1. 1
EĞİTİM PSİKOLOJİSİ
( GELİŞİM VE ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ )
Psikoloji: İnsan ve hayvan davranışlarını inceleyen,bireyin davranışlarını ve onun altında
yatan sebepleri araştıran bilim dalıdır.
Eğitim Psikolojisi: Gelişim ve öğrenme psikolojisi bulgularından hareketle eğitim
öğretim nasıl gerçekleştiğini araştıran bilim dalıdır.
SEBEPLERİ PSİKOLOJİ
DAVRANIŞ
DEĞİŞTİRİLMESİ EĞİTİM
Gelişim psikolojisi= İnsan davranışlarında doğumdan ölümüne kadar,tüm yaşamı
boyunca gözlenen biyolojik ve psikolojik değişiklikleri inceler.
Bireyin belli dönemler halinde gelişimini ve bu evrelerde öğrenmesi gereken
davranışlarını inceleyen bilim dalıdır.
Öğrenme psikolojisi= Bireyin nasıl öğrendiğini ve nasıl öğretebileceğini araştıran bilim
dalıdır.

2. 2
★GELİŞİM PSİKOLOJİSİ★
≋ PSİKOLOJİ AKIMLARI ≋
1. Yapısalcılık: Temsilcisi W. Wundt’ tur.
●İnsan davranışlarının kontrollü koşullarda (laboratuar) gözlenmesine yönelik
çalışmalar yapmıştır.
●İnsan zihni çeşitli bilinç öğelerine ayrılır. Psikolojinin amacı “bilinç öğelerini” birleş-
tirmek ve çözümlemektir.
●Bilinci çözmek için “içe bakış yöntemi” kullanılmaktadır.İçsel duygular,sezişler ve
düşünceler üzerinde odaklanmıştır.
2.Davranışçılık:Temsilcileri Watson,Pavlov,Skinner’ dir.
●Davranışçı görüş yapısalcılığı yetersiz görerek,sezgilerin,duyguların ve düşüncelerin
gözlenemeyeceğini iddia ederek içe bakış yöntemini reddetmiştir.
●Psikolojinin “gözlenebilen ve ölçülebilen” davranışlar üzerinde çalışılması gerektiğini
açıklar.
●Davranışın niçin olduğuna değil, nasıl olduğuna önem vermiştir.
●Çevredeki uyarıcı koşullara önem vermiştir. Uyarıcı-tepki-pekiştirme ilkesine göre
davranışı açıklamıştır.
3.Psiko-analitik Yaklaşım(=Psikanaliz):Temsilcileri Freud, Erikson’ dur.
●Davranışın sebeplerini “bilinç dışı” etkinlikler (biyolojik etkenler) açısından ele
almıştır.
●İnsan iki temel içgüdünün etkisinde davranmaktadır. Cinsellik ve saldırganlık. Toplum
tarafından hoş karşılanmayan bu duygulara ait istekler bilinç dışına itilirler ve arada
kaybolmazlar.
●Kişiliğin oluşumunda ve olayların analizinde “çocukluk yaşantıları (0-6)” ve bu
dönemdeki anne-baba tutumunun önemi üzerinde durur.
●Erikson’a göre kişiliğin oluşumunda ve gelişiminde biyolojik etkenler ile birlikte sosyal
çevre de(toplumsal etmenler) önemlidir.(Psiko-sosyal gelişim kuramı)
●Erikson’a göre benlik gelişimi dönemler halinde olur.Her dönemin,atlatılması gereken
çatışma(kriz) alanları bulunur.
●Bireyin gelişiminin yaşam boyu sürdüğünü savunmuştur.
4.Bilişsel Yaklaşım:Temsilcileri Gestalt Ekolü,Piaget,Bruner,Ausubel’dir.
●Bireye ve davranışlara “bütünsel” bakmışlardır.
●Davranışları zihinsel bir süreç içinde ele almışlar,ilgi,algı,düşünme,kavrama gibi
süreçlere yer vermişlerdir.
5.İnsancıl(=Hümanist) Yaklaşım:Temsilcileri Maslow,Rogers,Kholberg’ dir.
●Psiko-analitikçilerin insanın tehlikeli bir varlık olduğu görüşüne karşı çıkarak,insanın
değerli olduğu görüşüne karşı çıkarak,insanın değerli olduğu ve doğasının iyilik
temelleri üzerinde kurulu olduğu görüşünü ileri sürmüşlerdir.
●Davranışların temelinde ihtiyaçlar (güdüler) bulunur.
●Birey “kendisini gerçekleştirmeye” çalışan bir varlıktır.
●Bireylerde “algılama ve benlik kavramı(tasarımı) “ üzerinde durur.
●Birey tek ve benzersizdir,değerlidir.Eğitim,birey(öğrenci) merkezlidir.Eğitim
bireylerin potansiyelinin ortaya çıkarılmasına ve kişisel gelişimine yardımcı olmalıdır.

3. 3
6.Nörobiyolojik Yaklaşım:Temsilcileri James,Hebb ‘ dir.
●Davranışların incelenmesini beyin,sinir sistemi,beyin hücreleri(nöronlar) arasındaki
sinaps bağlarına göre ele almışlardır.
≋ KAVRAMLAR ≋
Gelişim:Bireyin döllenmeden başlayarak bedensel,zihinsel,duygusal,sosyal yönlerden
geçirdiği sürekli ve düzenli değişimdir.Gelişim bir süreçtir.
Gelişme:
●Büyüme,olgunlaşma,hazır bulunuşluluk,öğrenme etkileşimlerinin bir ürünüdür.
●Gelişme bir üründür.
●Olgunlaşma ve öğrenme olmadan gelişim olmaz.Örneğin bir çocuğun ağaca tırmanması
devinsel bir gelişmedir.Çocuk kas ve kemikleri yeterli büyüklüğe ve olgunluğa
erişmeden ağaca tırmanmayı öğrenemez.Kas ve kemikleri yeterli olgunluğa eriştikten
sonra ağaca tırmanmayı öğrenmemişse de ağaca tırmanma davranışını
gösteremez.Demek ki,gelişme;öğrenmeyi ve olgunlaşmayı kapsayan temel bir
kavramdır.
⇒Gelişme organizmadaki hem nitelik hem de nicelik olarak meydana gelen değişmeleri
içerir.
Büyüme:
●Vücudun sadece boy,kilo ve hacim olarak artmasıdır.
●Bireyde fiziksel özelliklerdeki değişmedir.
⇛ ör Bir bebeğe,doğduktan bir ay sonra ağırlık ve boy uzunluğu bakımından artış göstermesi.
●Büyüme ile gelişim kavramları arasındaki temel fark,büyümede sadece niceliksel
değişim gözlenirken,gelişmede ise niceliksel ve niteliksel değişiklik beraber olur.Yani
büyümede fiziksel değişim(boy,ağırlığının artması,iç organların değişmesi)
vardır.Gelişlimde ise fiziksel özelliklerin yanı sıra zihinsel,duygusal,sosyal özellikleri
kapsar.
⇛ ör Bir çocuğun somut işlemler döneminden sonra soyut işlemler dönemine girip soyut
düşünebilmesi onun büyüdüğünü göstermez.Çünkü bu özellik nitelikseldir.
Olgunlaşma:
●Bireyin organlarının öğrenmenin etkisi olmaksızın tamamen biyolojik ve kalıtımsal
olarak kendilerinden beklenen fonksiyonları yapabilecek düzeye ulaşmasıdır.
●Yani yaşa bağlı olarak organizmanın kendisinden beklenen davranışı yerine
getirebilecek duruma gelmesidir.
⇛ ör Ana okuluna giden bir çocuğun parmaklarıyla makas tutabilecek düzeye gelmesi bir
olgunlaşmadır.
●Olgunlaşmada “fiziksel gelişim ve bilişsel gelişim” diye 2 boyut vardır.
●Olgunlaşma büyük oranda öğrenme yaşantıları ve çevresel faktörlerden bağımsız
olarak org. belli bir yetkinliğe ulaşmasıdır.
●Olgunlaşmanın sonucunda meydana gelen davranışlar öğrenme olarak sayılmazlar.
●Olgunlaşmada öğrenmenin etkisi yoktur.
⇛ ör Başlangıçta annesinin yardımıyla beslenebilen,kaşığı kullanamayan bir çocuk belirli
devimsel ve zihinsel gelişlimi sağladıktan sonra kendisi kaşığı alıp tabağa uzanarak
beslenmeyi ister ve kendi kendine dökmeden yiyebilir.
Hazır bulunuşluluk:

4. 4
●Hazırbulunuşluluk;bireyin zihinsel,sosyal ve bedenen öğrenmeye hazır dönemde
olması demektir.
●Hazırbulunuşluluk olgunlaşmayı,duyuşsal özellikleri(ilgi,tutum),bireyin konuyla ilgili ön
öğrenmelerini ve bireyin genel sağlık durumunu kapsar.
⇛ ör Bir çocuğun bisiklet kullanmaya hazır olması için yani hazır bulunuşluluğu için;
- Büyük kasların bisiklete binmek için gerekli olgunluğa ulaşması.(olgunlaşma)
- Birisinin bisiklet binmeyi göstermesi veya öğretmesi.(ön öğrenmeler)
- Bisiklete binmeyi istemesi.(duyuşsal özellikleri)
- Bisiklete binmek için genel sağlık durumunun elverişli olması gerekmektedir.(sağlık)
Öğrenme:
●Bireyin çevresiyle etkileşimi sonucu meydana gelen nispeten kalıcı izli davranış
değişikliğidir.
●Bireyin davranışlarında yaşantısı yoluyla kalıcı izli değişikliktir.
⇛ ör Çocuğun düzgün bir şekilde kalem tutabilmesi için el ve parmak kaslarının,kemiklerinin
yeterli büyüklüğe ve olgunluğa erişmesi yetmez.Çocuğun kalemin nasıl tutulduğunu
görmesi,kalem tutma denemelerini yapması,düzgün tuttuğunda bundan haberdar
edilmesi,pekiştirilmesi gerekir.
●Gelişimin sağlanabilmesi için,çocuğun çevresiyle belli düzeyde etkileşimde
bulunmasına yani öğrenmesine ihtiyaç vardır.
Kritik Dönem:
●Bireyin yaş değişkenine göre öğrenmesi gereken davranışları sergileyebilmesi için
avantajlı(uygun) olduğu dönemdir.
●Eğer birey sergilemesi gereken söz konusu yeteneği bu dönemde kazanamazsa ileriki
yıllarda kazanması daha da zor olur.
⇛ ör “1800’lü yıllarında Fransa’nın dağlarında hayvanlar tarafından büyütülmüş 10-11
yaşlarında bir çocuk bulunur.Bulunduğunda hayvanlar gibi dört ayak üstünde
yürütülmekte,insanlardan korkmaktaydı hiçbir dili konuşamamaktaydı.Eğitimcilerin yoğun
çabalarına karşı 5 yıllık bir eğitim sonunda sadece birkaç kelime ve adı
öğrenebilmiştir.İnsanlarla ilişki kurmayı kendi başına yaşamayı öğrenemedi.Bu çocuğun
öğrenememesinin sebebinin nedeni kritik dönemindir.
⇛ ör Bebeğin yürümesi için 1-2 yaş arası kritik dönemdir.
●Diğer bir tanımla,çocuklar bazı gelişim dönemlerinde ve yaşlarda belli tür öğrenmelere karşı
yüksek duyarlılık gösterme eğilimindedirler.Çevre etkilerine karşı daha duyarlıdırlar ve
çevrede düzenlenen öğrenme yaşantılarını diğer dönemlerden daha hızlı kazanabilirler.
●Burda can alıcı nokta‴ zamanlama‷ dır.Eğer öğrencilere yaşamlarının belirli
zamanlarında öğrenme fırsatları sağlanamasaydı gelişim ya yavaşlayabilir ya da
tamamen durabilir.
≋ SONUÇ ≋
⇒Gelişmede önce büyüme ve olgunlaşma,sonra öğrenme oluşur.
⇒Olgunlaşma öğrenmenin temelidir.
⇒Olgunlaşma kalıtımsal(genetiksel) özellikler taşır.
⇒Olgunlaşma kişinin doğuştan getirmiş olduğu potansiyelin zaman içerisinde ortaya
çıkmasını ifade eder.Kişinin herhangi bir çaba göstermesine gerek
yoktur.Kendiliğinden meydana gelen bir süreçtir.
⇒Hazır bulunuşluluk olgunlaşma ve öğrenme etkileşiminin bir sonucudur.

5. 5
⇒Gelişim:Org. bedensel,zihinsel,dil,duygusal ve sosyal yönlerden düzenli
ilerlemesidir.Gelişim bir süreçtir.
⇒Gelişme:Olgunlaşma, büyüme ,öğrenme etkileşiminin bir ürünüdür.Gelişme bir
üründür.
GELİŞME
BÜYÜME OLGUNLAŞMA ÖĞRENME
≋ GELİŞİM İLKELERİ ≋
1.Gelişim,kalıtım ve çevre etkileşiminin bir ürünüdür:
Bireyin gelişimi,kalıtımdan getirdiği özellikler(saç rengi,göz rengi,cinsiyet,beden
biçimi) ile çevreden edindiği bilgi,beceri, ve tutumların etkileşmesiyle şekillenir.
⇛ ör Kalıtım yoluyla getirilen zekâ kapasitesinin tam olarak kullanılabilmesi için,bireyin
bilişsel gelişimini besleyen bir çevre içinde etkileşimde bulunması,zengin yaşantılar
kazanması gerekmektedir.
2.Gelişim süreklidir ve belli aşamalarda gerçekleşir:
Gelişim canlıyla birlikte başlar,sürekli devam eder.Gelişimde her aşama kendinden
öncekine dayalı,kendinden sonraki aşamaya hazırlayıcıdır(temeldir).Ancak bu gelişim
aşamaları birbirinden kesin çizgilerle ayrılmış değildir.Birbiriyle iç içe girmiş olabilir.
⇛ ör Somut işlemler dönemini yaşayan bir çocuğun bir sonraki aşama olan soyut işlemler
döneminin alt yapısı kurulmuş olur.
3.Gelişim nöbetleşe devam eder:
Çeşitli dönemlerde gelişim alanları nöbetleşerek ön plana geçebilir.Bir gelişim alnının
çok hızlandığı dönemlerde,diğerleri duraklama gösterebilir.
⇛ ör Yürümenin ön plana çıktığı dönemde,konuşma duraklama eğilimi gösterebilir.
4. Gelişim baştan ayağa,içten dışa doğrudur:
Önce başın hareketi kontrol edilir.Daha sonra göğüs,karın,bacaklar ve ayağın
kontrolü sağlanır.Ayrıca,önce beden ve iç organların,daha sonra dışa doğru olan kolların
gelişimi sağlanır.
5.Gelişim,genelden özele doğrudur:
Çocuklar önce tüm vücuduyla hareket eder,büyük kaslarını kullanır.Daha sonra belli
etkinlikle ilgili organını kullanabilir hale gelir.Örneğin,çocuk top oynarken önce bütün
vücuduyla topu tutar.Daha sonra küçük kasları geliştikçe sadece elleriyle hatta
parmaklarıyla topu tutabilir hale gelir.
6.Gelişimde kritik dönemler vardır:
Org. bazı gelişim alanlarında,öğrenmeye ya da gelişmeye eğilimli olduğu belli bir
zaman dilimi vardır.Bu dönemde org. çevre etkilerine daha çok duyarlıdır ve daha hızlı
öğrenir.
⇛ ör Okul öncesi dönem,zihinsel gelişim ve dil gelişimi için kritik dönemdir.
7.Gelişim bir bütündür: Gelişimin bütün alanları bir bütün halindedir,birbiriyle etkileşim
içindedir.Bir gelişim alanındaki olumlu ya da olumsuz bir özellik diğer gelişim alanlarını
da aynı yönde etkiler.

