1. RAJONI JUGORDENISA CAUSHI
ANALIZIMI I ;
• NJESIVE PERBERESE
• EKONOMISE
• POPULLSISE
• TRASHGIMISE KULTURORE
• TRASHGIMISE NATYRORE
ANALIZIMI I NJESIVE PERBERESE
Malësia e Tomor-Melesinit
Kjo malesi dallohet për relievin e çrregullt, me male, vargje, kurrize malore e
kodra të copetuara prej rrjedhjeve ujore dhe përbehet nga shlrëmbinj
gelgerorë e terrigjene. Gelqeroret perbejnë relievet e larta të Tomorrit,
Kulmakut, Miçanit, Corovodes etj.Ndersa terrigjenet gjenden ne zonat e
uleta perreth ryre. Bimesia kryesore e kesaj malesie janë dushqet e shkurter,
por edhe ahu, i cili gjendet neTomor e Kulroak.
Vargjet Paralele
Vargjet paralele perbehen nga dy vargje malore: vargu lindor, i cili perfshin
mallet Trebeshin-Dhembel-Nemercke
dhe vargu perendimor me mallet Shendelli-Lunxheri-Burreto. Vargjet perbehen
nga shkembinj gelqerore, ndersa luginat qe i ndajne ato, kane perberje
terrigjene. Relievi dallohet per mallet e larta , me shpate mjafte te pjereta e te
shkallezuara dhe me kreshta te sheshuara prej veprimtarise karstike. Rreze
shpateve malore burojne ujra karstike.
Lugina Vjoses
Piese e Rajonit Jugor jane vetem sektori siperm dhe ai mesem i Lugins se Vjoses, te cilet
ndahen midis tyre nga Gryka e Kelcyres. Ne fillim, sektori siperm eshte i ngushte dhe
pjerret, ndersa ne grykederdhjen e Lengarices zgjerohet shume, duke formuar edhe
fushen e Vjoses se Siperme. Ne sektorin mesem, lugina pret terthor Vargjet Paralele
dhe krijon Gryken e Kelcyres. Bashkimi I deges se Drinosit me Viosen ne Tepelene
formon nje zgjerim te madh, me tej lugina vazhdon drejt veriperendimit e perendimit
dhe del nga relievet maloro-kodrinore per ne relievin fushor te Rajonit Perendimor.
2. Lugina Drinosit
Lugina Drinosit eshte mbushur me sedimentet ketij lumi
dhe te perrenjve qe derdhen ne te. Ajo karakterizohet nga
tabani i sheshte, tokat pjellore dhe klima pershtatshme
per kultivimin te gjitha llojeve te kulturave bujqesore.
Vargu malor Kurvelesh-Mali Gjere-Stugare-
Murgane
Ky varg malor perbehet nga shkembinj gelqerore dhe karakterizohet nga nje tektonike e diferencuar. Ne te bejne
pjese malesia Kurveleshit ne veri dhe vargu Mali i Gjere-Murgane ne jug, te cilet ndahen midis tyre prej lugines se
Kardhiqir, Malesia Kurveleshit perbehet nge kreshta te alternuara me disa gropa karstike te gjera, ujerat e te cilave
depertojne ne thellesi dhe dalin ne forme burimesh ne periferite e saj.
Lugina Shushices
Lugina Shushices perbehet nga shkembinj te ndryshem terrigjene, neper te cilet krijohen disa ngushtime dhe zgjerime,
Pergjate saj jane formuar shume fusha te vogea, ku jane ngritur nje sere vendbanimesh rurale. Lugina ka kime te
pershtatshme dhe toka piellore per kultivimin e kulturave te ndryshme bujqesore.
Vargu Bregdetar Jonik
Ky varg perbehet nga gelgerore dhe
perfageson vargun malor me perendimor te
rajonit, cili dalion per vlerat e medha natyrore
dhe ekonomiko-turistike. Ai fillon me dy
degezime, me ate perendimor Karaburun-
Rreza Kanalit dhe me degezimin lindor Kanine-
Lungare, te cilat ndahen midis tyre nga Gjiri
Vlores dhe Fusha Dukatit. Vargjet bashkohen
ne Malin Cikes (mali me i larte i vargut, 2045
m), qe shtrihet nga Qafa e Llogarase deri ne
Luginen Kudhesit. Vargu vazhdon drejt jugut
duke ulur me nje sere malesh (ai Corrajt,
Levanit Shendenikut), vijon me poshte me
relievet kodrinore te Sarandes, Gjashtes se
Ksamilit, dhe me ne jug zhytet ne Fushen
Mursise. Pergjate ketij vargu, nga Uji i Ftohte
ne Vlore deri ne Butrint, shtrihet Riviera
shqiptare, ne te cilen gjendet edhe Parku Kombetar Llogarase. Bimesia perfaqeschet nga valanidhi, makja dushku dhe
me kullotat ne kreshtat larta. Druvet karakteristike te kesaj zone jane agrumet (portokalli, limoni, qitroja), ulliri dhe
rrushi, ndersa ne fusha kultivohen misri dhe perimet, Shpatet e pjerreta qe zbresin drejt detit, kaltersia e tij dhe
bimesia subtropikale krijojne se bashku nje peizazh mjaft terheqes, me vlera turistike, studimore etj.
