεις αναζητούν
και μια δεύτερη εργασία κατά τη διάρκεια του ελεύθερου χρόνου τους, ενώ
άτομα από τις ισχυρότερες οικονομικά τάξεις ή τα μεσοαστικά στρώματα,
εξαιτίας του τεχνητού πολλαπλασιασμού των αναγκών, του ανταγωνισμού και
στο όνομα της κοινωνικής και επαγγελματικής καταξίωσης, διαθέτουν
υπέρμετρο χρόνο για την εργασία τους σε βάρος του ελεύθερου χρόνου.
• Σε πολλά επαγγέλματα, κυρίως στα ελεύθερα, η ακριβής τήρηση των 40 ωρών
εργασίας καθίσταται αδύνατη.
ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ
• Απαλλάσσει τον άνθρωπο από το άγχος και την ανία, του δίνει τη
δυνατότητα να καλλιεργήσει τις κλίσεις του, επιτρέπει τη φυγή από την
καθημερινότητα, εξασφαλίζει τη συναισθηματική γαλήνη με την ανάπτυξη
των κοινωνικών σχέσεων συμβάλλει στην ψυχική ισορροπία του ατόμου.
• Προσφέρει τη δυνατότητα για ενδοσκόπηση, ενασχόληση με τις τέχνες και
τα γράμματα, τα ταξίδια και γενικά με τις μορφές «γνήσιας» ψυχαγωγίας
πνευματική καλλιέργεια.
• Η επικοινωνία με τους άλλους και η ενασχόληση με κοινωνικές-πολιτικές
δραστηριότητες βοηθούν στην κοινωνικοποίηση του ατόμου.
• Η ενασχόληση του ατόμου με μορφές δημιουργικής αξιοποίησης του
ελεύθερου χρόνου, όπως η στροφή προς τον αθλητισμό και η επαφή με τη
φύση συμβάλλουν στην ολοκλήρωση της προσωπικότητάς του.
ΜΟΡΦΕΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗΣ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ
- Ενημέρωση, μελέτη βιβλίων διεύρυνση των πνευματικών οριζόντων και
ενδιαφερόντων.
- Ενασχόληση με την τέχνη (θέατρο, μουσική, επισκέψεις σε μουσεία και
πινακοθήκες, κινηματογράφος κ.ά.) ανάπτυξη καλλιτεχνικών
ενδιαφερόντων και αισθητικής, εκλέπτυνση του ψυχικού κόσμου του
ατόμου.
- Ενασχόληση με τον αθλητισμό σωματική και ψυχική ευεξία, εκτόνωση,
καλλιέργεια της άμιλλας.
- Επαφή με τη φύση παρέχει τη δυνατότητα ενδοσκόπησης και
περισυλλογής, αναζωογονεί το πνεύμα και απαλλάσσει από το άγχος της
καθημερινότητας.
- Ταξίδια πλουτίζουν τις εμπειρίες του ατόμου, το φέρνουν σε επαφή με
άλλους πολιτισμούς.
- Φιλία, παρέα και συντροφιά με άλλους ανθρώπους καλλιέργεια της
κοινωνικότητας και κοινωνικών αρετών, ανάπτυξη διαλόγου,
συναισθηματική κάλυψη.
4. - Συμμετοχή σε πολιτιστικές δραστηριότητες και εκδηλώσεις, συμμετοχή στα
κοινά, ένταξη σε κοινωνικό-πολιτικές ομάδες-συλλόγους κ.ά.
- Δημιουργική ερασιτεχνική απασχόληση καλλιέργεια της αυτενέργειας,
ανάδειξη ιδιαίτερων κλίσεων, διοχέτευση της ατομικής ενέργειας και
έκφρασης.
Γενικά, ο ελεύθερος χρόνος θα πρέπει να αξιοποιείται για σωματική ξεκούραση
και αναψυχή, ψυχαγωγία, μόρφωση και επιμόρφωση, ανάπτυξη της
κοινωνικότητας και για δημιουργία.
ΔΕΙΓΜΑΤΑ ΜΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗΣ ΔΙΑΘΕΣΗΣ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ
- Παθητική παρακολούθηση τηλεοπτικών εκπομπών που οδηγεί στην
αποχαύνωση.
- Χουλιγκανισμός αντί για άθληση.
- Εμμονή σε εκτονωτικές μορφές διασκέδασης και μόνο.
- Χαρτοπαιξία, αλκοολισμός, αντικοινωνική συμπεριφορά.
- Βιομηχανοποιημένοι τρόποι εκμετάλλευσης του ελεύθερου χρόνου (π.χ.
ηλεκτρονικά παιχνίδια).
- Σύναψη επιδερμικών και ωφελιμιστικών σχέσεων με τους συνανθρώπους.
- Υπερεντατικοποίηση της εργασίας και ενασχόληση με αυτή και στον
ελεύθερο χρόνο.
- Απομάκρυνση από αληθινές μορφές τέχνης, επαφή μόνο με
εμπορευματοποιημένη και τυποποιημένη τέχνη, δηλαδή με μορφές μαζικής
κουλτούρας.
ΠΡΟΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΣΩΣΤΗΣ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ
• Χρειάζεται παιδεία, σωστή αγωγή που να αποβλέπει στην πνευματική και
ηθική καλλιέργεια καθώς και στην ομαλή κοινωνικοποίηση.
• Ικανότητα επιλογής δραστηριοτήτων με βάση ποιοτικά κριτήρια.
• Η ορθή επιλογή επαγγέλματος αποτελεί τη βάση για την ικανοποίηση της
δημιουργικής τάσης του ανθρώπου και κατά επέκταση της δημιουργικής
χρήσης του ελεύθερου χρόνου.
• Προβολή θετικών προτύπων και όχι μόνο υλιστικών και ανταγωνιστικών τα
οδηγούν τους δέκτες στη χρησιμοθηρία, τόσο στο χώρο της εργασίας, όσο
και στον ελεύθερο χρόνο.
• Κίνητρα για δημιουργική εκμετάλλευση του ελεύθερου χρόνου. Ίδρυση
πολλών πνευματικών κέντρων, εκθέσεις βιβλίου.
Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΟΡΘΗ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ
ΧΡΟΝΟΥ:
Η αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου έχει σχέση με την ποιότητα της ζωής των
πολιτών, αφού τους δίνει τη δυνατότητα να ολοκληρωθούν ως προσωπικότητες
και να ευτυχήσουν. Η μη αξιοποίησή του συνοδεύεται από ψυχοπαθολογικά
φαινόμενα. Γι’ αυτό μια δημοκρατική πολιτεία, που μεριμνά για τους πολίτες
της, δεν μπορεί να παραμείνει ουδέτερη και αδιάφορη. Μπορεί να συμβάλλει με:
5. - προγράμματα που θα δίνουν ευκαιρίες μόρφωσης και επιμόρφωσης σε
όσους το θέλουν.
- οικονομική ενίσχυση των μορφωτικών συλλόγων και ίδρυση πολιτιστικών
κέντρων.
- χρηματοδότηση πολιτιστικών εκδηλώσεων.
- κατασκευή αθλητικών κέντρων.
- έλεγχο των κέντρων «ψυχαγωγίας».
Η πίεση του χρόνου στην εργασία: η πίεση του χρόνου είναι πλέον ένα
δεδομένο αυτονόητο σε κάθε μορφή παραγωγικής εργασίας, ειδικά σήμερα που
κυριαρχεί η ορθολογιστική οργάνωση εργασίας και επιδιώκεται το καλύτερο
δυνατό αποτέλεσμα , με το μικρότερο δυνατό κόστος και στο λιγότερο δυνατό
χρόνο. Έτσι, ο σύγχρονος άνθρωπος ασκεί την εργασία του υπό την πίεση του
χρόνου. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να κατατρύχεται από διαρκές άγχος και να
βιώνει την καθημερινότητά του με συνεχή υπερένταση, κατάσταση που συνιστά
μορφή ψυχολογικής ανελευθερίας. Επιπλέον, διαμορφώνει μια αλλοτριωτική
σχέση με το αντικείμενο απασχόλησής του και επηρεάζεται αρνητικά η ψυχική
και συναισθηματική του ισορροπία.
ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΛΕΥΘΕΡΟ ΧΡΟΝΟ
• Ο άνθρωπος έχει σήμερα, θεωρητικά, περισσότερο ελεύθερο χρόνο, σε σχέση
με το παρελθόν, εξαιτίας της τεχνολογικής ανάπτυξης και του εκμηχανισμού
της παραγωγής. Αυτός, μάλιστα, μπορεί να αυξηθεί ακόμη περισσότερο στο
μέλλον.
• Ο ελεύθερος χρόνος, όμως, μπορεί να περιοριστεί αν:
- Ο τρόπος ζωής και οι δομές της κοινωνίας αναγκάζουν τον άνθρωπο σε
ορισμένες αναγκαίες ενέργειες, που καλύπτουν τον ελεύθερο χρόνο
- Διατίθεται σε δεύτερη επαγγελματική απασχόληση, για την κάλυψη,
κυρίως, των καταναλωτικών αναγκών
- Αφιερώνεται για αύξηση πλούτου, επειδή θεωρείται αυτός ως πρώτιστη
αξία στη ζωή
ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ
• Πρακτικοί τρόποι ανατροφής των παιδιών και εκπαιδευτικά προγράμματα
για ανήλικους και ενήλικους, που θα προετοιμάσουν την κοινωνία μας να
οργανώσει δημιουργικά τον ελεύθερο χρόνο
• Αναζήτηση και αναβίωση του λιτού, ενθουσιώδους, ανθρωποκεντρικού
τρόπου ζωής
• Αναθέρμανση της ψυχικής επικοινωνίας των ανθρώπων, με βάση τον
ειλικρινή διάλογο, την αμεσότητα και την προσέγγιση του ψυχισμού των
άλλων.
