Máy công cụ tnut

1
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KỸ THUẬT CÔNG NGHIỆP
KHOA CƠ KHÍ
BỘ MÔN CHẾ TẠO MÁY
BÀI GIẢNG MÔN HỌC
MÁY CÔNG CỤ 1
Theo chƣơng trình 150 TC
Số tín chỉ: 04
(Lƣu hành nội bộ)
Thái Nguyên, năm 2011

2
Biên soạn:
Hoàng Vị
Dƣơng Công Định - Nguyễn Thuận - Nguyễn Thế Đoàn
Vũ Nhƣ Nguyệt - Ngô Minh Tuấn - Hoàng Trung Kiên
BÀI GIẢNG MÔN HỌC
MÁY CÔNG CỤ 1
Theo chƣơng trình 150 TC
Số tín chỉ: 04
(Lƣu hành nội bộ)
Thái Nguyên, ngày 10 tháng 12 năm 2010
Trƣởng bộ môn Trƣởng khoa Cơ khí
ThS Phạm Quang Đồng TS Vũ Ngọc Pi

3
MỤC LỤC
*Nội dung Trang
*Mục lục
*Đề cƣơng chi tiết học phần
Chƣơng I. CƠ BẢN VỀ MÁY CÔNG CỤ ……………………………..
1.1. Giới thiệu máy công cụ ………….….…………...............................
1.2. Các chỉ tiêu đánh giá chất lƣợng máy công cụ
1.3. Phƣơng pháp tạo hình bề mặt trên máy công cụ
1.4. Phân loại chuyển động trong máy công cụ
1.5. Truyền dẫn động học của máy công cụ
1.6. Liên kết động học của máy công cụ
1.7. Cấu trúc động học máy công cụ
1.8. Điều chỉnh động học máy công cụ
Chƣơng II. MÁY CÔNG CỤ VẠN NĂNG
2.1. Máy Tiện
2.1.1. Công dụng và phân loại
2.1.2. Máy tiện ren vạn năng
2.2. Máy khoan - Máy Doa - Máy tổ hợp
2.2.1. Máy khoan
2.2.1.1. Công dụng và phân loại
2.2.1.2. Máy khoan đứng 2A135
2.2.1.3. Các máy khoan khác
2.2.2. Máy doa
2.2.2.2. Máy doa ngang vạn năng 262
2.2.2.3. Các máy doa khác
2.2.3. Máy tổ hợp
2.3. Máy Phay
2.3.2. Điều chỉnh động học Máy phay ngang vạn năng 6M82
2.3.3. Các máy phay khác

4
2.3.4. Đầu phân độ vạn năng
2.3.4.1. Công dụng, Cấu tạo
2.3.4.2. Tính toán phân độ
2.3.4.3. Đầu phân độ quang học
2.4. Máy bào - Máy xọc - Máy chuốt
2.4.1. Máy bào ngang
2.4.1.1. Công dụng
2.4.1.2. Các bộ phận
2.4.2. Máy xọc
2.4.3. Máy bào giƣờng
2.4.4. Máy chuốt
2.5. Máy mài
2.5.2. Máy mài tròn ngoài
2.5.3. Máy mài tròn trong
2.5.4. Máy mài không tâm
2.5.5. Máy mài phẳng
2.5.6. Máy mài nghiền và máy mài rà
2.5.7. Máy mài chuyên dựng
Chƣơng III. MÁY GIA CÔNG BÁNH RĂNG TRỤ
Các phƣơng pháp gia công bánh răng trụ
Phƣơng pháp chép hình
Phƣơng pháp bao hình
Máy phay lăn răng
Công dụng và nguyên lí tạo hình biên dạng răng
Các sơ đồ gia công và sơ đồ cấu trúc động học máy
Điều chỉnh động học máy phay lăn răng
Máy xọc răng bao hình
Công dụng và nguyên lí tạo hình biên dạng răng
Sơ đồ gia công và sơ đồ cấu trúc động học máy
Điều chỉnh động học máy xọc răng bao hình

5
Các cơ cấu đặc biệt của máy xọc răng
Máy mài răng
Công dụng và nguyên lí mài răng
Các sơ đồ gia công và sơ đồ cấu trúc động học máy
Điều chỉnh động học máy mài răng bao hình
Các máy gia công bánh răng khác
Máy phay then hoa
Máy gia công thanh răng
Máy cán răng
Máy tiện răng
Máy cắt răng bằng dao phay răng lƣợc
Chƣơng IV. CÁC MÁY GIA CÔNG BÁNH RĂNG CÔN
Nguyên lí tạo hình bánh răng côn theo phƣơng pháp bao hình
Máy gia công bánh răng côn răng thẳng
Các sơ đồ gia công
Sơ đồ cấu trúc động học máy 5A26
Điều chỉnh động học máy 5A26
Máy gia công bánh răng côn răng cong
Các dạng bánh răng côn răng cong
Nguyên lý tạo hình bánh răng côn dạng răng cung tròn
Sơ đồ cấu trúc động học máy 525
Điều chỉnh động học máy 525
Các máy gia công bánh răng côn khác
Máy phay bánh răng côn chép hình
Máy chuốt bánh răng côn răng thẳng
Máy mài bánh răng côn
Chƣơng V. MÁY TIỆN HỚT LƢNG
Công dụng
Các sơ đồ hớt lƣng răng dao
Máy tiện hớt lƣng vạn năng
Công dụng

6
Sơ đồ cấu trúc động học máy
Điều chỉnh động học máy 1811
Chƣơng VI. CÁC MÁY GIA CÔNG REN
Các phƣơng phápgia công ren
Máy phay ren
Các phƣơng pháp phay ren
Máy phay ren 561
Máy cán ren
Các phƣơng pháp cán ren
Máy cán ren hƣớng kính 5933
Máy tiện ren chính xác
Cơ cấu hiệu chỉnh bƣớc ren chính xác
Điều chỉnh máy tiện ren chính xác
Máy mài ren
Các sơ đồ mài ren
Máy mài ren 5822
B. Phần thảo luận, bài tập
* Phụ lục
* Tài liệu tham khảo
ĐỀ CƢƠNG CHI TIẾT HỌC PHẦN: MÁY CÔNG CỤ 1
(Học phần bắt buộc)
1. TÊN HỌC PHẦN: MÁY CÔNG CỤ 1 ( MEC518)
2. Số tín chỉ: 4
3. Trình độ cho sinh viên năm thứ 4.
4. Phân bố thời gian giảng dạy trong học kỳ: 4(4,2,8)
- Lên lớp lý thuyết: 6 tiết/tuần*8=48
- Thảo luận, bài tập: 6 tiết/tuần*4=24
- Số tiết sinh viên tự học: 8tiết/ tuần.
- Khác: Để có kết quả tốt sinh viên phải đƣợc thực hành đầy đủ.
5. Các học phần học trƣớc:

7
Dụng cụ cắt 1.
6. Học phần thay thế, học phần tƣơng đƣơng: Không.
7. Mục tiêu của học phần: Trang bị cho sinh viên khối kiến thức chuyên môn về
máy công cụ. Có kỹ năng điều chỉnh động học và sử dụng máy công cụ trong thực
tế sản xuất.
8. Mô tả vắn tắt nội dung học phần: Cơ bản máy công cụ; Các máy vạn năng; Các
máy chuyên dùng và chuyên môn hóa.
9. Nhiệm vụ của sinh viên:
1. Nghe giảng với thời gian >80% tổng số thời lƣợng của học phần.
2. Chuẩn bị thảo luận .
3. Khác: Thực hành trên máy công cụ.
10. Tài liệu học tập:
[1]. TS Hoàng Vị, ThS Nguyễn Thế Đoàn, KS Ngô Minh Tuấn, Máy công cụ, Đại
học Kỹ thuật Công nghiệp, 2011
[2]. Bộ môn máy và Tự động hoá, Bộ giáo trình máy cắt kim loại - Thái nguyên
1996
[3]. Nguyễn Anh Tuấn- Phạm Đắp, Thiết kế máy công cụ , NXB KHKT -1983
[4]. Phạm Đắp ,Tính toán thiết kế máy cắt kim loại , NXB: ĐH&HCN -1971
11. Tiêu chuẩn đánh giá sinh viên và thang điểm:
* Tiêu chuẩn đánh giá:
1. Chuyên cần.
2. Thảo luận, bài tập.
3. Kiểm tra giữa học phần
4. Thi kết thúc học phần
5. Tham quan thực hành
* Thang điểm
1. Chuyên cần: Điều kiện dự thi.
2. Thảo luận, bài tập: 20%
3. Kiểm tra giữa học phần (viết): 20%
4. Thi kết thúc học phần (vấn đáp): 60%
* Điểm học phần:
{(thảo luận, bài tập)*0.2+(kiểm tra giữa học phần)*0.2+(thi kết thỳc học
phần)*0.6}
12. NỘI DUNG CHI TIẾT HỌC PHẦN
BIÊN SOẠN: TS.HOàNG VỊ

8
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KỸ THUẬT CÔNG NGHIỆP
KHOA CƠ KHÍ
BỘ MÔN: CHẾ TẠO MÁY
Chƣơng I. CƠ BẢN VỀ MÁY CÔNG CỤ
1.1. Giới thiệu máy công cụ
1.2. Các chỉ tiêu đánh giá chất lƣợng máy công cụ
1.3. Phƣơng pháp tạo hình bề mặt trên máy công cụ
1.3.1. Phƣơng pháp quĩ tích
1.3.2. Phƣơng pháp chép hình
1.3.3. Phƣơng pháp bao hình
1.3.4. Phƣơng pháp tiếp xúc
1.4. Phân loại chuyển động trong máy công cụ
1.4.1. Chuyển động cắt gọt
1.4.2. Chuyển động tạo hình
1.4.3. Chuyển động khác
1.5. Truyền dẫn động học của máy công cụ
1.5.1. Truyền dẫn chuyển động quay
1.5.2. Truyền dẫn chuyển động thẳng
1.1. Máy Tiện
1.1.2. Máy tiện ren vạn năng
1.1.2.1. Công nghệ gia công trên máy tiện
1.1.2.2. Sơ đồ cấu trúc động học máy
1.1.2.3. Điều chỉnh động học máy tiện ren vạn năng
1.2. Máy khoan – Máy Doa - Máy tổ hợp
1.2.1. Máy khoan
1.2.1.2. Máy khoan đứng 2A135
1.2.2. Máy doa
1.2.2.1.. Công dụng và phân loại

9
1.2.2.2.. Máy doa ngang vạn năng 262
1.2.2.3.. Các máy doa khác
1.3. . Máy Phay
1.3.2. Điều chỉnh động học Máy phay ngang vạn năng 6M82
1.3.4.1. Công dụng, cấu tạo
1.3.5. Đầu phân độ quang học
1.4. . Máy bào - Máy xọc - Máy chuốt
1.4.1.1.Công dụng
1.4.1.2.Các bộ phận
1.4.2. Máy xọc
1.4.2.1.Công dụng
1.4.2.2.Các bộ phận
1.4.3. Máy bào giƣờng
1.4.4. Máy chuốt
1.5. . Máy mài
1.5.2. Máy mài tròn ngoài
1.5.3. Máy mài tròn trong
1.5.4. Máy mài không tâm
1.5.5. Máy mài phẳng
1.5.6. Máy mài nghiền và máy mài rà
1.5.7. Máy mài chuyên dựng
3.1. Các phƣơng pháp gia công bánh răng trụ
3.1.1 Phƣơng pháp chép hình
3.1.2 Phƣơng pháp bao hình
3.2. Máy phay lăn răng
3.2.1 Công dụng và nguyên lí tạo hình biên dạng răng
3.2.2 Các sơ đồ gia công và sơ đồ cấu trúc động học máy

10
3.2.3 Điều chỉnh động học máy phay lăn răng
3.3. Máy xọc răng bao hình
3.3.1 Công dụng và nguyên lí tạo hình biên dạng răng
3.3.2 Sơ đồ gia công và sơ đồ cấu trúc động học máy
3.3.3 Điều chỉnh động học máy xọc răng bao hình
3.3.4 Các cơ cấu đặc biệt của máy xọc răng
3.4. Máy mài răng
3.4.1 Công dụng và nguyên lí mài răng
3.4.2 Các sơ đồ gia công và sơ đồ cấu trúc động học máy
3.4.3 Điều chỉnh động học máy mài răng bao hình
3.5. Các máy gia công bánh răng khác
3.5.1 Máy phay then hoa
3.5.2 Máy gia công thanh răng
3.5.3 Máy cán răng
3.5.4 Máy tiện răng
3.5.5 Máy cắt răng bằng dao phay răng lƣợc
Chƣơng IV. CÁC MÁY GIA CÔNG BÁNH RĂNG CÔN
1.1. Nguyên lí tạo hình bánh răng côn theo phƣơng pháp bao hình
1.2. Máy gia công bánh răng côn răng thẳng
1.2.1. Các sơ đồ gia công
1.2.2. Sơ đồ cấu trúc động học máy 5A26
1.2.3. Điều chỉnh động học máy 5A26
1.3. Máy gia công bánh răng côn răng cong
1.3.1. Các dạng bánh răng côn răng cong
1.3.2. Nguyên lý tạo hình bánh răng côn dạng răng cung tròn
1.3.3. Sơ đồ cấu trúc động học máy 525
1.3.4. Điều chỉnh động học máy 525
1.4. Các máy gia công bánh răng côn khác
1.4.1. Máy phay bánh răng côn chép hình
1.4.2. Máy chuốt bánh răng côn răng thẳng
1.4.3. Máy mài bánh răng côn
5.1. Công dụng
5.2, Các sơ đồ hớt lƣng răng dao
5.3. Máy tiện hớt lƣng vạn năng

