Ενότητα 12, Η ωρίμανση της βιομηχανικής επανάστασης, Ιστορία Γ΄ Γυμνασίου
1. ΕΝΟΤΗΤΑ 12, Η ωρίμανση της
βιομηχανικής επανάστασης.
Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία,
Γ΄ Γυμνασίου, σελ. 41-43
2. Να γνωρίσουμε την
εξέλιξη της
βιομηχανικής
επανάστασης, την
ωρίμανση και την
εξάπλωσή της σε
περιοχές της Ευρώπης
και στις ΗΠΑ.
1
Να πληροφορηθούμε για
τη στενή σύζευξη
επιστημών και
βιομηχανικής ανάπτυξης,
καθώς και για την
επανάσταση στο χώρο
των συγκοινωνιών και
επικοινωνιών.
2
Να μάθουμε ότι ο νέος
τρόπος οργάνωσης της
οικονομίας ονομάστηκε
καπιταλισμός ή οικονομία
της αγοράς και
θεμελιώθηκε ιδεολογικά
στον οικονομικό
φιλελευθερισμό.
3
Να κατανοήσουμε τον
τρόπο λειτουργίας του
καπιταλισμού, καθώς
και το φαινόμενο των
οικονομικών κρίσεων.
4
3. Ο κόσμος το 1700
Jean François Millet, Aγρότες σπέρνουν πατάτες.1861. Μουσείο
Καλών Τεχνών. Βοστόνη.
4. Οι πρώτες βιομηχανίες
(εκβιομηχάνιση)
δημιουργήθηκαν στη Μ.
Βρετανία γύρω στα
1750-1780.
Όψη του εργοστασίου επεξεργασίας λιναριού στο Ληντς της Αγγλίας
Τhe Penny Magazine Supplement, December 1843 "A Day at a Leeds Flax Mill"
5. Ώριμη για
επανάσταση
Η Αγγλία ήταν περισσότερο έτοιμη από
τους γείτονές της για μια μεγάλη
αλλαγή: είχε μεγάλα κοιτάσματα
γαιάνθρακα, σιδήρου και άλλων
ζωτικών υλών, και καλό κλίμα, με
αρκετή βροχή και ήλιο για την αύξηση
της γεωργικής παραγωγής, ενώ ο
πληθυσμός της αυξανόταν με μεγάλη
ταχύτητα. Όλοι αυτοί οι άνθρωποι
χρειάζονταν τροφή και εργασία.
Η Βιομηχανική Επανάσταση ξεκίνησε
στην Ευρώπη και αναπτύχθηκε
γρηγορότερα στην Αγγλία. Γιατί;
7. 1
η εκτεταμένη χρήση
νέων τεχνικών μέσων
(κυρίως της
ατμομηχανής) που
περιόριζαν τη
χειρωνακτική εργασία
αυξάνοντας την
παραγωγή και
μειώνοντας το κόστος
των προϊόντων
2
η αξιοποίηση νέων
μορφών ενέργειας
(κυρίως του
άνθρακα, του
καύσιμου των
ατμομηχανών)
3
η εφαρμογή
καινοτομιών
στη
μεταλλουργία
4
η συγκέντρωση
των
εργαζομένων
στα εργοστάσια
(βιομηχανικό
σύστημα)
5
οι υψηλοί
ρυθμοί
ανάπτυξης
Μια νεαρή εργάτρια σε σήραγγα καθώς ανασύρει κάρβουνο.
10. Κλωστοϋφαντουργικές μηχανές
Όπως σήμερα, έτσι και τότε όλοι χρειάζονταν υφάσματα για κουβέρτες, κουρτίνες, κλινοσκεπάσματα, και ιδίως ρούχα. Με την αύξηση
του πληθυσμού κατά το 18ο αιώνα, αυξήθηκε επίσης και η ζήτηση για φτηνά υφάσματα, που οδήγησε σε εκπληκτική επέκταση της
κλωστοϋφαντουργίας: μέσα σε μία μόνο γενιά μεταβλήθηκε από μικρής κλίμακας, μερική απασχόληση στο σπίτι σε μια τεράστια,
πλήρους απασχόλησης σταδιοδρομία για μια στρατιά εργοστασιακών εργατών. Η επαναστατική αυτή αλλαγή ήταν σε μεγάλο βαθμό
αποτέλεσμα νέων μηχανών και νέων πηγών τροφοδοσίας με τη ζωτική πρώτη ύλη, το βαμβάκι.