• Διερεύνηση κλίσεων, ενδιαφερόντων, ώστε οι άνθρωποι να στραφούν σε
ανάλογες δραστηριότητες
• Απόκτηση καλλιτεχνικής παιδείας (σχολείο):
6. - Παρακολούθηση ποιοτικού θεάτρου, κινηματογράφου, μουσικής, καλών
τεχνών
- Διάβασμα λογοτεχνίας, φιλοσοφίας, ψυχολογίας
- Παρακολούθηση διαλέξεων
- Επισκέψεις σε μουσεία, αρχαιολογικούς χώρους
• Τουρισμός στο εσωτερικό της χώρας και το εξωτερικό, γνωριμία με άλλους
πολιτισμούς, τρόπους ζωής, έργα τέχνης, μνημεία
• Γνωριμία με τη φύση, ζωή στο ύπαιθρο
• Αθλητισμός χωρίς ανταγωνιστικό πνεύμα
• Σωστή αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου για ανανέωση των δυνάμεων του
ανθρώπου στην εργασία
• Στροφή στην παράδοση και άντληση ανθρωπιστικών στοιχείων.
ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ
ΟΡΙΣΜΟΣ - ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΕΝΝΟΙΩΝ:
Ψυχαγωγία (=ψυχή + άγω) είναι το σύνολο των ενεργειών με τις οποίες ο
άνθρωπος καλλιεργεί τον εσωτερικό του κόσμο και διασφαλίζει την ψυχική του
ισορροπία. Είναι η προσπάθεια του ανθρώπου να ξεφύγει από τη σκληρή
καθημερινότητα με τρόπο δημιουργικό.
Οι έννοιες διασκέδαση και ψυχαγωγία δεν είναι ταυτόσημες.
Η λέξη διασκέδαση προέρχεται από το ρ. «διασκεδάννυμι» που σημαίνει:
διασκορπίζω, ξοδεύω, σπαταλώ το χρόνο μου. Αυτή προσφέρει κάποιες
ευχάριστες στιγμές και βγάζει έστω και προσωρινά το άτομο από τη ρουτίνα
της καθημερινότητας. Λειτουργεί πάντα εκτονωτικά και δεν περιέχει το
στοιχείο της δημιουργικότητας. Δεν την απορρίπτουμε εξ ολοκλήρου, αλλά μόνο
τις αρνητικές, διαβρωτικές για τον άνθρωπο μορφές της. Αντίθετα, η
ψυχαγωγία δημιουργεί ένα αίσθημα πληρότητας, έχει καθαρά δημιουργικό
χαρακτήρα και αποβλέπει στην ψυχική και πνευματική ολοκλήρωση του
ανθρώπου.
Μορφές: Η γνήσια ψυχαγωγία πάντα βρίσκει τον τρόπο να συνδέεται με την
ανθρώπινη ψυχή, να την αναμορφώνει και να την εκφράζει σ' ότι πιο υπέροχο
κλείνει μέσα της, στην πνευματικότητα και τη δημιουργικότητα. Στον αντίποδά
της, η νόθη ψυχαγωγία προκαλεί με τους τρόπους της ηθικό βάρος, συνιστά
απόπειρα φυγής, όχι ψυχής, επιθυμία απόδρασης, όχι απόδραση.
Διαχρονική τοποθέτηση: Η ψυχαγωγία έχει διαχρονική τοποθέτηση στη ζωή
του ανθρώπου. Οι θρησκευτικές τελετές στους πρωτόγονους λαούς πρέπει να
περιέκλειαν και ψυχαγωγικό χαρακτήρα. Στην αρχαία Ελλάδα οι θεατρικοί και
αθλητικοί αγώνες, οι θρησκευτικές γιορτές, αποτελούσαν γνήσιες μορφές
ψυχαγωγίας των πολιτών. Στην εποχή μας έχουν κάνει την εμφάνιση τους δίπλα
στις παλιές, παραδοσιακές, και νέες μορφές ψυχαγωγίας, ως αποτέλεσμα των
δυνατοτήτων που πρόσφερε στον άνθρωπο η τεχνολογική εξέλιξη.
7. ΓΝΗΣΙΑ ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ
• Προσφέρει στον άνθρωπο ηρεμία και ξεκούραση, διέξοδο από την πλήξη και
τη ρουτίνα της καθημερινότητας, απαλλαγή από τις βιοτικές του ανάγκες.
• Διευρύνει το πνεύμα και καλλιεργεί τις νοητικές ικανότητες του ανθρώπου
(φαντασία, κριτική σκέψη, προβληματισμούς).
• Ενθαρρύνει την κοινωνική επαφή, αναπτύσσει την κοινωνικότητα των
ανθρώπων.
• Ενισχύει τη δημιουργικότητα, κάνει τα άτομα δραστήρια και παραγωγικά.
• Εξευγενίζει την ανθρώπινη προσωπικότητα, καλλιεργεί αισθητικά τον
άνθρωπο.
• Συμβάλλει στην επικοινωνία μεταξύ των λαών. Το άτομο γνωρίζει τον
πολιτισμό, τις αξίες, τις παραδόσεις, την κουλτούρα άλλων λαών.
• Φέρνει τον άνθρωπο σε επαφή με τη φύση, βιώνοντας την αρμονία, το
μυστήριο και την ισορροπία της.
• Αφυπνίζει και ενεργοποιεί τους πολιτικά και κοινωνικά εφησυχασμένους
πολίτες. Τους κάνει ν' ασχοληθούν με τα προβλήματα τα δικά τους και της
κοινωνίας.
• Δημιουργεί πρότυπα και ιδανικά, βοηθάει τον άνθρωπο ν' ανακαλύψει την
ομορφιά της ζωής, να δώσει νόημα στην ύπαρξή του.
• Βοηθά τον άνθρωπο να ολοκληρωθεί σαν προσωπικότητα. Του προσφέρει
σωματική ευεξία (αθλητισμός), αισθητική απόλαυση (τέχνη), γνώσεις
(παιδεία), πολιτικούς και κοινωνικούς προβληματισμούς, πλούσια
ερεθίσματα, ακόμη και την τόσο απαραίτητη εκτόνωση στις μέρες μας
(διασκέδαση).
ΝΟΘΗ ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ
• Μετατρέπει τον άνθρωπο από ελεύθερο σε δέσμιο των παθών του (αλκοόλ,
χαρτοπαιξία, ηλεκτρονικά παιχνίδια).
• Υποβαθμίζει την ανθρώπινη προσωπικότητα, οδηγεί στο χαμηλότερο
σκαλοπάτι της εξαθλίωσης.
• Συνιστά απόπειρα φυγής, όχι απόδραση. Ίσως και καινούρια δεσμά
(ναρκωτικά).
• Προβάλλει αρνητικά πρότυπα και παθητικοποιεί τους ανθρώπους.
• Διαφθείρει τα ήθη και καλλιεργεί την ανηθικότητα.
• Θεωρείται αιτία πολλών φαινομένων κοινωνικής παθογένειας και
αποκλίνουσας συμπεριφοράς των ατόμων.
ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΥΝΟΟΥΝ ΤΗ «ΓΝΗΣΙΑ ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ»
- Η πνευματική καλλιέργεια του ατόμου και το μορφωτικό επίπεδο του
κοινωνικού συνόλου. Ο καλλιεργημένος άνθρωπος αναζητά ποιοτικούς
τρόπους ψυχαγωγίας, ενώ ο ακαλλιέργητος στρέφεται προς την εύκολη
διασκέδαση.
- Ο χώρος στον οποίο ζει και δραστηριοποιείται το άτομο. Στην επαρχία, για
παράδειγμα, δίνονται λιγότερες ευκαιρίες και ερεθίσματα για γνήσια
ψυχαγωγία σε σχέση με την πόλη.
8. - Η οικονομική κατάσταση του ατόμου. Θα μπορούσαμε να πούμε, ότι επειδή ο
οικονομικός παράγοντας είναι βασική προϋπόθεση για ορισμένες μορφές
της, η ψυχαγωγία έχει κοινωνικό και ταξικό χαρακτήρα.
- Η φύση της εργασίας και ο βαθμός κόπωσης του ατόμου. Η καθημερινή
εργασία, εξουθενώνει σωματικά και πνευματικά το άτομο και επηρεάζει τις
επιλογές του στον τομέα της ψυχαγωγίας.
- Η ύπαρξη ή όχι ελεύθερου χρόνου.
- Το οικονομικό και βιοτικό επίπεδο της κοινωνίας που αντανακλάται στον
πολιτισμό και την κουλτούρα της.
- Τα προσωπικά ενδιαφέροντα, οι έμφυτες κλίσεις και οι προσωπικές ανάγκες
του κάθε ανθρώπου.
ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΥΝΟΟΥΝ ΤΗ «ΝΟΘΗ ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ»
- Η εμπορευματοποίηση της ψυχαγωγίας από επιτήδειους που
εκμεταλλεύονται την ανάγκη αυτή του ανθρώπου και κερδοσκοπούν.
- Η μαζική παραγωγή έργων υποκουλτούρας που απευθύνονται στα ταπεινά
ένστικτα του εφησυχασμένου, αδρανοποιημένου κοινού.
- Τα περιορισμένα πνευματικά ενδιαφέροντα των ανθρώπων αποτέλεσμα της
εξειδίκευσης και της πνευματικής μονομέρειας.
- Το καταναλωτικό πνεύμα και η διαφήμιση που αποτρέπουν από την
επεξεργασία αλλά ωθούν στην επιφανειακή, άκριτη αποδοχή των
μηνυμάτων. Το άτομο ενδιαφέρεται για την απόκτηση υλικών αγαθών και
αδιαφορεί για την πνευματική του συγκρότηση.
- Η ιδεολογική σύγχυση και η ρευστότητα που χαρακτηρίζει μεταβατικές
περιόδους σαν τη δική μας. Δυσκολία στη διάκριση ποιοτικού -
αντιποιοτικού, αισθητικού - αντιαισθητικού, καλού - κακού.
- Τα ψυχολογικά προβλήματα, το άγχος και η ανασφάλεια ωθούν το άτομο
στη φυγή και την εκτόνωση και όχι στην ουσιαστική αντιμετώπισή τους.