11
5.3.1 Công dụng
5.3.2 Sơ đồ cấu trúc động học máy
5.3.3 Điều chỉnh động học máy 1811
6.1 Các phƣơng phápgia công ren
6.2 Máy phay ren
6.2.1 Các phƣơng pháp phay ren
6.2.2 Máy phay ren 561
6.3 Máy cán ren
6.3.1 Các phƣơng pháp cán ren
6.3.2 Máy cán ren hƣớng kính 5933
6.4 Máy tiện ren chính xác
6.4.1 Cơ cấu hiệu chỉnh bƣớc ren chính xác
6.4.2 Điều chỉnh máy tiện ren chính xác
6.5 Máy mài ren
6.5.1 Các sơ đồ mài ren
6.5.2 Máy mài ren 5822
13. Lịch trình giảng dạy.
Tuần
thứ
Nội dung
Tài
liệu
Hình thức
dạy
1
Giới thiệu môn học máy công cụ.
1. Mục tiêu của môn học.
2. Các nội dung của môn học.
3. Phƣơng pháp học tập và nghiên cứu.
1.1 Giới thiệu máy công cụ
1.2 Các chỉ tiêu đánh giá chất lƣợng máy công cụ
1.3 Phƣơng pháp tạo hình bề mặt trên máy công cụ
1.4 Phân loại chuyển động trong máy công cụ
1.5 Truyền dẫn động học của máy công cụ
1.6 Liên kết động học của máy công cụ
1.7 Cấu trúc động học máy công cụ
1.8 Điều chỉnh động học máy công cụ
[1]; [2]
[3]; [4]
Giảng
(6 tiết)

12
2
2.1 Máy Tiện
[1]; [2]
[3]; [4]
Giảng
(6 tiết)
3
1. Các phƣơng pháp tạo hình bề mặt gia công(
Phƣơng pháp chép hình; Bao hình ; Quỹ tích; Tiếp
xúc).
2. Sơ đồ cấu trúc động học máy công cụ.
3. Các vấn đề cơ bản của truyền dẫn chuyển động
trong máy công cụ.
4. Điều chỉnh động học máy 16K20
[1]; [2]
[3]; [4]
Thảo luận
(6 tiết)
4
Chƣơng II. MÁY CÔNG CỤ VẠN NĂNG (tiếp)
2.2 Máy khoan – Máy Doa - Máy tổ hợp
2.3 Máy Phay
[1]; [2]
[3]; [4]
Giảng
(6 tiết)
5
Chƣơng II. MÁY CÔNG CỤ VẠN NĂNG (tiếp)
2.4 Máy bào - Máy xọc - Máy chuốt
2.5 Máy mài
[1]; [2]
[3]; [4]
Giảng
(6 tiết)
6
1.Điều chỉnh động học máy 2A135
2. Điều chỉnh động học máy 6M82.
3. Điều chỉnh động học đầu phân độ yдг135
4. Điều chỉnh động học máy 262г
[1]; [2]
[3]; [4]
Thảo luận
(6 tiết)
7
3.1C¸c ph-¬ng ph¸p gia c«ng b¸nh r¨ng trô
3.2 M¸y phay l¨n r¨ng
[1]; [2]
[3]; [4]
Giảng
(6 tiết)
8 KiÓm tra gi÷a kú. (3 t)
9
3.3M¸y xäc r¨ng bao h×nh
3.4 M¸y mµi r¨ng
3.5 C¸c m¸y gia c«ng b¸nh r¨ng kh¸c
[1]; [2]
[3]; [4]
Giảng
(6 tiết)
10
1. Điều chỉnh động học máy 5K32.
2. Điều chỉnh động học máy 5140.
3. Điều chỉnh động học máy 5п84
[1]; [2]
[3]; [4]
Thảo luận
(6 tiết)
11
Chƣơng IV. MÁY GIA CÔNG BÁNH RĂNG CÔN
4.1 Nguyên lí tạo hình bánh răng côn theo phƣơng
pháp bao hình
4.2 Máy gia công bánh răng côn răng thẳng
[1]; [2]
[3]; [4]
Giảng
(6 tiết)

13
4.3 Máy gia công bánh răng côn răng cong
4.4 Các máy gia công bánh răng côn khác
12
5.1 Công dụng
5.2 Các sơ đồ hớt lƣng răng dao
5.3 Máy tiện hớt lƣng vạn năng
6.1 Các phƣơng phápgia công ren
6.2 Máy phay ren
6.3 Máy cán ren
6.4 Máy tiện ren chính xác
6.5 Máy mài ren
[1]; [2]
[3]; [4]
Giảng
(6 tiết)
13
1. Điều chỉnh động học máy 5A26
2. Điều chỉnh động học máy 525
3. Điều chỉnh động học máy 1811
Thảo luận
(6 tiết)
A. LÝ THUYẾT

14
1.1. Giới thiệu máy công cụ
Máy công cụ đƣợc dùng trong sản xuất chế tạo máy và chế tạo thiết bị kỹ
thuật. Là công cụ chính trong ngành chế tạo máy để chế tạo ra các chi tiết, cơ cấu
theo hình dáng, kích thƣớc, độ chính xác theo yêu cầu của máy móc, thiết bị, dụng
cụ, và các sản phẩm dùng trong các ngành kỹ thuật, trong sản xuất, quốc phòng và
phục vụ dân sinh.
Có nhiều kiểu phân loại máy công cụ theo các mục tiêu khác nhau nhƣ chức
năng, công dụng, mức độ vạn năng, độ chính xác, kích thƣớc, trọng lƣợng, mức độ
tự dộng hóa v.v...
Máy tiện, máy khoan, máy doa, máy mài, máy phay… là các tên gọi theo
chức năng và công dụng của các máy công cụ.
Các máy vạn năng (còn gọi là máy công cụ thông dụng) có phạm vi công nghệ
rộng, có khả năng thực hiện đƣợc nhiều nguyên công khác nhau. Sản phẩm của máy
vạn năng đa dạng, phạm vi điều chỉnh kích thƣớc gia công trên máy rộng (nhƣ máy
tiện ren vạn năng, máy phay vạn năng vv..). Các máy này đƣợc dùng rộng khắp
trong sản xuất chế tạo máy và các ngành kỹ thuật khác. Máy vạn năng đƣợc trang bị
thêm các thiết bị đặc biệt và có khả năng công nghệ rộng hơn máy cùng loại gọi là
máy vạn năng rộng.
Máy chuyên dùng là tên gọi của nhóm máy chỉ dùng để gia công các chi tiết
cùng kiểu, loại có hình dáng phức tạp hoặc cấu tạo đặc biệt với kích thƣớc khác
nhau nhƣ bánh răng, trục khuỷu, ren, dụng cụ cắt…vì vậy máy chuyên dùng đƣợc
gọi theo công nghệ đặc trƣng để gia công các kiểu loại chi tiết đó nhƣ các máy gia
công bánh răng, gia công ren…
Trong sản xuất loạt, gia công một loại chi tiết cùng hình dáng, kích thƣớc. Để
nâng cao năng suất, chất lƣợng sản phẩm các máy công cụ đƣợc bố trí theo dây
chuyền của quy trình công nghệ. Máy công cụ trong dây chuyền đó chỉ thực hiện
một bƣớc công nghệ vì vậy để đơn giản cho thiết kế cấu trúc, giảm chi phí sản xuất
sử dụng máy chuyên môn hóa. Nhƣ vậy máy chuyên môn hóa là máy chuyên dùng
có tính chuyên môn hóa cao.

15
Trong các hệ thống sản xuất hiện đại, linh hoạt (Flexible Manufacturing System),
sử dụng các máy công cụ hiện đại, có nhiều chức năng công nghệ khác nhau, điều
khiển hiện đại, tự động hóa cao và linh hoạt là các trung tâm gia công (Machining
Center).
Độ chính xác của máy công cụ có liên quan tới rất nhiều vấn đề về kỹ thuật nhƣ
thiết kế, chế tạo, lắp ráp, chức năng và công dụng cũng nhƣ đặc trƣng công nghệ
của máy. Mặt khác máy có độ chính xác càng cao giá thành của nó càng cao và để
cho việc thiết kế, chế tạo hay sử dụng máy đảm bảo các yêu cầu kinh tế kỹ thuật
còn phân loại máy theo cấp chính xác. Theo TCVN 1742 – 75, máy công cụ đƣợc
phân loại theo 05 cấp độ chính xác:
- Máy cấp chính xác E là máy có độ chính xác thông thƣờng, chủ yếu là máy
vạn năng thông dụng.
- Máy cấp chính xác D là máy đƣợc thiết kế, chế tạo dựa trên cơ sở các máy có
độ chính xác thông thƣờng nhƣng các chi tiết, cụm máy quan trọng đƣợc chế
tạo chính xác hơn, chất lƣợng lắp ráp, tổ hợp máy cũng đƣợc nâng cao.
- Máy cấp chính xác C là máy có độ chính xác cao, bao gồm các máy gia công
lần cuối. Việc thiết kế, chế tạo và lắp ráp tổ hợp máy yêu cầu đạt độ chính
xác rất cao.
- Máy cấp chính xác B là máy có độ chính xác đặc biệt, nhóm máy này ngoài
các yêu cầu kỹ thuật nhƣ các máy có độ chính xác cao, chúng còn phải có độ
cững vững động lực học rất cao.
- Máy cấp chính xác A là máy có độ chính xác siêu cao, nhóm máy này đòi
hỏi điều kiện làm việc theo qui định riêng và chế độ gia công chính xác. Máy
đƣợc dùng để chế tạo các chi tiết quan trọng, có yêu cầu kỹ thuật cao nhất
trong các thiết bị đo lƣờng, điều khiển…
Kích thƣớc, trọng lƣợng của máy công cụ liên quan trực tiếp đến phạm vi kích
thƣớc của chi tiết gia công trên máy, vì vậy việc phân loại theo trọng lƣợng có ý
nghĩa thực tế cho việc chọn máy gia công hợp lí. Máy cỡ bé có trọng lƣợng máy
nhỏ hơn 1 tấn thƣờng dùng trong gia công chi tiết bé. Máy cỡ trung bình có trọng
lƣợng đến 10 tấn là loại máy đƣợc dùng rộng rãi trong các nhà máy để gia công các
chi tiết trung bình, khối lƣợng không lớn lắm. Máy cỡ lớn có trọng lƣợng máy đến
100 tấn dùng để gia công các chi tiết có kích thƣớc, khối lƣợng lớn. Máy cực lớn có
trọng lƣợng lớn hơn 100 tấn đƣợc thiết kế theo đặt hàng gia công các chi tiết siêu
trƣờng, siêu trọng.

16
Theo kiểu, loại và mức độ hiện đại của hệ thống điều khiển máy công cụ. Có máy
công cụ thông thƣờng , máy bán tự động, máy tự động , máy điều khiển theo
chƣơng trình số…
Dựa vào chức năng công nghệ, công dụng, mức độ hiện đại của hệ thống điều
khiển và các đặc tính kỹ thuật của máy công cụ để ký hiệu máy. Ở mỗi quốc gia,
mỗi một hãng chế tạo máy đều có tiêu chuẩn kiểu ký hiệu máy khác nhau, nhƣng về
bản chất là giống nhau. Thông thƣờng ký hiệu máy theo cách thức sau: Tên máy
theo nhóm chức năng công nghệ_ những thông số kỹ thuật đặc trƣng _hệ thống điều
khiển hoặc chức năng đặc biệt.
Ví dụ hệ thống ký hiệu của Liên Xô (cũ):
Bảng 1.1. Ký hiệu máy cắt kim loại theo Liên Xô

17
- Chữ số đầu tiên kí hiệu tên máy theo nhóm chức năng công nghệ: 1-
máy tiện; 2 – máy khoan, doa; 3 – máy mài; 4- máy tổ hợp; 5 – máy gia công
răng, gia công ren; 6- máy phay; 7 – máy bào, máy xọc, máy chuốt; 8 – máy
cƣa; máy cắt phôi; 9- các máy khác.
- Chữ số tiếp theo kí hiệu kiểu máy theo các đặc trƣng nhóm.
- Nhóm số cuối cùng để chỉ các kích thƣớc đặc trƣng của máy.
- Chữ cái đứng xen trong nhóm các chữ số để kí hiệu serial hoặc máy đã
đƣợc cải tiến trên cơ sở loạt máy đã sản xuất.

18
- Các chữ cái sau cùng kí hiệu các trang thiết bị kèm theo, hệ thống chức
năng đặc biệt, hệ thống điều khiển...
Tiêu chuẩn Việt Nam về kí hiệu máy dựa vào cơ sở trên, chỉ thay chữ số đầu
tiên bằng tên máy viết tắt.
1.2. Các chỉ tiêu chất lƣợng của máy công cụ
An toàn: Máy công cụ đƣợc thiết kế và đƣa vào sản xuất phải đảm an toàn
cho ngƣời sử dụng, môi trƣờng và các trang thiết bị kỹ thuật khác trong hệ thống
sản xuất. Vì vậy tất cả các chi tiết và các bộ phận chuyển động phải đƣợc che kín
hoặc cảnh báo để đề phòng tai nạn, hệ thống điện phải có tiếp đất theo tiêu chuẩn an
toàn, phải có tấm chắn phoi và dung dịch bôi trơn làm nguội. Các tay gạt điều
khiển phải đƣợc bố trí đúng quy định an toàn và thuận tiện cho ngƣời sử dụng máy.
Có các cơ cấu khóa lẫn chuyển động, cơ cấu phòng quá tải, cơ cấu dừng máy khẩn
cấp, đèn tín hiệu cảnh báo…
Năng suất: Chỉ tiêu năng suất có thể đƣợc đặc trƣng bởi thể tích kim loại đƣợc
tách ra khỏi chi tiết gia công, hoặc diện tích bề mặt gia công, hoặc số lƣợng chi tiết
đƣợc gia công trong một đơn vị thời gian.
Các máy chuyên dùng và chuyên môn hóa, máy tự động và bán tự động, có thể
sử dụng công thức tính năng suất:
ckct ttT
Q


11
(chiếc/phút)
Ở đây: ckct ttT ,, lần lƣợt là thời gian chu kì gia công một chi tiết, thời gian công
tác và thời gian chạy không của máy.
Các máy vạn năng, các máy gia công thô, máy có thời gian chạy không và thời
gian phụ lớn… Sử dụng công thức tính năng suất công nghệ sau:
tsvQc .. (m3
/ph)
Trong đó: v(m/ph) - vận tốc cắt chính; s(m) - lƣợng chạy dao; t(m) - chiều sâu
lớp cắt trên hành trình.
Chính xác: Đánh giá độ chính xác của máy công cụ thông qua độ chính xác hình
dáng chi tiết gia công và chất lƣợng bề mặt gia công trên máy. Độ chính xác của
máy đƣợc hình thành bởi độ chính xác hình dáng của các chi tiết máy, độ chính xác
về vị trí tƣơng quan của đƣờng hƣớng và các bộ phận di chuyển, đặc biệt độ song
song và độ vuông góc của các đƣờng hƣớng chuyển động của bàn máy, bàn dao.. là
yếu tố quyết định độ chính xác hình học máy. Độ chính xác truyền dẫn chuyển
động (động học) trên máy chịu ảnh hƣởng lớn bởi sai số các tỉ số truyền của các cơ
cấu truyền động và độ chính xác trong chế tạo, lắp ráp tổ hợp các bộ phận máy và
chất lƣợng của động cơ điện. Mặt khác độ chính xác của máy phụ thuộc nhiều vào