6. 6
⇛ ör Fiziksel bakımdan güzel bir çocuk,başkalarının yoğun ilgisini çeker,sevilir.Sevilen
çocuğun duygusal gelişimi olumludur.Kendine güven duyar.Başkalarını sevebilir ve olumlu
ilişkiler kurabilir.Bu nedenle,sosyal gelişimi de olumlu bir şekilde etkilenir.
8.Gelişimde bireysel farklılıklar vardır:
Her bireyin gelişim hızı aynı değildir.Gelişme,olgunlaşma ve öğrenmenin etkileşiminin
bir ürünüdür.Olgunlaşmayı büyük ölçüde kalıtım,öğrenmeyi ise çevre etkileşimleriyle
kazanılan yaşantılar belirlemektedir.Her bireyin biyolojik kalıtsal mirası ve
etkileşimde bulunduğu çevrenin farklı olması nedeniyle,gelişimin de farklı olması
doğaldır.
9.Gelişimin hızı,dönemlere göre değişir:
Örneğin bebeklik çağındaki gelişim ergenlik çağındaki gelişime göre daha hızlıdır.
⇛ ör Kimi çocuklar 10 aylıkken,kimileri de 13 aylıkken yürüyebilirler.
√Sonuç olarak gelişimde gözlenen bireyler arasındaki farklar normal karşılanmalıdır.
≋ GELİŞİMİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER ≋
1-KALITIM
2-ÇEVRE
3-AİLENİN ÇOCUK YETİŞTİRME TARZLARI
4-AİLENİN PARÇALANMASI
5-ÇOCUKLARIN DOĞUŞ SIRASI
6-ZAMAN
1-KALITIM:Bireyin genler yoluyla anne-babasından aldığı özeliklerdir. Bunlar; cinsiyet,
göz rengi,zeka kapasitesi,fiziksel özellikler(boy,ten rengi,saç rengi ve biçimi),yaratıcılık ve
düşünme kapasitesi,problem çözme becerileridir.
Anne rahminde,anneden gelen yumurta hücresi ile babadan gelen sperm hücresi
birleşerek(23+23=46 kromozom) zigot meydana gelir.Zigot hızla çoğalarak insan
organizmasını oluşturur.
Kalıtım,gelişimi etkileyen önemli bir faktördür ve kalıtımın kapsamını annenin
yumurta ve babanın sperm hücrelerinde bulunan 23’er adet kromozom belirlemekte-
dir.Her kromozomda 20.000 gen bulunmaktadır.
Kişinin tüm genetik özeliklerinin kodlandığı DNA’lar bu genlerde bulunur.Genlerdeki
DNA’ lar organizmanın anahtarlarıdır,genetik şifreleri ihtiva ederler.Organların
oluşumu,diğer genlerin düzenlenmesi,organizma için yaşamsal öneme sahip olan
enzimlerin salgılanması vb. DNA tarafından yönlendirilir.
Genler baskın ve çekinik olmak üzere 2 türlüdür.Baskın genler özelliklerini dölüte
geçirir.Anne babadan çocuğa kalıtım yoluyla geçen yapıya Genotip denir.Fenotip ise bu
genetik yapının dışarıdan gözlenebilen şeklidir.Zeka ve bedensel özellikler büyük
oranda genotiple belirlenir.
Cinsiyet tamamen kromozom düzeniyle belirlenir.Canlı hücrelerinde 23 çift
kromozomun bir çifti cinsiyet kromozomlarıdır.X ve Y olmak üzere iki tip cinsiyet
kromozomu vardır.XX:Kadın cinsiyet hormonu, XY:Erkek cinsiyet hormonudur.
⇒Fenotip çevre tarafından etkilenir.Örneğin;zekanın sınırları Genotip tarafından
belirlenir.Ancak gözlenen zeka,gerek rahim içindeki çevre,gerek doğum sırasındaki
olaylar,gerekse doğum sırasındaki çevre tarafından belirlenir.Bununla birlikte çocuğun
göz rengi kesin olarak genotiptir.
⇒Kalıtım önemli ölçüde gelişimin fiziksel ve zihinsel alanlarında etkilidir.

7. 7
2-ÇEVRE:Çevre faktörü 3 evrede incelenir.
І-Doğum öncesi
Ⅱ-Doğum Sırası
Ⅲ- Doğum sonrası
І-Doğum öncesi=Anne karnında geçen süredeki dış etkilenmeleri kapsar.
⇛ ör Annenin sigara dumanı olan bir çevrede yaşaması,yüksek gürültülü bir çevrede
yaşaması.
Ⅱ-Doğum sırası=Fetüsün(bebeğin) oksijensiz kalması,kordon dolanması,uzman olma-
yanların bilinçsiz müdahaleleri doğum sırasında yaşanan olumsuzluklardır.
Ⅲ-Doğum sonrası=Beslenme düzeni,hastalık ve kazalar,aile yapısı,eğitim
olanakları,arkadaş çevresi gibi etkenlerdir.
3-AİLENİN ÇOCUK YETİŞTİRME TARZLARI:Aile içinde bebeğe yaşamının ilk yılında
gösterilecek sevgi ve sıcak yakınlık,onun temel güven duygusunu kazanmasında önemli
rol oynamaktadır.
Her davranış için katı kurallar koyan,cezalandırıcı,istek ve dileklerin açıklamasını
engelleyen sınırlandırıcı ana-babaların çocuklarının,kuralcı,otoriter,çocuklara karşı
düşmanca davranan,despot oldukları gözlenmiştir.
Anne-baba,çocuğun davranışlarını ne aşırı derecede kontrol edip kısıtlamalı,ne de
çocuğun her istediği şeyi yapmalıdır.Tutarlı ve güven verici bir tutuma sahip olmalıdır.
4-AİLENİN PARÇALANMASI: Ailenin dağılması,boşanmalar,tüm çocuklar için
sancılıdır,acı vericidir.Küçük çocuklar daha çok etkilenmekte,hatta olaylardan kendini
sorumlu tutmaktadır.Büyük yaşlardaki çocuklar ise boşanma olaylarını daha kolay kabul
etmektedirler.
5-ÇOCUKLARIN DOĞUŞ SIRASI:Ana-babalar ilk çocuklarından çok şey beklerler.
İlk çocukların yüksek motivasyonlu,hırslı,başarılı,kurallara uyan bireyler olarak
yetişmelerini beklerler.Buna rağmen kendilerine güveni azdır.Temkinli ve tutuculardır.
Sonuncu doğan çocukların özellikleri de ilk çocuklara benzeyebilir.Ancak ilk doğanlar
genellikle erken olgunlaşırken sonuncular,uzun süre çocuksu kalabilirler.İlk doğanlara
göre daha çok ilgi çekmeyi başarabilirler.
Ortanca çocuklar ise,eğer cinsiyet farkı vb. istenilen özellikleri yoksa,ilgi odağı
olamazlar.Çok fazla ilgi görmedikleri için,daha bağımsızdırlar.Akranlarıyla daha iyi
ilişki kurarlar.Daha mutlu olurlar.
6-ZAMAN(=TARİHSEL ZAMAN):Gelişim döneminde yenilikler ve değişimlerin
oluşturulduğu zaman bölümünü ifade eder.Örneğin günümüzde bilgisayar destekli
öğretim,Internet,cep telefonun kullanımı giderek yaygınlaşmaktadır.
Diğer bir örnek son beş yıldır 0-1 yaşındaki bebeklerde hazır bez kullanımı giderek
yaygınlaşmaktadır yada Amerika’nın Irak’a girmesi ile birlikte çocukların oynadıkları
oyunda savaş oyunlarına ağırlık verdikleri görülmüştür.
≋ HORMONLAR ≋
HORMON:Org. şeklini,gelişim özelliklerini belirleyen temel yapı taşları,iç salgı
bezlerinin salgılarına hormon denir.Bu yapı taşları vücudun büyüklüğünü,iç dengeyi ve
üremeyi sağlarlar.
İç salgı bezleri:
1-HİPOFİZ:Tüm salgı bezlerinin salgılanmasını ve vücudun büyüme dengesini düzenler.