11. Μέχρι τη δεκαετία του 1750, η κλώση του περισσότερου νήματος
γινόταν από τεχνίτες στα σπίτια τους. Τα νήματα κλώθονταν στην
ανέμη και μετά τυλίγονταν σε καρούλι.
Η «Κλώστρα Τζέννυ» εφευρέθηκε από τον Τζέιμς
Χαργκρίβς το 1764. Όταν ο εργάτης γύριζε τον
τροχό, τα αδράχτια τραβούσαν και έστριβαν τις
ίνες σε νήμα. Με την «Τζέννυ», ένας εργάτης
παρήγε την ίδια ποσότητα νήματος με οκτώ
εργάτες που χρησιμοποιούσαν τον παραδοσιακό
κλωστικό τροχό.
13. Ο αργαλειός ισχύος του Edmund Cartwright (1785) έκανε τους Βρετανούς υφαντές 40 φορές
πιο παραγωγικούς.
14.
15. Η σιδηρουργία είναι πολύ παλιά. Ο άνθρωπος γνώριζε την εξόρυξη και την κατεργασία αυτού του μετάλλου για περισσότερο από δυο χιλιετίες.
Όμως, ακόμη και στα τέλη του 18ου αιώνα, η ανάπτυξη της σιδηρουργικής βιομηχανίας ήταν πολύ πιο αργή από αυτή του βαμβακιού.
Δεν απαιτούνταν απλά νέες μηχανές, αλλά νέοι τρόποι κατεργασίας του σιδηρομεταλλεύματος για την παραγωγή ανθεκτικότερου μετάλλου.
Από τη στιγμή που ανακαλύφτηκαν, ο σίδηρος (και αργότερα ο χάλυβας) έγινε η βασική πρώτη ύλη της Βιομηχανικής Εποχής. Χωρίς αυτόν, δε
θα υπήρχαν σιδηρόδρομοι, μεγάλα ατμόπλοια, μεγάλες εργοστασιακές μηχανές ή κρεμαστές γέφυρες.
17. Από τις αρχές του 19ου
αιώνα το φαινόμενο
άρχισε να επεκτείνεται,
• αρχικά στη δυτική Ευρώπη
• και στη συνέχεια στον υπόλοιπο
κόσμο,
01
οδηγώντας
• στη μετάβαση από την αγροτική-
χειροτεχνική οικονομία στη
βιομηχανική οικονομία και
• προκαλώντας οικονομικές,
κοινωνικές, πολιτικές και
πολιτισμικές αλλαγές.
02
Οι μεταβολές αυτές
υπήρξαν τόσο σημαντικές,
ώστε οι ιστορικοί τις
ονόμασαν βιομηχανική
επανάσταση
03
18. Boar Lane, Leeds, by lamplight. Signed and dated Atkinson Grimshaw, 1881
19. Στα μέσα του 19ου αιώνα
η εκβιομηχάνιση
περιοριζόταν ακόμη
• στη Μ. Βρετανία,
• στη βόρεια και ανατολική Γαλλία,
• στο Βέλγιο,
• στις Κάτω Χώρες,
• σε κάποιες περιοχές στις όχθες του
ποταμού Ρήνου και
• σε ορισμένα κέντρα στη βόρεια Ιταλία.
Πλήθος καμινάδων εργοστασίων στην θέα του
Μάντσεστερ από μακριά, 1840
20. Το Λονδίνο ήταν το 19ο αι. η μεγαλύτερη
μητρόπολη του κόσμου.
