สถานการณ์พุทธศาสนา พลิกหายนะเป็นพัฒนา
•
0 j'aime•593 vues
“เมื่อได้ยินข่าวเสียหายเหล่านี้ในวงการพระสงฆ์เราจะต้องรู้ตระหนักว่า มันไม่ใช่ปัญหาเฉพาะของพระสงฆ์เท่านั้น แต่นี่คือปัญหาของสังคมไทยทั้งหมด ซึ่งเป็นสัญญาณเตือนภัยให้รู้ว่า เวลานี้ แม้แต่ส่วนที่ละเอียดอ่อนที่สุด ส่วนที่ถือว่าดีที่สุดของเรายังเลวทรามขนาดนี้ แล้วสังคมไทยส่วนรวมจะเลวทรามเสื่อมโทรมขนาดไหนแล้ว เราจะนิ่งนอนใจอยู่ไม่ได้ จะต้องรีบลุกขึ้นมาช่วยกันปรับปรุงแก้ไขแล้ว อันนี้ก็จะเป็นการสำนึกที่เป็นประโยชน์ ช่วยนำไปสู่การแก้ไขปัญหาไม่ใช่เป็นเพียงการมาต่อว่าด่าทอหรือปรับทุกข์กันแล้วก็จบไปไม่ได้อะไรขึ้นมา ถ้าเราคิดพิจารณาโดยใช้ปัญญาอย่างนี้ก็จะเป็นประโยชน์ โดยเห็นทางที่จะใช้สถานการณ์เหล่านี้ให้เกิดคุณค่าขึ้นมา คือทำให้มีการปรับปรุงพัฒนาสังคมโดยส่วนรวม รวมทั้งการแก้ไขปรับปรุงการพระศาสนาด้วย..."
Recommandé
Contenu connexe
Tendances
Tendances (18)
Similaire à สถานการณ์พุทธศาสนา พลิกหายนะเป็นพัฒนา
Similaire à สถานการณ์พุทธศาสนา พลิกหายนะเป็นพัฒนา (20)
Plus de ธรรมะอินเทรนด์ ธรรมะออนไลน์
สถานการณ์พุทธศาสนา พลิกหายนะเป็นพัฒนา
- 2. สถานการณ์พระพุทธศาสนา พลิกหายนะ เปนพัฒนา พระพรหมคุณาภรณ (ป. อ. ปยุตฺโต) –-– ๐๐ กันยายน ๒๕๕๖
- 3. สถานการณพระพุทธศาสนา: พลิกหายนะ เปนพัฒนา © พระพรหมคุณาภรณ (ป. อ. ปยุตฺโต) ISBN 974-575-264-9 พิมพ์ครั้งแรก (ในระบบ MAC) - มีนาคม ๒๕๓๖ - พุทธสมาคมแหงประเทศไทยฯ สภาสังคมสงเคราะหแหงประเทศไทยฯ คณะกรรมาธิการการศาสนา ศิลปะและวัฒนธรรม สภาผูแทนราษฎร กองทุนธรรมทาน พิมพครั้งที่ ๔ (ในระบบ MAC - เพิ่มเติม) ทุนสงเสริมพุทธธรรม – ธันวาคม ๒๕๓๖ พิมพครั้งที่ ๖ (ในระบบ MAC) – วัดไทยกรุงวอชิงตันดีซี. สหรัฐอเมริกา มีนาคม ๒๕๓๘ พิมพครั้งที่ … (จัดปรับใหมในระบบ PC ขัดเกลา-เพิ่มเติม) – กันยายน ๒๕๕๖ ๐,๐๐๐ เลม - ธรรมทาน ขอมูล: พระครูปลัดสุวัฒนพรหมคุณ (อินศร จินฺตาปญฺโญ) และคุณศรีมงคล วิเศษสุนทร พิมพขอมูลตนเดิมในระบบ MAC, พ.ศ. ๒๕๓๘ (ตอมา ขอมูลสูญหาย) คุณวีระ สันติบูรณ์ แปลงสูฐานขอมูลระบบ PC, พ.ศ. ๒๕๔๓-๙ (=ขอมูลใชงานครั้งปจจุบัน) ปก: พระชัยยศ พุทฺธิวโร ร่วมเผยแพร่และแบ่งปันเป็ นธรรมทาน
- 4. อนุโมทนา
- 5. สารบัญ อนุโมทนา ก สถานการณ์พระพุทธศาสนา: พลิกหายนะเปนพัฒนา ๑ ๑. วงใน-ชั้นใน: สภาพวัด และพระสงฆ ๒ วัดหลวงตา: เครื่องชี้สภาพที่มาถึงเรา ภาวะขาดเณร: เกณฑบอกชะตาตอไป สัญญาณเตือนภัย: ขาววาพระทําไมประพฤติเสียหาย สภาพสังคมไทย ภาพสะทอน-เห็นอะไรจากขาวสาร มองพระสงฆใหเปน ก็เห็นสภาพสังคมไทย คิดดูใหดี พุทธศาสนานี้เปนของใคร มัวแตดาวาเขา ไมรูวาเรานีแหละตัวสําคัญ ่ คนสรางสังคม สังคมสรางคน ถาไมตัดวงจร ไมแปรปจจัย คนสรางสังคมไวอยางไร ก็ไดคนอยางนันมาสรางสังคมตอไป ้ ฉลาดเชิงกลไก แตไมพัฒนาปญญา ทองไปทัวหลา แตปญญาอางวาง ่ ตองพัฒนาตัวกันทุกคน ไมมีใครหนีพนความรับผิดชอบ ๒ ๔ ๗ ๘ ๑๑ ๑๓ ๑๖ ๒๕ ๒๘ ๒. วงใน-ชันนอก: สภาพพุทธศาสนิก ้ ๓๒ ถาหลงใหลอยางเลื่อนลอย ก็จะหลนผล็อยจากพุทธศาสนา ถายึดหลักไวได ก็ยังไมรวงหลุดไป ๓๒ ๓๔ ๑๙ ก