19
độ cứng vững, ít rung động dƣới tác dụng của ngoại lực, ít ảnh hƣởng đến độ chính
xác hình học và động học trong quá trình gia công.
Tin cậy: Máy công cụ phải duy trì đƣợc năng suất, độ chính gia công, không hỏng
trong khoảng thời gian làm việc của máy theo dự tính. Độ tin cậy đƣợc xác định
bằng tỉ số giữa thời gian làm việc thực tế của máy với thời gian dự định khi tính
toán thiết kế máy, giá trị hệ số này giới hạn trong khoảng 0,8-0,98. Nâng cao độ tin
cậy của máy bằng nâng cao tin cậy của từng chi tiết, bộ phận máy.
Tính công nghệ: Kết cấu và vật liệu của các cơ cấu, cụm chi tiết máy của máy
công cụ phải có tính công nghệ cao, sử dụng nhiều chi tiết đƣợc tiêu chuẩn hóa, các
chi tiết máy đƣợc chế tạo từ các vật liệu chế tạo máy thông dụng, tháo lắp, điều
chỉnh và hiệu chỉnh dễ, qui trình chế tạo thay thế và tháo lắp các chi tiết thay thế
không phức tạp.
Sử dụng vật liệu hiệu quả: Máy công cụ đƣợc tối ƣu hóa kết cấu, kích thƣớc,
trọng lƣợng sẽ có hiệu quả cao trong việc sử dụng vật liệu. đánh giá việc sử dụng
vật liệu hiệu quả qua số đơn vị khối lƣợng máy trên một đơn vị công suất (Kg/KW).
Hiệu suất truyền lực: Máy công cụ sử dụng các cơ cấu truyền dẫn chuyển động
và thực hiện chuyển động có hiệu suất cao. Các bề mặt ma sát trƣợt đƣợc thay thế
bằng ma sát lăn. Bôi trơn tốt để giảm tổn thất công suất máy. Tăng hiệu quả sử dụng
máy bằng cách giảm thời gian chạy không.
Sử dụng và bảo dưỡng: Các cơ cấu điều khiển, điều chỉnh máy công cụ phải dễ
sử dụng, qui trình vận hành, điều khiển máy không phức tạp. máy không đòi hỏi
phải có chế độ chăm sóc, bảo dƣỡng đặc biệt. chi tiết cần phải thay thế khi bảo
dƣỡng, sửa chữa đƣợc tiêu chuẩn hóa hoặc dễ chế tạo.
Hiện đại: Kiểu điều khiển máy công cụ và hệ thống điều khiển của nó phản ánh
mức độ hiện đại của máy công cụ, nhƣ máy điều khiển bằng cơ cấu cơ khí, thủy lực,
điện tử, chƣơng trình CNC…
Thẩm mĩ công nghiệp: Máy công cụ đƣợc thiết kế đẹp, có hình dáng máy hài hòa,
màu sơn phù hợp với máy, tạo cảm giác thân thiện không gây mệt mỏi, căng thẳng
cho ngƣời vận hành máy.
1.3. Phƣơng pháp tạo hình bề mặt gia công trên máy công cụ
Công nghệ gia công cắt gọt vật liệu trên máy công cụ có chức năng tạo hình các bề
mặt chi tiết gia công theo yêu cầu kỹ thuật. Cơ chế hình thành bề mặt gia công khá
phức tạp, không những phụ thuộc vào công nghệ gia công, dụng cụ gia công mà còn
phụ thuộc vào các quá trình chuyển động, phối hợp chuyển động và điều khiển quá
trình công nghệ gia công. Và với chủ định hƣớng vào định nghĩa về việc hình thành
bề mặt gia công trên máy công cụ, bề mặt đƣợc hình thành do một đƣờng di chuyển

20
(đƣờng tạo hình động- đƣờng sinh) tựa trên một đƣờng cố định (đƣờng tạo hình
tĩnh- đƣờng chuẩn) theo một qui luật động học nào đó. Nhƣ vậy tạo hình bề mặt gia
công trên máy công cụ thực chất là tạo hình đƣờng sinh và đƣờng chuẩn (thƣờng
gọi chung là đƣờng tạo hình bề mặt). Trong thực tế có các phƣơng pháp hình thành
đƣờng tạo hình bề mặt gia công trên máy công cụ nhƣ sau:
Phương pháp quĩ tích: Đƣờng tạo hình bề mặt đƣợc hình thành nhƣ là quĩ đạo
chuyển động tƣơng đối của một điểm trên lƣỡi cắt của dụng cụ trên bề mặt gia công.
Nhƣ vậy đƣờng tạo hình bề mặt là vết ( quỹ tích ) chuyển động của chất điểm.
Hình 1.1: Sơ đồ tiện bề mặt trụ ngoài
Tiện bề mặt trụ ngoài trên máy tiện( hình 1.1 ), đƣờng sinh là vết của mũi dao tiện
để lại trên bề mặt trụ do chuyển động quay tròn của phôi tạo nên, đƣờng chuẩn là
vết của mũi dao tiện để lại trên bề mặt trụ do chuyển động tịnh tiến của bàn dao dọc
theo song song với tâm máy tạo nên. Nhƣ vậy phƣơng pháp hình thành đƣờng tạo
hình bề mặt ở đây đều là phƣơng pháp quĩ tích, có một chuyển động tạo hình đƣờng
sinh và một chuyển động tạo hình đƣờng chuẩn.
Phƣơng pháp quĩ tích thuận tiện cho việc hình thành đƣờng tạo hình bề mặt là
đƣờng tròn hoặc đƣờng thẳng, tuy nhiên nếu đƣờng tạo hình bề mặt là đƣờng cong
phức tạp thì chuyển động tạo hình là hợp của các thành phần chuyển động, cấu trúc
điều khiển máy rất phức tạp, mặt khác năng suất và chất lƣợng bề mặt gia công
không cao.
Phương pháp chép hình: Đƣờng tạo hình bề mặt đƣợc chép hình từ biên dạng
lƣỡi cắt của dụng cụ. theo phƣơng pháp này không cần chuyển động tạo hình mà chỉ
cần chuyển động cắt vào và chuyển động định vị nhằm xác định vị trí dụng cụ trên
bề mặt gia công.
Tiện bề mặt trụ ngoài ( hình 1.2-a ) đƣờng sinh(1) đƣợc chép hình bởi biên dạng
lƣỡi cắt của dao tiện, còn đƣờng chuẩn(2) đƣợc hình thành theo phƣơng pháp quĩ
tích với chuyển động tạo hinh là chuyển động quay của chi tiết gia công.
Phay bánh răng trụ bằng dao phay đĩa module ( hình 1.2-b ), biên dạng rãnh
răng(đƣờng sinh) đƣợc chép hình từ biên dạng lƣỡi cắt của dao phay. Còn đƣờng
răng(đƣờng chuẩn) đƣợc hình thành nhờ chuyển động tịnh tiến của phôi kết hợp

21
chuyển động quay của dao phay. Sau khi phay xong một rãnh răng, quay phân độ
phôi bánh răng và tiếp tục gia công rãnh răng khác.
2
1
a, b,
Hình 1.2: Sơ đồ chép hình biên dạng lưỡi cắt
Việc hình thành đƣờng tạo hình bằng phƣơng pháp chép hình cho năng suất cao,
cấu trúc máy đơn giản, biên dạng lƣỡi cắt dụng cụ đƣợc thiết kế theo đƣờng tạo
hình vì vậy rất phù hợp với sản xuất chuyên môn hóa, sản xuất loạt. Trong sản xuất
đơn chiếc cần lƣu ý đến giá thành khi thiết kế, chế tạo dụng cụ cắt. Gia công bề mặt
theo phƣơng pháp này có lực cắt lớn và thiết kế, chế tạo dụng cụ cắt phức tạp.
Phương pháp bao hình: Theo phƣơng pháp này đƣờng tạo hình bề mặt đƣợc
hình thành nhƣ là đƣờng bao các vị trí liên tiếp của hình bao(biên dạng lƣỡi cắt của
dụng cụ). Qui luật chuyển động bao hình đƣợc xác định theo lí thuyết ăn khớp của
cặp biên dạng đối tiếp. Biên dạng lƣỡi cắt đƣợc thiết kế phù hợp với biên dạng
đƣờng tạo hình để nhắc lại sự ăn khớp trong quá trình gia công bề mặt.
Hình 1.3 mô tả một sơ đồ gia công răng theo phƣơng pháp bao hình, theo
nguyên lí nhắc lại sự ăn khớp của thanh răng với bánh răng. Ở đây, biên dạng răng
(đƣờng tạo hình bề mặt răng) là đƣờng bao của các hình bao(các vị trí liên tiếp của
biên dạng lƣỡi cắt) của dụng cụ cắt có dạng thanh răng. Chuyển động bao hình biên
dạng răng bao gồm chuyển động tịnh tiến của thanh răng (tạo ra vận tốc bao hình)
và chuyển động quay tƣơng ứng (ăn khớp) của bánh răng đƣợc gia công. Chuyển
động tạo hình đƣờng răng là chuyển động tịnh tiến tƣơng đối dọc theo đƣờng răng.

22
Hình 1.3: Sơ đồ bao hình biên dạng răng
Đƣờng tạo hình bề mặt đƣợc hình thành theo phƣơng pháp bao hình có độ chính
xác hình học cao, cùng một biên dạng lƣỡi cắt(hình bao) vẫn bao hình đƣợc các
biên dạng khác do phối hợp các thành phần chuyển động tạo hình. Phƣơng pháp
đƣợc ứng dụng hiệu quả trên các máy chuyên dùng gia công răng.
Phương pháp tiếp xúc: Đƣờng tạo hình bề mặt đƣợc hình thành theo quá trình gia
công nhƣ là một đƣờng chuẩn tiếp xúc với vô số đƣờng phụ là quĩ đạo chuyển động
của chất điểm trên lƣỡi cắt của dụng cụ.
Hình 1.4: Phương pháp tiếp xúc
Hình 1.4 mô tả phƣơng pháp tiếp xúc để hình thành đƣờng tạo hình bề mặt (1).
Theo phƣơng pháp này chất lƣợng tạo hình phụ thuộc nhiều vào năng suất tạo hình
của máy, nếu tăng năng suất thì độ chính xác của đƣờng tạo hình bề mặt giảm.
1.4. Các chuyển động trong máy công cụ
Chuyển động cắt: là những chuyển động của khâu chấp hành nhƣ trục
chính, bàn máy, hoặc bàn dao tham gia vào quá trình tạo phoi trên máy công cụ.
1
2

23
Chuyển động của khâu chấp hành tạo vận tốc cắt gọi là chuyển động cắt chính.
Chuyển động của khâu chấp hành duy trì quá trình cắt gọi là chuyển động chạy dao.
Cơ cấu chấp hành thực hiện chuyển động cắt chính là chuyển động quay có tên
gọi là trục chính hoặc trục dụng cụ. Cơ cấu chấp hành thực hiện chuyển động cắt
chính là chuyển động tịnh tiến có tên gọi là bàn trƣợt hoặc bàn máy.
Cơ cấu chấp hành thực hiện chuyển động chạy dao là chuyển động quay có tên
gọi là bàn quay hoặc trục phôi. Cơ cấu chấp hành thực hiện chuyển động chạy dao
là chuyển động tịnh tiến có tên gọi là bàn dao hoặc bàn máy(mang phôi).
Chuyển động tạo hình: Các chuyển động của các khâu chấp hành tham gia vào
việc hình thành bề mặt gia công trên máy công cụ gọi là chuyển động tạo hình.
Theo tính chất của đƣờng tạo hình bề mặt có chuyển động tạo hình đƣờng sinh,
chuyển động tạo hình đƣờng chuẩn. Chuyển động tạo hình chỉ có một thành phần
chuyển động gọi là chuyển động tạo hình đơn giản. Các chuyển động tạo hình có từ
hai chuyển động thành phần trở lên và quan hệ động học với nhau gọi là chuyển
động tạo hình phức tạp. Các thành phần chuyển động tạo hình có thể trùng với
chuyển cắt và chuyển động khác trên máy.
Khi tiện ren trên máy tiện (hình 1.5a), biên dạng ren đƣợc chép hình bởi biên
dạng lƣỡi dao tiện, đƣờng ren đƣợc hình thành do hai chuyển động đồng thời gồm
chuyển động quay (Q1) và chuyển động tịnh tiến (T2), có mối quan hệ động học với
nhau. Nhóm động học tạo hình đƣờng ren  21,TQc kể trên có hai thành phần
chuyển động trùng với chuyển động cắt chính và chuyển động chạy dao.
Tạo hình đƣờng ren trên máy phay ren(hình 1.5b). Đƣờng ren đƣợc hình thành
theo phƣơng pháp tiếp xúc. Chuyển động quay (Q1) có chức năng chạy dao dịch
chuyển góc và chuyển động chạy dao tịnh tiến (T2) đều là chuyển động tạo hình
đƣờng ren. Chuyển động quay (Q3) là chuyển động cắt chính và hình thành đƣờng
phụ tiếp xúc với đƣờng ren.
Hình 1.5: Tạo hình đường ren
Q1
T2
Q1
T2
Q3
a, b,