21. Η εξάπλωση της
βιομηχανικής
επανάστασης
Από τα μέσα του 19ου αιώνα, όμως,
εξαπλώθηκε με γρήγορους ρυθμούς σε
νέες περιοχές της Ευρώπης, καθώς και
στις ΗΠΑ, χάρη στην αδιάκοπη πρόοδο
των παραδοσιακών βιομηχανικών
τομέων (υφαντουργία, μεταλλουργία).
Αυτή η εικόνα δείχνει τα μηχανήματα του Richard
Hartmann στο Chemnitz, το 1868. Ο Hartmann ήταν ένας
από τους πιο επιτυχημένους επιχειρηματίες και μεγαλύτερους
εργοδότες στο Βασίλειο της Σαξονίας.
22.
23.
24. Τα εργοστάσια εκείνη την
εποχή, καθώς δεν υπήρχε
δίκτυο ηλεκτροδότησης,
έπρεπε να παράγουν ρεύμα
(ή ατμό, αναλόγως τις
ανάγκες τους) μόνα τους
καίγοντας κάρβουνο. Το
αποτέλεσμα ήταν να
ξεφυτρώνουν στις
βιομηχανικές περιοχές
«δάση»απόψηλάφουγάρα,
που έκαναν στην κυριολεξία
τον ουρανό μαύρο. Η πρώτη
μορφή ατμοσφαιρικής
ρύπανσης.
25.
26. Σκάβοντας για κάρβουνο
Ο γαιάνθρακας (ορυκτό κάρβουνο) δεν πρωτοεμφανίστηκε ως
καύσιμο το 18ο αιώνα. Οι κινέζοι τον χρησιμοποιούσαν ήδη επί
2.000 χρόνια, ενώ στην Ευρώπη χρησιμοποιούνταν σε μικρούς
φούρνους και εργαστήρια από το 16ο αιώνα. Όμως κατά την
Εποχή της Βιομηχανίας έγινε γρήγορα το σημαντικότερο
καύσιμο. Ήταν ζωτικής σημασίας για την παραγωγή σιδήρου
και για την κίνηση των νέων ατμομηχανών. Τα ανθρακωρυχεία
πρόσφεραν τεράστια κέρδη στους ιδιοκτήτες τους, αλλά
εξαθλίωση και συχνά θάνατο σε όσους εργάζονταν σε αυτά.
31. Μετά το 1880 πρωτοπόροι έγιναν νέοι βιομηχανικοί
κλάδοι που συνδέονταν με την επιστημονική έρευνα.
Η χημεία πέρασε από τον χώρο του εργαστηρίου στη μαζική παραγωγή.
•Επαναστατικές επιστημονικές ανακαλύψεις γέννησαν την οργανική
χημεία και επέτρεψαν την παραγωγή μεγάλων ποσοτήτων συνθετικών
βαφών, λιπασμάτων, πλαστικών υλών και εκρηκτικών (δυναμίτιδα).
•Χάρη στη χημεία αναπτύχθηκαν, ακόμη, οι βιομηχανίες φαρμάκων,
ψυγείων, φωτογραφικών και κινηματογραφικών ειδών.
•Πρωτοπόρος αναδείχτηκε η Γερμανία.
01 Αλληλουχία εικόνων με την παράσταση καλπασμού αλόγου με τον αναβάτη του, 1878
32. Μετά το 1880 πρωτοπόροι έγιναν νέοι βιομηχανικοί
κλάδοι που συνδέονταν με την επιστημονική έρευνα.
Ο ηλεκτρισμός αποτέλεσε, ίσως, την
κυριότερη καινοτομία του δεύτερου
μισού του 19ου αιώνα, τόσο ως
• πηγή ενέργειας για τους ηλεκτρικούς
κινητήρες όσο και ως
• μέσο φωτισμού, καθώς άρχισε να αντικαθιστά
το φωταέριο και τις λάμπες πετρελαίου.
