http://qimia.blogspot.com კურსის ავტორები: მერაბ ჯელია, გიორგი მახარაძე, ნუნუ ჯავახიშვილი.

1. გაკვეთილი N25
საშიანაო დავალების შემოწმება:
1. ა) 2Na + 2H2O  2NaOH + H2
ბ) 2NaOH + CO2  Na2CO3 + H2O
გ) Na2CO3 + 2HCl  2NaCl + H2O + CO2
ან Na2CO3 + BaCl2  2NaCl + BaCO3
ხ ხ ხ უ
დ) NaCl + AgNO3  NaNO3 + AgCl
ხ ხ ხ უ
ე) 2NaNO3 + H2SO4  Na2SO4 + 2HNO3
2. ა) 2Al + 3Cl2  2AlCl3
ან 2Al + 6HCl  2AlCl3 + 3H2
ბ) AlCl3 + 3NaOH  3NaCl + Al(OH)3
ხ ხ ხ უ
გ) 2Al(OH)3 + 3H2SO4  2Al2(SO4)3 + 6H2O
დ) Al2(SO4)3 + 6KOH  2Al(OH)3 + 3K2SO4
ე) Al(OH)3 + NaOH  NaAlO2+ 2H2O
3. ა) 4P + 5O2  2P2O5
ბ) P2O5 + 3H2O  2H3PO4
გ) 3KOH + H3PO4  K3PO4 + 3H2O
(KOH-ის ნაცვლად შეიძლება K, K2O, K2CO3 და სხვა ნივთიერებების
გამოყენება).
დ) 2K3PO4 + 3CaCl2  6KCl + Ca3(PO4)2
ხ ხ ხ უ
ე) Ca3(PO4)2 + 3H2SO4  3CaSO4 + 2H3PO4
4. ა) Cl2 + H2 2HCl
ბ) HCl + NaOH  NaCl + H2O
(შეიძლება აგრეთვე Na, Na2O, Na2CO3 და სხვ. ნაერთების გამოყენება).
გ) NaCl + AgNO3  NaNO3 + AgCl
ხ ხ ხ უ
შეიძლება აგრეთვე 2NaCl + Ag2SO4 Na2SO4 + 2AgCl
5. ა) MgO + H2SO4  MgSO4 + H2O
ბ) MgSO4 + Ba(NO3)2  Mg(NO3)2 + BaSO4
ხ ხ ხ უ
გ) Mg(NO3)2 + 2NaOH  Mg(OH)2 + 2NaNO3
(შეიძლება NaOH-ია გარდა KOH-ის ან Ba(OH)2-ის გამოყენება).
დ) Mg(OH)2 + 2HCl  MgCl2 + 2H2O

2. 6. ა) Zn + 2HCl  ZnCl2 + H2
ან Zn + Cl2  ZnCl2
ან Zn + FeCl2  ZnCl2 + Fe
(FeCl2-ის გარდა შეიძლება ყველა იმ მეტალის ქლორიდის გამოყენება,
რომელიც თუთიაზე ნაკლებად აქტიურია).
ბ) ZnCl2 + 2KOH  Zn(OH)2 + 2KCl
გ) Zn(OH)2 + 2NaOH  Na2ZnO2 + 2H2O
დ) Na2ZnO2 + 2HCl  2NaCl + H2ZnO2 
ანუ Zn(OH)2
ე) Zn(OH)2  ZnO + H2O
ვ) ZnO + 2NaOH  Na2ZnO2 + H2O
7. ა) Fe2(SO4)3 + 3BaCl2  2FeCl3 + 3BaSO4
ბ) 2FeCl3 + 3 H2SO4  Fe2(SO4)3 + 6HCl
კონც
ან 2FeCl3 + 3Ag2SO4  Fe2(SO4)3 + 6AgCl
გ) FeCl3 + 3NaOH  Fe(OH)3 + 3NaCl
დ) Fe(OH)3 + 3HCl  FeCl3 + 3H2O
ე) Fe2(SO4)3 + 6NaOH  3Na2SO4 + 2Fe(OH)3
ვ) 2Fe(OH)3 + 3H2SO4  Fe2(SO4)3 + 6H2O
შეიძლება აგრეთვე 2Fe(OH)3 + 3SO3  Fe2(SO4)3 + 3H2O
ზ) Fe2O3 + 3H2SO4  Fe2(SO4)3 + 3H2O
t0
თ) Fe2(SO4)3  Fe2O3 + 3SO3
ი) უშუალოდ Fe2O3-დან Fe(OH)3 არ მიიღება. ამისათვის Fe2O3 უნდა
გადავიყვანოთ რკინის(III) ხსნად მარილში და მერე ვამოქმედოთ ტუტესთან.