8. 8
2-TROİD:Troksin salgılar.Troksin vücudun metabolizmasını düzenler.Troksinin azlı-
lığı cüceliğe ve zeka geriliğine yol açar.Fazlalığı uyuşukluk ve üşümeye yol açar.
3-PARATROİD:Vücudun kalsiyum ve fosfor dengesini sağlar.Kemiklerin gelişimini ve
kasların ve sinir sisteminin çalışmasını düzenleyen salgı bezidir.
4-PANKREAS:İnsülin salgılar.İnsülin kandaki şeker miktarını ayarlar.
5-BÖBREKÜSTÜ BEZLERİ:Salgıları,büyümeye,cinsiyete etki eder ve vücudun
duyguların yoğunluğundan korunmasını sağlar.Duygusal gelişimle yakından ilgilidir.
6-CİNSİYET:Bu salgı bezleri kadın ve erkekte cinsel gelişimi sağlar.
≋ GELİŞİM DÖNEMLERİ VE GÖREVLERİ ≋
1.Bebeklik Dönemi(0-2 yaş):
-Nefes almayı öğrenme.
-Doğumu takiben fiziksel çevredeki değişikliklere uyum sağlama.
-Tuvaletini söyleme,tutma becerisini kazanma.
-Uyku düzeni olması.
-Katı yiyecek yemeyi öğrenme.
2.İlk Çocukluk Dönemi(2-6 yaş):
-Konuşmayı ve yürümeyi öğrenme.
-El-göz uyumunu sağlamaya başlama.
-Kendi başına yemek yeme,giyinme,tuvaletini yapma.(öz bakım becerisi)
-Cinsel farklılıklarını öğrenme ve cinsel kimliğini kazanmaya başlama.
-Okuma yazmaya hazır duruma gelme.
-Toplumsal kurallara dair yanlış ve doğru davranışı ayırt etmeye ve toplumsal
rolleri öğrenmeye başlama.
3.Son(ikinci)çocukluk dönemi(6-12 yaş):
-Okuma,yazma ve hesaplaşma ile ilgili üç temel beceriyi geliştirme.
-Kendine karşı olumlu tutumlar oluşturma.
-Kişiler arası ilişkilerini geliştirme,yaşıtlarıyla iyi geçinmeyi öğrenme.
-Kendisi için model olan yetişkinleri örnek alarak cinsiyetine uygun rolü
geliştirme.
-Sorumluluk almasına ve kendi kararlarını vermesine olanak sağlandığında kişisel
bağımsızlığını kazanmaya başlama.
-Vicdan ve değer anlayışının gelişmesi.
-Gündelik yaşama uyum.
4.Ergenlik Dönemi(12-18 yaş):
-Bir yetişkin kadın veya erkek sosyal rolüne erişme.
-Yaşıtlarıyla (her iki cins) yeni ve olgun ilişkilere erişme.
-Bedenini kabul etme ve etkili bir şekilde kullanma.
-Anne baba gibi yetişkinlerden bağımsız olarak duygusal özerklik kazanma.
-Bir mesleğe doğru yönelme ve hazırlanma.
-Toplumsal görevlerini yerine getirebilme ve toplumsal sorumluluklar almaya
istekli olma.
-Evliliğe ve aile kurmaya hazırlanma.
5.Genç Yetişkinlik Dönemi(18-30 yaş):
-Eş seçme,aile kurma,evli yaşamayı öğrenme.
-Bir işe girme,işe başlama.

9. 9
-Yakın ilişkiler kurabileceği arkadaşlar ve sosyal gruplar bulma.
-Vatandaşlık sorumluluklarını üstlenme.
-Ev idare etme.
☺GELİŞİM ALANLARI ☻
1.BEDENSEL 2.BİLİŞSEL 3.KİŞİLİK 4.AHLAK 5.BENLİK
GELİŞİM GELİŞİM GELİŞİMİ GELİŞİMİ GELİŞİM
-DİL
GELİŞİMİ
≋ 1-BEDENSEL GELİŞİM ≋
1-Doğum Öncesi:
2-Bebeklik Dönemi(0-2 yaş):
3-Çocukluk Dönemi(2-6 yaş):
4-Okul Dönemi(6-12 yaş):
5-Ergenlik Dönemi(12-18 yaş):
1-Doğum Öncesi:
- Doğum öncesi,yaşam sürecindeki en hızlı gelişim dönemidir.
- Olumsuz çevre faktörlerinin etkisi bu dönemde daha fazladır.
→ Fetüs doğduğunda boyu 48-53 cm arasındadır.
→ Ağırlığı ise 2500-4300 gr arasındadır.
→ 3. haftada kalp atışları başlar.
→ 4. aylarda kemikleşme başlar ve anne karnındaki hareketleri hissedilir.
→ 5. ayda göz kapaklarının açılıp kapanmasıyla birlikte göz etkinlikleri meydana gelir.
→ 5. ayda işitme organları da gelişmiştir.
2-Bebeklik Dönemi(0-2 yaş):
- Bedensel Gelişim:
→ Doğum öncesi gelişimden sonra,bedensel gelişimin en hızlı olduğu dönem,doğumdan
sonraki ilk yıldır.
→ 1 yaşın sonunda çocuk 75 cm olur.
→ 1 yaşın sonunda doğum ağırlığının 4 katına ulaşır.
→ Doğumda baş diğer organlara oranla daha büyüktür.Bebeklikte vücut uzunluğunun
1/4 ’ü kadar olan kafa,yetişkinlikteki uzunluğunun sadece 1/8 ‘i kadar olacaktır.
→ Bebeklerin başının yetişkinin boyuna ulaşması için 2 kat büyümesi gerekirken,kol ve
bacakların yetişkin boyuna ulaşması için 6 kat büyümesi gerekir.Yani kol ve
bacaklar,baştan daha hızlı büyürler.
→ Bebeğin << kas / vücut ağırlığı>> na oranı,yetişkin << kas / vücut ağırlığı>> na oranından
daha azdır.
→ Baş ve boyun kasları ayak kaslarından önce,karın ve omuz kasları,kol ve el
kaslarından önce gelişir.(Baştan ayağa,içten dışa)
→ Kan basıncı 6. haftadan sonra artmaya başlar.Kalp atışı yetişkinlerin iki kadardır.
→ Sindirim sistemi anne sütünde bulunan besinleri sindirir.
→ Bebeğin doğumdan sonra ilk yaptığı davranış,solunumdur.
- Devimsel(psikomotor) Gelişim:
Bebek doğduğunda,vücudunu edecek güçte değildir.Vücudun denetim altına
alınması,büyüme,olgunlaşma ve öğrenmeyi gerektirir.

10. 10
AYLAR BEDENSEL GELİŞİM DÜZEYLERİ
1 Yüzüstü yatarken 1-2 sn başını kaldırır.
Kollarının desteği ile göğsünü ve başını kaldırmaya
2
başlar.
3 Başını dik tutar, bir nesneye uzanır ama yakalayamaz.
4 Kucakta destek ile oturur.
5 İstemli olarak bir yandan diğer yana döner.
Özel bir sandalyede oturur. Uzatılan nesneleri
6
avucunun içiyle yakalar.
7 Desteksiz oturur.
8 Kollarının altından tutulduğunda ayakta durur.
9 Bir yere tutunarak ayakta durur.
10 Emekler.
11 Ellerinden tutulduğunda durur ve yürümeye başlar.
12 Bir yere tutunarak ayağa kalkar.
13 Yardımsız ayakta durur ve yürümeye başlar.
14 Parmaklarını kullanarak nesneleri tutar.
15 Ellerinin yardımıyla merdivene tırmanmaya başlar.
3- İlk Çocukluk Dönemi(2-6 yaş):
- Bedensel Gelişim:
→ 2-6 yaş döneminde bedensel gelişim hızı,0-2 yaşa göre azalmıştır.
→ 6 yaşın sonunda ağırlık,doğumdakinin yedi katına ulaşır.
→ Kalbin büyümesi yaşına kadar çok hızlıdır.Kalp atış hızı da giderek azalır ve ilkokula
başlama yaşına doğru yetişkine benzer hale gelir.
→ Sindirim sistemi tüm besinleri sindirmeye hazır hale gelmiştir.
- Devimsel(psikomotor) Gelişim:
→ 2-6 yaşlarında etkinlik yüksektir.Uzun süre bir yerde
oturmazlar.Koşmak,atlamak,tırmanmak,kaymak,sürünmek ihtiyacındadırlar.Büyük
kasları küçük kaslarından daha iyi kullanırlar.Küçük kas hareketlerinde acemilik
gösterirler.
◊ Büyük kas hareketleri:Üç tekerlekli bisiklete binmek,bir adım merdiven çıkmak,topu
kollarla tutmak.
◊ Küçük kas hareketleri:Yazma,çizme,makasla kesme,ayakkabı bağı bağlama,topu
parmaklarla tutmak.
4-Okul Dönemi(6-12 yaş):
- Bedensel Gelişim:
→ İlkokul dönemi yıllarında, bedensel gelişme ilk yıllara göre yavaş bir ilerleme
gösterir.
→ 9 yaşına kadar erkekler kızlara göre daha uzun ve ağırdır.Ancak 10 yaşından 15
yaşına kadar kızların boy ve ağırlıkları erkekleri geçer.
- Devimsel(psikomotor) Gelişim:

11. 11
→ Bu dönemde küçük kaslar gelişir.Küçük ve ince kalemle yazabilir,piyano ve diğer
enstrümanları çalabilir.Topu artık elleriyle hatta parmaklarıyla tutabilir.
5-Ergenlik Dönemi(12-18 yaş):
- Bedensel Gelişim:
→ Ergenlik dönemi buluğa ermekle başlar.Ön ergenlik dönemi hızlı bir fiziksel,bilişsel
ve psikolojik gelişmenin olduğu dönemdir.Ergenlik ise,ön ergenlik döneminde meydana
gelen değişmelere uyum dönemidir.
→ Buluğ dönemi cinsiyet salgıbezlerinin,aktif hale gelerek cinsiyet hormonu üretimiyle
başlar.Bu hormonlar erkeklerde testesteron,kızlarda östrojen adını alır.
→ Ergenlik döneminin tüm aşamaları ve olayları bütün bireylerde aynı sırayı izlemekle
birlikte,zamanlaması bireyden bireye büyük farklılıklar gösterebilir.Ortalama olarak
kızlar,erkeklerden 1.5-2 yaş önce buluğa girerler.
→ Ergenlik dönemi aşağı yukarı 6 yıl sürer.Kızlar muhtemelen 11 yaş civarında buluğa
girerken,erkekler 13 yaş civarında buluğa girerler.
→ Kızlarda boy artışı 11 yaş dolaylarında kendini gösterir.15 yaşına doğru
yavaşlar.Erkeklerde yumurta ve penisin gelişimi 12-13 yaşlarda başlar,boy sıçraması
14-15 yaşlarında görülür.
→ Önce eller ve ayaklar büyür,sonra kollar ve bacaklar daha sonra da beden
gelişir.Kızlarda yağ dokusu erkeklerde kas dokusu fazlalaşır.
BEDENSEL GELİŞİMLE İLGİLİ NOTLAR
→ Bedensel büyümenin ve zihinsel gelişimin en hızlı olduğu dönem doğum öncesi
dönemdir.Daha sonra bebeklik dönemidir.(0-2)
→ Kızlar erkeklere göre ergenliğe daha hızlı girerler.Kızlarda ergenliğe girme adet
kanamaları ile erkeklerde ise ergenliğe girme sperm üretme,cinsel organın büyümesi ile
gerçekleşir.
→ Cinsel gelişim beynin gelişiminin tam karşıtı bir gelişme gösterir.Cinsel gelişimin
yavaş olduğu dönemde beynin gelişimi hızlı,cinsel gelişiminin hızlı olduğu
dönemde(erinlik) beyin gelişimi yavaş olarak gelişir.
→ Fiziksel ve cinsel yönlerden akranlarına göre erken olgunlaşma erkek ve kızları farklı
etkiler.Erken olgunlaşan erkekler,akranlarınca daha fazla ilgi görmekte ve lider olarak
kabul edilmektedirler.Bu tür erkekler toplumsal kurallara ve kültürel değerlere daha
kolay uyum sağlarlar ve dışa dönüktürler.Erken olgunlaşan kız çocuklarında ise durum
farklıdır.Bu tür kızlar,sosyal ve kişisel özellikleri açısından çekingen ve
güvensizdirler;Geç olgunlaşan kız çocukları güvenli olurlar ve daha dışa dönüktürler.
Ergenlik Döneminde Gerçekleşen Bazı Davranış ve Tutumlar:
-Akranlarla arkadaşlık,bağlılık ve gruplaşma.
-Yalnız kalma isteği ve bağımsızlaşma çabaları.
-Sinirlilik,huzursuzluk,mutluluk,çabuk küsme,hırçınlaşma gibi sık görülen ve sürekli
değişen duygular.
-Başlangıçta ilgisiz kalsa da sonradan oluşan cinsel merak ve fonksiyon.
-Ben merkezci düşünme(Benim babam senin babanı döver).
-Göreceli düşünme(Ergen kendi deneyimleri ve değerlerine göre düşünür).
-Fiziksel biçimiyle sürekli ilgilenme,aynada kendini inceleme.
-Soyut düşünme,eleştirme,kendine ait kavram oluşturma.
-Dinsel ve mistik konularla ilgilenme.

12. 12
-Meslek ve yüksek öğretim program seçimi ile ilgili endişeler yaşanır.
-Ekonomik gelir elde etme çabaları.
-Sanat,spor,kültür etkinliklerine yönelme.
-Giysi ve eşyaların seçiminde titizlik.
-Olumlu kimlik kazanma (benlik kavramı) sürecini yaşarlar.
-Hızlı bedensel büyümeden dolayı sakarlık ve dikkatsizlik artar.
-İdeal ve değer oluşturma.
-Ahlak gelişiminde ve sosyal kuralları öğrenmede bağımsızlık isterler.
Ergenlik Dönemi Sorunları Çözümünde Bazı İpuçları:
•Bireyin belirli ölçüde bağımsızlaşma isteğine anne-babaların ve öğretmenlerin desteği
sağlanmalıdır.
•“Fırtınalı dönem” olarak ifade edilen ve yoğun duyguların yaşandığı bu dönemde
bireylere anlayışlı davranmak gerekir.
•Ergenlik döneminin krizlerini atlatmada öğretmenler ergenler ile iletişim
kurmalı,onların kimlik kazanma isteklerine uygun destekleri vermelidir.
•Okullar,ergenlik döneminin enerjisini değerlendirecek sanat,spor ve kültür
faaliyetlerine yer vermelidir.
≋ 2-BİLİŞSEL (ZİHİNSEL) GELİŞİM ≋
♨Bu gelişimde ⇉PİAGET ⇉BRUNER ⇉VYGOSTSKY
Bilişsel gelişim bireylerdeki düşünme,akıl yürütme,bellek ve kavrama sistemlerinde
meydana gelen değişmelerdir.Bireyin çevresindeki dünyayı anlama ve öğrenmesini
sağlayan,aktif zihinsel faaliyetlerdeki gelişme Bilişsel Gelişim denir.
PİAGET’E GÖRE BİLİŞSEL GELİŞİM
-Piaget’e göre çocuk,dünyanın pasif alıcısı değildir.Bilgiyi kazanmada aktif role
sahiptir.
-Piaget bilişsel gelişimi,biyolojik ilkelerle açıklamıştır.Gelişim,kalıtım ve çevre
etkileşiminin bir sonucudur.
PİAGET’E GÖRE BİLİŞSEL GELİŞİMİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER
1-Olgunlaşma 4-Örtüleme
2-Yaşantı 5-Dengeleme
3-Uyum 6-Sosyal Geçiş
1- Olgunlaşma:Piaget’e göre olgunlaşma önce fiziksel büyüme ile ilgilidir.Fiziksel
büyümede zihinsel gelişimi sağlar.Örneğin;okuma-yazma davranışının kazanılması için
önce belirli bir yaşa ulaşmak gerekmektedir.Yani org. boy ve kilo olarak fiziksel
büyümesini tamamlamak zorundadır.
2-Yaşantı:Birey çevreyle etkileşimi sonucu algıladığı dış dünyayı anlamlandırır.Dış dünya
ile etkileşimler arttıkça birey onlara ilişkin şema geliştirilmesi için arıları görmesi
gerekir.
3-Uyum:Alt düzeydeki bir dengeden,üst düzeydeki bir dengeye ilerleme olarak
tanımlanır.
4-Örgütleme:Bilgileri,olayları, ve süreçleri sistematik ve tutarlı hale getirmek için
birleştirme eğilimidir.Bireylerin tüm etkinlikleri koordineli öğrenmesini sağlar.
⇛ ör Yeni doğan bebeğin nesneleri yakaladığını,emdiğini gözlemleyebilirsiniz.Ancak bu
etkinlikler,başlangıçta koordineli değildir.Bir kaç koordinesiz yakalama ve emme
etkinliğinden sonra artık,istediği nesneyi düzgün olarak yakalayıp emme davranışını