- 6. พระพรหมคุณาภรณ (ป. อ. ปยุตฺโต) จะสอนอยางไร ก็ตองใหเขาสูจุดเริ่ม ที่เขาจะกาวตอไปได สอนเอาหลักเพื่อประโยชนแกเขา ไมใชสอนเอาแตใจของตัว ไมใชสอนเอาใจเขา แตสอนนําเขาเขาหาหลัก ถายังเอาความศักดิ์สิทธิ์ ก็ตองคิดใหทางเลือกที่ถกหลัก ู ไมใชเอาใจเขา แตเราทําอยางรูหลัก และไมใชคิดจะเอาจากเขา แลวมอมเมาใหเขวจากหลัก พัฒนาคนใหมีความสุขประณีตขึ้นไป สังคมก็จะไดจริยธรรมที่มนคง ั่ เมื่อเอาผลทางพลังจิตมาสนองดานกาม พฤติกรรมก็ตองเกิดความวิปริต ๓. วงนอก-ชั้นใน: สภาพสังคมไทย ค ๓๗ ๓๙ ๔๒ ๔๕ ๔๗ ๔๘ ๕๑ ๕๔ ถาเอาอยางเขา เพื่ออวดโกแกพวกเราดวยกัน ก็คือแสดงความดอย ใหเขาขําขัน ๕๔ ดวยการเปนผูตาม ก็ไดยอมรับความดอย ดวยการมองความเจริญแบบนักบริโภค ก็รักษาความเปนผูตามไวได ๕๘ จะเอาอยางเขา หรือไมเอาอยาง ก็อยาไปสุดทางสองขาง ๖๑ จะเอาอยางเขาถูกตอง จนเปนผูนําเขาได ตองมีการศึกษาที่ดี มานําทางไป ๖๒ เอาอยางดวยปญญา ถึงแมเลียนแบบก็ตองทําใหดีกวา จึงจะมีคุณคา ใหเขายอมนับถือ ๖๕ ตามเปน เอาอยางเปน นับเขาไดในองคประกอบของการพัฒนา ๖๘ ๗๒ ความผิดเพี้ยนในวัฒนธรรมไทย บทเรียนใหชวยกันแกไข
- 7. ง สถานการณพระพุทธศาสนา: พลิกหายนะ เปนพัฒนา ไมอยากก็พลาด แตพออยากก็ผิด จะพัฒนาสัมฤทธิ์ ตองอยากใหเปน จากรับ-ตาม สูความเปนผูนํา-ผูให กาวยิ่งใหญททาทายความสําเร็จ ี่ ๗๗ ๔. วงนอก-ชั้นนอก: สภาวการณของโลก ๘๑ เปดตาดูโลกกวาง จะไดแกปญหาและพัฒนาไมผิดทาง มองดูคนที่เดินนําหนา อยาใหพาเราเดินหลงทาง คนขางหนาติดตัน หันรีหันขวาง เพราะเจอเหวดักหนา ตองหาทางกันใหม ความกาวหนาที่แสนจะภูมใจ กลายเปนการหาภัยมาทําลายตัว ิ เมื่อรูวาทางตัน แมจะหันไปหาทางใหม แตก็สูญเสียความหวัง ความมั่นใจก็หมดไป เมื่อผูเดินนําหนาเกิดอาการหวั่นไหว คนมีปญญาตองนําหาทางออกใหม ตองหยังรูสาเหตุของปญหา จึงจะมองเห็นทางแกไข ่ เมื่อจับจุดปญหาไดแน ก็สืบสาวเพื่อแกใหตรงกับเหตุปจจัย อารยธรรมถึงจุดหักเลี้ยว โลกหันหาทางเลือกใหม ผูเคยเดินนํา ไมแนวาจะคลําหาทางไหว ผูใดเห็นทาง ผูนั้นควรลุกขึ้นเดินนําไป ๘๑ ๘๓ ๑๐๕ สรุป ๑๑๐ บันทึกทายเลม ๗๕ ๘๕ ๘๙ ๙๒ ๙๕ ๙๗ ๙๙ ๑๐๒ ๑๑๔
- 8. สถานการณ์พระพุทธศาสนา พลิกหายนะ เปนพัฒนา * หนึ่ง เรื่องสถานการณและสภาวการณพระพุทธศาสนานี้ เรามีวิธีพูดได หลายอย า ง อาจจะแบ ง เป น ส ว นๆ ตามกลุ ม ของพุ ท ธบริ ษั ท เพราะ สถานการณพระพุทธศาสนาในปจจุบันนี้ ถามองในวงของความรับผิดชอบ เจาตัวผูรับผิดชอบ ก็คือพุทธบริษัท เพราะฉะนั้น จึงจะตองพูดโดยจับเอา พุทธบริษัทเปนหลัก หรือเปนแกนกลาง พุทธบริษัทมี ๒ ฝาย คือ ฝายบรรพชิต กับฝายคฤหัสถ หรือฝาย พระสงฆ กับฝายญาติโยม เมื่อแบงอยางนี้แลว ก็พูดไปตามลําดับ เริ่ม