02
Αυτή την εποχή
επινοήθηκαν
• ο ηλεκτρικός λαμπτήρας
πυρακτώσεως,
• καθώς και μέθοδοι
μετατροπής της
ενέργειας των υδάτων σε
ηλεκτρική ενέργεια και
μεταφοράς της σε
μεγάλες αποστάσεις.
33. Πίνακας του Άτκινσον Γκρίμσοου με τα ντοκ του Λίβερπουλ, που
απεικονίζει ένα πρώιμο σύστημα φωτισμού των δρόμων με φωταέριο.
Τα φώτα αυτά έκαναν τις νυχτερινές διαδρομές ασφαλέστερες και
μείωναν τον κίνδυνο πυρκαγιάς από τα κεριά ή τα λαδοφάναρα.
35. Η επανάσταση στις συγκοινωνίες
και στις επικοινωνίες
Οι πρόοδοι στις
συγκοινωνίες και στις
επικοινωνίες επιτάχυναν
τη βιομηχανική ανάπτυξη
Boar Lane, Leeds, by lamplight. Signed and dated Atkinson Grimshaw, 1881
36. Ποια ήταν τα σημαντικότερα επιτεύγματα στον τομέα των συγκοινωνιών;
37. Οι σιδηρόδρομοι άλλαξαν τον τρόπο κίνησης
και μεταφοράς περισσότερο από κάθε άλλη
εφεύρεση της βιομηχανικής εποχής. Κατ’ αρχάς
ο ατμός ήταν γρήγορος. Οι άνθρωποι ταξίδευαν
γρηγορότερα απ’ ό,τι αν κάλπαζαν με άλογο. Τα
τρένα επίσης μεταφέρανε μεγάλες ποσότητες
αγαθών σε μεγάλες αποστάσεις. Μετέφεραν
τροφή στις νέες πόλεις και πρώτες ύλες στα
βιομηχανικά κέντρα.
38. Όλα άρχισαν με τον
σιδηρόδρομο.
Το 1825 ο Άγγλος μηχανικός Στίβενσον
(Stephenson) κίνησε την πρώτη ατμάμαξα στη
σιδηροδρομικήγραμμή Λίβερπουλ-Μάντσεστερ. Το
επίτευγμα ήταν τεράστιο, αν σκεφτεί κανείς ότι έως
τότε τα χερσαία μέσα μεταφοράς λίγο διέφεραν από
εκείνα της αρχαιότητας. Ξεκίνησε, έτσι, μια
διαδικασία συνεχών βελτιώσεων του σιδηροδρόμου,
που έφτασε, στα τέλη του 19ου αιώνα, μέχρι την
κατασκευή ηλεκτροκίνητων τραμ και αστικών
υπόγειων ηλεκτρικώνσιδηροδρόμων(μετρό).
Η Ρουκέτα (Rocket) του Ρόμπερτ Στέφενσον, μια από τις πρώτες ατμομηχανές για τρένα, που
κατασκευάστηκε το 1829. Η συγκεκριμένη βρίσκεται στο Μουσείο Επιστημών του Λονδίνου
40. 27 Σεπτεμβρίου 1825: Το άνοιγμα του σιδηροδρόμου Stockton και Darlington, του πρώτου
δημόσιου σιδηροδρόμου στον κόσμο. Rischgitz / Getty Images
41. Τις ίδιες άμαξες που τις έσερναν άλογα, με μικρές μετατροπές στους
τροχούς τις προσάρμοσαν στις σιδηροδρομικές γραμμές, και οι
αμαξοστοιχίες (οι συστοιχίες αμαξών, δηλαδή) άρχισαν να ταξιδεύουν με
καινούριες ταχύτητες, κάνοντας τον κόσμο πιο μικρό.
53. σιδερένιο ατμόπλοιο
Η χρησιμοποίηση ατμομηχανής για την κίνηση
στη θάλασσα οδήγησε στο σιδερένιο ατμόπλοιο,
που αντικατέστησε, βαθμιαία, το ξύλινο
ιστιοφόρο πλοίο. Ο χρόνος και το κόστος του
ταξιδιού μειώθηκαν θεαματικά.