- Η κρίση των ηθικών αξιών, η έλλειψη ιδανικών, συλλογικών οραμάτων και
στόχων.
- Η απουσία κρατικής μέριμνας για έργα υποδομής στον πολιτισμό και την
άθληση.
- Η κρίση του σύγχρονου πολιτισμού με την κρίση επικοινωνίας, την κρίση
αξιών, την αλλοτρίωση.
ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ
- Συνειδητοποίηση της αξίας της ψυχαγωγίας.
- Συμβολή της οικογένειας (οφείλει να κατευθύνει το παιδί σε γόνιμους
τρόπους αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου του)
- Ανθρωπιστική παιδεία και καθολική μόρφωση.
- Κρατική παρέμβαση εναντίον όλων εκείνων που εμπορευματοποιούν και
υποβαθμίζουν την ψυχαγωγία.
- Επαφή με τη φύση και ουσιαστική επικοινωνία με το συνάνθρωπο.
- Ίδρυση πολιτιστικών κέντρων και χώρων άθλησης.
- Ποιοτική αναβάθμιση των Μ.Μ.Ε.
9. Νέοι και Ψυχαγωγία
Πάρα πολλοί νέοι αποφεύγουν τις εξωοικιακές μορφές ψυχαγωγίας,
κλείνονται στο σπίτι τους και στον εαυτό τους και ζητούν την απόλαυση στην
τηλεόραση και στο νideo και εντελώς πρόσφατα στα ηλεκτρονικά παιχνίδια,
που υποκαθιστούν την ανθρώπινη συντροφιά. Αυτό πέρα από το γεγονός ότι
αποτελεί τη χειρότερη μορφή παθητικής ψυχαγωγίας, αποξενώνει το νέο από το
ευρύτερο περιβάλλον του, τον κάνει κλειστό και εσωστρεφή τύπο, αδιάφορο για
τα όσα συμβαίνουν γύρω του. Αυτό συνεπιφέρει μια περαιτέρω καθίζηση και
πνευματική αποδυνάμωση της νεολαίας, που έχει σιγά - σιγά καταργήσει την
αγορά του ποιοτικού εντύπου και περιορίζεται σε περιοδικά προβολής ειδώλων.
Δεν είναι απορίας άξιο, λοιπόν, που το μεγαλύτερο μέρος των σημερινών
παιδιών αγνοεί τον Χριστιανό Μπαχ αλλά ξέρει τα πάντα για τη Μαντόνα.1
Με την προβολή ορισμένων τρόπων ψυχαγωγίας – ή μάλλον επιβολή – οι
νέοι εθίζονται τελικά σ' έναν τρόπο ζωής, σε μια μορφή ψυχαγωγίας, που δεν
είναι σε θέση να εγκρίνουν ή όχι. Δέχονται αυτό που τους παρέχεται, χωρίς ν'
αντιτάσσουν σ' αυτό την επιλεκτική τους ικανότητα, που με τον καιρό
εξατμίζεται. Συνηθίζουν στην πληθώρα των θεαμάτων ή ακουσμάτων κι όχι
στην ποιότητα που προσφέρει η αισθητική απόλαυση. Όχι μονάχα χάνουν τη
χαρά, που προσφέρει η δημιουργία προσωπικών έργων αλλά και την αισθητική
συγκίνηση που προσφέρει η επαφή μ' ένα έργο τέχνης. Δεν πρέπει ν' αποδοθεί
σε κάποια αόριστη συγκυρία το γεγονός ότι το αισθητικό κριτήριο των
περισσότερων νέων έχει αλλοιωθεί κατά τρόπο φρικτό. Θεωρούν όμορφο αυτό
που έχουν μάθει να βλέπουν και ν' ακούνε, δηλαδή το φτηνό, το χυδαία
εμπορικό, το βάναυσα εντυπωσιακό, το αισθησιακά διεγερτικό. Η κακή
ποιότητα των μέσων και τρόπων ψυχαγωγίας, που τους προσφέρεται οδηγεί
τους νέους στη γενίκευση. Το ποιοτικά ανώτερο ή παραγκωνίζεται και
τοποθετείται στο χώρο του δύσκολου, του ακατανόητου ή συγκρίνεται και
ισοβαθμίζεται με το κατώτερο και απορρίπτεται.
Σήμερα, μέσα στο γενικότερο πλαίσιο μιας καταναλωτικής κοινωνίας ακόμη
και η διασκέδαση έγινε καταναλωτικό προϊόν που αγοράζεται και πουλιέται. Η
λεγόμενη «βιομηχανία του ελεύθερου χρόνου», χρησιμοποιώντας τις τεχνικές
του Marketing, επιβάλλει στους νέους ορισμένα στερεότυπα συμπεριφοράς,
όσον αφορά τον τρόπο ψυχαγωγίας. Οι νέοι, για να μην απομονωθούν από τους
συνομιλητές τους, αναγκάζονται να τ' αποδεχτούν· δέχονται «να χάσουν το
πρόσωπό τους για να μοιάσουν με τους άλλους».
Από τις ψυχαγωγικές εκδηλώσεις τους λείπει ο αυτοσχεδιασμός, ο
αυθορμητισμός, η γνησιότητα. Ακόμη και κάποιες υστερικές εκδηλώσεις είναι
μέσα στο πρόγραμμα· ένα είδος «ψυχαγωγικού χάπενινγκ». Εφόσον οι νέοι είναι
το τραγούδι τους, σήμερα το τραγούδι ελέγχεται από κάποιες πολυεθνικές εται-
ρείες, που καθορίζουν έναν ενιαίο τρόπο ψυχαγώγησης για όλη τη νεολαία της
γης. Βέβαια, το τραγούδι πρέπει να ενώνει αλλ' όχι να ισοπεδώνει ή να
1 μ
12. ομοιοποιεί και να περνά στο χώρο της νεολαίας κάποια ύποπτα μηνύματα και
κάποιους ύποπτους τρόπους ζωής. Η ετεροκατευθυνόμενη, όμως, διασκέδαση
δεν ικανοποιεί τις βαθύτερες ανάγκες των νέων, αφού πρωταρχικά μέσω αυτής
αποσκοπείται η εξασφάλιση του κέρδους. Γι' αυτό, άλλωστε, αντιμετωπίζει τους
νέους σαν οικονομικά μεγέθη κι όχι σαν αυτόνομες προσωπικότητες, με
ανεπτυγμένη κρίση, βούληση κι ευαισθησία. Η ψυχαγωγία από αγωγή της
ψυχής γίνεται αγωγή προς κατανάλωση.
Κάτω από αυτές τις συνθήκες ο νέος συχνά κυριεύεται από μια
παθητικότητα. Οι διάφορες μορφές ψυχαγωγίας, όπως ο χορός και το τραγούδι,
δε λειτουργούν ως ερεθίσματα, που θα προτρέψουν να εκφραστεί μ' ένα δικό
του δυναμικό και δημιουργικό τρόπο ψυχαγωγίας. Αντίθετα, τον ωθούν σε μια
παθητική στάση ζωής, σε πανομοιότυπες μορφές διασκέδασης που τον
διδάσκουν απάθεια και αδιαφορία. Συχνά το τραγούδι γίνεται ένας άμεσος ή
έμμεσος τρόπος προβολής των ναρκωτικών, κάποιων αντικοινωνικών
συμπεριφορών και ψυχοφθόρων ιδεολογιών. Σήμερα το μοντέρνο τραγούδι
διαμορφώνει όχι μόνο τη γλώσσα αλλά και τη σκέψη των νέων. Αυτό εξηγεί το
γιατί το λεξιλόγιο της ελληνικής νεολαίας βρίθει από ξενικά στοιχεία ή από
λέξεις δήθεν λαϊκές, που προωθούνται από κάποια τραγούδια μιας νέας αργκό,
που εκφράζει τον πρόσφατο μουσικό μας λαϊκισμό, που δεν είναι τίποτε άλλο
παρά εμβόλιο ανοησίας στη σκέψη και στη γλώσσα των νέων παιδιών.
Απ' όλα αυτά διαπιστώνουμε ότι ο σύγχρονος τρόπος ψυχαγωγίας δεν
εξαρτάται σε μεγάλο ποσοστό από τη θέληση των ίδιων των νέων. Απλά τους
μεταβάλλει σε άκριτους δέκτες απολαύσεων. Μέσω της ελεγχόμενης
ψυχαγωγίας περνούν και οι νέοι τρόποι εξάρτησης. Κι επειδή οι νέοι όλου του
κόσμου αντιμετωπίζουν τα ίδια προβλήματα, ρέπουν προς έναν ενιαίο τρόπο
διασκέδασης. Όμως από αυτό επωφελούνται οι πολυεθνικές δισκογραφικές
εταιρείες, για να διαμορφώσουν ένα παγκόσμιο πρότυπο ψυχαγωγίας,
σύμφωνα με τα δικά τους συμφέροντα. Σήμερα, το τραγούδι εκφράζει κατά
κάποιον τρόπο την ιδεολογία των νέων. Μέσα από αυτή την «ιδεολογία»
επιχειρείται η απο-εθνικοποίηση των λαών και η αποκοπή της νεολαίας από την
εθνική τους κουλτούρα. Δεν υποβοηθούνται σήμερα οι προσπάθειες, που θα
έδιναν τις δυνατότητες στους νέους να βρουν τρόπους και μέσα ψυχαγωγίας
στη δική τους κουλτούρα.
Σαράντος Ι. Καργάκος, Προβληματισμοί, Ένας διάλογος με τους νέους,
τομ. Γ', εκδ. Gutemberg, σελ. 105-109.
ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΣΩΣΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ
• Εγκυρότητα ειδήσεων (παρουσίαση γεγονότων στις αληθινές τους
διαστάσεις).
• Αμεσότητα και επικαιρότητα των ειδήσεων .
• Πληρότητα ειδήσεων .