ตั้งแตพุทธบริษัทฝายบรรพชิต คือฝายพระสงฆกอน เพราะถือวาเปนจุด ศูนยกลาง หรือเปนวงในของพระพุทธศาสนา ไดรับการคาดหวังวาจะเปน ผูที่สืบตออายุพระพุทธศาสนา ส ว นพุ ท ธบริ ษั ท ฝ า ยคฤหั ส ถ นั้ น ถึ ง จะมี ห น า ที่ รั บ ผิ ด ชอบอย า ง เดียวกัน เพราะพระพุทธเจาไดฝากพระพุทธศาสนาไวกับพุทธบริษัททั้ง ๔ ถือวาพุทธบริษัททั้ง ๔ มีความรับผิดชอบตอพระพุทธศาสนาดวยกัน แต เวลาเรามองกันโดยทั่วไป ก็มักจะมองวาพระสงฆเปนผูรับผิดชอบที่แทจริง แม ว า การมองอย า งนี้ บ างที จ ะทํ า ให เ กิ ด อั น ตราย คื อ ทํ า ให เ กิ ด ความ คลาดเคลื่อนในการปฏิบัติหนาที่ของพุทธศาสนิกชน แตอยางไรก็ตาม ก็ จะมองตามความเขาใจของคนทั่วไปกอน เอาเป น ว า เราแบ ง พุ ท ธบริ ษั ท เป น ๒ ฝ า ย และเริ่ ม จากฝ า ย บรรพชิต หรือฝายพระสงฆกอน * ปาฐกถาธรรม เรื่อง “สถานการณพระพุทธศาสนาในปจจุบัน” ในการสัมมนาเรื่อง ปญหา และแนวทางการปรับปรุงการสอนวิชาพระพุทธศาสนาในโรงเรียน จัดโดย ศูนยสงเสริม พระพุทธศาสนาแหงประเทศไทย ณ หอประชุมพุทธมณฑล ๒๒ มกราคม ๒๕๓๖ หนึ่ง
- 9. -๑- วงใน - ชั้นใน สภาพวัด และพระสงฆ วัดหลวงตา: เครื่องชี้สภาพที่มาถึงเรา ในดานสถาบันพระสงฆนั้น ปจจุบันนี้ ชาวพุทธทั่วไปเปน หวงกันมาก เวลาพูดถึงสภาวการณของพระพุทธศาสนาในฝาย พระสงฆ ก็ จ ะปรารภร อ งทุ ก ข โ อดครวญกั น ในเรื่ อ งความเสื่ อ ม โทรมตางๆ ไมตองดูอะไรมากหรอก วัดในประเทศไทยเรานี้ มีทั้งหมด ๓ หมื่นกวาวัด ลองมองเขาไปดูสภาพในวัด เริ่มตั้งแตพระสงฆที่เปนเจาอาวาส เมื่อสัก ๑๐-๒๐ ปกอนนี้ วัดสามหมื่นกวาวัดนี้ ไมมีเจาอาวาส วางเจาอาวาสอยูประมาณ ๔,๐๐๐ วัด มาปจจุบันนี้ แทนที่ตัวเลขจะเบาลง แทนที่พระสงฆ หรือเจาอาวาสจะมากขึ้น สถิติกลับเปนไปในทางที่นาวิตกยิ่งขึ้น เจาหนาที่กรมการศาสนาใหตัวเลขวา เวลานี้วัด ๓ หมื่นกวา วัดนั้น วางเจาอาวาสใกลหมื่นวัดเขาไปแลว หมายความวา ไมมี พระที่มีคุณสมบัติพอที่จะเปนเจาอาวาสได
- 10. พระพรหมคุณาภรณ (ป. อ. ปยุตฺโต) ๓ เจาอาวาสนั้น ตองมีพรรษา ๕ ขึ้นไป แลวก็มีคุณสมบัติคือ วุฒิทางดานการศึกษาบาง แตปจจุบันนี้ วัดไมมีพระที่มีคุณสมบัติ ที่จะเปนเจาอาวาส ไดแครักษาการอยูตั้งเกือบหมื่นวัด หมื่นวัดนี่ก็ หนึ่งในสาม วัดของเราไมมีเจาอาวาสมากมาย ขอใหพิจารณาดู เมื่อไมมีเจาอาวาส ความรับผิดชอบตอวัด และการที่จะทําใหวัดเดินเขาไปสูความกาวหนา ก็ไมหนักแนน ไม เต็มที่ แครักษาการก็มีความรับผิดชอบไมสมบูรณ นอกจากนั้นก็ บงชี้ถึงสภาพที่ขาดคุณสมบัติ ไมมีภาวะที่จะเปนผูนําได ในเมื่อไมมีพระสงฆที่จะเปนผูนํา ที่จะเปนเจาอาวาสได ก็จะ เกิดมีสภาพที่ ๒ ตามมา ในชวง ๕-๖ ปที่แลวมา จนถึงปจจุบันนี้ มีการปรารภกันใน หมูพระสงฆระดับบริหาร ซึ่งอาจจะเปนการพูดทํานองขําๆ สนุกๆ แตก็แฝงความนาเปนหวงอยูดวย คือการที่ทานพูดกันวา เวลานี้ใน ประเทศไทย ไดมีวัดหลวงเพิ่มขึ้นอีกประเภทหนึ่ง วัดหลวงนี่ เราก็เคยไดยินไดฟงรูกันอยูแลววา