ჯერ Fe2O3 + 6HCl  2FeCl3 + 3H2O
შემდეგ FeCl3 + 3KOH  3KCl + Fe(OH)3
კ) 2Fe(OH)3  Fe2O3 + 3H2O
IV ტესტი
1. ფუძე ოქსიდებია:
1. Na2O, K2O, CaO, CuO
2. FeO, Fe2O3, SO2, SO3
3. K2O, CaO, Na2O, SiO2
4. Li2O, Na2O, K2O, CO2
2. მჟავა ოქსიდებია:
1. SO2, SO3, CO2, Na2O
2. K2O, Na2O, SiO2, CuO
3. CO2, SO2, SO3, SiO2
4. FeO, Fe2O3, CuO, SiO2

3. 3. რომელი დებულებაა სწორი:
1. მჟავა ოქსიდები რეაქციაში არ შედიან ტუტეებთან
2. ტუტეები რეაქციაში შედიან ფუძე ოქსიდებთან
3. მჟავები რეაქციაში არ შედიან მეტალებთან
4. ამფოტერული ოქსიდები რეაქციაში შედიან როგორც მჟავებთან, ისე
ტუტეებთან
4. რომელი რეაქციის ტოლობაა არასწორი?
1. Na2O + 2HCl = 2NaCl + H2O
2. CaO + CO2 = CaCO3
3. SO3 + H2O = H2SO4
4. CuO + H2O = Cu(OH)2
5. რომელი რაქციის ტოლობაა არასწორი?
1. Zn + 2HCl = ZnCl2 + H2
2. Cu + 2HCl = CuCl2 + H2
3. Fe + 2HCl = FeCl2 + H2
4. 2Al + 6HCl = 2AlCl3 + 3H 2
6. რომელი რეაქციის საშუალებით შეიძლება მივიღოთ ფუძე?
1. Cu + 2H2O = Cu(OH)2 + H2
2. Ca + 2H2O = Ca(OH)2 + H2
3. ZnO + H 2O = Zn(OH) 2
4. Fe(OH)2 + 2NaCl = FeCl2 + 2NaOH
7. რომელი რეაქციის ტოლობა არ არის სწორი?
1. SO2 + H2O = H2SO3
2. H2SO4 + 2NaCl = Na2SO4 +2 HCl
3. P2O5 + H2O = 2HPO3
4. SiO2 + H2O = H2SiO3
8. რომელი რეაქციის ტოლობა არის სწორი?

4. 1. Fe + CuSO 4 = FeSo4 + Cu
2. 2Al(OH)3 + 3CaCl2 = 2AlCl3 + 3Ca(OH)2
3. AgCl + NaNO3 = NaCl + AgNO3
4. Cu + FeSO 4 = CuSO4 + Fe
9. რომელი რეაქციაა მცდარი?
1. 2NaOH + Zn(OH)2 = Na2ZnO2 + 2H2O
2. Zn(OH)2 + 2HCl = ZnCl2 + 2H2O
3. Fe(OH)2 + 2HCl = FeCl2 + 2H2O
4. Mg(OH)2 + 2NaOH = Na2MgO2 + 2H2O
10. რომელი რეაქციის შედეგად არ მიიღება მჟავა მარილი?
1. Na2CO3 + CO2 + H2O = 2NaHCO3
2. H3PO4 + 2NaOH = Na2HPO4 + 2H2O
3. Fe(OH)2 + HCl = Fe(OH)Cl + H2O
4. H3PO4 + NaOH = NaH2PO4 + H2O
თემა N 3
ელემენტთა პერიოდული სისტემა
პერიოდულობის კანონი
ეს გაკვეთილი ძალიან დიდ ფაქტიურ მასალას შეიცავს. მაგრამ მისი გაყოფა
შეუძლებელია. ამიტომ გთხოვთ ყურადღებით გაეცნოთ და რამოდენიმეჯერ
გადაიმეოროთ, რადგან მის კარგად ათვისებაზეა დამოკიდებული რამდენად ღრმად
შეისწავლით პერიოდულ სისტემას, რომელიც ქიმიის შესწავლის საფუძელია.