13. 13
gösterebilir.Böylece düzensiz etkinliklerden organize olmuş etkinliklere doğru bir ilerleme
görülür.
5-Dengeleme:Çocuğun bilişsel dengesi,yeni karşılaştığı olay,durum,varlıklarla
bozulur.Onlarla etkileşimde bulunarak yeni yaşantılar kazanır ve yeni
olay,durum,varlığa uyum sağlar.
6-Sosyal Geçiş(sosyal etkileşim):İçinde bulunan toplumda kurulan her türlü iletişim
zihinsel gelişimini etkiler.Bazı bilişsel gelişmeler sosyal geçişle olur.Kuşaktan kuşağa
aktarılan bilgiler insanların tecrübelerini artırmakta ve bu da zihinsel gelişimi
etkilemektedir.
PİAGET’E GÖRE BİLİŞSEL GELİŞİMİN TEMEL KAVRAMLARI
1-ZEKA 2-ŞEMA 3-UYUM(ADAPTASYON) 4-DENGELEME
1-ZEKA:
-Zeka,çevreye uyum yapabilme yeteneğidir.Kişi,içinde bulunduğu çevreye ne kadar çok
ve ne kadar hızlı uyum yapabiliyorsa o kadar zekidir.
2-ŞEMA:
-Çocuk dış dünyayı algılarken kendine özgü bir anlamlandırma ve şekillendirme biçimi
oluşturur.Buna şema denir.
-Şema yeni gelen bilginin yerleştirileceği bir çerçevedir.
-Örgütlenmiş davranış ve düşünce kalıplarıdır.
-En temel zihinsel yapıdır.
-Bireyin öğrenme aracıdır.
-Şemalar,problemleri anlama,çözme,dünyayla baş etme yolları olarak da düşünülebilir.
⇛ ör Kediyi görüp bunun kedi olduğunu öğrenen çocuk kediye ilişkin zihinde bir şema
oluşmaktadır.Daha sonra kedi kavramını duyduğunda kedinin şeklini,kediyi gördüğünde ise
kedi kavramını zihninde canlandırmaktadır.
Kaplanı gören çocuğun zihnindeki kedi şeması ile karşılaştırıp adını bilmediği bu hayvana
kedi demesi zihninde önceden oluşturduğu kedi şeması ile eşleştirmeden kaynaklanmaktadır .
3-UYUM:
-Bireyin çevresiyle etkileşerek,çevreye ve çevresindeki değişikliklere uyum
sağlamasıdır.
-Uyum 2’ye ayrılır.
UYUM
Özümleme Uyumsama-Uyma (düzenleme-yerleştirme)
1-Özümleme: Bireyin yeni karşılaştığı durum,nesne,olayları kendisinde önceden var olan
şemanın içine yerleştirmesi işlemidir.
⇛ ör Çocuğun kaplanı,kedi şeması içine yerleştirmesi.
2-Uyumsama(Düzenleme):Yeni şemaların oluşturulması yada daha önceki şemaların
kapsamının değiştirilmesidir.
Özümlenme tek başına bilişsel gelişimi sağlamada yetersiz kalmaktadır.Yani her
zaman kaplanı,kedi şemasına koyamayız.Eğer koysa birey gelişmez.Onun için yeni şema
kurup kaplan şeması oluşturur.
⇛ ör İleriki zamanlarda yeni yaşantı ve etkileşimle(kaplanın büyük olduğu,daha hızlı
koştuğu)birlikte yeni kaplan şeması oluşturur.
5-Dengeleme:Özümleme ve uyumsama süreçlerinin birbirleriyle etkileşimi sonucu denge
olur.

14. 14
-Birey yeni karşılaştığı bir bilgi yada durumla,kendisinde önceden var olan bilgi ve
deneyimleri arasında ilişki kurarak denge durumuna ulaşalır.(Öğrenme)
-Çocuklar için yeni olan her şey bilişsel dengeyi bozar,özümleme ve uyum süreçleri ile
bu denge yeniden sağlanır.
⇛ ör Bilişsel yapısında kuşlarla ilgili olarak iki ayaklı,uçan ve beslenen bir hayvan şeklindeki
bir yapıya sahip bir çocuk ilk defa gördüğü konuşan kuş(papağan) için “bu ne ?”diyerek bir
dengesizlik yaşayacak ve bilişsel yapısına yeni bir bilgiyi yerleştirecek(bazı kuşlar
konuşabilir) denge durumuna kavuşacaktır.(Öğrenmeyi gerçekleştirecektir)
ÖZÜMLEME D Ö
DENGE ⇒ DENGESİZLİK ⇒ ADAPTASYON E Ğ
N ⇛ R
UYUMSAMA G E
E N
M
E
Eğer öğretmenler,çocukların düzeyinin altında davranışlar kazandırmaya
çalışırlarsa,verilen bilgiyi kolaylıkla özümseyeceklerinden ilgileri dağılır.Onlar için bir
dengesizlik söz konusu olmadığından dengeyi kurma içinde bir çabaları
olmaz.Çocukların düzeyinin çok üstünde problem çözmeleri beklendiğinde de,hali
hazırda var olan şemalarıyla harekete geçmeleri mümkün olamayacağından problemi
çözmekten vazgeçerler.Her iki durumda da dengeleme meydana gelmez.Dolayısıyla ne
öğrenme ne de gelişme meydana gelir.En üst düzeydeki gelişim,özümleme ve düzenleme
“dinamik” bir dengede olduğu zaman gerçekleşir.
Etkili bir dengeleme ve ilerleme olması için,problem halihazırda bireyin sahip olduğu
bilişsel yapılar arasındaki fark orta düzeyde olmalıdır.
PİAGET’E GÖRE BİLİŞSEL GELİŞİM DÖNEMLERİ
●Duygusal Motor ( 0-2 yaş )
●İşlem Öncesi Dönem (2-7 yaş )
●Somut İşlemler Dönemi (7-11 yaş )
●Soyut İşlemler Dönemi (11- + yaş )
-Kendisini dış dünyadan ayırt etme.
-Refleksif davranışlardan amaçlı davranışlara geçme.
-Nesne sürekliliği kazanma.
-İlk deneme-yanılma öğrenmeleri.
DUYGUSAL 0-2 -Döngüsel tepki.
MOTOR YA -Devresel tepki.
DÖNEMİ Ş -Ertelenmiş taklit.
-Taklit ve oyunlar yapar.
-Alışkanlık kazanma.

15. 15
-Dil hızla gelişir.
-Sembolik oyun ve düşünme.
İŞLEM 2-7 -Ben merkezcilik.
ÖNCESİ -Odaklama(merkezleme).
DÖNEM YAŞ -Animizm.
-Tek yönlü sınıflandırma yapma.
-Özelden özele akıl yürütme.
-Korunumu kazanamama.
-Somut yollarla problem çözme.
-Mantıksal düşünme.
SOMUT 7-11
İŞLEMLER -Korunum kazanma.
YAŞ -Tersine çevirebilme.
DÖNEMİ -Üst düzeyde sınıflama(Gruplama) .
-Üst düzeyde sıralama yapma.
-Soyut düşünme.
SOYUT 11- + -Ergenlik ben merkezciliği(ergen egosantrizm).
İŞLEMLER YA
DÖNEMİ Ş -Göreceli düşünebilme.
-İdeal,fikir,değer sahibi olma.
-Akıl yürütme.
-Kavramların anlaşılması kolaylaşmıştır.
1-DUYGUSAL MOTOR DÖNEMİ (0-2 YAŞ):
-Kendisini dış dünyadan ayırt etme:Bebek duyuları ve motor faaliyetleri yoluyla dış
dünya ile ilişki kurar.Dönem ilerledikçe çevresinde olup bitenleri ve kendisinin
çevresinden farklı olduğunu keşfetmeye başlar.
-Refleksif davranışlardan amaçlı davranışlara geçme:Tüm bebekler doğuştan Refleksif
hareketlere sahiptirler.Dönem ilerledikçe amaçlı davranış göstermeye başlarlar.
⇛ ör Bebeğin dudağına dokunduğunda emmeye başlar,elinizi avucunuza koyduğunuzda
yakalar.Bebek,bu ilk şemaları (emme,tutma,yakalama vb.)yoluyla kendi vücudu keşfetmeye
çalışır.
Daha sonra,diğer nesnelerle etkinliklere başlar.Fincan,çıngırak vb. nesneleri
tutar,emer,vurur.Çıngırağı ağzına götürdüğü zaman bundan hoşlanmayabilir.Gelecek
sefer çıngırağı eline verdiğinizde,sadece ağzına götürmez,elinde salar.
⇛ ör Yeni doğan bebeğe mama şişesini ters olarak verdiğinizde de emmeye çalışır.Oysa bir
yada iki ay sonra biberonun ne tarafından emileceğini öğrenir.
- Nesne sürekliliği kazanma:Bebeklerin görüş alanları dışına çıkan nesne yada kişilerin
aslında yok olmadıklarını kavramaları kastedilmektedir.
⇛ ör Bebeğin gözünün önündeki top,battaniyenin altına sakladığında onun kaybolduğunu
zanneder aramaz,oysa 9 aylık bebek ise onu aramaya başlar.
-İlk deneme-yanılma öğrenmeleri:Örneğin çocuğun istediği bir topu çocuktan uzağa bir
battaniyenin üstüne koyduğumuzu düşünelim.Çocuk battaniyeye ulaşabilmekte fakat
topa ulaşamamaktadır.Bu durumda küçük bebekler topa birkaç kez ulaşmaya
çalışır,fakat sonra vazgeçer.Daha büyük bebekler,battaniyeyi çekerek topa
ulaşabileceklerini keşfederler.
-Döngüsel tepki:Çocuk belirli türdeki hareketleri tekrarlar.
⇛ ör Ayağını salladığında beşiğinde ses çıkarsa,aynı sesi çıkarmak için ayağını sallama
hareketini tekrar yapar.