Fushegropa Delvines
Fushegropa Delvines eshte formuar ne nje graben dhe karakterizoet nga nje reliev i larmishem. Ajo perbehet nga
Fusha e Vurgut dhe ajo Mursise dhe ka klime mesdhetare fushore e kodrinore,e cila dallohet per ditet e shumta me
diell dhe veren e nxehte. ka nje hidrografi te pasur, e perber nga Kalasa, Bistrica e Pavllo, nga burimet e Bistrices te
Kalase e te rrezes se Kanalit , si dhe nga Liqeni i Butrintit
3. POPULLSIA RAJONIT JUGOR
Shperndarja gjeografike e popullsise
Sot, popullsia Rajonit fushor perben rreth 7% te popullsise se
pergjitheshme te vendit. Ajo dallohet per dendesine e ulet te saj, e
cila shkon mesatarisht 38 banori/km2 Per shkak te kushteve te
relievit dhe zhvillimit ekonomik te ritmeve te lindshmerise se
rajonit, shperndarja e popullsise eshte e pabarabarte. Zonat me te
populluara jane: ajo e zones se Gjirokastres, Fushegropa Delvines,
Lugina Vjoses, ajo Drinosit dhe Lugina Shushices, ndersa ato me
pak te populluara jane Vargjet Paralele, Malesia Kurveleshit,
Malesia midis Tomor-Melesinit dhe Vargu Bregdetar. Dendesine
me te madhe te popullsise e ka bashkia Gjirokaster (me 48
banore/km2) dhe ate me te ulet, bashkia Permet (me 27,7 banore/km2).
Struktura popullsise se rajonit
Ne strukturen e popullsise sipas moshes, peshen kryesore e ze grupmosha e re dhe ajo punes. Megjithate, perqindjet e
seciles prej grupmoshave te ketij rajoni, krahasuar me perqindjet qe ze secila prej tyre ne popullsine pergjithshme te
vendit, kane diferenca te konsiderueshme midis tyre. Keto diferenca vihen re ne grupmoshen e trete te popullsise se
ketij rajoni, perqindja se ciles eshte me madhe se ajo ne shkalle vendi, nderkohe ge grupmosha 0-14 vjec ka nje
perqindje me te vogel se ajo ne kuader vendi. Ky raport i ri ne strukturen e popullsise sipas moshes eshte lidhur
ngushte me dy faktore kryesore: me dukurine e emigrimit dhe me uljen ritmeve te lindshmerise. Ne strukturen e
popullsise sipas giinise vihet re qe popullsia mashkull perben rreth 50,53% te popullsise se pergjithshme, ndersa
popullsia femer, rreth 49,47%. Ne struktuen e popullsise sipas vendbanimeve, rreth 40,3% te popullsise se
pergjithshme e ze popullsia urbane dhe rreth 59,7%, ajo rurale. Struktura e popullsise sipas etnise. Rajoni perbehet nga
nje popullsi homogjene shgiptare. Krahas saj, ne kete rajon eshte perqendruar pjesa me e madhe e pakices kombetare
greke qe jeton ne Shqiperi, vendosur kryesisht ne bashkite Dropull dhe Finiq.