ศัพททางการ เรียกวา “พระอารามหลวง” มีชั้นตรี ชั้นโท ชั้นเอก แตเวลานี้ทาน บอกวามีวัดหลวงเพิ่มขึ้นอีกประเภทหนึ่ง แลวก็ใหคิดกันดู ลองฟง คําเฉลยนะ วัดหลวงที่เพิ่มขึ้นอีกประเภทหนึ่งนั้นคือ “วัดหลวงตา” วัดหลวงตานั้น เวลานี้มีมาก ที่เปนอยางนั้นก็เพราะวา ไมมี พระที่มีคุณสมบัติจะเปนเจาอาวาส ก็เลยมีแตหลวงตาเฝาวัด “หลวงตา” ก็คือพระที่บวชเมื่อแก บางทีก็มุงมาหาความสงบ เลิกทํางานทําการ ก็เขามาบวช อยางนี้ก็เปนประเภทที่นับวาดี แตอีก ประเภทหนึ่งก็คือ ผูที่ไมมีทางไป ไปไมไหวแลว หมดทางทํามาหา เลี้ยงชีพ ก็เขามาอาศัยวัดเปนที่เลี้ยงชีพ โดยมาบวชเปนหลวงตา
- 11. ๔ สถานการณพระพุทธศาสนา: พลิกหายนะ เปนพัฒนา เราไปตางจังหวัด หรือแมแตในกรุงเทพฯ ปจจุบันนี้ พบพระ ที่ สู ง อายุ แล ว เข า ไปถามดู ว า พรรษาเท า ไร จะเห็ น สภาพความ เปนไปของวงการคณะสงฆ สมัยกอนนี้ พระที่มีอายุมากๆ ก็จะมีพรรษามาก อายุเจ็ดสิบ ก็ อ าจจะพรรษา ๔๐-๕๐ แต ป จ จุ บั น นี้ ไปถามดู พระอายุ ๗๐ พรรษาเทาไร หนึ่งพรรษา สองพรรษา สามพรรษา อันนี้คือสภาพการณที่นาเปนหวง ทานเหลานี้มาบวชเมื่อแก สําหรับทานที่มาบวชหาเลี้ยงชีพแบบไมมีทางไป ก็ไมตั้งใจที่จะ ศึกษาและปฏิบัติ และอาจจะทําการหาเงินทอง หลอกลวงทํา ความเสียหาย ส ว นท า นที่ ม าบวชหาความสงบ ถึ ง แม จ ะตั้ ง ใจเล า เรี ย น ศึกษาปฏิบัติ วัยก็ไมให ไมมีความแข็งแรง สมองก็เสื่อมโทรมลง เวลาในชีวิตที่จะทํางานใหพระศาสนา ก็เหลือนอย นอยองคที่จะมี ความสามารถพิเศษ ซึ่งก็นายกยอ ง ทานที่ตั้งใจเลาเรียนและมี ความสามารถจริงๆ ก็เปนอีกเรื่องหนึ่ง เราก็ตองยกให นี่ดานหนึ่ง คือดานพระที่สูงอายุ ก็เปนอันวา จะมีพระหลวง ตาที่มีพรรษานอยๆ นี้มากมาย ภาวะขาดเณร: เกณฑบอกชะตาตอไป อีกดานหนึ่งก็ลงมาถึง เณร คือ สามเณร ซึ่งตรงกันขามกับ หลวงตาโดยวัย “เณร” นี้เ ปนสวนสําคั ญของพระพุ ทธศาสนา เปนศาสนทายาท เปนผู ที่บวชเข ามาแลว มีโอกาสเลาเรียนมาก และสว น
- 12. พระพรหมคุณาภรณ (ป. อ. ปยุตฺโต) ๕ ใหญจะไดเลาเรียนพระธรรมวินัย เพราะวัยอยูในระยะเวลาที่จะ เลาเรียนศึกษา ชวงเวลาของการที่จะเลาเรียนไดก็เต็มที่ หลังจาก เรียนแลว ก็มีเวลาอีกมากที่จะทํางานใหพระศาสนาตอไป แตปจจุ บันนี้ เราหาเณรไดยาก สําหรับในภาคกลางนี้ห า เณรไดยากอยางยิ่ง โดยเฉพาะในเมือง แทบจะไมมีเด็กบวชเลย จนกระทั่งเราตองใชวิธีจัด บวชสามเณรภาคฤดูรอน อันนี้เปนทางออกอยางหนึ่ง ซึ่งแมจะแกไขปญหาที่แทจริง ไมได แตก็ยังเปนตัวผอนเบาวา ใหเด็กและเยาวชนไดมีโอกาสรูจัก พระศาสนาบาง แตเราจะหวังใหเณรเหลานี้มาเปนผูที่รับผิดชอบ ดูแลการพระศาสนาตอไป ยอมเปนไปไดยาก เราอาจจะหวังวา เมื่อมีเณรบวชภาคฤดูรอนมากๆ บางสวน อาจจะเปนหนึ่งในสิบหรือหนึ่งในรอย ที่มีศรัทธาแรงกลาอยากจะ ศึกษาเลาเรียนพระธรรมวินัย อยูในพระศาสนา อยูในวัดตอไป (ซึ่ง ก็มีอยูจริงดวย) แตนี่ก็เปนเรื่องของการหาทางผอนคลายปญหา