Ευριπίδη Ελένη, Α Επεισόδιο, 1η σκηνή, στίχοι 437-494

2. «Και τώρα ναυαγός ο μαύρος, δίχως φίλους στη χώρα βγήκα εδώ»
επί + είσοδος
=εμφάνιση ενός
προσώπου επί
σκηνής
σελ. 143

5. Και ενώ η Ελένη βρίσκεται με τις γυναίκες του Χορού μέσα στο παλάτι και ρωτά τη
Θεονόη για το Μενέλαο, ένας άνδρας εμφανίζεται.
Πώς πληροφορούμαστε την ταυτότητά του και γιατί;
Μενέλαος (Αντώνης Καφετζόπουλος, συμπαραγωγή ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ.
Καλαμάτας και ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Αγρινίου, 2013, σκην. Βασίλης Νικολαΐδης)

6. Και ενώ η Ελένη βρίσκεται με τις γυναίκες του Χορού μέσα στο παλάτι και ρωτά τη
Θεονόη για το Μενέλαο, ένας άνδρας εμφανίζεται.
Πώς πληροφορούμαστε την ταυτότητά του και γιατί;
Μενέλαος (Αντώνης Καφετζόπουλος, συμπαραγωγή ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ.
Καλαμάτας και ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Αγρινίου, 2013, σκην. Βασίλης Νικολαΐδης)
Ο Μενέλαος βρίσκεται σε μία άδεια
σκηνή, όπου δεν υπάρχει κανείς για να
κάνει διάλογο. Αναγκαστικά
αυτοσυστήνεται και δίνει πληροφορίες
απαγγέλοντας ένα μονόλογο τόσο για
το παρελθόν του όσο και για τα
βάσανά του στο παρόν, όπως έκανε
και η Ελένη στον Πρόλογο.

7. Από ποια πάροδο (δεξιά ή αριστερή) εισέρχεται στη σκηνή ο Μενέλαος και γιατί;
Από την παράσταση του Εθνικού θεάτρου το 1962
Μενέλαος (Βασίλης Κανάκης,
Εθνικό θέατρο, 1977)

8. Από ποια πάροδο (δεξιά ή αριστερή) εισέρχεται στη σκηνή ο Μενέλαος και γιατί;
Από την παράσταση του Εθνικού θεάτρου το 1962
Μενέλαος (Βασίλης Κανάκης,
Εθνικό θέατρο, 1977)

10. Ανάκτηση Ελένης. Αττικός μελανόμορφος αμφορέας. Αποδίδεται στην Ομάδα του Εξηκία, περίπου
540-530 π.Χ. Ο Μενέλαος με τραβηγμένο το σπαθί κατευθύνεται προς την Ελένη, η οποία
αναπαρίσταται σεμνά ντυμένη με πέπλο. The Walters Art Museum, 48.16

11. Αττικός ερυθρόμορφος κρατήρας.
Βρέθηκε στην Εγνατία της Κάτω
Ιταλίας. Αποδίδεται στον Ζωγράφο
του Μενελάου, 450-440 π.Χ. Ο
Μενέλαος, ενώ καταδιώκει την
Ελένη μετά την άλωση της Τροίας,
μαγεύεται από την ομορφιά της και
τη συγχωρεί, αφήνοντας το ξίφος
του να γλιστρήσει από το χέρι του
στο χώμα. Ο Έρωτας και η
Αφροδίτη (αριστερά)
παρακολουθούν τη σκηνή.
Παρίσι, Μουσείο του Λούβρου.

13. Η 1η σκηνή είναι πλούσια σε σκηνοθετικά και σκηνογραφικά στοιχεία.
Μπορείτε να γίνετε πιο συγκεκριμένοι και να τα περιγράψετε;
1
2
3

14. Η 1η σκηνή είναι πλούσια σε σκηνοθετικά και σκηνογραφικά στοιχεία.
Μπορείτε να γίνετε πιο συγκεκριμένοι και να τα περιγράψετε;
Ο ίδιος ο Μενέλαος μας δίνει πληροφορίες
για το ντύσιμό του: μιλά για ρούχα από
κουρέλια (στ. 472) και ένδυμα από
καραβίσιο πανί (στ.479-480). Ως προς
την όψη του θα φαίνεται σίγουρα
καταπονημένος, άθλιος, ταλαιπωρημένος.
Επίσης δίνει πληροφορίες και για το
παλάτι: Μιλά για θριγκούς και ωραίο
πυλώνα (στ. 488-489) και πλησιάζει
την πόρτα του παλατιού φωνάζοντας
(στ. 493-494). Πιθανότατα χτυπά και
το χερούλι της πόρτας.
Ο Μενέλαος παρουσιάζει τις αναγκαίες πληροφορίες στους θεατές με ένα
γνήσιο μονόλογο («δια μιμήσεως»). Είναι ανήσυχος, βαδίζει επιφυλακτικά,
φαίνεται να μονολογεί χωρίς να κοιτά προς τους θεατές αλλά προς το παλάτι,
ενώ στη φωνή του είναι έκδηλη η αγωνία.
1
2
3