Karakteristikat e vendbanimeve
Ne Rajonin Jugor, vendbanimet rurale jane me te shumta sesa, ato urbane. Vendbanimet rurale fushore shrihen
kryesisht ne fushen Vurgut, Mursise te Dropullit,
ndersa ato kodrinore, perreth luginave te vjoses,
Drinosit, Shushices dhe pergjate Rivieres
shqiptare. Vendbanimet rurale malore jane me te
pakta ne numer dhe gjenden kryesisht ne
malesise Tomorit, Kurveleshit, Dangellise dhe
Zagorise. Vendbanimet urbane te rajonit jane:
Gjirokastra, Saranda, Penmeti, Corovoda,
Poligani, Delvina, Tepelena, Kelcyra, Memaliaj,
Himara, Libohova dhe Konispoli. Gjirokastra eshte
qender qarku dhe njekohesisht qendra me madhe
administrative e rajonit. Per shkak te arkitektures
dhe urbanistikes se vecante, ajo eshte shpallur
qytet-muze dhe ben pjese ne Listen e
Trashegimise Kulrurore Boterore. Giirokastra
eshte gjithashtu nje qender e rendesishme
arsimore, e cila perfaqesohet ne shkalle vendi me Universitetin “Eqrem Cabej”. Ajo dallohet edhe per traditen e
organizimit te Festivalit Folklorik Kombetar, ku shpalosen vlerar folklorike dhe etnografike shqiptare. Ky qytet eshte
nje qender e rendesishme e Tansportit dhe tregtise, pasi mundeson lidhjen e Shqiperise me vendet fqinje. Saranda
(Onhezmi ne lashtesi) Eshte nje nder qendrat turistike me te rendesishme ne vend, ku ndodhet edhe porti me i madh i
jugut te Shqiperise. Nepermjet linjes detare me Korfuzin, ky port realizon nje vellim te madh te transportit, sidomos
gjate sezonit turistik.
4. TRASHEGIMIA NATYRORE DHE AJO KULTURORE E RAJONIT
Rajoni Jugor ka pasuri te shumta natyrore. Klima mesdhetare, larmia hidrografise dhe e relievit, mundesojne zhvillimin
e nje faune dhe flore te shumellojshme . Siperfaqet pyjore, burimet e shumta te ujerave karstike dhe ato
termominerale, pervec rendesis ekonomise qe kane krijojne peizazhe me vlera te vecanta natyrore. Bregdeti jonian
eshte nje perle e vertete natyrore,e cila me bukurine, faunen e pasur qe rritet ne ujerat detare (dallojne koralet e
kuqe) dhe kontrastet e relievit, mundeson nje turizem blu te pakrahasueshem. Me ne brendesi te rajonit, kreshtat e
sheshta te maleve, grykat e ngushta deri ne kanione te thella dhe shpellat e shumta nentokesore ne shkembinjte
gelqerore krijojne nje larmi peizazhesh mjaft terheqese, te cilat se bashku perbejne trashegimine natyrore te ketij
rajoni. Nje pjese e kesaj trashegimie eshte kategorizuar ne rrjetin e Zonave te Mbrojtura. Krahasuar me rajonet e tjera
te vendit, Rajoni Jugor dallohet per traditat karakteristike kulturore (veshjet popullore, kenget dhe vallet, prodhimet
artizanale, kulinaria etj). Ai perfaqeson gjithashtu nje mozaik te pasur me elemente te trashegimise kulturore. Bazuar
ne specifikat qe pataqiten ne zona te ndryshme te tij, dallohen disa njesi etnografike, si: Laberia, Zagoria, Dropulli,
Bregu, Dangellia, Shqeria, Deshnica, Pogoni, Tomorrica etj. Ne kete rajon gjenden pjithashtu zona me vlera te
rendesishme arkeologjike dhe historike, si Butrinti, Gjirokastra, te cilat bejne pjese ne Listen e Trashegimise Kulturore
Boterore, apo qendra arkeologjike te njolura, si Antigonea, Orikumi, Onhezmi etj. Isopolifonia labe perben nje tjeter
vlere te vecante kulturore te ketij rajoni, cila ben pjese gjithashtu ne Listen Trashegimise Kulturore.
5. EKONOMIA
Ekonomia bujgesore
Ekonomia bujgesore eshte sektori kryesor i ekonomise se rajonit.
Pergjate viteve, struktura e ketij sektori ka pesuar nje sere
ndryshimesh. Deri ne vitin 1945, peshen kryesore te tij zinte
blegtoria, pasi siperfaqja bujqesore ishte e kufizuar per shkak te
permbytjeve te shpeshta nga lumenjte dhe mungeses se digave
mbrojtese. Pas vitit 1945, investimet e bera per bonifikimin e
tokave, sistemimin e shtreterve te lumenjeve, tarracimin e kodrave
te bregdetit dhe per perdorimin bujqesore te plehrave kimike,
sollen rritjen siperfaqes se kultivuar dhe te rendimenteve
bujqesore. Keshtu, nga viti 1945 deri ne gjysmen pare te viteve
"80, bujqesia zinte peshen kryesore te ekonomise bujqesore. Pas
‘90-es, privatizimi i tokave dhe kerkesat e ekonomise se tregut
shoqeruan me renien prodhimit te madh bujqesor dhe orientimin
drejt fermave te vogla individuale. Ne keto kushte, blegtoria dhe
peshkimi kane zene peshen me te madhe te ekonomise bujqesore te
rajonit.