24
Chuyển động phân độ: là chuyển động cần thiết để xác định vị trí tƣơng quan
của dụng cụ với phôi theo dịch chuyển góc, khi cần gia công nhiều bề mặt giống
nhau. Ví dụ nhƣ gia công răng của bánh răng cần phải có chuyển động phân độ.
Chuyển động phân độ có thể là chuyển động gián đoạn. Ví dụ khi gia công bánh
răng bằng dao phay định hình, sau khi phay xong một rãnh răng cần phân độ để
tiếp tục gia công rãnh răng khác.
Chuyển động phân độ cũng có thể là chuyển động liên tục. Ví dụ khi gia công
bánh răng bằng dao phay lăn răng thì quá trình phân độ thực hiện liên tục cùng với
quá trình tạo hình biên dạng răng, chuyển động phân độ trùng với chuyển động tạo
hình biên dạng răng.
Chuyển động định vị: các chuyển động dịch dao để xác định vị trí tƣơng quan
của nó với chi tiết gia công để đạt kích thƣớc gia công gọi là chuyển động định vị.
Chuyển động định vị có xẩy ra quá trình cắt còn gọi là chuyển động ăn dao hay
là chuyển động cắt vào. Chuyển động định vị chạy không còn gọi là chuyển động
điều chỉnh.
Trong sơ đồ xọc răng bao hình (hình 1.6), chuyển động (T2) xác định khoảng
cách trục của dao với phôi là chuyển động định vị. Nó còn đƣợc gọi là chuyển động
cắt vào hay là chuyển động ăn dao hƣớng kính.
Hình 1.6: Sơ đồ xọc răng
Chuyển động phụ khác: là những chuyển động không tham gia trực tiếp vào
quá trình cắt nhƣng đảm bảo những điều kiện cần thiết để quá trình gia công các chi
tiết trên máy đƣợc thực hiện, nhƣ là chuyển động gá đặt và kẹp chặt phôi, tiến hoặc
lùi bàn dao, bàn máy(chuyển động nhanh chạy không), đóng mở các cơ cấu dẫn
động, hoặc các chuyển động vận chuyển và cấp phôi, tháo hoặc thay đổi vị trí các
dụng cụ cắt, tự động kiểm tra, đổi chiều, thu don phoi…
T1
Q1
Q2
T2
Zd
Zf

25
1.5. Truyền dẫn chuyển động trong máy công cụ
Với máy công cụ, chuyển động cắt chính, chuyển động chạy dao, chuyển động
tạo hình, chuyển động định vị vv… có thể là chuyển động thẳng hoặc chuyển động
quay. Đối với truyền dẫn chuyển động quay bộ truyền cuối của truyền dẫn có thể là
bộ truyền đai, bộ truyền bánh răng, hay bộ truyền bánh vít… tùy thuộc vào tính chất
chuyển động. Đối với truyền dẫn chuyển động thẳng bộ truyền cuối của truyền dẫn
thƣờng là cơ cấu biến đổi chuyển động quay thành chuyển động thẳng nhƣ cơ cấu
bánh-thanh răng, vít me vv..hay xy lanh lực.
Các mối liên hệ động học về chuyển động giữa nguồn chuyển động với khâu
chấp hành, giữa các khâu chấp hành với nhau, hoặc liên kết giữa các nhóm có chức
năng động học khác nhau, bằng các thành phần truyền dẫn chuyển động của máy
đều gọi là liên kết động học. Mối liên kết chuyển động từ động cơ đến các cơ cấu
thực hiện chuyển động cắt chính, chuyển động chạy dao, chuyển động định vị…
thƣờng gọi là liên kết ngoài. Liên kết chuyển động của các khâu chấp hành với nhau
để thực hiện chuyển động tạo hình phức tạp, chuyển động phân độ ..gọi là liên kết
trong.
Liên kết trong: là liên kết động học trong của nhóm động học, để tạo ra mối quan
hệ tƣơng quan tỷ lệ chuyển động giữa các khâu chấp hành. Nhằm thực hiện chức
năng động học tạo hình, phân độ, đảo chiều chính xác theo chu kỳ, liên kết động
học giữa hai nhóm động học có khâu chấp hành chung có chuyển động đồng thời.
Liên kết ngoài: là liên kết tạo ra mối liên hệ dẫn động tốc độ cho một khâu chấp
hành nào đó trong các nhóm động học của máy công cụ (hình 1.7).
M
iv
d1
d23
n
1
2
1
M 3
n
1
iv
a, b, c,
Hình 1.7. Liên kết động học xích tốc độ
Tuy nhiên, khái niệm phân loại liên kết động học trên chỉ mang tính tương đối vì
liên kết động học trong của nhóm động học này có thể là liên kết động học ngoài
của nhóm khác. Có trường hợp để nhận được lượng chạy dao vòng quan hệ động
học của liên kết ngoài lại tương tương tự liên kết trong. Trên máy công cụ mọi liên
kết để thực hiện chức năng động học nào đó đều gọi là nhóm động học, tên gọi của
nhóm thường đặt theo chức năng động học của nó. Ví dụ nhóm tốc độ, nhóm chạy
dao cắt ren, nhóm bao hình, nhóm phân độ vv…

26
Tùy theo yêu cầu về chức năng động học của máy công cụ mà thiết kế cấu trúc
động học máy. Việc tổ hợp các nhóm động học để hình thành cấu trúc động học
máy cũng phụ thuộc vào quan hệ chuyển động của các thành phần động học, các
nhóm động học theo tƣơng quan tỉ số truyền, thời gian, chu kỳ chuyển động hay
phối hợp hoạt động giữa các cơ cấu máy.
Nhóm động học có liên kết động học trong ở dạng một khớp động học (quay,
tịnh tiến) gọi là nhóm động học đơn giản. Ví dụ nhóm tốc độ cắt chính, nh.
Nhóm động học có từ hai thành phần chuyển động trở lên, có liên kết động học
trong để tạo ra mối tƣơng quan tỉ lệ chuyển động, gọi là nhóm động học phức tạp.
Cấu trúc động học máy bao gồm các nhóm động học đơn giản, các nhóm động
học phức tạp và quan hệ giữa các nhóm động học.
Hình 1.8. Nhóm động học và cấu trúc động học máy
(Hình 1.8-a) nhóm động học tạo hình đƣờng ren trên máy tiện. (Hình 1.8-b) cấu
trúc động học máy tiện ren. (Hình 1.8-c) cấu trúc động học máy tiện ren côn. (Hình
1.8-d) nhóm động học phân độ.
Điều chỉnh động học máy công cụ nhằm xác lập vận tốc chuyển động và tƣơng
quan tỉ lệ chuyển động giữa các khâu chấp hành của máy công cụ. Điều chỉnh động
học là tính toán, xác định tỉ số truyền của khâu điều chỉnh trong xích liên kết động
học của nhóm động học theo yêu cầu công nghệ của máy.
Điều chỉnh động học các xích liên kết từ nguồn chuyển động đến khâu chấp hành
(trục chính, trục phôi, bàn máy, bàn dao), nhằm nhận đƣợc vận tốc cắt, vận tốc chạy
dao, số vòng quay theo tính toán. Lƣợng dịch chuyển của khâu chấp hành(vận tốc
cắt, vận tốc chạy dao, số vòng quay…) sử dụng trong tính toán, điều chỉnh động học
máy gọi là lƣợng di động tính toán.
Điều chỉnh động học xích liên kết giữa các khâu chấp hành trong các nhóm động
học tạo hình, phân độ, …lƣợng di động tính toán của các khâu xác định theo mối

27
quan hệ tƣơng quan tỉ lệ chuyển động của chúng theo yêu cầu cụ thể của từng xích
điều chỉnh động học.
Kết quả của điều chỉnh động học là dựa vào công thức điều chỉnh, xác định tỉ số
truyền của khâu điều chỉnh để nhận đƣợc quan hệ động của các khâu chấp hành
theo yêu cầu điều chỉnh máy.

28
2.1. Máy Tiện
Hình 2.1. Máy tiện vạn năng 16k20
Máy tiện đƣợc sử dụng rộng rãi trong chế tạo máy, thƣờng dùng để gia công tiện
các bề mặt tròn xoay ngoài và trong, mặt cầu. Tiện chép hình các bề mặt ren trong,
ren ngoài, ren trụ, ren côn và ren mặt đầu.
Gia công đƣợc các mặt định hình phức tạp bằng dao định hình hoặc chép hình
theo cơ cấu chép hình cơ khí hay thủy lực.
Ngoài ra trên máy tiện còn gia công đƣợc các bề mặt không đồng tâm hoặc tiện
méo nhờ đồ gá đặc biệt.
Trên máy tiện còn có thể khoan, khoét, doa, taro ren, phay, đánh bóng…Khi
khoan, khoét, doa có thể di chuyển nòng ụ động bằng tay hoặc bàn dao dọc kéo ụ
động chạy dao tự động.

29
Việc phân loại máy tiện dựa vào các tiêu chuẩn phân loại các máy công cụ. Theo
độ chính xác có máy tiện thƣờng, máy tiện có độ chính xác nâng cao, máy tiện
chính xác cao, máy tiện chính xác đặc biệt, và máy tiện độ chính xác cao nhất. Theo
mức độ chuyên môn hóa có máy tiện vạn năng, máy tiện chuyên môn hóa, máy tiện
chuyên dùng. Theo mức độ tự động hóa của máy có máy tiện thƣờng, máy bán tự
động, máy tiện tự động điều khiển bằng cam, cữ, gối tỳ, trục phân phối, và máy tiện
tự động điều khiển theo chƣơng trình số (CNC turning machines). Theo trọng lƣợng
máy có máy loại bé, trung bình, lớn, và cực lớn.
2.1.2 Máy tiện ren vạn năng
Sơ đồ cấu trúc động học máy tiện ren vạn năng (hình 2.2) mô phỏng đầy đủ
các truyền dẫn chuyển động và các liên kết các động học của máy. Trên cơ sở
cấu trúc động học của nó, các điều chỉnh động học các xích truyền dẫn trên máy
tiện nhƣ sau
Hình 2.2. Sơ đồ cấu trúc động học máy tiện ren vạn năng
* Xích tốc độ: Từ động cơ-1-2-iv-3-4- trục chính mang phôi.
Lƣợng di động tính toán: cdn / (V/P) động cơ fn (V/P) phôi
Phƣơng trình điều chỉnh động học: fVcd niiin  4321/ ...
Công thức điều chỉnh: fvv nCi .
* Xích chạy dao tiện ren: Trục chính mang phôi-4-5-is-6-7- vít me bàn dao dọc.
Lƣợng di động tính toán: 1(vòng) trục chính t (mm) bàn dao tịnh tiến dọc.
Phƣơng trình điều chỉnh động học: ttiii vmdS  ....1 7654
tCi crs .
M
1 2 3
4
5
6
iv
is
7
8
m,z
tvmd tvmn
9
tp
nf
Sd

30
Ở đây: t - bƣớc xoắn đƣờng ren; Ccr – hệ số điều chỉnh xích tiện ren.
*Xích chạy dao dọc (tiện bề mặt trụ trơn): Trục chính mang phôi-4-5-is-6-7- 8-
cơ cấu bánh răng - thanh răng (kéo bàn dao dọc)
Lƣợng di động tính toán: 1(vòng) trục chính dS (mm) bàn dao tịnh tiến dọc.
Phƣơng trình điều chỉnh động học: dS Siii  .m.Z....1 8654 
Công thức điều chỉnh: dsds SCi .
Ở đây: Sd - lƣợng chạy dao dọc; Csd – hệ số điều chỉnh xích chạy dao dọc.
* Xích chạy dao ngang: Trục chính mang phôi-4-5-is-6-7-9-10 (M3)-tvmn-dao
Lƣợng di động tính toán: 1(vòng) trục chính nS (mm) bàn dao tịnh tiến ngang.
Phƣơng trình điều chỉnh động học: nvmnS Stiii  ....1 9654
Công thức điều chỉnh: nsns SCi .
Ở đây: Sn - lƣợng chạy dao ngang; Csn – hệ số điều chỉnh xích chạy dao ngang.
* Điều chỉnh động học máy 16K20
Máy 16K20 là máy tiện ren vạn năng của Liên Xô chế tạo. Các bộ phận chính
của máy gồm: Thân máy; ụ trƣớc trên thân máy lắp hộp tốc độ và trục chính; Ụ
động trên băng máy có thể di chuyển trên sống trƣợt mang mũi tâm hoặc dụng cụ
cắt để khoan khoét, doa...; hộp chạy dao để điều chỉnh các chuyển động chạy dao;
hộp bàn dao trên băng máy mang bàn dao dọc, bàn dao ngang, bàn dao trên lắp đài
dao để điều khiển các hƣớng chạy dao.
Các đặc tính kĩ thuật của máy: công suất động cơ chính N=10KW; Dmax=400 ;
Lmax=710, (hoặc 1000, hoặc 1400); Đƣờng kính lỗ trục chính 52; Số cấp tốc độ
trục chính Zn= 22 (n = 12.5 ÷1600 vòng/phút); chuỗi lƣợng chạy dao dọc
sd=(0.05÷2.8) mm/vòng; chuỗi lƣợng chạy dao ngang sn= (0.025÷1.4) mm/vòng;
các chuỗi ren gia công đƣợc trên máy:
Ren quốc tế 1125.0 Pt
Ren module 1125.0 m
Ren Anh 25.056 n
Ren pitch 25.056 P
Các truyền dẫn chuyển động của máy (hình 2.3) bao gồm truyền dẫn chuyển động
chính và các truyền dẫn chuyển động chạy dao nhƣ sau:
Truyền dẫn chuyển động chính: Có cấu trúc truyền dẫn động học đƣợc mô tả
theo đồ thị vòng quay xích tốc độ (hình 2.4) với đƣờng truyền tốc độ cao
102.3.2 4211  IIIIII
Z và đƣờng truyền tốc độ thấp 122.3.2 6212  IIIIII
Z tạo ra 22 cấp tốc
độ quay theo chiều thuận và đƣờng truyền quay ngƣợc trục chính theo xích truyền

31
dẫn sau:
Động cơ n=1460(V/P)-bộ truyền đai ( 288,140  ) - Trục (I) – các bộ truyền bánh
răng trụ( Z56,Z34), hoặc (Z51,Z39) – trục (II)- các bộ truyền bánh răng trụ
(Z29,Z47), hoặc (Z21,Z56), hoặc (Z38,Z38)- trục (III).
Đường truyền tốc độ cao: từ trục (III) - các bộ truyền bánh răng trụ (Z60,Z48),
hoặc (Z30,Z60)- trục chính (VI).
O127
40
X 25
O85
n=1460 vong/phutN=10 kW
O145
O80
64
O70
73
32
XIII
28 35 25 34 33 28 2839
M4
XV
M
30
XIV 28
18 XX
15
40
XIX
3636
29
1766
55
3434
17
3641
16
30
41
32 k421
XXII
XVIIIM2
XII XVII
453M38
42302828
30
3524XVI35
XXI
86 45
XI 28 M
48
28 23 5
Vit me
30 Tr?c tr?n
t=12mm
Thanh r?ng m=3
n=1450 vong/phut
N=0,75 KW m
1M 50
Tr?c chinh60 15
VIII 48
45
IX
60
60
30 30
47
VI
45
55 38 72
10
24
24
t=5 mm
24II
3839III 34
21
V
30
60
30
4536
29
I VII
18
60
IV
O260
5156
t=5 mm
t=5
18
20
20
20
23 30 28 36
20
20
24
24
t=5 mm
17
36
35 18
Hình 2.3. Sơ đồ động máy tiện ren vít vạn năng 16K20
Đường truyền tốc độ thấp: từ trục (III) - các bộ truyền bánh răng trụ (Z45,Z45)
hoặc (Z15,Z60)- trục (IV) - bộ truyền bánh răng trụ (Z18,Z72) – trục (V) - bộ
truyền bánh răng trụ (Z30,Z60) – trục chính (VI).
Đƣờng truyền tốc độ thấp đƣợc sử dụng khi tiện các chi tiết có kích thƣớc đƣờng
kính lớn, tiện ren bƣớc lớn. Các bộ truyền của truyền dẫn tốc độ thấp còn có chức
năng mở rộng phạm vi điều chỉnh của hộp chạy dao tiện ren.
Đường truyền quay ngược: Động cơ n=1460(V/P)-bộ truyền đai ( 288,140  ) -
Trục (I) nối trục (VII) – các bộ truyền bánh răng trụ đảo chiều quay ( Z50,Z24) và
(Z36,Z38) – trục (II)- các bộ truyền bánh răng trụ (Z29,Z47), hoặc (Z21,Z56), hoặc
(Z38,Z38)- trục (III) – theo các đƣờng truyền tốc độ cao, tốc độ thấp đến trục chính.

32
Đƣờng truyền quay ngƣợc đƣợc dùng khi tiện các ren lẻ bƣớc, cần phải đảo chiều
trục chính giữa các lần chạy dao. Hoặc nghiền, đánh bóng chi tiết trên máy.
Hình 2.4. Đồ thị vòng quay xích tốc độ máy 16k20
Truyền dẫn chuyển động chạy dao: máy có các chuyển động chạy dao tiện ren,
chạy dao dọc, chạy dao ngang tạo ra lƣợng chạy dao vòng. Xích động học chạy dao
xác định từ trục chính(VI) đến các cơ cấu kéo chạy dao.
*Chạy dao tiện ren hệ mét: trục chính (VI) – bộ truyền bánh răng trụ(Z60,Z60)-
trục (VIII) – nhóm đảo chiều tiện ren{tiện ren phải(Z30,Z45)} hoặc {tiện ren trái
(Z30,Z25,Z45)} – trục (X) - nhóm bánh răng thay thế* - trục (XII) - bộ truyền bánh
răng trụ (Z28,Z28) – trục (XIII) – nhóm cơ sở (Z28, Z35), hoặc (Z28,Z28), hoặc
(Z30,Z25), hoặc (Z42,Z30) – trục (XIV) nối trục (XV) – nhóm gấp bội (Z18,Z45)
hoặc (Z28,Z35) và (Z15,Z48) hoặc (Z35,Z28) – trục (XVII) nối trục (XVIII) - vít
me (XXI) – bàn dao dọc.
i1
i2
i3
i4
i5
i6
i7
i8
i9
i10
i11
i12
1600
1250
1000
800
630
500
400
315
250
200
160
125
100
80
63
50
40
31.5
25
20
12.5
16

33
*Chạy dao tiện ren hệ Anh: trục chính (VI) – bộ truyền bánh răng trụ(Z60,Z60)-
trục (VIII) – nhóm đảo chiều tiện ren{tiện ren phải(Z30,Z45)} hoặc {tiện ren trái
(Z30,Z25,Z45)} – trục (X) - nhóm bánh răng thay thế* - trục (XII) – các bộ truyền
đảo chiều nhóm cơ sở (Z28,Z28) và (Z38,Z34) – trục (XIV) – nhóm cơ sở (Z35,
Z28), hoặc (Z28,Z28), hoặc (Z25,Z30), hoặc (Z30,Z42) – trục (XIII) – bộ truyền
bánh răng trụ (Z30,Z33) – trục (XV) – nhóm gấp bội (Z18,Z45) hoặc (Z28,Z35) và
(Z15,Z48) hoặc (Z35,Z28)– trục (XVII) nối trục (XVIII) - vít me (XXI) – bàn dao
dọc.
*Chạy dao tiện ren bước lớn: trục chính (VI) – bộ truyền bánh răng trụ (Z60,Z30) –
trục (V) – bộ truyền bánh răng trụ (Z72,Z18) - trục (IV) – các bộ truyền bánh răng
trụ (Z60, Z15) hoặc (Z45,Z45) – trục (III) – bộ truyền bánh trăng trụ (Z45,Z45) –
trục (VIII) – theo các đƣờng truyền chạy dao tiện ren đến vít me dọc – bàn dao dọc.
*Chạy dao tiện trơn: theo đƣờng truyền tiện ren quốc tế đến trục (XVII) - bộ
truyền bánh trăng trụ (Z23,Z40) và (Z24,Z39)- li hợp siêu việt- trục (XX) bộ truyền
bánh trăng trụ (Z28,Z35) – trục (XIX) nối trục (XXII) – Hộp truyền động bàn dao.
Truyền động bàn dao dọc: từ trục (XXII) – các bộ truyền bánh răng trụ
(Z30,Z32,Z32,Z30) – bộ truyền trục vít bánh vít (K4,Z21) – các bộ truyền bánh
răng trụ (Z36,Z41) hoặc đảo chiều chạy dao(Z36,Z41,Z41) và (Z17,Z66) – bộ
truyền bánh răng thanh răng (Z10,m3) kéo bàn dao dọc.
Truyền động bàn dao ngang: từ trục (XXII) – các bộ truyền bánh răng trụ
(Z30,Z32,Z32,Z30) – bộ truyền trục vít bánh vít (K4,Z21) – các bộ truyền bánh
răng trụ (Z36,Z36) hoặc đảo chiều chạy dao(Z36,Z36,Z36) và (Z34,Z55,Z29,Z16) –
vít me kéo bàn dao ngang.
*Chạy dao nhanh: từ động cơ chạy dao nhanh n=1450(V/P)-bộ truyền đai
( 85,127  ) - Trục (XXII) – hộp truyền động bàn dao đến các bàn dao.
Điều chỉnh tiện ren trên máy 16K20: Thực chất của việc điều chỉnh tiện ren là
chọn các tỉ số truyền trong các nhóm điều chỉnh phù hợp với chỉ số ren theo các
tiêu chuẩn ren hệ mét, hệ anh. Để thuận tiện cho việc điều chỉnh máy, thiết lập bảng
ren theo các xích chạy dao tiện ren dựa trên cơ sở các nhóm điều chỉnh xích chạy
dao cắt ren gồm nhóm cơ sở, nhóm gấp bội và nhóm khuếch đại.
* Bảng ren hệ mét của máy 16k20:
- Xếp các tỉ số truyền nhóm cơ sở thành cột theo chiều tăng dần:
35
28
5
4
1 csi ;
28
28
5
5
2 csi ;
25
30
5
6
3 csi ;
30
42
5
7
4 csi
- Xếp các tỉ số truyền nhóm gấp bội thành hàng theo chiều tăng dần:

34
48
15
.
45
18
8
1
1 gbi ;
48
15
.
35
28
4
1
2 gbi ;
28
35
.
45
18
2
1
3 gbi ;
28
35
.
35
28
14 gbi
- Sử dụng các tỉ số truyền trên đƣờng truyền tốc độ thấp làm nhóm khuếch đại
cắt ren bƣớc lớn:
45
45
.
18
72
.
30
60
81 kđi ;
15
60
.
18
72
.
30
60
322 kđi
- Thành lập bảng ren bằng cách xếp các chỉ số ren phù hợp:
Bảng 2.1. Bảng ren hệ mét
*Chú ý rằng nhóm thay thế có hai tỉ số truyền:
64
40
1 tti - Đƣợc dùng khi cắt ren quốc tế và ren Anh ;
36
86
.
73
60
2 tti - Đƣợc dùng khi cắt ren module và ren Pitch.
* Bảng ren hệ Anh của máy 16k20:( xếp cột và hàng của bảng ren tương tự cách
thành lập bảng ren hệ mét với chú ý chỉ số ren hệ anh tỉ lệ nghịch với bước ren).
Bảng 2.1. Bảng ren hệ Anh
Các ví dụ điều chỉnh máy 16K20 cắt ren:
11256281473,51,75-7/5
96482412631,50,756/5
8040201052,51,25-5/5
64321684210,54/5
1/21/41/21/411/21/41/8
ikđ2=32ikđ1=8
Ren bƣớc lớn
Ren bƣớc nhỏ
igb
ics
--13
/431
/2714287/5
-3
/411
/2361224486/5
--11
/421
/251020405/5
1/41/2124816324/5
1/21/41/21/411/21/41/8
ikđ2=32ikđ1=8
Ren bƣớc lớn
Ren bƣớc nhỏ
igb
ics
56

35
a, điều chỉnh máy 16K20 tiện ren quốc tế có chỉ số bước ren tp = 1,5, số đầu mối
k=2; hướng xoắn phải.
Giải pháp:
- Trên nhóm đảo chiều tiện ren, chọn bộ truyền (Z30,Z45) để tiện ren xoắn phải;
- Lắp bộ bánh răng thay thế
64
40
1 tti ;
- Tính bước xoắn đường ren tx = k*tp=1,5*2=3;
- Chọn tỉ số truyền nhóm cơ sở trên (bảng 2.1) có ics=6/5= ;
- Chọn tỉ số truyền nhóm gấp bội trên (bảng 2.1) có igb=1/2= ;
- Hướng dẫn điều chỉnh máy theo các lựa chọn trên xích cắt ren hệ mét.
b, điều chỉnh máy 16K20 tiện ren module có chỉ số m =4, số đầu mối k=3; hướng
xoắn phải.
Giải pháp:
36
86
73
60
2 tti ;
- Tính chỉ số ren module theo bước xoắn đường ren mx = k*m=4*3=12;
- Chọn tỉ số truyền nhóm khuếch đại trên (bảng 2.1) có
45
45
.
18
72
.
30
60
81 kđi
- Hướng dẫn điều chỉnh máy theo các lựa chọn trên xích cắt ren hệ mét.
c, điều chỉnh máy 16K20 tiện ren Anh có chỉ số ren n = 2, số đầu mối k=2; hướng
xoắn phải.
Giải pháp:
64
40
1 tti ;
- Tính chỉ số ren theo bước xoắn đường ren nx = n:k = 2:2=1;
45
45
.
18
72
.
30
60
81 kđi
- Hướng dẫn điều chỉnh máy theo các lựa chọn trên xích cắt ren hệ anh.

36
d, điều chỉnh máy 16K20 tiện ren pitch có chỉ số ren Dp = 2, số đầu mối k=2;
hướng xoắn phải.
Giải pháp:
36
86
73
60
2 tti ;
- Tính chỉ số ren theo bước xoắn đường ren Dpx = Dp:k = 2:2=1;
45
45
.
18
72
.
30
60
81 kđi
- Hướng dẫn điều chỉnh máy theo các lựa chọn trên xích cắt ren hệ anh.
Chú ý :
- Khi cắt ren nhiều đầu mối, sau khi tiện xong một đường ren để chuyển sang
tiện đường ren khác cần tiến hành phân độ bằng cách chuyển khối bánh
răng hai bậc Z60-Z45 ra khỏi vị trí ăn khớp. Sau đó dùng tay quay trục
chính một góc và chuyển khối bánh răng hai bậc Z60-Z45 về vị trí
ăn khớp ban đầu để tiếp tục tiện. Theo cách này có thể tiện ren có số đầu
mối k=2;3;4;5;6 với độ chính xác phân độ rất cao.
- Một cách khác để chuyển sang tiên đường ren khác của ren nhiều đầu mối là
dịch chuyển dao bằng bàn dao trên theo bước ren t = tx:k. Theo cách này độ
chính xác phân độ phụ thuộc nhiều vào người điều chỉnh máy.
*Tiện ren ngoài bảng ren của máy: Trong thực tế sản xuất chế tạo máy, gặp
trƣờng hợp cần chế tạo ren không có trong bảng ren của máy(ren ngoài bảng).
Trong trƣờng hợp này, cần tính toán, chế tạo bánh răng thay thế điều chỉnh máy tiện
ren ngoài bảng. Để chắc chắn bánh răng thay thế lắp đƣợc, chọn chỉ số ren trong
bảng có giá trị gần với ren ngoài bảng cho tính toán điều chỉnh lại theo các bƣớc
sau :
a, Tính chọn bánh răng thay thế :
- Gia công ren quốc tế :
- Gia công ren module : :
- Gia công ren Anh : :