ელემენტთა პერიოდული სისტემა ელემენტთა მეცნიერული კლასიფიკაციაა.
პერიოდული სისტემა შექმნა დ.ი. მენდელევმა 1869 წელს პერიოდულობის კანონის
საფუძველზე. ეს კანონია:
მარტივ ნივთიერებათა თვისებები, აგრეთვე ელემენტთა ნაერთების თვისებები და
ფორმები პერიოდულ დამოკიდებულებაშია ელემენტების ატომური წონის
სიდიდესთან.
“ელემენტთა ნაერთები”_ რთული ნივთიერებებია, ხოლო “ატომური
წონა”_ატომური მასაა.
იმისთვის, რომ გავარკვიოთ თუ რაზეა საუბარი ამ კანონში, ჯერ ვილაპარაკოთ
იმაზე თუ რა არის “მარტივი ნივთიერების თვისებები”, რა არის “რთული

5. ნივთიერების თვისებები და ფორმები” და რას ნიშნავს “პერიოდული
დამოკიდებულება”.
მარტივი ნივთიერებები შეიძლება იყოს მეტალური ან არამეტალური ბუნების.
როგორც უკვე ვისწავლეთ მეტალები ის მარტივი ნივთიერებებია, რომლებიც კარგად
ატარებენ დენსა და სითბოს, ახასიათებთ მეტალური ბზინვარება, ჭედადობა და
გლინვადობა. არამეტალებს კი ეს თვისებები ან ნაწილობრივ ან საერთოდ არ
ახასიათებთ.
თუ შევადარებთ ნაერთებს LiOH, NaOH, KOH, RbOH, CsOH და FrOH აშკარაა, რომ
მათ “ერთნაირი ფორმა” _ MeOH აქვთ. ამასთან ყველა ეს ნივთიერება წყალში ხსნადი
ჰიდროქსიდები, მწვავე ტუტეებია. ე.ი. მათ ერთნაირი თვისებები აქვთ. აქვე ვთქვათ
ისიც, რომ ყველა ეს მეტალი Li, Na, K, Rb, Cs, Fr ერთმანეთის მსგავსი ძლიერი
ერთვალენტიანი მეტალებია და მათ ტუტე მეტალებსაც ეძახიან. შევადაროთ აგრეთვე
ნაერთები HF, HCl, HBr, HI და HAt. ცხადია, რომ მათ ერთნაირი “ფორმა” HX აქვთ.
ყველა ამ ნაერთის წყალხსნარი მჟავაა, ანუ მსგავსი თვისებები აქვთ. ამ ძლიერ
არამეტალებს (F, Cl, Br, I, At) ჰალოგენებსაც უწოდებენ. ამგვარად დავადგინეთ რას
ნიშნავს “ნივთიერებათა თვისებები და ფორმები”.
ახლა განვიხილოთ რას ნიშნავს “პერიოდული დამიოკიდებულება”. დავუშვათ,
რომ დღეს, ორშაბათია. შვიდი დღის შემდეგ ისევ ორშაბათი იქნება. ორშაბათი იქნება
14, 21, 28 დღის შემდეგაც. ორშაბათი იყო აგრეთვე 7, 14 დღის წინაც. ხვალ იქნება
სამშაბათი და სამშაბათი იქნება ხვალიდან მე-7, მე-14 და ა.შ. დღესაც. ჩვენ შეგვიძლია
ვთქვათ, რომ კვირის დღეები მეორდება “პერიოდულად” და ეს პერიოდი
შვიდდღიანია.
ახლა კი პერიოდულობის კანონი ჩამოვაყალიბოთY ჩვენი სიტყვებით:
თუ განვალაგებთ ქიმიურ ელემენტებს ატომური მასის ზრდის მიხედვით,
შევამჩნევთ, რომ ერთმანეთის მსგავსი თვისებების მქონე ელემენტები ელემენტების
გარკვეული რიცხვის შემდეგ, ანუ პერიოდულად მეორდება.
განვალაგოთ ელემენტები ატომური მასის ზრდის მიხედვით. მივიღებთ რიგს: 1H,
2
He, 7Li, 9Be, 11B, 12C, 14N, 16O, 19F, 20Ne, 23Na, 24Mg, 27Al, 28Si, 31P, 32S, 35,5Cl, 40Ar და ა.შ.
(ელემენტის სიმბოლოს მარცხენა ზედა კუთხეში ამ ელემენტის ატომური მასაა
მითითებული).