• Διαχωρισμός των γεγονότων από τα σχόλια και αποφυγή εμπλοκής τους.
13. • Σφαιρική και πολύπλευρη προβολή γεγονότων .
• Δυνατότητα έκφρασης των απόψεων κάθε μειοψηφίας.
ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΣΩΣΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ
• Δημοκρατικό πολίτευμα που διασφαλίζει την κατοχύρωση του δικαιώματος
για ελευθερία έκφρασης και λόγου, το σεβασμό των ανθρώπινων
δικαιωμάτων και την απουσία λογοκρισίας, τη θεσμική κατοχύρωση της
πολυφωνίας και του πλουραλισμού.
• Ανεξαρτησία των μέσων ενημέρωσης από πολιτικά, οικονομικά και άλλα
συμφέροντα.
• Έλεγχος της διαδικασίας πληροφόρησης από τους ίδιους τους πολίτες, οι
οποίοι θα πρέπει να ενημερώνονται από πολλές πηγές, να αξιολογούν τις
πληροφορίες, να παρεμβαίνουν όταν χρειάζεται.
• Στελέχωση των μέσων ενημέρωσης από ανθρώπους με επαγγελματική και
γλωσσική κατάρτιση καθώς επίσης με αίσθημα κοινωνικής ευθύνης και
βαθιά δημοκρατική συνείδηση.
ΘΕΤΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΣΩΣΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ
• Ελεύθερη και ορθή επιλογή αποφάσεων σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο.
• Διασφάλιση ανθρώπινων δικαιωμάτων με την προβολή αδικιών και την
καλλιέργεια ανθρωπιστικών αρχών .
• Ευαισθητοποίηση και επίλυση κοινωνικών ή πανανθρώπινων προβλημάτων.
• Ουσιαστική λειτουργία της δημοκρατίας, καθώς οι πολίτες αποφασίζουν τον
τρόπο ζωής τους και συμμετέχουν στη λήψη αποφάσεων και συμπράττουν
στην εκτέλεση τους.
• Βελτίωση της ποιότητας ζωής, καθώς η ενημέρωση δραστηριοποιεί τα μέλη
της κοινωνίας για δυναμική διεκδίκηση καλύτερων συνθηκών ζωής,
εργασίας και μόρφωσης.
• Διαμόρφωση και προβολή προτύπων κοινωνικά αποδεκτών.
Ορισμός: Η σκόπιμη μετάδοση ψευδών ειδήσεων ή η συστηματική απόκρυψη
ειδήσεων που αποσκοπούν στον αποπροσανατολισμό και τη χειραγώγηση της
κοινής γνώμης για να εξυπηρετηθούν συγκεκριμένα συμφέροντα και
σκοπιμότητες.
ΠΑΡΑΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ
ΤΡΟΠΟΙ ΠΑΡΑΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ
• μονομερής κοινοποίηση της είδησης
• σκόπιμος τονισμός ορισμένων σημείων .
• αποσιώπηση ή παραποίηση του περιεχομένου της είδησης.
• μέγεθος άρθρων και θέση στη σελιδοποίηση.
• χρήση φορτισμένων τίτλων .
• διαπλοκή του γεγονότος με το σχόλιο.
• υπερπληροφόρηση
14. • σκόπιμα λανθασμένη ιεράρχηση των ειδήσεων
ΑΙΤΙΕΣ ΠΑΡΑΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ
• Εξάρτηση των Μ.Μ.Ε. από πολιτικές σκοπιμότητες και οικονομικά
συμφέροντα. Στην περίπτωση αυτή τα μέσα μεταδίδουν ελεγχόμενες
πληροφορίες, διαστρεβλώνουν την αλήθεια, προβάλλουν επιλεκτικά ορισμένα
στοιχεία της είδησης αξιοποιώντας αποσπασματικά τις πληροφορίες και συχνά
λειτουργούν ως φερέφωνα της εκάστοτε εξουσίας.
• Αμβλυμμένη ηθική και κοινωνική συνείδηση των φορέων ενημέρωσης,
δηλαδή των δημοσιογράφων, οι οποίοι στο όνομα της προσωπικής ανάδειξης
και του καριερισμού εμπλέκουν το γεγονός με το σχόλιο, αξιολογούν
υποκειμενικά και αλλοιώνουν το περιεχόμενο της είδησης, σκανδαλοθηρούν ή
δεν παρουσιάζουν όλες τις απόψεις για ένα θέμα.
• Ο ανταγωνισμός μεταξύ των Μ.Μ.Ε. με στόχο την εμπορική επιτυχία οδηγεί
στην προβολή με κριτήρια την εντυπωσιοθηρία και τη μεγιστοποίηση της
απήχησής τους. Έτσι τα ίδια τα Μ.Μ.Ε. μετατράπηκαν σε κερδοσκοπικές
επιχειρήσεις. Χρησιμοποιούν αθέμιτα μέσα. Παρουσιάζουν το ασήμαντο, το
αδιάκριτο, το ηθικά απαγορευμένο από ανάγκη για επιβίωση στο έντονα
ανταγωνιστικό περιβάλλον .
• Κοινωνικοί παράγοντες, όπως:
- παθητικότητα, αδιαφορία και απολιτικοποίηση του σύγχρονου
ανθρώπου.
- άκριτη αποδοχή πληροφοριών από τους δέκτες.
- χαμηλό πνευματικό επίπεδο.
- έλλειψη ανθρωπιστικής παιδείας που θα διαπλάσει κατάλληλους
δέκτες.
- οι αυξημένες υποχρεώσεις του σύγχρονου ανθρώπου δεν του αφήνουν
ελεύθερο χρόνο και - διάθεση για ενασχόληση με τα κοινά.
- η τάση τμήματος της κοινωνίας να ασχολείται με την ιδιωτική ζωή
επώνυμων και ανώνυμων.
• Απουσία δημοκρατικού πολιτεύματος, επιδίωξη αυταρχικών καθεστώτων
για δημιουργία πειθήνιων πολιτών .
ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ
• Μαζοποίηση, ετεροκαθορισμός και χειραγώγηση ατόμων εξαιτίας της
δημαγωγίας και της προπαγάνδας.
• Ο άνθρωπος, με τη συστηματική και κατευθυνόμενη πληροφόρηση, χάνει
την ελευθερία να σκέπτεται και να αποφασίζει για λογαριασμό του.
Παρασύρεται από το φόβο, την αγωνία, τα ένστικτα και τις επιθυμίες του,
αιχμαλωτίζεται ο νους του σε προκαθορισμένο τρόπο σκέψης. Δε διαβλέπει
την πρόθεση και την υστεροβουλία που κρύβεται πίσω από την προβολή
ενός μηνύματος ή την παραποίηση ενός γεγονότος.
• Κυριαρχεί κλίμα καχυποψίας, ανασφάλειας, αβεβαιότητας
• Κλονισμός ηθικών αξιών και υγιών προτύπων .
• Σπίλωση κοινωνικής υπόληψης προσώπων που έγιναν θύματα δυσφήμισης.
15. • Επικράτηση φαινομένων κοινωνικής παθογένειας: φανατισμός, βία,
έγκλημα.
• Παραβίαση ανθρώπινων δικαιωμάτων (κατάργηση θεσμών-υπερίσχυση
ισχυρών).
• Πολιτική δυσλειτουργία -φαλκίδευση δημοκρατίας (πολιτική προπαγάνδα,
δημαγωγία, αποπροσανατολισμός), αφού δεν υπάρχει έλεγχος της εξουσίας
και προβολή της λαϊκής επιταγής μέσω του Τύπου.
• Κοινωνική αποσύνθεση και αποδιοργάνωση (απουσία κοινωνικής
συναίνεσης, αδυναμία καλλιέργειας ηθικής και κοινωνικής συνείδησης,
αδυναμία λήψης σωστών μέτρων σε κάθε τομέα ανθρώπινης δράσης).
ΜΕΤΡΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ
Από την Πολιτεία και τα ΜΜΕ:
• παρέμβαση της πολιτείας με τους συντεταγμένους θεσμούς για κοινωνικό
έλεγχο στα ΜΜΕ και προσαρμογή της δημόσιας εκπομπής των μηνυμάτων
στους νόμους του δημόσιου συμφέροντος
• ενεργοποίηση των μη λαϊκιστών πολιτικών , για να προκαλέσουν ρήξεις και
τομές, χωρίς να υπολογίζουν το πολιτικό κόστος και να κάμπτονται από
διάφορες πιέσεις
• ισότιμη συμμετοχή των πολιτικών και κοινωνικών φορέων στη διοίκηση
τους
• θεσμική κατοχύρωση της πολυφωνικής ενημέρωσης
• αξιοκρατία στην πρόσληψη στελεχών , άτομα ανιδιοτελή, με ψυχικό και
ηθικό σθένος εφαρμογή του κώδικα δημοσιογραφικής δεοντολογίας,
επιβολή ποινών σε ακραίες περιπτώσεις
• καλλιέργεια αμφίδρομης σχέσης πομπού δέκτη (ΜΜΕ -κοινού ).
Από τα άτομα:
• ευρύτερη πνευματική καλλιέργεια για ανάπτυξη κριτικής σκέψης και στάσης
απέναντι στα ΜΜΕ
• συνεχής εγρήγορση, αντίδραση, απόρριψη του χυδαίου και επαναφορά στην
ηθική και αισθητική τάξη
• εξοικονόμηση ελεύθερου χρόνου, για ενεργό συμμετοχή στα πολιτικά
πράγματα
• αυτογνωσία, αυτοέλεγχος και αυτοκριτική, ώστε το άτομο να μη
συγκατατίθεται στην παραπληροφόρηση, αλλά να είναι κυρίαρχο της
σκέψης και των πράξεων του.
ΤΥΠΟΣ
Προσδιορισμός του όρου: είναι το σύνολο των εφημερίδων και περιοδικών
που εκδίδονται, μαζί με τους δημοσιογράφους ,τους τυπογράφους, αλλά και τα
16. μηχανήματα που χρησιμοποιούνται. Ο Τύπος ονομάστηκε «η τέταρτη εξουσία»
από την κυρίαρχη επιρροή που ασκεί στην κοινή γνώμη η δημοσιογραφία.
Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ:
• ενημερώνει με ποικίλους τρόπους για κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα
• συμβάλλει στη διάδοση επιστημονικών και γενικών γνώσεων
• προβληματίζει, ενεργοποιεί το πνεύμα, συντείνει στην πνευματική
καλλιέργεια του αναγνώστη, καθώς προωθεί την επαφή με τις τέχνες και τα
γράμματα
• εξασφαλίζει τον κοινωνικό διάλογο καλλιεργώντας την κοινωνική συνείδηση
• διαμορφώνει την κοινή γνώμη συντελώντας στη συμμετοχή του ατόμου στα
κοινά και εξασφαλίζοντας την κοινωνική συνεργασία και αλληλεγγύη
• αποκαλύπτει αδικίες, αυθαιρεσίες, ευαισθητοποιεί για τα υπάρχοντα
κοινωνικά προβλήματα
• προβάλλει ιδανικά, εισάγει νέες ιδέες, ευαισθητοποιεί σε θέματα ανθρωπιάς,
έτσι ώστε να ηθικοποιεί
• συμβάλλει στην κατοχύρωση του δημοκρατικού πολιτεύματος, καθώς
διακινεί γνώμες και πολιτικές αντιλήψεις, ευνοεί την κριτική σκέψη και την
πνευματική ελευθερία, ελέγχει την εξουσία και τη συνδέει με το λαό μέσω
του διαλόγου. Διακινεί πολιτικές και κοινωνικές ιδέες διαμορφώνοντας
πολίτες με δημοκρατική συνείδηση, βάζει φραγμό σε φαινόμενα βίας, γιατί
δίνει τη δυνατότητα έκφρασης ιδεών και γνωμών όλων των πολιτικών και
κοινωνικών ομάδων. Υπερασπίζεται τα ανθρώπινα δικαιώματα
• συμβάλλει στη διαφύλαξη της παράδοσης και διαμορφώνει υγιή εθνική
συνείδηση
• ψυχαγωγεί τους αναγνώστες κατά τον ελεύθερο χρόνο τους
Ο ΤΥΠΟΣ ΣΤΗΡΙΖΕΙ ΤΟ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ ΓΙΑΤΙ:
• ενημερώνει έγκυρα τον πολίτη για τα πολιτικά και κοινωνικά δρώμενα,
ωθώντας τον να συμμετέχει ενεργά στα κοινά
• διασφαλίζει την πολυφωνία
• επιδρά στη συνείδηση των πολιτών, βοηθώντας τους να διαμορφώσουν υγιή
πολιτικά κριτήρια, να σχηματίσουν άποψη γύρω από τα ζητήματα που
αφορούν την κοινωνία όπου ζουν αλλά και τη διεθνή κοινότητα
• γίνεται το βήμα διαμαρτυρίας των πολιτών, οι οποίοι στέλνοντας επιστολές
μπορούν να εκφράσουν τις απόψεις τους, να διαμαρτυρηθούν, να
διαφωνήσουν, να καταγγείλουν, να ελέγξουν δημόσια πρόσωπα
• κρίνει τις ενέργειες των αρχών, φωτίζει αθέατες πλευρές του δημόσιου βίου
• κατοχυρώνει το δικαίωμα των μειοψηφιών να διατηρούν και να
γνωστοποιούν τις απόψεις τους
• διευρύνει τους πνευματικούς ορίζοντες του ατόμου και οξύνει την κρίση του,
ενεργοποιώντας την ελεύθερη σκέψη και έκφραση, που συγκροτούν ένα
πρωταρχικό θεμέλιο της δημοκρατίας
17. ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΣΩΣΤΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ:
• ύπαρξη δημοκρατικού πολιτεύματος
• ανεξαρτησία του Τύπου από οικονομικά και κομματικά συμφέροντα
• επαγγελματική ακεραιότητα, ευσυνειδησία των δημοσιογράφων, σεβασμός
ανθρώπου, προώθηση του δημόσιου συμφέροντος
• ο ίδιος ο πολίτης οφείλει να διεκδικεί το δικαίωμα της ανόθευτης
πληροφόρησης και να έχει ουσιαστικό λόγο στη μορφή και την ποιότητα της
ενημέρωσης που λαμβάνει
• η πολιτεία μπορεί με κατάλληλα μέτρα και επιχορήγηση να συνεισφέρει
θετικά στην αποδέσμευση του Τύπου από οικονομικά συμφέροντα
ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΚΡΙΣΗΣ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ:
• κατευθυνόμενη πληροφόρηση
• πηχυαίοι τίτλοι, συχνά με εμπρηστικό χαρακτήρα
• αποσιώπηση σημαντικών γεγονότων, εσκεμμένη υποτίμησή τους
• αναζήτηση σκανδάλων κάθε λογής, αποκάλυψη προσωπικής ζωής
επωνύμων και ανωνύμων, με σκοπό την πρόκληση και ικανοποίηση της
νοσηρής περιέργειας με αποτέλεσμα την κατάλυση της ιδιωτικής ζωής
• προπαγάνδα που εξυπηρετεί κομματικά και οικονομικά συμφέροντα,
φανατισμός, εμπάθεια, συνθηματολογία, κινδυνολογία
ΑΙΤΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ:
• υποταγή σε οικονομικά συμφέροντα (εκδοτικά τραστ).Οι εφημερίδες και τα
περιοδικά έχουν αναχθεί σε κερδοσκοπικές επιχειρήσεις
• εξάρτηση από τη διαφήμιση για να μένει χαμηλή η τιμή της εφημερίδας
• προώθηση κομματικών σκοπιμοτήτων
• ανευθυνότητα και ατομικές φιλοδοξίες δημοσιογράφων, χρηματισμός
• ευθύνη του κοινού: μη εξοικείωση με το γραπτό λόγο, προτίμηση στην
εικόνα (τηλεόραση)
ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ:
• παραποίηση της αλήθειας, χειραγώγηση της κοινής γνώμης σε βάρος της
κοινωνικής και πολιτικής προόδου
• φανατισμός του κοινού, αποπροσανατολισμός από τα πραγματικά
προβλήματα, λαϊκισμός
• η σκανδαλοθηρία, οι συκοφαντίες, ο κιτρινισμός κάνουν τον πολίτη να χάνει
την εμπιστοσύνη του απέναντι στην πολιτική ηγεσία, με αποτέλεσμα να
αδιαφορεί για την πολιτική ζωή και να περιχαρακώνεται στον ιδιωτικό του
βίο.
• φαλκιδεύεται η δημοκρατία, εφόσον δεν προωθείται ο ουσιαστικός
διάλογος και η πολυφωνία, δεν ελέγχεται η εξουσία.
18. ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ
ΘΕΤΙΚΑ ΤΗΣ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗΣ:
• Συνδυάζει ήχο, εικόνα, κίνηση και γι’ αυτό γίνεται άμεση, εντυπωσιακή,
παραστατική και εύκολα κατανοητή.
• Προσφέρει έγκαιρη και άμεση ενημέρωση, αφού πληροφορεί για οτιδήποτε
συμβαίνει σε εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο, με έκτατα δελτία, ανακοινώσεις,
ζωντανές συνδέσεις.
• Πληροφορεί τον τηλεθεατή χωρίς να απαιτείται ιδιαίτερος κόπος και χρόνος
από μέρος του.
• Προσφέρει ποικίλες δυνατότητες ψυχαγωγίας καλύπτοντας σχεδόν όλες τις
προτιμήσεις και όλες τις ηλικίες. Μάλιστα αποτελεί το πιο οικονομικό μέσο
ψυχαγωγίας και «σύντροφο» για μοναχικούς ανθρώπους.
• Συντελεί στην επικοινωνία και την αλληλοκατανόηση των λαών, συμβάλλει
στην ανανέωση των ιδεών , στη διεύρυνση των πνευματικών οριζόντων.
• Μέσω διαφόρων πολιτικών συζητήσεων προωθεί το διάλογο και την
ελεύθερη έκφραση, βοηθά τους πολίτες να κατανοήσουν το πολιτικό
γίγνεσθαι και να διαμορφώσουν άποψη, συμβάλλει στην πολυφωνία
φιλοξενώντας διαφορετικές πολιτικές παρατάξεις, ευαισθητοποιεί το κοινό
για διάφορα προβλήματα και γενικότερα στηρίζει τη δημοκρατία
Η ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ -ΚΑΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ- ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΕΙ ΤΙΣ ΕΞΗΣ
ΕΠΙΚΡΙΣΕΙΣ: .
• Σημαντικός αριθμός των τηλεοπτικών εκπομπών χρησιμοποιεί τη βία ως
ένα από τα ισχυρότερα όπλα για την αύξηση των ποσοστών θεαματικότητας.
Οι υπεύθυνοι χάραξης του προγράμματος προβάλλουν, μάλιστα, το
επιχείρημα ότι η επίδραση του θεατή από τη δημοσιοποίηση της βίας είναι
θετική, καθώς προκαλεί ένα αίσθημα απώθησης απέναντι στη βία και
λειτουργεί ως «λύτρωση» -στο επίπεδο της φαντασίας- από τις τυχόν
επιθετικές του παρορμήσεις. Οι έρευνες, όμως, έχουν δείξει ότι η υπερβολική
προβολή βίας αμβλύνει την ευαισθησία του θεατή σε θέματα παρανομίας και
βίας ή εθίζει στη διάπραξη βιαιοτήτων, μέσα από μια διαδικασία μάθησης και
μιμητισμού, ιδιαίτερα όταν οι δέκτες των μηνυμάτων είναι έφηβοι ή παιδιά.