ปญหาที่แทจริงก็คือ ไมมีเด็กจะมาบวชเณร เพราะรัฐขยาย การศึกษาตั้งโรงเรียนออกไปในถิ่นไกลๆ ไดมากขึ้น วัดไมตองเปน ช อ งทางช ว ยผ อ นเบาป ญ หาความไม เ สมอภาคแห ง โอกาสใน การศึกษาของรัฐ(โดยไมตั้งใจ)มากเหมือนในชวง ๒๐-๑๐๐ ปกอน และการศึ ก ษาของวั ด ในสภาพป จ จุ บั น ก็ ไ ม จู ง ใจเด็ ก ให เ ข า มา เรียน หรือจูงใจพอแมใหสงลูกเขามาเรียน เด็กก็ไปเขาเรียนตอใน โรงเรียนของรัฐ ยิ่งกวานั้น เวลานี้เด็กออกโรงเรียนโตขึ้นกวาเกา ก็ไปเขา ตลาดแรงงานเด็กเสียมาก ในสวนเมืองและในถิ่นใดที่ยิ่งมีความ เจริญมากขึ้น ก็ยิ่งหาเด็กมาบวชเณรไดยากขึ้น
- 13. ๖ สถานการณพระพุทธศาสนา: พลิกหายนะ เปนพัฒนา เพราะฉะนั้น ก็จะไมมีผูที่จะดํารงพระศาสนา ที่เราเรียกวา เปนศาสนทายาทตอไป อันนี้ก็เปนปญหาที่นาเปนหวงในระยะยาว เมื่ อ ๒๐-๒๕ ป ที่ แ ล ว มา ครั้ ง ที่ ส ามเณรยั ง มี จํ า นวนมาก และเริ่มเขาสูหัวตอแหงความเปลี่ยนแปลงของจํานวนสามเณรที่ อยูวัดเลาเรียนพระธรรมวินัย ในภาคกลาง มีสามเณรในอัตราสวน ประมาณ ๑ รูป ตอพระภิกษุ ๖-๗ รูป ในภาคใต สามเณร ๑ รูป ตอพระภิกษุ ประมาณ ๒-๓ รูป ในภาคอีสาน สามเณร ๑ รูป ตอ พระภิกษุจํานวนเทาๆ กัน คือ ๑ รูป หรือเณรมากกวาพระเล็กนอย และในภาคเหนื อ สามเณรประมาณ ๒ รู ป ต อ พระภิ ก ษุ ๑ รู ป (ตัวเลขนี้ วาตามที่นึกๆ ไดจากความจํา อยาเพิ่งถือเอาเปน แนนอนทีเดียว เมื่อมีเวลาจะตรวจสอบหลักฐานอีกที) ตอจากนั้น อัตราสวนของสามเณรที่อ ยูเลาเรียนมีนอยลง เรื่อยๆ จากภาคกลางที่ลดลงกอน ภาคอื่นๆ ก็พลอยเปนไปดวย จนปจจุบัน แมแตภาคอีสาน และภาคเหนือ ก็หาเด็กบวชเณรยาก ในภาคเหนือที่เคยมีเณรในอัตราสวนสูงสุด คือมากกวาพระราว ๒ ตอ ๑ เวลานี้ก็แทบไมมีเด็กบวชเณร หาเณรเรียน หาเณรใชยาก เมื่อเณรลดนอยลงนั้น ก็หมดไปจากในกรุง ในเมือ ง ภาค กลาง และจากถิ่นเจริญกอน ดังนั้น ตั้งแตรัฐเริ่มจัดการศึกษาแบบตะวันตกในศตวรรษที่ แล ว มา ที่ ใ ดการศึ ก ษาของรั ฐ ไปไม ถึ ง เด็ ก ก็ ม าบวชเณรเรี ย น หนังสือ เณรในกรุงเทพฯ เปนผูที่มาจากตางจังหวัด ตอมา เณรใน เมืองใหญแตละเมือง ก็เปนผูที่มาจากถิ่นหางไกลนอกเมือง จนมา ระยะเมื่อเร็วๆ นี้ เณรในโรงเรียนปริยัติธรรมที่อยูในวัดภาคกลาง ก็ มาจากภาคอีสาน และภาคเหนือ
- 14. พระพรหมคุณาภรณ (ป. อ. ปยุตฺโต) ๗ ครั้นถึงขณะนี้ เมื่อเณรกําลังจะหมดไปจากภาคเหนือ เณรที่ อยูในวัดภาคเหนือ ก็กําลังกลายเปนเด็กที่มาจากถิ่นหางไกลใน ตางแดนที่ไกลความเจริญ โดยเฉพาะที่เดนขณะนี้ ก็คือเณรจาก สิบสองปนนา ที่เขามาแสวงหาชองทางแหงความเจริญกาวหนา (ลองนึกถึงจิตใจของโรบินฮูดไทยในอเมริกา) ยิ่ง มาถึง ปจ จุบั น นี้ ทางการไดมี นโยบายที่ มุง มั่น จะขยาย การศึกษาที่เคยเรียกวาภาคบังคับเดิมออกไป ตามโครงการขยาย โอกาสทางการศึ ก ษา โดยขยายชั้ น ประถมขึ้ น ไปอี ก ๓ ชั้ น ถึ ง มัธยม ๓ หรืออาจจะเรียกวาประถมปที่เกา ก็ทําใหเด็กตองอยูใน โรงเรียนยาวนานมากขึ้น