37
- Gia công ren Pitch :
Ở đây :t*,m*,n*,Dp
*
- các chỉ số ren ngoài bảng cần tiện ;t,m,n,p- các chỉ số
ren có trong bảng ren, chọn các chỉ số này sao cho việc chế tạo thêm bánh
răng thay thế là ít nhất có thể.
b, Lắp bánh răng thay thế theo tính toán lại và điều chỉnh máy theo các chỉ số
ren được chọn trong tính toán trên.
*Tiện ren chính xác trên máy 16K20:
Trong hộp chạy dao, các đƣờng truyền cắt ren đòi hỏi tỉ số truyền động chính
xác và sử dụng khớp nối răng chính xác để nối các trục truyền động. Tuy nhiên độ
cứng vững động lực học của xích truyền động cũng ảnh hƣởng lớn dến độ chính xác
khi cắt ren. Máy 16K20 có thiết kế đƣờng truyền cắt ren chính xác nhƣ các máy tiện
ren chuyên dùng : Trục chính (VI) – bộ truyền bánh răng trụ(Z60,Z60)- trục (VIII)
– nhóm đảo chiều tiện ren{tiện ren phải(Z30,Z45)} hoặc {tiện ren trái
(Z30,Z25,Z45)} – trục (X) - nhóm bánh răng thay thế* - trục (XII) nối trục (XVII)
nối trục vít me (XXI) – bàn dao dọc tiện ren. Tính chọn bánh răng thay thế cho tiện
ren chính xác theo công thức:
Ở đây: tcx- bƣớc xoắn đƣờng ren đƣợc cắt.
*Gia công các bề mặt côn trên máy tiện: Việc gia công các bề mặt côn trên máy
tiện 16K20 cũng tƣơng tự nhƣ công nghệ tiện côn trên các máy tiện khác. Đối với
các bề mặt côn có chiều dài không đáng kể (côn vát mép...) có thể tiện định hình.
Gia công bề mặt côn có góc côn lớn, chiều dài mặt côn không lớn, tiện côn bằng
cách xoay bàn dao trên và chạy dao bằng tay. Nếu máy có bàn dao trên tự động thì
rất thuận tiện cho tiện bề mặt côn theo phƣơng pháp này.
Gia công bề mặt côn có góc côn bé, chiều dài mặt côn lớn, sử dụng phƣơng pháp
dịch chuyển ụ sau theo phƣơng ngang một lƣợng tính toán theo góc côn và kích
thƣớc chiều dài của nó (còn gọi là phƣơng pháp đánh lệch ụ sau).
Nếu máy có trang bị cơ cấu chép hình cơ khí hay thủy lực thì tiện côn, hoặc tiện bề
mặt định hình đều dựa vào cơ cấy chép hình, rất thuận tiện.
2.2. Máy khoan – Máy Doa - Máy tổ hợp
2.2.1. Máy khoan

38
Máy khoan đƣợc sử dụng rộng rãi trong sản xuất đơn chiếc và loạt nhỏ hay
trong các phân xƣởng sửa chữa. Máy khoan dùng gia công các lỗ thông và không
thông, khoét, taro ren, doa...
Máy khoan đƣợc chia ra thành khoan đứng, khoan bàn, khoan cần, khoan lỗ sâu,
khoan lỗ tâm, khoan nhiều trục chính.
2.2.1.2. Máy khoan đứng
a, Các bộ phận của máy khoan đứng:
(1)-bệ máy, (2)- thân máy, (3)- hộp tốc độ, (4)- động cơ điện, (5)- trục chính, (6)-
mũi khoan, (7)- hộp chạy dao, (8)- vô lăng chạy dao bằng tay, (9)- bàn máy.
b, Sơ đồ cấu trúc động học máy:
II1
1 2
3 4
7
8
iv
is
56
n(V/P)
S(mm/vg)
Hình 2.5. Sơ đồ cấu trúc động học máy khoan đứng
- Chuyển động chính:    PVniiiPVn tcVdc /.../ 3412  .
- Chuyển động chạy dao: dS SZmiii ......1 6756  (mm/vg).
c, Máy khoan đứng 2A135:

39
Hình 2.6. Sơ đồ động máy khoan đứng 2A135
+ Xích tốc độ:
N=4,5KW; 1440(V/P) )()(
34
65
68
17
50
35
)(
48
39
)(
61
21
48
34
55
27
)(
178
140
VIV
Z
Z
Z
Z
Z
Z
III
Z
Z
II
Z
Z
Z
Z
Z
Z
I 


Trục V là trục chính mang dao quay với 9 cấp tốc độ khác nhau. Chuỗi vòng
quay trục chính đƣợc chỉ ra trên đồ thị vòng quay.
+ Xích chạy dao:
)/(14...
47
1
.
60
21
46
35
30
51
21
60
51
30
56
25
60
21
.
50
27
.
50
27
).(1 vgmmSZm
Z
K
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
tcvòng đ

40
Chú ý: Li hợp M3 đóng chạy dao tự động - tay quay không còn quay theo trục
để an toàn cho ngƣời vân hành. Ấn tay quay và quay nó theo chiều chuyển động
chạy dao để ngắt li hợp M3, thực hiện chạy dao bằng tay.
Khi trục chính chạy dao đi xuống, khối bánh răng ba bậc Z68,Z54,Z50 không
chạy theo mà đứng tại chỗ trƣợt tƣơng đối, do trong lòng nó có lỗ then hoa để giữ
liên kết về truyền động quay của trục chính. Tƣơng tự Z27 cũng có lỗ then hoa và
đứng tại chỗ khi bánh răng đi xuống để giữ liên kết cho xích chạy dao.
- Từ tay quay trên trục mmtcóXII
Z
Z
XI vm 6
43
16
)(  nâng hạ bàn máy mang
phôi.
- Từ tay quay đến bộ truyền trục vít – bánh vít
32
1
Z
K
tự hãm đến cặp bánh răng
thanh răng Z18 nâng hạ hộp chạy dao.
a, Máy khoan cần:

41
Hình 2.7. Sơ đồ động máy khoan cần 2B56
Khi gia công các chi tiết trên máy khoan đứng, muốn chuyển vị trí lỗ khoan
sang vị trí mới ta buộc phải di chuyển vật trên bàn máy. Việc này rất khó khăn khi
phôi là những vỏ hộp lớn, cồng kềnh. Để khắc phục nhƣợc điểm này ta sử dụng
máy khoan cần, thay vì di chuyển phôi ta di chuyển trục chính của máy.
- Sơ đồ cấu trúc động học của máy khoan cần và khoan đứng là nhƣ nhau
(cũng cho lƣợng chạy dao vòng).
- Động cơ N=5,5KW;
n=1440(V/P).
43
27
27
43
36
34
48
22
33
40
40
33
40
40
49
31
57
23
.
49
31
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
b
a
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z














42
Trục chính quay 24 cấp tốc độ khác nhau.
+ Xích chạy dao:
)/(13...
60
1
.
35
22
.
18
40
40
18
29
29
32
22
29
25
35
19
41
31
.1 vgmmSZm
Z
K
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
tcvòng 
- Chạy dao bằng tay: tay quay 6 )(13...
60
1
.
35
22
mmSZm
Z
K
Z
Z
đ 
Khi quay tay khối bánh răng di trƣợt 3 bậc Z29, Z40, Z18 gạt không cho nhận
truyền động từ trục đối diện nữa.
- Tay quay trục nằm ngang qua bánh răng Z=13, m=3 ăn khớp với thanh răng
di chuyển trục chính dọc theo xà ngang và khóa hãm luôn. Xà ngang lại có thể quay
o
360 quay trụ đứng 3 sau đó đƣợc định vị kẹp chặt bằng động cơ 0,52KW,
n=1440(V/P) đến bộ truyền TV-BV đến vít me 2 bƣớc.
- Toàn bộ xà ngang và đầu dao có thể di chuyển lên xuống thông qua động cơ
N=1,3KW, n=1440 (V/P) và vít me t=6mm.
- Có loại máy khoan cần có khả năng khoan nghiêng mà không xoay phôi.
b, Máy khoan nhiều trục chính:
Hình 2.8. Máy khoan nhiều trục chính

43
Trong sản xuất loạt lớn hàng khối để khoan đồng thời nhiều lỗ ngƣời ta sử
dụng máy khoan nhiều trục chính, các trục quay cùng chiều, cùng tốc độ. Có 2 loại
khoan nhiều trục chính:
- Máy khoan nhiều trục chính.
- Máy tổ hợp nhiều trục chính.
Nguyên tắc chungg: Bánh răng trung tâm truyền chuyển động cho các bánh
răng hành tinh dẫn động trực tiếp trục chính.
2.2.2. Máy doa
Máy doa vạn năng thƣờng dùng để doa lỗ, tiện lỗ các vỏ hộp có kích thƣớc lớn
không gá đƣợc trên máy tiện (hoặc có thể gá đƣợc song khi quay lại mất cân bằng
động lực học). Dùng để mở rộng các bề mặt lỗ, máy doa cũng có thể gia công các
mặt bên bằng cách tiện mặt đầu hoặc sử dụng dao phay mặt đầu.
Thông thƣờng, chia máy doa thành 2 loại chủ yếu: máy doa đứng và máy doa
ngang.
2.2.2.2. Máy doa ngang vạn năng 262
Hình 2.9. Máy doa ngang vạn năng

44
Hình 2.10. Sơ đồ động máy doa ngang vạn năng 262
Các bộ phận cơ bản: Phần tĩnh bao gồm băng bệ máy, các trụ máy, giá đỡ.
phần di động gồm bàn máy, giá đỡ phụ, hộp trục chính.
+ Truyền dẫn chính:

45
Động cơ 2 tốc độ:
)10(
58
22
)18(
58
43
35
35
48
19
30
47
35
22
57
20
49
28
53
24
270
90
)/(2890
)/(1440
câp
Z
Z
căămâm
câp
Z
Z
chínhtruc
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
PV
PV


Chú ý: Trục đỡ mâm cặp lồng bên ngoài trục đỡ trục chính và đƣợc dẫn động
bằng 2 đƣờng truyền độc lập. Dải tốc độ của trục chính )/(1000)/(20 pvphvntc  ,
cao hơn dải tốc độ của mâm cặp )/(500)/(10 pvphvnmc 
+ Truyền dẫn chạy dao:
)3(
)2(
)1(
29
4
.
42
21
.
45
39
.
42
50
.
18
50
50
18
50
18
18
50
.
34
34
50
18
.
34
34
40
28
45
23
.
42
42
.
56
35
22
58
.1
43
58
.1
Z
K
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
mcvòng
Z
Z
TCvòng
(1)
43
57
Z
Z
cơ cấu vi sai. hkSZm
Z
K
Z
Z
Z
Z
16...
22
1
.
22
116
.
116
24
 (bàn dao hƣớng kính)
(2) bộ đảo chiều bánh răng côn
d
c
b
a
Z
Z
Z
Z
Z
Z
.
69
50
33
48
.
47
33
vít me cắt ren đẩy trục chính.
(3)
44
22
.
27
19
Z
Z
Z
Z
bộ đảo chiều
phuđogiáhanângmevít
Z
Z
đôtôchôphanângmevít
Z
Z
Z
Z
Z
Z
máybàndocchayrăănthanhZm
Z
Z
máybànngangmevít
Z
Z
44
22
48
18
.
29
33
.
36
36
11...
42
48
.
29
33

- Tay quay (XXXV). 11.
34
11
mZ
Z
K
 thanh răng chạy dọc giá đỡ.
- Chú ý: Trục chính và giá đỡ luôn nâng hạ đồng thời để dảm bảo độ đồng tâm
truyền động chạy dao song song cả 2 vít me.

46
2.2.2.3. Máy doa đứng
Hình 2.11. Máy doa đứng

47
Hình 2.12. Sơ đồ động máy doa tọa độ 2D450
- Máy doa tọa độ dùng để gia công các lỗ trên các sản phẩm yêu cầu cao về độ
chính xác tƣơng quan nhƣ các đồ gá, các bạc dãn hƣớng.
- Đạc trƣng của máy là có hệ thống thấu kính quang học trợ giúp việc định vị
gia công, vì là máy gia công chính xác nó phải đƣợc điều hòa nhiệt độ và có biện
pháp chống rung lan truyền cho móng máy.
- Máy có thể đạt độ chính xác kich thƣớc dài tới m4 và độ chính xác kích
thƣớc góc đến 5 giây.
+ Máy doa tọa độ 2D450: Sử dụng truyền dẫn phân tán triệt để.
a, Truyền dãn chính:
- Từ động cơ 1 điều chỉnh vô cấp số vòng quay
56
19
.
70
33
40
70
.
70
33
.
3
2
)./(2800200
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
Z
phv


 tốc độ quay của trục chính.
b, Xích chạy dao thẳng đứng:
Từ động cơ điện điều chỉnh vô cấp M3. )/(16...
39
1
.
21
21
.
38
1
phmmSZm
Z
k
Z
Z
Z
k
đ
c, Dịch chuyển của bàn máy theo hƣớng dọc:
Động cơ M4. 
20
20
.
30
1
Z
Z
Z
k
trục vít thanh răng chạy dao dọc.
d, Chạy dao ngang của bàn máy:
Động cơ M5. 
20
20
.
30
1
Z
Z
Z
k
trục vít thanh răng chạy dao ngang.
e, Chuyển động nâng hạ hộp chạy và trục chính:
Động cơ M2 
22
1
.
Z
k
trục vít thanh răng.

48
Hình 2.15. Máy tổ hợp
Máy tổ hợp là máy chuyên dùng, bao gồm các chi tiết và bộ phận tiêu chuẩn hoá.
Tuỳ thuộc vào chi tiết gia công và mức độ tập trung nguyên công mà ta bố trí tổ hợp
các bộ phận này.
Trên máy tổ hợp có thể thực hiện các nguyên công: khoan, khoét, doa, cắt ren,
phay, khoả mặt,…
Nó đƣợc dùng chủ yếu trong sản xuất loạt lớn và hàng khối.
2.3. Máy Phay
a, Công dụng:
Máy phay dùng để gia công các mặt phẳng (bằng dao phay trụ, hoặc dao phay
mặt đầu), các mặt bậc và các rãnh định hình (sử dụng dao phay ngón hoặc dao phay
định hình). Ngoài ra nó còn gia công bánh răng, ren hoặc các sản phẩm tƣơng tự.
b, Phân loại:
+ Máy phay vạn năng: Gồm máy phay ngang vạn năng, máy phay đứng vạn
năng (hoặc máy phay ngang lắp đƣợc đầu dao đứng), các máy phay giƣờng.
+ Máy phay chuyên môn hóa: Gồm các máy phay ren vít, máy phay chép hình,
máy phay rãnh then và máy phay trục then hoa, máy phay lăn răng, máy phay có
bàn quay.
c, Các bộ phận cơ bản của máy phay ngang:

49
Hình 2.14. Máy phay nằm ngang
2.3.2. Điều chỉnh động học máy phay ngang vạn năng 6M82
a, Sơ đồ cấu trúc động học:
Sản phẩm chủ yếu gia công trên máy phay là các mặt phẳng với kích thƣớc khác
nhau, cả 2 đƣờng tạo hình của mặt phẳng đều là đƣờng thẳng. Tốc độ tạo hình
đƣờng sinh và tốc độ tạo hình đƣờng chuẩn không phụ thuộc lẫn nhau, nên ta dẫn
động 2 xích bằng 2 động cơ độc lập, vì không có khâu chấp hành chung nên ta chỉ
nối kết cấu 2 xích lại với nhau. Tức là đem 2 xích tốc độ và chạy dao đặt lên cùng
một thân máy để tạo ra tƣơng quan giữa trục chính và bàn máy.