16. 16
-Devresel tepki:Çocuğun yaptığı bir davranışı tekrarlamaktadır.
⇛ ör Bir espri öğrenen çocuk,o espriyi etrafındaki yetişkinlere “gına gelinceye” kadar tekrar
eder.
-Ertelenmiş taklit:
(Taklit:Bir davranışın örneğini yada modelini takip veya kopya etme yeteneğidir.Çocu-
ğun dağarcığında bulunan davranışlarla başlar.Örneğin yeni doğan bebek ellerini açıp
kapamaya başlarsa bebek bir süre onu taklit edecektir.Annenin davranışı,bebeği aynı
hareketi yapmaya sevk etmiştir.
Bebeğin görmüş olduğu bir olayı,olay ortadan katlıktan sonra tekrarlaması,o olayı
taklit etmesidir.
⇛ ör Misafirlikte üzerine çay döküldüğü için telaşlanan bir kişiyi gören bebek,üzerine çay
dökülmüş gibi telaşlanırsa,ertelenmiş bir taklitle karşı karşıya kalınmış demektir.
-Alışkanlık kazanma:Çocuk bir uyarana karşı alıştığından dolayı önceki tepkiyi vermez.
⇛ ör Babasının yeni aldığı bir oyuncak bebeği gördüğünde önceleri sevinme tepkisinde bulunan
çocuk bir süre sonra sevinme tepkilerini göstermez.
2-İŞLEM ÖNCESİ DÖNEM(2-7 YAŞ):
İşlem öncesi dönem 2’ye ayrılır.
a)Sembolik Dönem yada Kavram Öncesi Dönem (2-4 YAŞ)
b)Sezgisel Dönem (4-7 yaş)
A)Sembolik yada Kavram Öncesi Dönem (2-4 yaş):
-Dil hızla gelişir:Dil hızlı gelişir ancak geliştirdikleri kavramlar ve kullandıkları
sembollerin anlamları,kendilerine özgüdür,çoğu zaman gerçek değildir.
-Sembolik oyun ve düşünme:Çocuk hayal gücünü kullanarak düşünür.Çocuk,gözünün
önünde bulunmayan yada hiç mevcut olmayan nesne,olay,kişi,varlığı temsil eden
semboller geliştirmeye başlar.
⇛ ör Çubuğu at,cetveli tabanca gibi kullanabilirler.Boş çay fincanının içinde çay varmış gibi
içmeye başlarlar.
-Ben merkezcilik:Çocuğa göre dünyanın merkezi kendisidir.Kendisinin bildiğini herkesin
bildiğini ve kendisinin gördüğünü herkesin gördüğünü düşünür.Çevresindeki her
nesnenin kendisi için var olduğunu düşünür.
⇛ ör Çocuk telefonda konuşurken,karşısındaki kişiye üzerindeki giysileri kastederek;
“bak,yeni elbiselerimi giydim” diyebilir.
Kendisini başkasının yerine koyamaz. Telefonda konuştuğu kişinin orada bulunanları
gördüğünü düşünür.
●Kendisi sütü sevmiyorsa,başkaları da sevmez.
●Benim babam senin babanı döver.
-Odaklama(merkezleme):Dikkati bir olayın ya da nesnenin diğer yönlerini dışarıda
bırakarak yalnızca bir yönüne yoğunlaştırma eğilimine,odaklaşma denilmektedir.Çocuk
bir görevin yalnızca bir yönü üzerinde ve sınırlı bir bilgi üzerinde odaklanır;birden
fazla yönüyle uğraşmaz.
⇛ ör Cep telefonunun sadece melodisiyle yada ışığıyla ilgilenir.
⇛ ör Küçük çocukların işlek yollarda karşıdan geçmekte zorlanmaları da odaklaşma ile
ilgilidir.Çocuk trafik kurallarına uygun olarak önce soluna,sonra sağına tekrar soluna
baktığında her seferinde ilk baktığını unutabilmekte,daha doğrusu o anda baktığı tarafa
odaklanmaktadır.
-Animizm(canlandırmacılık):Yaşayan ve yaşamayan nesneler arasında ayrım yapamama
durumunda ortaya çıkan karmaşadır.Çocuk cansız nesnelere canlılık özellikleri yükler.

17. 17
⇛ ör Bir çocuk oyuncak bebekle canlıymış gibi konuşur.
⇛ ör Ayşe oyuncak bebeği balkonda kaldığı için üşüdüğünü ve hastalandığını düşünerek
oyuncak bebeği içeri almıştır.
-Tek yönlü sınıflandırma yapma=tek yönlü mantık yürütme:
⇛ ör Gökçe,ilkokul ikinci sınıfta hayat bilgisi dersini yüksek sesle çalışmaktadır.“Ev de
yaşayan kedi,köpek gibi hayvanlara evcil hayvan denir.
Yanın da oturan 4 yaşındaki kardeşi Tuğçe ise,“Fareler de evde yaşarlar.O halde fareler
de evcil hayvanlardır” der.
B)Sezgisel dönem (4-7 yaş):
-Özelden özele akıl yürütme:Olayları yalnızca geçirdiği yaşantılara bağlı olarak tek
yönlü düşünebilme özelliğidir.
⇛ ör Her sabah kahvaltısında yumurta yiyen bir çocuk bir gece arkadaşının evinde sabah
uyandığında yaptığı kahvaltıda yumurta yememiştir.Annesi “kahvaltı yaptın mı?” diye
sorduğunda çocuk “kahvaltı yapmadım (yumurta yemediği için) demiştir.
-Korunumu kazanamama:
Korunum:Herhangi bir nesnenin biçimi yada mekandaki konumu
değiştiğinde,miktar,ağırlık ve hacminde değişiklik olmayacağı ilkesidir.Çocuklar bu
dönemde,nesnenin dikkat çekici özelliklerine odaklanmakta diğer özelliklerini gözden
kaçırmaktadırlar.Çocuklar,görüntü değişse de gerçeğin aynı kalacağını anlayamazlar.
Korunum kazanılmamasında bu özellikleri etkili olmaktadır.
Örneğin çocuğu şekil 1 de mi,yoksa şekil 2 de mi top çok dediğimiz zaman;çocuk
korunum kazanmadığından şekil 2 deki toplar daha çok diyecektir.
ŞEKİL 1 ŞEKİL 2
Aşağıdaki gibi,“Eşit miktarda dolu olan iki su bardağından birini,ince uzun bir
bardağa,diğerini geniş bir tabağa çocuğun gözü önünde boşaltalım.”İnce uzun
bardaktaki su daha yüksek göründüğünden çocuk,o bardaktaki suyun daha çok olduğunu
söyleyecektir.
B
A B C A C
3-Somut İşlemler Dönemi(7-11 yaş):
-Somut yollarla problem çözme:Problemlerin çözülmesi somut nesnelerle olanaklı hale
gelir.Problemleri
gibi şekillerle çözerler.
⇛ ör Nazlı ilkokul birinci sınıfa giden bir çocuktur.Okuldan gelmiş,matematik ödevini
yapmaya çalışmaktadır.Bir ara annesine “anne bu problemi sen çöz ”der.Annesi problemi
okur.Problemde,elinizde 10.000 TL var.Tanesi 2.500 TL den üç tane yumurta aldınız geriye
kaç liranız kaldı?diye sorulmaktadır.