ถาไมมีนโยบายทางการคณะสงฆมารับ กันใหพอเหมาะพอเจาะ ก็จะทําใหยิ่งขาดแคลนเณรที่จะมาบวช และขาดแคลนศาสนทายาทยิ่งขึ้น อั น นี้ เ ป น ป ญ หาระยะยาว ที่ จ ะต อ งมาคิ ด กั น ว า การพระ ศาสนาขางหนาจะเปนอยางไร สัญญาณเตือนภัย: ขาววาพระทําไมประพฤติเสียหาย เมื่อมองดูที่ตัวพระสงฆแลว อีกดานหนึ่งก็มองไปที่ภาพของ พระสงฆที่ปรากฏในสังคม เวลานี้ เราไดยินขาวรายเกี่ยวกับความเสียหายของพระสงฆ มากมาย ในชวง ๓-๔ ปนี้ มีขาวตอเนื่องกันมาไมขาดสาย ขึ้นพาดหัว หนังสือพิมพเรื่อย พระสงฆมีปญหาความประพฤติเสียหายทาง เพศบาง ทางเรื่องความโหดรายฆากันบาง เปนปญหาที่ทําใหเกิด
- 15. ๘ สถานการณพระพุทธศาสนา: พลิกหายนะ เปนพัฒนา ความเปนหวงในหมูพุทธศาสนิกชน พรอมทั้งสรางภาพที่ไมดีไมงาม แกสังคม ทําใหภาพลักษณหรือภาพพจนของพระสงฆเสื่อมเสียไป มาก ซึ่งหมายถึงสถานะในความเคารพนับถือศรัทธาตางๆ ดวย ไมตองบนไมตองเลาใหยืดยาวมากมาย แมแตเมื่อวานนี้ ก็มี ข า วอี ก คื อ เรื่ อ งที่ ว า มี พ ระจิ ต วิ ป ริ ต ไปข ม ขื น ศพ เป น ข า ว หนังสือพิมพที่เพิ่มเขามาอีกระลอก แตอยางไรก็ตาม อีกดานหนึ่ง เมื่อมองไป ก็เปนเรื่องที่ตองพิจารณาดวยวา สื่อมวลชนนั้นมีความ เที่ยงตรง แลวก็มีความรับผิดชอบในการเสนอขาวแคไหน อยางขาวที่วามีพระจิตวิปริตไปขมขืนศพนั้น เชานี้ก็มีญาติ โยมมาที่ วั ด พู ด ถึ ง เรื่ อ งนี้ แ ล ว ก็ วิ จ ารณ ว า ผู ที่ อ า นเนื้ อ หาคํ า บรรยายขาวที่เขาเสนอนั้น ถาใชปญญาพิจารณาก็จะเห็นวา มัน เป น เรื่ อ งที่ ไ ม อ าจจะเป น ไปได อ ย า งนั้ น อาจจะมี แ ง มุ ม ที่ คลาดเคลื่อนไป เชนอาจจะเปนการลองไสยศาสตรอะไรสักอยาง หนึ่ ง ซึ่ ง เหตุ ก ารณ ที่ เ กิ ด ขึ้ น จะต อ งไม เ หมื อ น หรื อ ไม ต รงกั บ คํ า บรรยายขาวนั้น อันนี้ก็เปนเรื่องของความเปนไปในการพระศาสนาที่อยูใน สังคมไทย และภาพที่เกิดขึ้น สภาพสังคมไทย ภาพสะทอน-เห็นอะไรจากขาวสาร จะอยางไรก็ตาม ขาวสารที่ออกมาอยางนี้ ก็เปนเครื่องแสดง ถึงสภาพ ๓ ดาน ที่เราจะตองพิจารณา คือ ๑. สภาพการคณะสงฆ และการพระศาสนา ๒. สภาพของสื่อมวลชน ๓. สภาพของประชาชน ผูรับฟงขาวสาร
- 16. พระพรหมคุณาภรณ (ป. อ. ปยุตฺโต) ๙ ทั้ง สามด านนี่ สัม พั นธ กัน ทั้ งหมด สําหรั บในแง ข องสภาพ คณะสงฆ ข า วนั้ น จะจริ ง หรื อ ไม จ ริ ง หรื อ จะมี ส ว นจริ ง แค ไ หน อยางไรก็ตาม ก็ตองมีเคาอยู เมื่อมีเคาอยู ก็แสดงถึงสภาพความ เสื่อมโทรมโดยทั่วไป ทีนี้ ในแงของการเสนอขาว ในยุคขาวสารขอมูลนี้ ลักษณะ ของขาวสารก็ขึ้นกับสภาพสังคมดวย ในสังคมไทยปจจุบันนี้ เราจะเห็นวา ขาวรายไดรับการ เผยแพรกันมาก แตขาวดีไมคอยไดรับการเผยแพร อันนี้ก็เปนเรื่อง หนึ่งที่สอแสดงถึงความเปนไปของสังคมวา การเขาสูยุคขาวสาร ขอ มู ล ของเรานั้น ดํ า เนิ น ไปด วยดี ห รื อ ไม เ พี ย งใด และสถาบั น ที่ รับผิดชอบในการเสนอขาวสาร ที่เรียกวาสื่อมวลชนนั้น มีความ รับผิดชอบตอสังคมแคไหน