დავიწყოთ მესამე ელემენტიდან და დაწვრილებით განვიხილოთ თითოეული
მათგანი.
7
Li – ელემენტი ლითიუმი ძლიერი, აქტიური ტუტე მეტალია, ერთვალენტიანია.
მისი ოქსიდი Li2O ფუძე ოქსიდია. ხოლო ჰიდროქსიდი LiOH ტუტეა.
9
Be – ელემენტი ბერილიუმი ორვალენტიანი მეტალია. მას ლითიუმთან
შედარებით დაქვეითებული აქვს მეტალური ბუნება. მისი ოქსიდი და ჰიდროქსიდი
BeO და Be(OH)2 ამფოტერული ბუნებისაა.
11
B – ბორი სუსტი არამეტალური ბუნების მქონე სამვალენტიანი ელემენტია. მის
ოქსიდს და შესაბამის ჰიდრატს (წყლის მიერთების შედეგად მიღებული ნაერთი)
B2O3 და H3BO3 სუსტი მჟავა ბუნება აქვთ.
12
C – ნახშირბადი ბორთან შედარებით უფრო ძლიერი ოთხვალენტიანი
არამეტალია. მას მჟავური ოქსიდი CO2 და მჟავა H2CO3 შეესაბამება. ამასთან
წყალბადთან ის წარმოქმნის CH4 (მეთანი) შედგენილობის აირად ნაერთს.
14
N – აზოტი ნახშირბადზე უფო ძლიერი არამეტალია. მისი მაქსიმალური
ვალენტობა 5-ია ტოლია (როგორც შემდეგ ვნახავთ უფრო სწორი იქნებოდა გვეთქვა,
რომ მისი მაქსიმალური დაჟანგულობის ხარისხი არის +5). აზოტს მჟავური ოქსიდი

6. N2O5 და ძლიერი მჟავა HNO3 შეესაბამება. აგრეთვე აზოტი წარმოქმნის აირად
წყალბადნაერთს NH3 (ამიაკი).
16
O – ჟანგბადი აზოტზე უფრო ძლიერი არამეტალია. (უაზრობაა ჟანგბადის
ოქსიდზე ან შესაბამის მჟავაზე საუბარი). წყალბადთან წარმოქმნის წყალს – H2O.
ყველა ნაერთში ორვალენტიანია.
19
F – ფტორი ყველაზე ძლიერი არამეტალია. წყალბადთან ის ფთორწყალბადს
წარმოქმნის – HF. ფთორი ერთვალენტიანია.
20
Ne – ნეონი ინერტული აირია. პრაქტიკულად ის არ რეაგირებს არაფერთან და
არავითარ ნაერთს არ წარმოქმნის.
ლითიუმიდან მერვე ელემენტია ნატრიუმი - 23Na. ნატრიუმი ერთვალენტიანი ,
ძლიერი მეტალია. მისი ოქსიდი Na2O ფუძე ბუნებისაა. ჰიდროქსიდი NaOH ტუტეა.
როგორც ვხედავთ Li და Na ერთნაირი ბუნებისაა. მათ მსგავსი ბუნების მარტივი
ნივთიერებები და მსგავსი ბუნების და ფორმის რთული ნივთიერებები ახასიათებთ.
თუ ეს შემთხვევით არ მოხდა და ელემენტის ბუნებასა და ატომურ მასებს შორის
პერიოდული დამოკიდებულებაა მომდევნო ელემენტებმა თავისი წინამორბედი მე-8-
ე ელემენტის თვისება უნდა გაიმეორონ.
შემდეგია 24Mg. მართალია Mg უფრო ძლიერი მეტალური ბუნებისაა ვიდრე
ბერილიუმი, მაგრამ მათი ნაერთების ფორმები აბსოლუტურად ერთნაირია – MgO და
BeO. Mg(OH)2 და Be(OH)2. თუმცა MgO და Mg(OH)2 ფუძე ბუნებისაა, ხოლო BeO და
Be(OH)2 ამფოტერულია. მიუხედავად ამისა აშკარაა ამ ორ ელემენტს შორის მსგავსება.
შემდეგი ელემენტი 27Al ავლენს მსგავსებას მის წინამორბედთან ბორთან. ორივე
ელემენტი სამვალენტიანია. აშკარაა მათი ნაერთების ფორმების მსგავსება Al2O3 და
B2O3. H3AlO3 (იგივეა, რაც Al(OH)3) და H3BO3 . მიუხედავად იმისა, რომ B არამეტალია,
ხოლო Al მეტალი მათ შორის მსგავსება აშკარაა.