• Τα δελτία ειδήσεων έγιναν δελτία ψυχαγωγίας. Δεν ενημερώνουν τον
πολίτη ουσιαστικά για τις εξελίξεις τονίζοντας τα αίτια αλλά και τις
προεκτάσεις που έχουν τα γεγονότα στην ατομική και συλλογική ζωή. Απλά
καταγράφουν το γεγονός δίνοντας έμφαση στον πόνο, στην οργισμένη
αντίδραση των ανθρώπων που εμπλέκονται σε αυτό. Θέλουν να συγκινήσουν
το θεατή. Συχνά τις ειδήσεις που σχετίζονται με πολεμικές συγκρούσεις,
τρομοκρατικές ενέργειες τις ακολουθούν ειδήσεις σχετικές με τη μόδα, τα
αθλητικά τεκταινόμενα ή και διαφημίσεις. Στη συνείδηση του θεατή ο
τρόμος, ο πόνος, η δυστυχία έχουν σύντομη διάρκεια.
• Η τηλεοπτική επικοινωνία λειτουργεί με τη δική της ιδιαίτερη λογική.
Κατασκευάζει το δικό της κόσμο, ένα ολόκληρο συμβολικό σύμπαν, το οποίο
αυτοπαρουσιάζεται ως άμεση έκφραση της αλήθειας, ο καθρέφτης της
πραγματικότητας, η αντικειμενική εικόνα του κόσμου. Στην ουσία, ωστόσο,
συγκροτεί επιλεκτικά την εικόνα της κοινωνικής πραγματικότητας. Διαθέτει
19. ταυτόχρονα μια δύναμη αποκλεισμού που πλήττει όχι μόνο άτομα και ομάδες
αλλά και τρόπους έκφρασης που δεν εναρμονίζονται εύκολα με τους κώδικες
της τηλεοπτικής εικόνας, απο την ποίηση ως το φιλοσοφικό στοχασμό.
Τελικά, αυτό που η τηλεόραση ορίζει ως σημαντικό γίνεται σημαντικό για
όλους. Είτε πρόκειται για πρόσωπα είτε για γεγονότα είτε για ιδέες και αξίες,
για τρόπους ζωής και κώδικες συμπεριφοράς, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης
δίνουν τον τόνο στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης.
• Εκπομπές κοινωνικού προβληματισμού ασχολούνται με ιδιωτικά
ζητήματα ορισμένων ανθρώπων -που, αν όχι καθόλου, ελάχιστα αφορούν
το σύνολο- οι οποίοι βλέπουν ξαφνικά τη ζωή τους να γίνεται τηλεοπτικό
θέαμα. Μόλις συμβεί στη ζωή του ατόμου ένα ενδιαφέρον γεγονός,
ευχάριστο ή δυσάρεστο, επιτυχία ή έγκλημα, τότε η τηλεόραση εισβάλλει
στην ιδιωτική ζωή και ζητά να μάθει τα πάντα. Οι δημοσιογράφοι αποκτούν
συμπεριφορά και ύφος ανακριτή, δικαστή. Ρωτούν λεπτομέρειες, εισχωρούν
στα άδυτα της προσωπικής ζωής παραβιάζοντας το δικαίωμα του
ατόμου να κρατά τις ιδιωτικές του στιγμές μακριά απο τα φώτα της
δημοσιότητας.
• Οι τηλεοπτικές σειρές και τα προγράμματα δεν προάγουν την αισθητική
συγκίνηση του κοινού, δεν περνούν μηνύματα διαχρονικά αλλά είναι
προϊόντα της μαζικής κουλτούρας και έχουν ημερομηνία λήξεως. Ο
δημιουργός, στην προσπάθειά του να προσεγγίσει τις προτιμήσεις ενός
αμύητου στην τέχνη κοινού, θυσιάζει την ποιότητα της καλλιτεχνικής ουσίας
και μορφής. Απλουστεύει την πραγματικότητα, σχηματοποιεί τις ανθρώπινες
και κοινωνικές σχέσεις, καταγίνεται με τα πιο ανώδυνα και δευτερεύουσας
σημασίας ζητήματα της ατομικής και δημόσιας ζωής. Η τέχνη αυτού του
είδους, έχοντας τεθεί σε ένα εμπορικό κύκλωμα, υπόκειται στο νόμο της
προσφοράς και της ζήτησης. Προσφέρει στο κοινό αυτό που εκείνο επιθυμεί
ή στη χειρότερη περίπτωση, ακολουθώντας τους νόμους μιας οικονομίας που
στηρίζεται στην κατανάλωση, υποβάλλει στο κοινό τι πρέπει να επιθυμεί.
• Η τηλεόραση -μέσω κυρίως των διαφημίσεων- ασκεί πλύση εγκεφάλου
στο κοινό και του δημιουργεί συνεχώς πλασματικές ανάγκες. Το άτομο,
επηρεασμένο απο τα διαφημιστικά μηνύματα, σπεύδει να αγοράσει τα
προϊόντα που προβάλλονται πιστεύοντας ότι θα γίνει πιο επιθυμητό,
αποδεκτό από την παρέα, ότι θα αποκτήσει κύρος, γόητρο. Πιέζεται να
προσαρμόσει τις δικές του επιδιώξεις σε μοντέλα ζωής που στηρίζονται στην
κατανάλωση και υπόσχονται ότι εξασφαλίζουν την επιτυχία, την υλική
ευημερία, την ασφάλεια, την απόλαυση.
• Ο άνθρωπος μετατρέπεται σε παθητικό θεατή της πολιτικής, της ζωής
των άλλων, του αθλητισμού, της χαράς, της γιορτής. Καθηλωμένος στην
πολυθρόνα του, παραιτείται από το δικαίωμα να πρωταγωνιστεί στη ζωή
του. Υιοθετεί το ρόλο του παρατηρητή, συγχέει το πραγματικό με το
φανταστικό.
• Η τηλεόραση έχει υποκαταστήσει το συνεκτικό δεσμό που πρόσφερε το
οικογενειακό τραπέζι, με αποτέλεσμα να υπάρχει έλλειψη επικοινωνίας.
Έτσι σήμερα η οικογένεια συγκεντρώνεται γύρω από την τηλεόραση και οι
συνομιλίες της περιορίζονται στο γρήγορο και επιφανειακό σχολιασμό των
γεγονότων ή των τηλεοπτικών προγραμμάτων ,
20. • Η τηλεόραση οδηγεί στη μαζοποίηση του ανθρώπου, εφόσον επιβάλλει τη
μόδα, τις συνήθειες, τον τρόπο ζωής. Το πλατύ κοινό «ποτίζεται» από τις
ίδιες συνήθως θολές πηγές, μαθαίνει να έχει κοινές αρέσκειες, όμοιους
τρόπους χαράς και λύπης, τρέφεται με λέξεις αποστερημένες από το
βαθύτερο νόημά τους, με συνθήματα κενά νοήματος. Έτσι, και η σκέψη και
ο λόγος του συρρικνώνονται.
Η ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΔΙΑΔΡΑΜΑΤΙΣΕΙ ΘΕΤΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΡΟΛΟ...
• Προσφέροντας έγκυρη και αντικειμενική ενημέρωση για τις εξελίξεις σε εθνικό
και διεθνές επίπεδο.
Διαχωρισμός της είδησης από το σχόλιο.
Ιεράρχηση των θεμάτων δίνοντας προτεραιότητα στην προβολή των
σημαντικότερων κοινωνικών προβλημάτων και όχι στην προβολή του
εντυπωσιακού.
Συζητήσεις «ανοιχτού» διαλόγου με αξιόλογες προσωπικότητες, με
ειδικούς στα διάφορα θέματα και συμμετοχή του κοινού.
Ενθάρρυνση της πολιτικής συμμετοχής.
• Σχεδιάζοντας ποιοτικές τηλεοπτικές σειρές που ασχολούνται με καίρια
ζητήματα της ατομικής και κοινωνικής ζωής.
Προβολή θετικών μηνυμάτων για την οικογένεια, την αρμονική
συμβίωση των ατόμων, τη φιλία.
Προβολή υγιών προτύπων -του ανθρωπιστή επιστήμονα, του
οικολογικά ευαισθητοποιημένου πολίτη, του υπέρμαχου των ανθρωπίνων
δικαιωμάτων, κ.λπ.- και αξιών όπως η αγάπη, η ειλικρίνεια, η εμπιστοσύνη, η
αλληλοκατανόηση.
Στήριξη της γνήσιας καλλιτεχνικής δημιουργίας, προαγωγή της
αισθητικής συγκίνησης και απόλαυσης του κοινού.
• Προβάλλοντας ψυχαγωγικές εκπομπές με ποιοτικό τραγούδι, χορό, με
παρουσίαση νέων καλλιτεχνών, με τηλεπαιχνίδια που αυξάνουν τις γνώσεις και
οξύνουν την κρίση.
• Γνωστοποιώντας τα διάφορα δρώμενα στο χώρο του πολιτισμού: μουσικές
συναυλίες, θεατρικές παραστάσεις, παρουσιάσεις βιβλίων, εκθέσεις
ζωγραφικής, γλυπτικής ή φωτογραφίας, εκδηλώσεις σε μουσεία κ.λπ. και
προβάλλοντας συστηματικά την παράδοση και την πολιτιστική κληρονομιά.
• Δίνοντας έμφαση στα προγράμματα της εκπαιδευτικής τηλεόρασης: μαθήματα
ξένων γλωσσών, ντοκιμαντέρ με θέματα σχετικά με τη φύση, τις φυσικές
επιστήμες, την τεχνολογική ανάπτυξη, εξοικείωση με τον κόσμο της
πληροφορικής.
• Διοργανώνοντας αποτελεσματικές εκστρατείες ενημέρωσης για παγκόσμια
προβλήματα και ευνοώντας τις πολιτιστικές ανταλλαγές και την
ουσιαστικότερη γνωριμία και επικοινωνία των λαών (δυνατότητες της
δορυφορικής τηλεόρασης).
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΧΟΛΙΟ –ΓΕΓΟΝΟΣ
1. Να διαμορφώσετε καθέναν από τους ακόλουθους τίτλους, που
εκφράζουν υπαινιγμούς και σχόλια, έτσι ώστε να αποδίδουν την
αντίστοιχη είδηση με τρόπο ουδέτερο.