Το τροχήλατο «Κλερμόντ» του Ρόμπερτ Φούλτον, το πρώτο ατμόπλοιο του κόσμου
57. Ο σιδηρόδρομος και το
ατμόπλοιο έγιναν τα
σύμβολα της βιομηχανικής
ανάπτυξης, τα σύμβολα της
νέας εποχής.
58. Στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα,
η εξέλιξη των κινητήρων και η
ενσωμάτωσή τους σε οχήματα είχε
ως αποτέλεσμα τη δημιουργία του
αυτοκινήτου, αλλά και τον
πειραματισμό στη δημιουργία
ιπτάμενων μηχανών, των πρώτων
αεροπλάνων.
1
Παράλληλα, το καύσιμο των
κινητήρων, το πετρέλαιο, άρχιζε να
αποκτά μεγάλη αξία και σημασία.
2
59. Ένα από τα πρώτα
ατμοκίνητα οχήματα ήταν
και το αμάξι που
κατασκεύασε ο Νικολά
Κυνιό το 1769.
Συντρίφτηκε στην πρώτη
του διαδρομή.
68. Με ποια μέσα επιτυγχάνεται πλέον η ευκολότερη
επικοινωνία;
Ενώ συνέβαιναν τα παραπάνω, η
επανάσταση των μέσων μετάδοσης ήχου
σε μεγάλες αποστάσεις (ηλεκτρικός
τηλέγραφος, τηλέφωνο, ασύρματος
τηλέγραφος), που είχε ξεκινήσει από το
πρώτο μισό του 19ου αιώνα, συνεχιζόταν
κάνοντας ευκολότερη την επικοινωνία.
1
Έτσι, άρχισε να διαμορφώνεται ένα
δίκτυο μεταφορών και επικοινωνιών
που αγκάλιαζε, βαθμιαία, όλη τη Γη,
ενσωματώνοντας συνεχώς νέες
περιοχές, οι οποίες εντάσσονταν
μέρα με την ημέρα στο νέο
οικονομικό σύστημα.
2
72. Ποιος είναι ο τρόπος οργάνωσης της κοινωνίας που επέφερε η βιομηχανική επανάσταση;
73. Οικονομικός φιλελευθερισμός και
καπιταλισμός
Ο νέος τρόπος οργάνωσης
της οικονομίας ονομάστηκε
οικονομία της ελεύθερης
αγοράς ή καπιταλισμός ή
κεφαλαιοκρατία.
1
Ιδεολογική βάση του νέου συστήματος
υπήρξε ο οικονομικός φιλελευθερισμός.
• Σύμφωνα με αυτόν, οι επιχειρηματίες είχαν το
δικαίωμα να πράττουν ό,τι εκείνοι έκριναν
αναγκαίο για να κερδίζουν.
• Το ατομικό συμφέρον θεωρούνταν
σημαντικότερο του κοινωνικού.
2
74. Η μεγάλη διεθνής έκθεση του Λονδίνου το 1851, όπου εκτέθηκαν πολλές από τις νέες τεχνολογίες
75. Την εποχή της άνθισης της βιομηχανίας, χτίστηκε ένα από τα γνωστότερα μνημεία της Γαλλίας, ο Πύργος του Άιφελ. Πρόκειται για έναν πύργο
που χτίστηκε αποκλειστικά από χυτοσίδηρο το 1888. Στην κατασκευή του χρησιμοποιήθηκαν 6.400 τόνοι σιδήρου και χάλυβα.
76.
77.
78. Παράλληλα, άρχισαν να
ξεσπούν, περιοδικά,
οικονομικές κρίσεις όταν η
αγορά αδυνατούσε να
απορροφήσει την
παραγωγή. Στο πλαίσιο
αυτό, άρχισε να
αμφισβητείται ο απόλυτος
οικονομικός
φιλελευθερισμός και να
συζητείται η κρατική
παρέμβαση στην οικονομία.