Bujqesia eshte perqendruar kryesisht ne Fushen e Vurgut, te Mursise,
te Dropullit dhe pergjate luginave te Vjoses, Drinosit dhe dallon per
kultivimin e: dritherave te bukes, te cilat mbillen ne Fushen e Vurgut,
te Mursise dhe te Dropullit; pemetarise, me agrumet (portokall,
limon, qitro), ullinjte qe kultivohen ne Rivieren shqiptare, si dhe
qershite dhe kumbullat qe kultivohen kryesisht ne Permet ,Skrapar;
vreshtarise, te perqendruar kryesisht ne Permet, Skrapar dhe Konispol;
bostanit ne Fushen e Vrines; foragjereve ne zonat fushore te rajonit, si
dhe te perimeve, kryesisht per konsum familjar. Banoret vendas
perpunojne edhe bime te ndryshme mjekesore, te cilat rriten kryesisht
ne shpatet e maleve.
Blegtoria dallohet kryesisht per mbareshtimin bagetise se imet. Zonat
me te njohura blegtorale jo vetem per rajonin, por edhe ne shkalle
vendi jane: zona Lunxherise, ajo Zagorise, malesia Tomorit dhe ajo
Kurveleshit. Rajoni dallohet per: perpunimin dhe tregtimin e
produkteve cilesore blegtorale.
Peshkimi eshte i perqendruar pergjate Rivieres, ne Sarande dhe ne Liqenin e Butrintit,i cili dallohet per rritjen dhe
eksportin e midhjes. Bimesia pasur dhe klima favorshme mundesojne edhe zhvillimin bletarise.
Industria
Nentoka e Rajonit Jugor eshte e pasur me rezerva ujore, qymyrguri, boksitesh, fluoritesh, mermeresh, dolomitesh,
argjilash, inertesh per ndertim, si dhe me burime minerale
termominerale, mbi bazen te cilave mbeshtetet zhvillimi industrial
rajonit. Energjetika perfaqesohet me dy hidrocentralet mbi lumit
Bistrica. Industria e lehte dhe ajo ushqimore jane dege tradicionale
te rajonit. Industria lehte eshte perqendruar kryesisht ne qytetet
Gjirokastres dhe te Corovedes me sipermarrjet fasone, ne formen
e ndermarrjeve te perbashketa shgiptaro-greke. Industria
ushqimore dallohet per prodhimin pijeve alkoolike (ne Permet,
Delvine, Skrapar) dhe te atyre joalkoolike (ne Gjirokaster); per
ambalazhimin ujit te pijshem (Gjirokaster, Tepelene, Permer,
Skrapar); per perpunimin produkteve bujqesore (prodhimin dhe ambalazhimin e vajit te ullirit ne Rivieren shqiptare;
per konservimin recelrave dhe glikove (ne Permet Skrapar), si dhe per perpunimin produkteve blegtorale (ne punishtet
e bulmetit ne Gjirokaster, Sarande, Permet dhe Tepelene). Iudustria materialeve te ndertimit bazohet ne nxjerrjen dhe
perpunimin materialeve inerte per ndertim (ne luginat e Vjoses dhe te Drinosit) ne prodhimin tullave (ne Kelcyre}, ne
6. nxjerrjen dhe perpunimin pllakave te gurit dekorativ (ne Skrapar), ne prodhimin gelqeres (ne Sarande dhe Gjirokaster)
etj.
Turizmi, transporti dhe sherbimet
Turizmi eshte nje sektor shume i rendesishem i rajonit,i cili perfaqesohet me te gjitha deget e tij. Peshen kryesore e ze
turizmi blu, zhvillimi i te cilit favorizoet nga plazhet bukura shkembore
te Jonit, peisazhet e rralla natyrore, vera e zgjatur mesdhetare,
biodiversiteti i pasur dhe nga nje rrjet i zhvilluar hotelerie dhe
sherbimesh (sidomos pergjate Rivjeres dhe ne qytetin e Sarandes).
Vitet fundit, nje zhvillim te madh ka njohur edhe turizmi kulturor,
sidomos pas futjes se Butrintit dhe Gjirokastres ne Listen e
Trashegimise Boterore.
Transporti perfaqesohet me dy dege te tj, transportin automobilistik
dhe ate detar. Peshen kryesore ne transportin e mallrave dhe te
udhetareve e ze transporti automobilistik, kryesisht permes dy
arterieve kryesore te rajonit dhe tri pikave te kalimit kufitar tokesor me Greqine.
Artizanati perben nje dege tradicionale te ekonomise se rajonit, perfaqesuar me prodhimin e produkteve prej leshi,
metali, guri e druri. Nje nder qendrat e njohura per prodhimin dhe tregtimin e produkteve artizanale eshte qyteti i
Gjirokastres.