21. Παράδειγμα
Δεδομένος τίτλος: Περίεργη φωτιά σε εργοστάσιο, ύποπτα τα αίτια.
Ουδέτερη παραλλαγή του τίτλου: Φωτιά σε εργοστάσιο από άγνωστη αιτία.
α) Ασυνείδητος οδηγός εγκαταλείπει αιμόφυρτο το θύμα του στην άσφαλτο.
β) Τολμηρά τα νέα μέτρα κατά των εμπόρων του θανάτου.
γ) Απεργιακό κύμα σαρώνει τη χώρα.
δ) Ογδοντάχρονη γριούλα θύμα αδίστακτου ληστή.
ε) Με σκυμμένο το κεφάλι επιστρέφει η Εθνική από τη Ρώμη.
στ) Μάδησαν τις τουλίπες οι παίκτες μας με τα δύο γκολ μέσα στο ίδιο το
γήπεδο του Άμστερνταμ!
ζ) Θεαματική βουτιά στο χρηματιστήριο.
η) Στο έλεος της κακοκαιρίας η χώρα.
θ) Καλπάζει η ανεργία, δείχνουν οι μετρήσεις.
ι) Καινούργια θεομηνία κυβερνητικών «θα».
2. Να χαρακτηρίσετε το είδος του σχολιασμού που περιέχουν τα κείμενα
των ειδήσεων στη στήλη Ι χρησιμοποιώντας τα στοιχεία της στήλης ΙΙ.
Μία είδηση στη στήλη Ι περισσεύει.
Στήλη Ι Στήλη ΙΙ
1. Ως αποτέλεσμα της Τεράστιας οικολογικής
καταστροφής που έχει μετατρέψει τον Γάγγη σε
οχετό, το μπάνιο σ’ αυτόν τον ιερό ποταμό -το
οποίο αποτελεί σκοπό κάθε πιστού ινδουιστή-
κινδυνεύει να μεταβληθεί σε εισιτήριο για το άλλο
κόσμο ή, στην
καλύτερη περίπτωση, για το νοσοκομείο.
2. Τετράχρονος πήγε στο νηπιαγωγείο του
Κλίβελαντ
α) Επιδοκιμασία
β) Αποδοκιμασία
22. με ένα περίστροφο γεμάτο. Ο πατέρας του ήταν
στο
σπίτι με ένα μυαλό άδειο.
3. Κατάμεστο το Ηρώδειο χθες, όρθιο το κοινό,
αποθέωσε τον Μίκη Θεοδωράκη.
4. Ταραχές ξέσπασαν στην Ινδονησία μετά την
απόφαση των αρχών να αυξήσουν τις τιμές στα
καύσιμα και τις μεταφορές.
5. Πρέπει να προνοήσετε, να περιμένετε, να έχετε
οργανωθεί... Αν θέλετε, δηλαδή, να δείτε την ταινία
που θέλετε ή να παρακολουθήσετε την παράσταση
της αρεσκείας σας. Γιατί οι κινηματογραφικές
αίθουσες γεμίζουν πλέον ασφυκτικά και οι καλές
παραστάσεις έχουν «κλείσει» βδομάδες πριν. Η
διασκέδαση της τελευταίας στιγμής πάει περίπατο.
Νέες συνήθειες λοιπόν.... Για άλλους καλές, για
άλλους κακές .
6. Καπετάν Σωτήρας αναδείχθηκε ο ηρωικός
πλοίαρχος του οχηματαγωγού «Ρομίλντα» που,
αψηφώντας ανέμους 10 μποφόρ, ξεκίνησε με δική
του ευθύνη από τη Ρόδο, για να παραλάβει μια
ασθενή από την Πάτμο.
γ) Αμφισβήτηση
δ) Ειρωνεία
ε) Ενθουσιασμός
1. Να αντιστοιχίσετε τα στοιχεία της στήλης Ι με εκείνα της στήλης ΙΙ. Ένα
στοιχείο της στήλης ΙΙ περισσεύει.
ΣΤΗΛΗ Ι ΣΤΗΛΗ ΙΙ
1) Τουλάχιστον 34 άνθρωποι επέβαιναν στο
κουβανικό αεροπλάνο που συνετρίβη σε ορεινή
περιοχή κοντά στον Άγιο Δομίνικο.
2) Από τη Ναμίμπια μεταφέρθηκαν στη Λάρισα 200
στρουθοκάμηλοι, με σκοπό την αναπαραγωγή, την
εμπορία, αλλά και την παροχή πληροφοριών σε όσους
θέλουν να ασχοληθούν με την εκτροφή.
3) Σε κλάσματα δευτερολέπτου ειδικοί
α) το γεγονός
β) ο χρόνος
γ) ο τρόπος
23. πυροτεχνουργοί εξουδετέρωσαν παλιά νάρκη στην
περιοχή του Έβρου.
4) Λόγω μηχανικής βλάβης ακινητοποιήθηκε για δύο
ώρες κοντά στο Λιανοκλάδι η ταχεία αμαξοστοιχία
του ΟΣΕ, κατά τη διαδρομή από την Αθήνα στη
Θεσσαλονίκη.
5) Με τη συμβολική δίκη και εκτέλεση του
Χριστόφορου Κολόμβου, που πατώντας πρώτος στην
Αμερική άνοιξε τις πόρτες του Νέου Κόσμου στους
Ισπανούς κατακτητές, γιόρτασαν φέτος την
«ανακάλυψή» τους οι ιθαγενείς Ινδιάνοι της
Ονδούρας.
6) Τα συμπεράσματα των επιστημόνων που
μελέτησαν τον εγκέφαλο του κάβουρα καταρρίπτουν
το μύθο που θέλει τα ζώα να δρουν μηχανικά, χωρίς
να σκέπτονται.
7) Σεισμός μεγέθους 7,7 Ρίχτερ έπληξε χθες πολλά
νησιά του νοτίου αρχιπελάγους της Ιαπωνίας.
8) Άνδρες των ειδικών δυνάμεων της Πυροσβεστικής
έκαναν ολονύχτιες έρευνες, για να εντοπίσουν 15
ορειβάτες που εγκλωβίστηκαν, αργά χθες το
απόγευμα, στο φαράγγι της Μονής Κλειστών στην
Πάρνηθα
δ) η αιτία
ε) το πρόσωπο που δρα
στ) το πρόσωπο που
παθαίνει
ζ) το αποτέλεσμα του
γεγονότος
η) το ποιητικό αίτιο
θ) ο τόπος
Ενεργητική και παθητική σύνταξη στην είδηση
1. Ανήσυχος ο διευθυντής συντάξεως εξηγεί στον νεαρό δημοσιογράφο ότι
ορισμένοι από τους ακόλουθους τίτλους ειδήσεων θα μπορούσαν να
προκαλέσουν διπλωματικό επεισόδιο ή ποινική δίωξη λόγω της
ενεργητικής σύνταξης και της έμφασης στο πρόσωπο που δρα. Να
εντοπίσετε αυτούς τους τίτλους, να εξηγήσετε γιατί είναι προβληματικοί
και να τους αναδιατυπώσετε, ώστε να μην είναι πιθανό να
δημιουργήσουν ανεπιθύμητες συνέπειες στην εφημερίδα.
α) Οι οδηγοί φορτηγών απέκλεισαν τους γαλλικούς αυτοκινητόδρομους
β) Μέλη της τουρκικής παρακρατικής οργάνωσης «Γκρίζοι λύκοι» σκότωσαν
24. Ελληνοκύπριο στην πράσινη γραμμή
γ) Ο ίδιος ο φύλακας του μουσείου μάλλον ... εξαφάνισε τα ειδώλια
δ) Οι νέοι δεν διαβάζουν πια εφημερίδες
ε) Ο διαιτητής φαίνεται ότι πούλησε τον τελικό κυπέλλου
ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΑΡΑΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ
Αύξηση του όγκου των γνώσεων και των πληροφοριών
Η διόγκωση επίσης του πλήθους των γνώσεων και των πληροφοριών, με
τις οποίες καταιγίζεται ο σύγχρονος άνθρωπος, όχι μόνον εξαιτίας των
καθημερινών επιστημονικών και τεχνολογικών εξελίξεων, αλλά και της
ραγδαίας ανάπτυξης και κυριαρχίας στη ζωή μας των διάφορων Μέσων Μαζικής
Επικοινωνίας (ΜΜΕ), δημιουργεί επίσης μία νέα κατάσταση, που είναι ανάλογη
με την επανάσταση που έφερε στη διάδοση των γνώσεων η ανακάλυψη της
τυπογραφίας.
Τα νέα μέσα πληροφόρησης μέσω των υπολογιστών, των δικτύων και
των ΜΜΕ, όπως είναι η τηλεόραση, το ραδιόφωνο, οι εφημερίδες και τα
περιοδικά, μας ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο, στα γεγονότα, στη γνώση και
τον κοινωνικό προβληματισμό. Μας βομβαρδίζουν με εικόνες, όλο και
περισσότερες εικόνες. Μας συνδέουν με τον πολιτισμό άλλων χωρών, μας
δείχνουν πώς ζουν οι πιο «ανεπτυγμένοι», αλλά και οι πιο εξαθλιωμένοι λαοί και
μας παρέχουν εμπειρίες, που, με την κατάλληλη κριτική επεξεργασία, είναι
δυνατόν να μας βγάλουν από το καβούκι του εγωκεντρισμού μας.