15. Όπως και η Ελένη στο δικό της μονόλογο (στον Πρόλογο) έτσι και ο Μενέλαος εδώ
μας μιλά για την καταγωγή, τις περιπέτειές του και τους λόγους που τον οδήγησαν
στην είσοδό του. Όμως ο Μενέλαος που βλέπουν οι θεατές του Ευριπίδη δεν έχει
καμία σχέση με τον πορθητή της Τροίας, το βασιλιά της Σπάρτης!
Ποια είναι τα χαρακτηριστικά που έχει εδώ και τι
φαίνεται να τον απασχολεί περισσότερο και από την
απιστία της Ελένης, περισσότερο και από το
ναυαγισμένο πλοίο του και γιατί;

16. Ο Μενέλαος είναι άνθρωπος από σπουδαία γενιά και με κοινωνική καταξίωση. Όμως η
εικόνα του στη συγκεκριμένη ενότητα είναι αντιηρωική και αντιφατική. Στο παρελθόν
υπήρξε γενναίος πολεμιστής, σπουδαίος ήρωας, αγαπητός βασιλιάς. Υπερτονίζει το
παρελθόν του και υπερβάλλει όταν ισχυρίζεται ότι αυτός οδήγησε το στρατό και μόνος
του κυρίεψε την Τροία. Ο κομπασμός του ηχεί άσχημα στους θεατές. Στο παρόν είναι
ναυαγός, κουρελής, ζητιάνος. Δυσκολεύεται να αντέξει τον εξευτελισμό του. Μακάρι να
μην είχε γεννηθεί καθόλου ισχυρίζεται κάποια στιγμή (440-441). Αισθάνεται απέραντη
δυστυχία και νιώθει αδικημένος από τους θεούς (458). Όμως παραμένει βασιλιάς. Αν
και νιώθει ντροπή (473) φροντίζει για τους συντρόφους του και ψάχνει για τροφή.
Ποια είναι τα χαρακτηριστικά που έχει εδώ και τι φαίνεται να τον
απασχολεί περισσότερο και από την απιστία της Ελένης, περισσότερο και
από το ναυαγισμένο πλοίο του και γιατί;

17. Μπορείτε να εντοπίσετε άλλες τρεις
τουλάχιστον ομοιότητες μεταξύ τους;
Μέχρι τώρα μπροστά στους θεατές έχουν εμφανιστεί δύο ήρωες – πορθητές της
Τροίας. Ο Τεύκρος και ο Μενέλαος. Μια ομοιότητα μεταξύ τους είναι η ευγενική
καταγωγή τους που για τον Τεύκρο ήταν η αρχή των συμφορών του ( απόρριψη από
τον πατέρα του και εξορία από τη Σαλαμίνα) και για τον Μενέλαο το μόνο τεκμήριο
ανωτερότητας που του έχει απομείνει.

18. Μπορείτε να εντοπίσετε άλλες τρεις τουλάχιστον ομοιότητες
μεταξύ τους;

19. …….Μπορείτε να σκεφτείτε μερικούς λόγους που ο
Ευριπίδης παρουσιάζει το Μενέλαο ντυμένο με
κουρέλια;
Μενέλαος (Βασίλης Κανάκης,
Εθνικό θέατρο, 1977)
Μενέλαος (Αντώνης Καφετζόπουλος, συμπαραγωγή ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Καλαμάτας και ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ.
Αγρινίου, 2013, σκην. Βασίλης Νικολαΐδης)

20. …….Μπορείτε να σκεφτείτε μερικούς λόγους που ο Ευριπίδης παρουσιάζει
το Μενέλαο ντυμένο με κουρέλια;

22. Ας παρατηρήσουμε το λόγο του Μενέλαου. Διαρθρώνεται σε δύο άξονες. Ο
Μενέλαος κάποτε … ο Μενέλαος τώρα … Ας θυμηθούμε και τα χαρακτηριστικά του
τραγικού ήρωα
Θα χαρακτηρίζατε το Μενέλαο τραγικό ήρωα και γιατί; Πώς νιώθετε
ακούγοντάς τον;
Στοιχεία που συνθέτουν την έννοια της τραγικότητας είναι:
τα συναισθήματα ενοχής, η σύγκρουση με τους θεούς, η
αναπόφευκτη μοίρα (ανάγκη), η απότομη μεταστροφή της
τύχης, το ότι ο ήρωας πάσχει χωρίς να φταίει ή λόγω
υπερβολικής αυτοπεποίθησης (ύβρις).
Ανάκτηση Ελένης.
Αττικός μελανόμορφος αμφορέας με λαιμό. Αποδίδεται
στην Ομάδα Ε, περίπου 540 π.Χ. Νέα Υόρκη,
Μητροπολιτικό Μουσείο, 56.171.18

23. Θα χαρακτηρίζατε το Μενέλαο τραγικό ήρωα και γιατί; Πώς νιώθετε
ακούγοντάς τον;