მომდევნო ელემენტი 28Si არამეტალია. ის ნახშირბადის ანალოგია. შევადაროთ:
SiO2 და CO2, H2SiO3 და H2CO3, SiH4 და CH4.
აშკარაა მსგავსება 31P ფოსფორსა და 14N აზოტს შორის. შევადაროთ: P2O5 N2O5
HPO3 (P-ისთვის უფრო ტიპიურია H3PO4, მაგრამ არსებობა ე.წ. მეტაფოსფორმჟავაც -
HPO3) და HNO3. წყალბადნაერთები PH3 და NH3.
ელემენტი 32S – გოგირდი ფოსფორზე უფრო ძლიერი არამეტალია. ჟანგბადის
მსგავსად წარმოქმნის წყალბადნაერთს H2S (შეადარე H2O). გოგირდი და ჟანგბადი
მსგავს სულფიდებს და ოქსიდებს წარმოქმნიან. მაგ: Na2S და Na2O, Al2S3 და Al2O3. ასე
რომ მსგავსება ამ ორ ელემენტს შორის აშკარაა. ამასთან უნდა ავღნიშნოთ, რომ
გოგირდის ჟანგბადნაერთი, რომელშიც გოგირდი მაქსიმალურ ვალენტობას ავლენს
SO3 ძლიერი მჟავური ოქსიდია, ხოლო შესაბამისი მჟავა ძლიერი მჟავაა H2SO4.
მომდევნო ელემენტი 35,5Cl – ქლორი უფრო ძლიერი არამეტალია, ვიდრე
გოგირდი. აშკარაა მისი მსგავსება ფტორთან. ერთნაირია წყალბადნაერთები HCl და
HF, ერთნაირია ქლორიდების და ფტორიდების ფორმები. მაგ: NaCl და NaF, SiCl4 და
SiF4. ორივე ძალიან აქტიური ერთვალენტიანი არამეტალია. ფტორისგან განსხვავებთ
ქლორი წარმოქმნის მჟავურ ოქსიდს Cl2O7DდაA შესაბამის ძლიერ მჟავას HClO4.
მომდევნო ელემენტი 40Ar – არგონი ნეონის სრული ანალოგია. არგონიც
ინერტული აირია.
თუ სქემატურად გამოვსახავთ ყველაფერს, რაც ზემოთ ვილაპარაკეთ კიდევ უფრო
აშკარა ხდება ელემენტების ბუნების და ატომური მასების პერიოდული
დამოკიდებულება.

7. Li Be B C N O F Ne
Li2O BeO B2O3 CO2 N2 O5 –––– –––– ––––
LiOH Be(OH)2 H3BO3 H2CO3 HNO3 –––– –––– ––––
CH4 NH3 H2O HF ––––
Na Mg Al Si P S Cl Ar
Na2O MgO Al2O3 SiO2 P2O5 SO3 Cl2O7 ––––
NaOH Mg(OH)2 Al(OH)3 H2SiO3 H3PO4 H2SO4 HClO4 ––––
ანუ SiH4 (HPO3) H2S HCl ––––
H3AlO3 PH3
შემდეგი ელემენტი Li-დან მე16 და Na-დან მე-8-ა. ეს ელემენტია K – კალიუმი. იგი
ასევე ტუტე მეტალია და ცხადია, რომ ეს ელემენტები ერთმანეთის მსგავსია. მაგრამ
კალიუმის მსგავსი ელემენტი განმეორდება არა კალიუმიდან მერვე, არამედ მე-18-ე
ადგილზე. ამით რა თქმაუნდა არ ირღვევა პერიოდულობა, უბრალოდ ხდება
პერიოდის გაზრდა.

8. საშინაო დავალება:
1. ჩამოაყალიბეთ პერიოდულობის კანონი.
2. რას ნიშნავს მარტივ ნივთიერებათა თვისებები?
3. რას ნიშნავს რთულ ნივთიერებათა თვისებები და ფორმები?
4. დაწერეთ ტუტე მეტალების და ჰალოგენების ჯგუფებისათვის
დამახასიათებელი ნაერთების ფორმები.
5. ჩამოვაყალიბოთ პერიოდულობის კანონი ჩვენი სიტყვებით და შევეცადოთ მის
ილუსტრირებას.