Συγχρόνως όμως γίνονται και μέσο επηρεασμού της κοινής γνώμης με
στόχο την ικανοποίηση ποικίλων οικονομικών και πολιτικών συμφερόντων από
άτομα που ελέγχουν ή έχουν προνομιακή πρόσβαση στα μέσα αυτά, κατά τρόπο
που μερικές φορές δε γίνεται αντιληπτός. Εκτός του ότι μας ενημερώνουν,
υπάρχει ωστόσο και ο κίνδυνος να μας κατευθύνουν, να μας κοιμίσουν, να
επηρεάσουν τις αντιλήψεις μας για το τι είναι σημαντικό και τι όχι, να μας
καθοδηγήσουν σε δικούς τους προσανατολισμούς. Κι αυτό γιατί η πληροφόρηση
από τα ΜΜΕ ήταν πάντοτε και είναι και στις μέρες μας, περισσότερο ίσως από
ποτέ, μια μορφή εξουσίας.
Οι πληροφορίες, με λόγια ή με εικόνες, παρέχουν γνώσεις και έχουν τη
δύναμη να επηρεάσουν το κοινό, προσφέρουν όμως και ευκαιρίες για
ενημέρωση, για εκπαιδευτική, κοινωνική και επαγγελματική ανάπτυξη στα
άτομα που την έχουν ανάγκη. Διότι το κλείσιμο της πληροφορίας σε απρόσιτες
πηγές και κέντρα ευνοεί τους λίγους ανθρώπους, που έχουν πρόσβαση σ' αυτές
και είναι δείγμα δημοκρατικού ελλείμματος σε μία κοινωνία.
Αποτελεί όμως και ευθύνη του σύγχρονου πολίτη να προσπαθεί να
αναζητά ενεργά και έγκαιρα τις αναγκαίες γι' αυτόν πληροφορίες και να
αναπτύσσει τις απαραίτητες δεξιότητες κριτικής επεξεργασίας των
25. πληροφοριών αυτών, ώστε να τις αξιοποιεί κατάλληλα και να μην πέφτει θύμα
των διάφορων μορφών στέρησης των δικαιωμάτων του, της οικονομικής,
καταναλωτικής και πολιτικής εξαπάτησης ή εκμετάλλευσής του.
Πώς θα αποτρέψουμε τους κινδύνους;
[ ...] Τι μπορεί να κάνει ένας σύγχρονος άνθρωπος, για να αμυνθεί απέναντι στην
«κατευθυνόμενη» πληροφόρηση; Νομίζω ότι τα βασικότερα όπλα είναι η
συνεχής εγρήγορση και η σωστή κρίση. Και το πιο σημαντικό είναι να
προσπαθεί να ελέγχει τον ίδιο τον εαυτό του. Όλες αυτές οι κατευθυνόμενες
πληροφορίες δεν μπορούν να μας κάνουν τίποτα, αν δεν τους ανοίξουμε εμείς
την πόρτα και αν δεν τις ενισχύσουμε εμείς με τη δική μας θέληση. Έχουν λεχθεί
πολλά για «πλύση εγκεφάλου», για «αόρατη» ή υποσυνείδητη διαφήμιση.
Επιστημονικά έχει αποδειχθεί ότι ούτε καν να υπνωτίσετε έναν άνθρωπο δεν
μπορείτε, αν δε συγκατατεθεί. Ο καλύτερος υπνωτιστής δεν μπορεί να σας
υπνωτίσει, δίχως τη θέλησή σας.
Εφόσον, λοιπόν, ζείτε σ' έναν φιλελεύθερο χώρο, εφόσον δεν είστε κλεισμένος
σ' ένα κελί φυλακής, όπου μπορούν να σας υποβάλουν σε πιέσεις που σπάζουν
τις αντιστάσεις και όπου, με ορισμένα φάρμακα, μπορούν να πετύχουν να
μειώσουν το «κατώφλι της αντίδρασης» των νεύρων σας, εφόσον , λοιπόν , είστε
ένας ελεύθερος, υγιής άνθρωπος, κανείς δεν μπορεί να σας πείσει να κάνετε
κάτι, που δεν το θέλετε. Εκτός αν το θέλετε ενδομύχως. Δεν υπάρχει διαφήμιση
ή προπαγάνδα που να πείθει τους ανθρώπους, παρά τη θέλησή τους. Φυσικά, αν
αφήσω τον εαυτό μου να παρασυρθεί, γίνεται εκείνο που είχε πει ο Αριστοτέλης:
ότι ο άνθρωπος είναι ελεύθερος να πάρει την πρώτη απόφαση, αλλά αυτή η
απόφαση τον δεσμεύει για τις επόμενες.
Η κατευθυνόμενη πληροφόρηση παίρνει δύναμη από μας. Συμμαχεί με τις
ανάγκες μας, τα αισθήματά μας, τα ένστικτά μας, για να μας πείσει. Αν εμείς
μπορέσουμε να την αντιμετωπίσουμε με νηφαλιότητα, με κριτική διάθεση,
χωρίς να παραδινόμαστε, χωρίς να δεχόμαστε τίποτα σαν δεδομένο, αν
ελέγχουμε τα πράγματα όσο γίνεται ψύχραιμα, αντικειμενικά, τότε μπορούμε να
αμυνθούμε. [ ...]
[ ...] Το βασικότερο πρόβλημα της κατευθυνόμενης πληροφόρησης είναι ότι
προσπαθεί να μας στερήσει την ελευθερία να σκεφτόμαστε και να
αποφασίζουμε εμείς, για λογαριασμό μας. Αυτό είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα
του σύγχρονου ανθρώπου. Πρέπει να προσπαθήσουμε να παραμείνουμε
ελεύθεροι, κυρίαρχοι της σκέψης και της πράξης μας, όσο γίνεται. Ξέρω πως
είναι δύσκολο, πως η σωστή σκέψη, η σωστή απόφαση προϋποθέτει σωστές
πληροφορίες. Κι όταν αυτές δεν υπάρχουν, τι κάνουμε; Το μόνο που μπορούμε
να κάνουμε είναι μια συνεχής διύλιση του εισερχόμενου ρεύματος πληροφοριών.
Την «αλήθεια» είναι δύσκολο να τη βρούμε και ίσως να μην τη βρούμε ποτέ,
αλλά τουλάχιστον δε θα είμαστε θύματα των πληροφοριών τις οποίες, σκόπιμα
ή μη, διοχετεύουν, για να μας κάνουν να κάνουμε αυτά που θέλουν άλλοι και όχι
αυτά που θέλουμε εμείς.
26. Θα μου πείτε «εσύ, διαφημιστής, που βγάζεις το ψωμί σου πείθοντας τον
κόσμο, μας λες να μην πιστεύουμε στις διαφημίσεις;», Ναι, σας λέω να μην
πιστεύετε στις διαφημίσεις! Να διαβάζετε μια διαφήμιση, αλλά να την
αντιμετωπίζετε με το πνεύμα του σκεπτικισμού, που ξέρω πως ήδη έχετε
απέναντι στη διαφήμιση. Να προσπαθείτε να καταλάβετε, τι ακριβώς λέει αυτή
η διαφήμιση και να μη βασίζεστε μόνο σε μια διαφήμιση, για να αγοράσετε, να
βλέπετε και τις διαφημίσεις των ανταγωνιστικών προϊόντων, να βλέπετε και το
ίδιο το προϊόν , να ελέγχετε, να ρωτάτε ειδικούς και μετά να αγοράζετε.
Στην περίπτωση αυτή η διαφήμιση δεν είναι μόνο χρήσιμη στο σύστημα (όπου
παίζει βασικό ρόλο για τη διακίνηση των αγαθών), είναι χρήσιμη και σε σας. Σας
δίνει πληροφορίες. Σας βοηθάει να γνωρίσετε νέα προϊόντα, νέες ευκολίες, νέες
απολαύσεις. Και να μην ακούτε τους πουριτανούς που χτυπάνε την
«καταναλωτική» κοινωνία. Η κατανάλωση δεν είναι κακό. Φτάνει να
καταναλίσκει κανείς τα σωστά πράγματα στις σωστές δόσεις. Το φαΐ δεν είναι
κακό, η βαρυστομαχιά είναι. [ ...]
ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ
Προσδιορισμός του όρου
Ο όρος Ίντερνετ-διαδίκτυο μας παραπέμπει στην έννοια δίκτυο
υπολογιστών. Πρόκειται για ένα σύστημα, στο οποίο οι υπολογιστές είναι
συνδεδεμένοι μεταξύ τους ώστε να μπορούν να επικοινωνούν και να
μοιράζονται πληροφορίες. Αυτό που το κάνει πραγματικά ιδιαίτερο είναι το ότι
είναι ανοικτό στον καθένα που διαθέτει το χρηματικό ποσό που απαιτείται για
τη σύνδεση, ποσό το οποίο συνεχώς μειώνεται.
ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ
• Περιλαμβάνει αποθήκες πληροφοριών για κάθε πιθανό θέμα, οι οποίες
προσφέρουν εξαιρετικό υλικό μελέτης και έρευνας.
• Παρέχει διεθνές ηλεκτρονικό ταχυδρομείο. Έτσι, οι χρήστες πολύ εύκολα
και με χαμηλό κόστος επικοινωνούν με φίλους και γνωστούς σε κάθε μέρος
του πλανήτη.
• Συνδέει ανθρώπους από όλο τον κόσμο με κοινά ενδιαφέροντα δίνοντάς
τους τη δυνατότητα συμμετοχής σε ομάδες συζήτησης.
• Διαφήμιση προϊόντων και υπηρεσιών, πωλήσεις και αγορές (ηλεκτρονικό
εμπόριο).
• Χώροι κοινωνικής δικτύωσης
ΘΕΤΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ
Το διαδίκτυο παρέχει τη δυνατότητα στο χρήστη να επιλέγει με προσωπικά
κριτήρια την πηγή πληροφόρησης. Επιπλέον, διευκολύνεται η συλλογή και
ανταλλαγή πληροφοριών ποικίλου περιεχομένου λόγω της πρόσβασης σε
τηλεοπτικά δίκτυα και τις εφημερίδες.
Η κυκλοφορία της γνώσης στον ηλεκτρονικό κόσμο είναι ελεύθερη και
απρόσκοπτη. Ο χρήστης του διαδικτύου μπορεί να συνδεθεί με βιβλιοθήκες,