24. Γιατί νομίζετε πως ο Ευριπίδης παρουσιάζει δύο ήρωες της Τροίας
αδύναμους μπροστά στη μοίρα, με αδιέξοδα και ανασφάλειες, καθημερινούς,
ρεαλιστικούς και κάθε άλλο παρά ιδανικούς και μεγαλόπρεπους;
Από την παράσταση του Εθνικού θεάτρου το 1962 Βασίλης
Κανάκης (Τεύκρος),Άννα Συνοδινού (Ελένη)
Μενέλαος (Βασίλης Κανάκης,
Εθνικό θέατρο, 1977)

25. Με αυτό τον τρόπο πετυχαίνει ο Ευριπίδης να περάσει το
αντιπολεμικό του μήνυμα. Οι θεατές θα ένιωσαν έλεο και φόβο
για την αξιοθρήνητη κατάσταση του Τεύκρου και του Μενέλαου
και θα συγκλονίστηκαν με αυτή τη μεταστροφή της τύχης των δύο
ηρώων. Θα ένιωσαν τη δυστυχία που προκαλεί ο πόλεμος. Μη
ξεχνάμε πως και οι Αθηναίοι τον προηγούμενο χρόνο από την
παράσταση είχαν βιώσει μια μεγάλη καταστροφή στη Σικελία που
είχε πλήξει την αλαζονεία τους. Πάντως ο Ευριπίδης είναι τέκνο
μιας αντιηρωικής εποχής – αποτέλεσμα του πολέμου και της
διδασκαλίας των σοφιστών – και συνήθιζε να πλάθει τους ήρωές
του με τρόπο ρεαλιστικό, να τους απομυθοποιεί και να τους
κατεβάζει από το βάθρο τους. Αυτός ήταν κι ένας από τους λόγους
που ονόμαζαν τον ποιητή «από σκηνής φιλόσοφο».
Γιατί νομίζετε πως ο Ευριπίδης παρουσιάζει δύο ήρωες της Τροίας
αδύναμους μπροστά στη μοίρα, με αδιέξοδα και ανασφάλειες, καθημερινούς,
ρεαλιστικούς και κάθε άλλο παρά ιδανικούς και μεγαλόπρεπους;

26. Η ενότητα είναι μικρή αλλά έχει και στοιχεία ΔΙΑΝΟΙΑΣ , και Τραγικές
Ειρωνείες, και στοιχεία ΗΘΟΥΣ.
η κατάσταση κατά την οποία τα
πρόσωπα αγνοούν πράγματα που
γνωρίζουν τα άλλα πρόσωπα και
οι θεατές ή μόνον οι θεατές της
τραγωδίας, με αποτέλεσμα τα
λόγια τους να παίρνουν γι’
αυτούς που γνωρίζουν την
αλήθεια διαφορετικό νόημα.
Οι ιδέες των ηρώων και του
Χορού, όπως εμφανίζονται,
όταν επιχειρηματολογούν ή
όταν εκφράζουν γενικές
σκέψεις με αφορμή κάποια
συγκεκριμένα περιστατικά.
Μέρος της διάνοιας είναι και
οι αποφθεγματικές φράσεις,
δηλ. ιδέες διατυπωμένες
σύντομα, με καθολική
συνήθως ισχύ.
Ο χαρακτήρας και η στάση ζωής
των ηρώων, όπως εκδηλώνεται με
τους λόγους, τις πράξεις και τις
επιλογές τους, όταν βρίσκονται σε
δίλημμα ή κινδυνεύουν.

27. Μπορείτε να συμπληρώσετε τον πίνακα; ( Δ: διάνοια, Τ.Ε.: τραγική
ειρωνεία, Η: ήθος)

28. Μπορείτε να συμπληρώσετε τον πίνακα; ( Δ: διάνοια, Τ.Ε.: τραγική
ειρωνεία, Η: ήθος)
Η
Η

30. Εισάγει ένα νέο πρόσωπο, το Μενέλαο, στην
εξέλιξη του δράματος. Μην ξεχνάμε πως για
το πρόσωπο αυτό υπήρχαν αντιφατικές
πληροφορίες. Άλλωστε εμφανίστηκε τη
στιγμή που η Ελένη πήγε να ζητήσει
πληροφορίες γι’ αυτόν. Προετοιμάζεται έτσι
η συνάντηση Ελένης-Μενέλαου.
Ο πρόλογος αυτός τονίζει την
τραγικότητα του Μενέλαου
(μην ξεχνάμε πως είναι νικητής
του πολέμου της Τροίας) και
διευκολύνει τον ποιητή να
καταδικάσει τον πόλεμο.
Δημιουργεί ο πρόλογος έντονη
τραγική ειρωνεία: ο Μενέλαος
θα μάθει πως η Ελένη που
φέρνει μαζί του δεν είναι η
πραγματική, ενώ η Ελένη θα
βρει το σύζυγό της χωρίς να το
περιμένει.
Γενικά ο δεύτερος
πρόλογος δημιουργεί
συνθήκες για έντονες
δραματικές συγκινήσεις.