50
Hình 2.15. Sơ đồ cấu trúc động học
)/(..)./( 3412 pvniiiPVn tcVdc 
+ Xích chạy dao:
daobànnhanhchayiiMi
pmmSti
pmmSti
phmmSti
iii
pvn
đvmđ
ngvmng
docvmd
s
dc







14131312125
118
109
89
7856
2
.).(
)/(.
)/(.
)/(.
..
)/(
b, Điều chỉnh máy 6M82:

51
Hình 2.16. Sơ đồ động học máy phay 6M82
Z=18Z=18Z=15Z=30Z=25Z=50Z=33Z=37
Z=24Z=18
Z=33
Z=18
Z=28
Z=36
Z=33
Z=67
Z=26
Z=57
Z=18
Z=16
Z=46
Z=23
Z=22Z=33Z=37Z=40Z=34
Z=18
Z=13
Z=40
Z=40
Z=18
Z=44
Z=36
Z=45
Z=18Z=36Z=27Z=21Z=26Z=27Z=50
VIII
X
XI
N=7KW
n=1460(v/p)
N=1,7KW
n=1430(v/p)
VI
VII
IX
65
70
XVI
XIV
XII
XV
tvm=6
M4M3
M2
Z=37Z=46Z=26Z=32
V
Z=19Z=82
IV
III
II
I
Z=69Z=38Z=38
Z=16Z=22Z=17Z=19Z=35Z=27
Z=53
Z=27
tvm=6

52
)/()(
17
16
15
14
13
4
12
11
10
9
8
7
6
5
4
3
.
2
1
)./(1440 pvnV
z
z
z
z
z
z
z
z
z
z
z
z
z
z
z
z
z
z
pv  trục chính
Trục chính quay với 18 tốc độ khác nhau.
Trong hộp tốc độ để giảm trọng lƣợng truyền dẫn, do xích động là giảm tốc. Hộp
tốc độ có công thức cấu trúc động học: IIIIII
Z 931 2.3.318 
+ Xích chạy dao:
)(
34
33
.
33
37
.
36
35
34
33
32
31
30
29
28
27
27
26
25
24
23
22
.
21
20
.
19
18
)./(1420 X
z
z
z
z
z
z
hôiphan
z
z
tiêptruc
z
z
z
z
z
z
z
z
z
z
z
z
z
z
z
z
pv - ly hợp an
toàn bi – ly hợp vấu -
39
38
z
z
(đứng, ngang, dọc).
- Đứng (ly hợp 70 đóng) )/(.
51
50
.
49
48
.
41
40
phmmSt
z
z
z
z
z
z
đvmđ  .
- Ngang (ly hợp 70 mở, 65 đóng). )/(.
47
42
.
42
41
.
41
40
phmmSt
z
z
z
z
z
z
ngvmng  .
- Dọc )/(.
46
45
.
44
43
.
42
41
.
41
40
phmmSt
z
z
z
z
z
z
z
z
dvmd 
Công thức của hộp chạy dao: 18)111.(3.3 31  III
Z
+ Chạy dao nhay: (cắt li hợp vấu 64)
.
53
52
.
52
19
.
19
18
)./(63
z
z
z
z
z
z
pvndc (ly hợp ma sát đóng) – (đứng, ngang, dọc)
Chạy dao nhanh tách thành một đƣờng truyền riêng để giảm tổn thất ma sát.
- Để giảm kích thƣớc hƣớng trục cả hộp tốc độ và hộp chạy dao dùng bánh răng
liên kết, để giảm kích thƣớc hƣớng kính trong hộp chạy dao dùng cơ cấu phản hồi.
- Khi chạy dao bằng tay từ các quay,luôn luôn có cơ cấu khóa lẫn dạng đòn bẩy
giữa ly hợp chạy tự động và ly hợp quay tay.
- Chuyển động chạy dao dọc đƣợc cắt ở ly hợp răng phía ngoài đai ốc (không thể
hiện trên sơ đồ động).

53
- Từ
63
62
z
z
bộ truyền phía ngoài đai ốc chạy dao dọc – trục nét đứt dẫn động cho
đồ gá bàn quay, để phay liên tục.
- Khi quá tải ly hợp bi sẽ trƣợt làm bánh răng z34 quay lồng không trên trục XI
truyền động bị ngắt ở sau ly hợp bi.
- Mô tả cách định vị, kẹp chặt và truyền mômen xoắn cho trục gá dao. So sánh
với cách gá trục dao của máy phay lăn răng, hay cách gá mũi tâm lên máy tiện, cách
gá mũi khoan lên nòng trục chính.
a, Máy phay đứng
Hình 2.17. Máy phay đứng
Về cơ bản nhƣ máy phay ngang nhƣng thêm một số bánh răng côn và trụ để cho
trục chính theo phƣơng thẳng đứng. Và trên một số máy phay ngang có khả năng
lắp đƣợc đầu phay đứng để mở rộng khả năng công nghệ.
Sử dụng để gia công mặt phẳng, mặt rãnh nằm ngang hay nằm nghiêng bằng
cách quay đầu phay đứng đi những góc khác nhau.
b, Máy phay giƣờng

54
Hình 2.18. Máy phay giƣờng
Dùng để gia công các chi tiết lớn nhƣ vỏ hộp hoặc thân máy có kích thƣớc lớn
mà các máy khác không gá đặt đƣợc do sự hạn chế của kích thƣớc bàn máy hay khi
gia công đồng thời nhiều mặt phẳng bằng nhiều dao.
c, Máy phay có bàn quay
Là máy phay có bàn quay liên tục, phôi lần lƣợt chạy qua vị trí của dao thực
hiện quá trình cắt gọt.
Các phôi đã gia công có thể lấy ra thay bằng các phôi mới, quá trình cứ diễn ra
liên tục nhằm nâng cao năng suất.
d, Máy phay rãnh then
Đây là dạng máy phay chuyên môn hóa dùng để gia công các loại rãnh then
bằng dao phay ngón, đƣờng kính dao phay bằng chiều rộng rãnh then.
e, Máy phay chép hình
Nguyên lý chép hình giữa đầu dò và dao phay có liên hệ với nhau, dao phay
sẽ chép lại hình dạng mà đầu dò đang tiếp xúc, nhờ tín hiệu truyền sang dao phay
bằng đầu dò của nó.

55
Lực tác dụng lên đầu dò nhỏ, song lực tác dụng điều khiển lên dao phay đã qua
khuyếch đại, điều này rất cần để chế tạo mẫu bằng các vật liệu mền mà vẫn giữ
đƣợc độ chính xác lâu dài.
Hình 2.19. Đầu phân độ trực tiếp
Hình 2.20. Đầu phân độ có đĩ chia
2.3.4.1. Công dụng, cấu tạo
a, Công dụng:
Đầu phân độ vạn năng là thiết bị dùng để chia phôi gia công ra nhiều phần đều
nhau, hoặc không đều nhau. Đây là một thiết bị đƣợc trang bị kèm theo máy. Khi có
đầu phân độ máy phay mở rộng đƣợc khả năng công nghệ ra rất nhiều. Lúc này nó

56
có thể gia công đƣợc bánh răng thẳng, bánh răng nghiêng, trục then hoa và gia công
đƣợc cả bánh răng theo phƣơng pháp bao hình bằng cách lăn và gia công đƣợc bánh
vít theo phƣơng pháp bao hình bằng xích bao hình cƣỡng bức giữa dao phay lăn
răng và phôi cắt răng sơ bộ.
Hoặc đơn giản ngƣời ta chỉ dùng đầu phân độ để gá một số phôi phù hợp, bằng
cách giống nhƣ gá trên máy tiện.
- Đầu phân độ đƣợc chia làm mấy loại cơ bản sau:
+ Loại có đĩa phân độ.
+ Loại không có đĩa phân độ.
+ Đầu phân độ quang học (sử dụng các thấu kính).
b, Cấu tạo của đầu phân độ: (hình 2.19, hình 2.20)
Với đầu phân độ quang học: cấu tạo gồm một vỏ và hệ thống các thấu kính.
Trên trục mang phôi có một đĩa gƣơng khắc vạch. Hệ thống thấu kính có vai trò nhƣ
kính lúp giúp ta xác định chính xác các vạch này khi quay.
a, Phân độ trực tiếp:  ftq nn 
Hình 2.21. Sơ đồ phân độ trực tiếp
Trục mang phôi liên kết với một đĩa chia có khắc sẵn một số vạch nào đó,
thƣờng là 12 vạch trên một vòng tròn (số vạch càng có nhiều ƣớc số càng tốt). Khi
phân độ đi k rãnh trên chi tiết gia công ta quay tay quay đi (số vạch/k) vạch. Vì vậy
phân số này buộc phải chẵn. Và sai số của tay quay ảnh hƣởng trực tiếp đến sai số
phân độ trên chi tiết gia công.
b, Phân độ gián tiếp:
Chi tiÕtChuÈn tÜnh
ntq

57
Hình 2.22. Sơ đồ phân độ gián tiếp
- Để khắc phục nhƣợc điểm này của đầu phân độ trực tiếp ngƣời ta cho thêm
vào xích phân độ một bộ truyền trục vít bánh vít có tỷ số truyền k/z
- Giả sử sai số của tay quay là  tqn sai số ảnh hƣởng lên chi tiết phân độ là
z
k
ntq. . Đặt
k
Z
N  ngƣời ta gọi N là đặc tính của đầu phân độ.
Đặc tính của đầu phân độ càng lớn thì càng chính xác nhƣng số vòng quay của
tay quay cũng vì thế mà tăng lên.
Để quay phôi đi
fZ
1
vòng thì ta có phƣơng trình.
f
tq
f
tq
f
tq
Z
N
n
ZN
n
ZZ
k
n 
11
.
1
.
Ví dụ: N=40; phôi có 4fZ
- Khi phân độ trực tiếp: 3
4
12
tqn vạch
- Phân độ gián tiếp: 10
4
40

f
tq
Z
N
n vòng tay quay
c, Đầu phân độ có đĩa chia:
Phân độ gián tiếp làm sai số tay quay giảm ảnh hƣởng đi N lần xong vẫn chƣa
khắc phục đƣợc sai số do tay quay gây ra. Để xác định chính xác số vòng quay của
tay quay ngƣời ta sử dụng phân độ có đĩa chia.
c1, Phân độ đơn giản với đĩa chia:
ntq
ChuÈn
Chi tiÕt
nf
Z
k

58
Hình 2.23. Sơ đồ phân độ đơn giản với đĩa chia
Đĩa chia là một đĩa tròn, trên mỗi mặt đĩa có các hàng lỗ với số lƣợng lỗ khac
nhau phân bố dƣới dạng các vòng tròn đồng tâm. Trục của đĩa lỗ đồng trục với trục
của tay quay. Khi chia đĩa lỗ ra fZ phần bằng nhau thì ta có phƣơng trình:
f
tq
f
tq
Z
N
n
Zz
k
n 
1
.1.
Nếu phân độ có
ｆZ
N
ở dạng tối giản bằng A/B mà B là ƣớc số của một hàng lỗ
nào trên đĩa lỗ thì ta áp dụng phƣơng pháp phân độ đơn giản.
Đầu phân độ YДГ135 (N=40)
Mặt 1: 24,25,28,30,34,37,38,39,41,42,43
Mặt 2: 46,47,49,51,53,54,57,58,59,62,66
Ví dụ: gia công bánh răng thẳng có z=25
Ta có
B
A
Z
N
n
f
tq 
5
8
25
40
B=5 và là ƣớc số của 25 (30) trên mặt 1 của đĩa chia ta có
30
18
.1
30
48
5
8

B
A
ntq ta quay 1 vòng và 18 lỗ trên hàng có 30 lỗ ở mặt 1 và
18 lỗ co cữ xẻ quạt xác định.
c2, Phân độ vi sai:
Cung A
§Üa lç
k
Z
i=1
i=1
i=1
TC
12

59
Hình 2.24. Sơ đồ phân độ vi sai
Khi
B
A
Z
N
n
f
tq  ở dạng tối giản song B không phải là ƣớc của bất kì hàng lỗ
nào trên đĩa chia (cả 2 mặt) ta phải tiến hành phân độ vi sai.
- Lắp bánh răng thay thế trên đƣờng truyền chuyển động quay từ trục chính về
đĩa lỗ, xác lập nội liên giữa đltq nvàn để tạo chuẩn động trên lỗ.
- Giả sử fZ là số răng cần phân độ. Chọn Z* trên một trong 2 mặt hoặc không
có trên đĩa cũng đƣợc, sao cho Z* và Zf không chênh lệch nhau quá lớn và đặc biệt
là phân số
1
1
* B
A
Z
N
 ở dạng tối giản thì 1B phải là ƣớc số của một hàng lỗ nào đó
trên đĩa. Ta quay tay quay đi *
*
Z
N
ntq  tức là có sai số vòng quay sinh ra:
*.
)*(
*
*
ZZ
ZZ
N
Z
N
Z
N
nnn
f
f
f
tqtqtq


- Xích khử sai số đƣợc nối từ trục chính  BRTBRcôn
d
c
b
a
. đĩa lỗ.
- Phƣơng trình cân bằng:
   
*
*
.
*.
*
1.1...
1
Z
ZZ
N
d
c
b
a
i
ZZ
ZZ
N
d
c
b
a
Z
f
tt
f
f
f




- Ví dụ: hãy tính toán phân độ Z=71
Ta có:
71
40

Z
N
ntq đã tối giản và trên đĩa lỗ không có 71 lỗ, cũng không có
hàng nào có số lỗ là bội số của 71. vậy ta phải phân độ vi sai.
Ta chọn Z*=70 và tính toán bánh răng thay thế nhƣ sau:
d
c
b
a
12
TC
i=
1
i=
1 i=
1
Zk
3