18. 18
Anne Nazlı’ya döner “Niçin ben çözeyim kızım?diye sorar.Nazlı’nın cevabı “çünkü ben
hiç yumurta almıyorum ki sen alıyorsun,bu problem seni ilgilendiriyor”der.
Nazlının bu cevabından eğitimcilerin çok ders alması gereken ders vardır.Eğer problem
de yumurta değil simit,çiklet vb. alınsaydı çocukların ilgisini daha çok çekecek,onlar için daha
somut olacak dolayısıyla,gelişim düzeyine daha uygun olacaktı.Çocuk yaşamında işe
yarayacak bu problemi çözmekten zevk alacaktı.
-Mantıksal düşünme:Yine mantıksal düşünmeden kasıt,somut problem çözmedir.Somut
işlemler ise elle tutulup,gözle görülebilen işlemlerdir.
⇛ ör Benim beş portakalım,senin dört portakalın var.İkimizin portakallarını bir araya
getirdiğimizde kaç portakal eder?diye sorduğumuzda problemi zihinsel olarak çözebilirler.
-Korunum kazanma:
-Tersine çevirebilme:Korunumun başlangıç noktasıdır. A=B ⇒ B=A
⇛ ör 4+3=7 7-3=4 dir.
-Üst düzeyde sınıflama(Gruplama):Bir grup nesnenin bir başka grubun alt sınıfı
olabileceğini anlarlar.
⇛ ör Çocuk bilyeleri renklerine,büyüklüklerine,eski ve yeni oluşlarına göre sınıflayabilir.
⇛ör Taşıt Araçları
Diğer taşıt araçları
Otomobiller
(kamyon vb.)
Benzinle çalışan Diğer yakıtla çalışan
otomobiller otomobiller(mazot vb.)
-Üst düzeyde sıralama yapma:Çocuklar nesneleri belli özelliklerine göre
sıralayabilirler.Örneğin nesneleri uzunluklarına,genişliklerine,ağırlıklarına vb. göre
düzenleyebilirler.
⇛ ör Songül İlknur’dan uzundur.İlknur’da Gökçe’den uzundur.Bu grupta,en uzun kişinin kim
olduğunu kolaylıkla sıralayabilirler.
NOT:Somut dönemde yaparak öğrenme tekniği kullanılmalıdır.
4-Soyut İşlemler Dönemi(11- + yaş):
-Soyut düşünme(soyut problem çözme):Kare,yuvarlak,yıldızın yerini X,Y alır.Yani
problemleri X,Y yi kullanarak çözerler.
⇛ ör Nazlı yumurta problemini artık çözebilir.
-Ergenlik ben merkezciliği(ergen egosantrizm):Kendi düşüncelerinin ve söylediklerinin
en doğru olduğunu düşünür.Herkesin kendisiyle uğraştığını ve onu takip
ettiğini,kimseye yaranamadığını düşünür.
-Göreceli düşünebilme:[Göreli=Göreceli:Kişiye,yere,zamana göre değişmeyen.]
Bireyin kendine özgü duyguları ve düşüncelerinin(orijinal) düşüncelerini geliştirir.
⇛ ör Bu dönem de kişi bir kişiye,fotoğrafa,aynaya baktığı zaman kendisinin sağının
karşıdakinin solu olduğunu anlaması.
-İdeal,fikir,değer sahibi olma:Genç toplumun yapısıyla,felsefeyle,politikayla
ilgilenir;bir değerler sistemi örgütlemeye yönelir.

19. 19
-Akıl yürütme:Genelleme,tüme varım,tümden gelim,vb. düşünme yollarını
kullanır.Hipotezler kurabilir ve test edebilir.
-Kavramların anlaşılması kolaylaşmıştır:Kavramların,atasözlerinin,deyimlerin anlaşılması
bu dönem çocukları için problem değildir.
NOT:Piaget ,bir çok yetişkinin soyut işlemleri geliştiremediğini ifade
etmektedir.Bunun nedenini de;içinde yaşadıkları çevrenin niteliğidir.Örneğin;ilkel bir
toplumda yaşayan bireyin soyut işlemler yapmasına;bir problemle ilgili denenceler
geliştirip bunları teker teker denemesi ve sonuca ulaşmasına gerek olmayabilir.
NOT:Soyut işlemler döneminde problem çözme yöntemi kullanılmalıdır.
PİAGET’İN BİLİŞSEL GELİŞİM DÖNMELERİNİN KURALLARI
1-Evreler,değişmez bir şekilde belli bir sıra ile ortaya çıkar.Başka bir ifadeyle
evrelerin sırsı değişmez.Zihinsel gelişim yavaş ve aşamalıdır.Bir aşamada elde edilen
yaşantılar,sonraki aşamaların temelini oluşturur.
2-Zihinsel gelişim evreleri hiyerarşiktir.Sonraki evre,önceki evrelerin kazanımlarını da
içerir.
3-Gelişim oranlarında bireysel farklılıklar görülebilir.Her birey kendine göre gelişim
gösterir.Aynı gelişim evresinde bulunan bireyler arasında da gelişim oranları
bakımından farklılıklar görülmektedir.Yani okumayı öğrenme yaşı her çocuk da aynı
değildir.
4-Gelişim kuramları her evrenin tipik olan gelişim özellikleri vardır.Belirtilen özellikler
genel olarak o dönemde karşılaşılan veya kazanılan özelliklerdir.Çocukların % 75 inin
gösterdiği gelişim özelliği o dönemin özelliği olarak kabul edilir.
BRUNER’E GÖRE BİLİŞSEL GELİŞİM DÖNEMLERİ
Eylemsel Dönem (0-3) yaş İmgesel Dönem (3-6) yaş Sembolik Dönem (6-4) yaş
-Çocuk bu dönemde çevreyi -Bilgi imgelerle elde edilir. -Çocuk yaptıklarını (ettik-
eylemlerle -Görsel bellek gelişmiştir. lerini) ve anladıklarını
anlar.Çevresindeki nesnele- -Algı önemlidir.Bir olayı,nes- sembollerle açıklar.
ri neyi nasıl algılarsa zihninde o -
ısırarak,dokunarak,vurarak, şekilde canlandırır. Dil,mantık,matematik,müzik
hareket ettirerek tanır. -Çocuk bir olayı ya da alanlarının sembollerini
-Çocuklar yaparak öğrenir. nesneyi kullanırlar.
-Bilgi eylemler yapılarak görmeden resmedebilir.
öğrenilir. -Piaget’in işlem öncesi
dönemine karşılık gelir.
-Bilgi eylemle değil duyu or-
ganları yoluyla edindiği
duyusal etkilere dayalıdır.
ÖRNEK:Kaşık yemek yediği, ÖRNEK:Çocuk oturma odası- ÖRNEK:Benzer nitelik ve
Bisiklet bindiği nesnedir. nın resmini çizer ya da özellik gösteren obje ve
anlatabilir. nesnelerin sembolik(dil)
karşılığını

20. 20
kullanır.İnsan,hayvan gibi.
VYGOTSKY’E GÖRE BİLİŞSEL GELİŞİM
L. Vygotsky çocuğun bilişsel gelişiminde içinde bulunduğu ‘sosyal çevrenin’ önemli
rolü olduğunu ileri sürmüştür.Çocuklar,çevresindeki kişilerden ve onların sosyal
dünyalarından öğrenmeye başlamaktadırlar.Çocukların kazandıkları kavramların,fikirle-
rin,olgunların,becerilerin tutumların kaynağı sosyal çevredir.
O halde bilişsel gelişimin kaynağı,kişisel psikolojik süreçlerden önce,insanlar ve
kültür arasındaki etkileşimdir.
Vygotsky’ye göre tüm psikolojik süreçler,insanlar arasında,çoğu zaman çocuk ve
yetişkinler arasında paylaşılan sosyal süreçlerle başlar.Bunun en açık örneği “dil”
dir.Sosyal çevremiz bizi belli bir kategoriye yerleştirir.Örneğin;zeki,uzun,kısa,zengin
vb. Sonuç olarak bizim bütün kişisel psikolojik süreçlerimiz,kültürümüz tarafından
biçimlendirilmiş sosyal süreçler olarak başlar.
Vygotsky,çocuğun bilişsel gelişimini etkilemede yetişkin rolünün çok önemli
olduğunu vurgular.Ona göre,çocuklar,yetişkinlerle ya da diğer çocuklarla işbirliği içinde
birlikte çalıştıklarında bilişsel gelişimleri beslenir.
Bir çok öğretme durumunda yetişkinler,çocukların düşünme ve problem çözme
etkinliklerini kontrol eder.Ancak bu kontrol,çocukların öğrendiklerini içselleştirmeleri-
ni sağlamalı,onları bağımsız düşünürler ve problem çözücüler haline getirmelidir.