60
60
80
.
70
30
70
)7170(
.40. 


d
c
b
a
itt
Kiểm tra điều kiện chạm trục:





15706080
15807030
Dấu (-) có nghĩa là ta phải lắp thêm bánh răng trung gian.
Sơ đồ lắp nhƣ sau:
Hình 2.25. Sơ đồ lắp bánh răng thay thế
Sau khi lắp bánh rang thay thế nhƣ sơ đồ ta quay tay quay đi
28
16
70
40
*

Z
N
ntq
Vậy khi ta quay tay quay đi 16 lỗ trên hàng lỗ 28 thì phôi sẽ quay đi 1/71 vòng
có nghĩa là quay đi 1 răng.
Chú ý quay chiều nào cũng đƣợc nhƣng trong 70 lần quay chỉ nên quay theo 1
chiều.
c3, Phân độ phay rãnh xoắn:
Hình 2.26. Sơ đồ phân độ phay rãnh xoắn
2 1
i=1
i=1
a1
d1
b1
c1
i=1
TC
k Z
tvm
trung gian
Z30
Z80 Z70
Z60

61
Phân độ phay rãnh xoắn có 2 công việc khác nhau:
- Phân độ liên tục để tạo rãnh xoắn.
- Phân độ từ rãnh này sang rãnh khác, khi chi tiết có nhiều đầu mối, chi
tiết rãnh xoắn điển hình là bánh răng nghiêng.
+ Để phân độ tạo rãnh xoắn ta có phƣơng trình sau:
T
tN
d
c
b
a
i
Z
k
d
c
b
a
t
T x
tt
x
.
1
1
.
1
1
1.1.1.1.
1
1
.
1
1
. 
Trong đó: xt là bƣớc vít me dọc của bàn máy phay.
T là bƣớc xoắn của sản phẩm,


sin
.. Zm
T n
 với  là góc xoắn của đƣờng
ren đã biết hoặc sẽ tính đƣợc.
Dấu (+) hay dấu (-) trong phƣơng trình tùy thuộc vào hƣớng xoắn của ren, dấu
(+) khi xoắn phải và dấu (-) khi xoắn trái (phải lắp thêm bánh răng trung gian).
+ Để phân độ từ rãnh này sang rãnh khác có 2 trƣờng hợp:
- Nếu Zf cho phép phân độ đơn giản đƣợc ta rút chốt ra khỏi đĩa lỗ, vô hiệu hóa
đƣờng truyền dẫn qua bánh răng thay thế tới bàn máy và quay đi A lỗ trên hàng lỗ
có B lỗ (
B
A
Z
N
n
f
tq  ) sau đó chốt lại và gia công tiếp.
- Nếu không phân độ đơn giản đƣợc ta không đƣợc phép thay
1
1
.
1
1
d
c
b
a
ra để lắp
d
c
b
a
. vào trục chính nhƣ khi phân độ vi sai. Vì có thể lúc lắp không vào then hoặc
chống đầu răng. Nếu vào đƣợc (do xoay trục chính hoặc tiến bàn máy độc lập nhau
không qua nội liên
1
1
.
1
1
d
c
b
a
) làm sai quan hệ nội liên của rãnh, sẽ hỏng sản phẩm.
Lúc này ta phải để nguyên và rút chốt tay quay nhƣ trƣờng hợp 1 trong phân độ
sang rãnh tiếp theo, mà phân độ cách quãng đi P rãnh, cơ sở của phƣơng pháp này
nhƣ sau:
Khi đó
B
B
Z
pN
n
f
tq .
.
 trong đó B là số lỗ trên hàng đƣợc chọn, p là số rãnh phân
độ cách quãng trên phôi (cố gắng chọn p để p và Z không có thừa số chung).
Đặt
fZ
BpN
A
..
 thƣờng thì A không nguyên , ta phải làm tròn A=A* nguyên và
cố gắng chọn B và p sao cho AA * là nhỏ nhất. Sau đó để phân độ rãnh khác
(không liền kề) ta quay tay quay đi
B
A
ntq
*
 và chịu sai số
fZ
pN
B
A .*
 . Sai số

62
bƣớc vòng sau một lần phân độ là fzm
z
k
t ....  . Và sai số tích lũy bƣớc vòng sau
Zf lần phân độ là fZt. .
Tóm lạ: dù thay bánh răng thay thế để phân độ vi sai hay giữ nguyên để phân
độ có sai số thì ta vẫn phải chịu sai số trong trƣờng hợp không phân độ đơn giản
đƣợc.
c4, Đầu phân độ vạn năng YДГ 135 có các thông số sau:
- Đặc tính: N=40
- Đĩa chia:
Mặt 1: 24,25,28,30,34,37,38,39,41,42,43
Mặt 2: 46,47,49,51,53,54,57,58,59,62,66
- Bánh răng thay thế:
Z=20,25,30,35,40,50,55,60,70,80,90,100
- Bƣớc vít me dọc của bàn máy: mmtvm 6
Chú ý:
- Sau khi lắp bánh răng thay thế và phôi để gia công rãnh xoắn, nếu sử
dụng dao phay đĩa ta phải xoay bàn may đi một góc β(góc nghiêng đƣờng
răng của phôi) để phƣơng trình vận tốc dài trên lƣỡi cắt trùng với phƣơng
phát triển của rãnh xoắn. Nếu là phay trên máy phay không xoay đƣợc bàn
máy thì đầu trục đứng phải có đu xích để đánh lệch một góc tƣơng ứng.
- Nếu phay rãnh xoắn bằng dao phay vấu thì không phải xoay bàn máy.
- Nếu bƣớc xoắn lớn để tránh cắt lẹm nên dùng dao phay ngón.
- Chọn dao phay đĩa gia công phải theo modul và số răng của bánh răng
gia công. Vì tùy theo modul nhƣng bƣớc răng (z quyết định) khác nhau thì bề
rộng rãnh răng cũng thay đổi.
- Khi cắt một cặp bánh răng nghiêng ăn khớp, thì sau khi cắt xong một
bánh thứ nhất, để cắt bánh còn lại thì ta chỉ việc lắp bánh răng trung gian vào
chạc bánh răng thay thế để đảo chiều quay của phôi vì 2 bánh răng ăn khớp
cùng góc nghiêng nhƣng ngƣợc hƣớng xoắn.
- Cùng với thao tác lắp bánh răng trung gian vào chạc bánh răng thay
thế còn phải đánh lại bàn máy hay đánh lại đầu phay đứng.
- Góc độ xoay bàn có một thƣớc đo độ để xác định.
- Góc độ đánh trục chính do một đu xích xác định.

63
d. Đầu phân độ không có đĩa chia
d1, Phân độ đơn giản
Hình 2.27. Sơ đồ động đầu phân độ không có đĩa chia khi phân độ đơn giản
Hình 2.28. Sơ đồ động đầu phân độ không có đĩa chia khi phân độ vi sai

64
Hình 2.29. Sơ đồ động đầu phân độ không có đĩa chia khi phân độ rãnh xoắn.
2.3.5. Đầu phân độ quang học
Đĩa khắc vạch đƣợc chia ra thành 60 vạch, ta nhìn thấy các vạch này nhờ vào hệ
thống thấu kính. Hệ thống thấu kính có vai trò nhƣ một kính lúp, giúp ta xác định
chính xác vạch này khi quay.
2.4. Máy bào - Máy xọc - Máy chuốt
Các máy có chuyển động chính - chuyển động tạo ra tốc độ cắt là chuyển động
thẳng đƣợc gọi chung là nhóm máy chuyển động thẳng, chúng bao gồm các loại:
máy bào, máy xọc và máy chuốt.
Chuyển động chính của nhóm máy chuyển động thẳng do dao hoặc do phôi
thực hiện. Chu kỳ làm việc của máy là một hành trình kép, gồm có một hành trình
làm việc và một hành trình nhanh (chạy không). Chuyển động thẳng có quán tính
lớn nên tốc độ cắt gọt không cao, năng suất thấp. Nhóm máy chuyển động thẳng
này chủ yếu dùng để gia công các mặt phẳng ở các vị trí khác nhau, sống trƣợt, rãnh
mang cá, rãnh then, lỗ định hình, bánh răng. v.v...
Hiện nay các công việc thực hiện trên máy bào và máy xọc có thể thay thế
bằng máy phay hay máy chuốt có năng suất cao hơn. Do đó tỷ lệ máy bào và xọc
trong tổng số máy cắt kim loại ở phần xƣởng cơ khí không cao. Máy chuyển động
thẳng thông dụng hiện nay nhƣ bào và xọc chủ yếu dùng trong sản xuất đơn chiếc
và loạt nhỏ; trong các phân xƣởng dụng cụ thí nghiệm và sửa chữa; khi gia công
các mặt phẳng hẹp và dài, rãnh trong lỗ, lỗ nhiều cạnh.

65
2.4.1.1. Công dụng
Máy bào là máy cắt kim loại có chuyển động chính là chuyển động thẳng tịnh
tiến khứ hồi, dùng để gia công các mặt phẳng ngang, đứng và nghiêng. Nó có thể
cắt các rãnh thẳng có nhiều hình dáng khác nhau nhƣ rãnh chữ T, rãnh đuôi én....
Ngoài ra, đôi khi còn dùng máy bào để gia công những bể mặt định hình.
- Máy bào dùng trong sản xuất có hai loại chủ yếu là: máy bào ngang và máy
bào giƣờng.
Máy bào ngang đƣợc sử dụng để gia công những chi tiết nhỏ và có độ dài
trong phạm vi từ 200 đến 800mm.
Máy bào giƣờng đƣợc dùng để gia công những chi tiết lớn hay chi tiết dài, chi
hết có dạng hộp hoặc thân máy.
2.4.1.2. Các bộ phận chính
Máy bào ngang có chuyển động chính là chuyển động thẳng tịnh tiến khứ hồi
do dao thực hiện và chuyển động chạy dao là chuyển động không liên tục do phôi
thực hiện. Đặc điểm kỹ thuật quan trọng nhất là chiều dài lớn nhất của bàn trƣợt, nó
có thể từ 200÷2400mm.
Hình dáng chung và các bộ phận chính của máy bào ngang đƣợc thể hiện
trên hình 2.30 .
Các bộ phận chính của máy gồm có bàn trƣợt (1) chuyển động thẳng tịnh
tiến khứ hồi trên sống trƣợt của thân máy (2). Phía trƣớc bàn trƣợt có lắp đầu dao
(3). Đầu dao này có thể quay một góc nhất định và tịnh tiến theo hƣớng thẳng đứng.
Trên sống trƣợt đứng của thân máy (2) có xà ngang (4). Trên xà ngang này lắp bàn
máy (5) có thể di động ngang để thực hiện chuyển động chạy dao. Ở một số máy,
phần trên của bàn máy (5) có thể quay một góc nhất định quanh trục nằm ngang để
gia công bề mặt nghiêng.
Chuyển động chính tịnh tiến khứ hồi của bàn trƣợt (1) đƣợc truyền động từ
động cơ điện (6) qua hộp tốc độ và cơ cấu truyền dẫn culit – lắc. Ở một số máy có
hành trình lớn, chuyển động chính đƣợc thực hiện bằng cơ cấu thuỷ lực xylanh-
pistong hoặc cơ cấu bánh răng - thanh răng.

66
Hình 2.30. Máy bào ngang
* Cơ cấu culit – lắc trên máy bào ngang
Máy bào nằm ngang thƣờng dùng cơ cấu culit – lắc để thực hiện chuyển
động chính tịnh tiến khứ hồi (hình 2.31). Cơ cấu culit - lắc gồm có cặp bánh răng
2
1
Z
Z
để truyền chuyển động từ hộp tốc độ đến đĩa biên (1) có chốt lệch tâm (2). Trên
chốt lệch tâm (2) có lắp con trƣợt (3) di tự do theo rãnh của cần lắc (4). Khi đĩa biên
(1) quay tròn, cần lắc (4) lắc lƣ quanh tâm O2 . Đầu mút phía trên của cần lắc đƣợc
nối liền với bàn trƣợt bằng khớp động với khâu (5), hoặc bằng khớp động di trƣợt.
Do đó khi cần lắc (4) lắc lƣ sẽ truyền đến bàn trƣợt chuyển động tịnh tiến thẳng khứ
hồi .
Hai vị trí giới hạn của cần lắc xác định độ dài hành trình L của bàn trƣợt.
Thời gian cần thiết để thực hiện hành trình công tác với vận tốc trung bình vc là tc
và thời gian cần thiết thực hiện hành trình chạy nhanh ngƣợc chiều là vn và tn. Chốt
(2) lắp trên đĩa biên chuyển động với vận tốc đều tạo nên góc  tƣơng ứng với
hành trình công tác bà góc  tƣơng ứng với hành trình chạy nhanh, thƣờng  >  .
Trong cả hai hành trình, bàn trƣợt đều đi một độ dài L nên:



c
n
n
c
v
v
t
t

67
Tỷ số


thông thƣờng từ 1,5÷2,5. Nếu giảm độ dài hành trình L thì góc 
đồng thời 
trình của bàn trƣợt nên trong thời gian thực hiện hành trình kép bàn trƣợt di động
với vận tốc không đều. Khi cần lắc ở vị trí giữa, vận tốc sẽ lớn nhất; và khi ở hai vị
trí giới hạn hai bên thì bằng không (hình 2.31b).
Vì vận tốc của bàn trƣợt không đều nên có thể phân biệt vận tốc đó thành các
loại nhƣ sau: vận tốc trung bình vận tốc tức thời và vân tốc lớn nhất.
a. Vận tốc trung bình của bàn trƣợt
Nếu số vòng quay trong 1 phút của chốt (2) là n, thì thời gian cần thiết của
hành trình công tác là:
Và )(
)(
360
1
)(
360
1
0
0
0
0
ph
ph
n
t
ph
n
t
n
c










Do đó vận tốc trung bình của hành trình công tác:
)/(
10
360..
10 03
0
3
phm
nL
t
L
v
n
c


Và của hành trinh nhanh :
)/(
10
360..
10 03
0
3
phm
nL
t
L
v
n 


Máy công cụ tnut

Recommandé

Recommandé

Contenu connexe

Tendances

Tendances (20)

Similaire à Máy công cụ tnut

Similaire à Máy công cụ tnut (20)

Máy công cụ tnut