ขาวความสําเร็จในการประดิษฐคิดคน หรือความสําเร็จทาง ป ญ ญาอย า งใดอย า งหนึ่ ง ที่ เ ป น ความก า วหน า ใหม ซึ่ ง จะเป น เครื่องกระตุนและสงเสริมแนวโนมและพลังที่ดีงาม พรอมทั้งเปน เกียรติแกประเทศชาติ และเปนการรวมสรางสรรคอารยธรรมของ มนุษยชาติ และขาวการเสียสละพากเพียรบําเพ็ญคุณความดีอัน ยิ่งใหญ หรือกอประโยชนสุขแกมหาชน แทนที่จะขึ้นพาดหัวขาว หนาหนึ่ง กลับไปซุกซอนอยูในคอลัมนเล็กๆ ขางใน ที่แทบไมมีใคร มองเห็น แตหนาแรกที่สําคัญนั้น กลับเปนที่ชุมนุมของขาวการฆาฟน สังหาร และอาชญากรรมเฉพาะราย ที่ทําจิตใจและปญญาให อับเฉามืดมัว
- 17. ๑๐ สถานการณพระพุทธศาสนา: พลิกหายนะ เปนพัฒนา ตอจากนั้น ประการที่สามก็คือ ตัวประชาชนผูรับฟงขาวสาร ซึ่งมีปญหาวา มีการใชปญญาหรือวิจารณญาณไตรตรองหรือไม หรือเพียงแตตื่นเตนตามกันไป แลวก็เปนเหยื่อของขาวที่หละหลวม คลุ ม เครื อ หรื อ การโฆษณา ไม ส ามารถจะทั น ต อ ความเป น ไปที่ สําคัญและเปนสาระ หรือรูเทาทันตอขาวสารที่ถูกนําเสนอ แลวก็ไม สามารถจะถือเอาประโยชนที่แทจริงจากขาวสารเหลานั้นได คนที่อานขาวตื่นเตนรายแรงหนาหนึ่ง นอยคนจะรูจักอานให ไดคติ หรือไดแรงกระตุนเราในการที่จะคิดแกไขปญหา หรือแมแต ที่จะใหเกิดความไมประมาท หนังสือพิมพลงขาวพระภิกษุอายุ ๗๐ ป หรือแมกระทั่ง ๘๐ ป ประกอบกรรมชั่ว ผูอานซึ่งขาดความตระหนักรูตอสภาพสังคม ของตน มองภาพเปนพระภิกษุที่บวชมานาน คิดวา ทําไมพระที่อยู ในพระศาสนามาถึงเพียงนี้ ยังมีกิเลสชั่วรายนักหนา ผูอานหารูไมวา บุคคลผูนั้น ก็คือชาวบานแกเฒาผูอาศัย ชองวาง ขณะที่วัดในชนบทมากมายกําลังจะกลายเปนวัดราง และ ขณะที่สังคมทั่วไปไมใสใจดูแลสมบัติของตน เขาก็แฝงตัวผานเขา สูชองทางการบวชที่หละหลวม บวชเขามาเปนพระแกพระหลวงตา เพื่อจะทําการที่ตนปรารถนาไดโดยสะดวก ด า นผู อ า น ก็ ข าดความรู ค วามเข า ใจต อ สภาพวั ด และ พระสงฆในปจจุบันที่จะวิเคราะหความจริง ดานสื่อมวลชน ก็เสนอ ขาวโดยไมใหขอมูลเพียงพอที่จะใหเกิดปญญา นี้ ก็ เ ป น เรื่ อ งของข า วความเสี ย หาย นอกจากข า วความ เสียหายแบบนี้แลว ก็มีอีกดานหนึ่งคือ เรื่องที่ประชาชนวิจารณกัน
- 18. พระพรหมคุณาภรณ (ป. อ. ปยุตฺโต) ๑๑ ในแงวา พระแขงกันทํากิจกรรมในแงหาเงินหาทอง มุงแตจะหาเงิน หาทองกันเหลือเกิน และทําดวยวิธีการตางๆ แลวก็อวดกันในเรื่องสิ่งกอสราง เชนการสรางพระที่ใหญ ที่สุดในโลกบาง ใหญที่สุดในประเทศไทยบาง อะไรทํานองนี้ โดย ไมคํานึงถึงประโยชนในการใชสอย หรือประโยชนตอพระศาสนา ระยะยาว ไมอางอิงไปถึงเหตุถึงผลวา วัตถุนั้น การสรางนั้นจะชวย นําคนใหรูเขาใจธรรม ใหประพฤติดีมีศีลมีธรรมอยางไรๆ มองพระสงฆใหเปน ก็เห็นสภาพสังคมไทย ที่วามานี้ก็เปนเรื่องที่เราไดยินไดฟง และบางทานไดวิพากษ วิ จ ารณ กั น แต ข อ สํ า คั ญ อย า งหนึ่ ง ก็ คื อ การวางท า ที ต อ ความ เปนไปเหลานี้ พรอมทั้งในฐานะที่เปนครูอาจารย สิ่งสําคัญก็คือ การสอนใหนกเรียนหรือคนที่เราเกี่ยวของ รูจักวางทาทีที่ถูกตอง ั ทาทีอยางไร เปนทาทีที่ถูกตอง แงที่หนึ่ง คือการใชปญญา รู จั ก พิ จ ารณา และมี ค วามรู เ ท า ทั น ต อ เรื่ อ งราวความเป น ไปที่ เกิดขึ้น แลวก็มองใหไดประโยชน ไมใชมองแตเพียงวา เปนขาวตื่นเตน แลวก็รองทุกข โอดครวญ หรือไดแตวิพากษวิจารณ แลวก็มีความรูสึกไมดีเกิดขึ้นในทํานองวา พระสงฆทําไมเสื่อมโทรมอยางนี้ ไมนานับถือ เลิกนับถือดีกวา บ า ง ที ไ ม นั บ ถื อ พ ร ะ ส ง ฆ แ ล ว พ า ล จ ะ ไ ม นั บ ถื อ พระพุทธศาสนาอีกดวย อันนี้เปนเรื่องที่อันตราย ซึ่งเกิดจากการ วางทาทีไมถูกตอง และขาดปญญา
- 19. ๑๒ สถานการณพระพุทธศาสนา: พลิกหายนะ เปนพัฒนา ประการที่หนึ่ง มองโดยภาพรวมกอน ในแงที่ขาวเหลานี้เปน เรื่องของความเปนไปในสังคมไทย ถามองในแงนี้ ขาวคราวเหลานี้ นอกจากเปนเครื่องบงชี้ถึง สภาพความเสื่อมโทรมในวงการพระศาสนา หรือในหมูพระสงฆ แลว ในฐานะที่พระสงฆนั้นเปนสถาบันที่สําคัญในสังคมไทย มันก็ เปนเครื่องชี้บงถึงสภาพความเปนไปของสังคมไทยดวย เราถือกันวา พระสงฆเปนสถาบันทางจริยธรรม เปนสถาบัน ของผูนําทางดานจิตใจของสังคมนี้ เราอาจพูดไดวา โดยทั่วไปใน สังคมไทยนี้ พระสงฆเปนบุคคลที่ถือไดวามีศีลธรรมและจริยธรรม มากที่สุด จากเกณฑมาตรฐาน หรือพื้นความเขาใจอยางนี้ เมื่อเรา มองสังคมไทย ก็จะไดขอคิดตอไปวา ออนี่ ขนาดบุคคลที่ถือวาเปน แบบอยางทางศีลธรรม และเปนผูนําทางจิตใจของสังคมไทย ก็ยัง มีความเสื่อมโทรมขนาดนี้ แลวสังคมไทยสวนรวมทั่วๆ ไป จะเลว ทรามขนาดไหน ถามองในแงนี้ เราก็จะไดขอเตือนใจใหระลึกวา ถาหากวา พระสงฆของเราเสื่อมขนาดนี้แลว สังคมไทยสวนรวมจะยิ่งเสื่อม โทรมกวานั้นอีกมากมาย แลวขอใหทานพิจารณาดูสภาพทั่วไปของสังคมของเราวา คําที่วานี้จริงหรือไม ฉะนั้น เราจะตองวางทาทีที่ถือวา สภาพของคณะสงฆนี้เปน เครื่องบงชี้ถึงสภาพของสังคมไทย ซึ่งเตือนใหเรารีบตื่นตัวขึ้นมา แลวแกไขปรับปรุงสังคม
- 20. พระพรหมคุณาภรณ (ป. อ. ปยุตฺโต) ๑๓ เมื่อไดเห็นไดยินขาวเสียหายเหลานี้ในวงการพระสงฆ เรา จะตองรูตระหนักวา มันไมใชปญหาเฉพาะของพระสงฆเทานั้น แต นี่คือปญหาของสังคมไทยทั้งหมด ซึ่งเปนสัญญาณเตือนภัยใหรูวา เวลานี้ แมแตสวนที่ละเอียดออนที่สุด สวนที่ถือวาดีที่สุดของเรา ยังเลวทรามขนาดนี้ แลวสังคมไทยสวนรวมจะเลวทรามเสื่อมโทรม ขนาดไหนแล ว เราจะนิ่ ง นอนใจอยู ไ ม ไ ด จะต อ งรี บ ลุ ก ขึ้ น มา ชวยกันปรับปรุงแกไข แล ว อั น นี้ ก็ จ ะเป น สํ า นึ ก ที่ เ ป น ประโยชน ช ว ยนํ า ไปสู ก าร แกไขปญหา ไมใชเปนเพียงการมาตอวาดาทอหรือปรับทุกขกัน แลวก็จบไป ไมไดอะไรขึ้นมา ถาเราคิดพิจารณาโดยใชปญญาอยางนี้ ก็จะเปนประโยชน โดยเห็นทางที่จะใชสถานการณเหลานี้ใหเกิดคุณคาขึ้นมา คือทํา ใหมีการแกไขปรับปรุงพัฒนาสังคมโดยสวนรวม รวมทั้งการแกไข ปรับปรุงการพระศาสนาดวย คิดดูใหดี พุทธศาสนานี้เปนของใคร ตอแตนั้นก็มองถึงหนาที่รับผิดชอบ ที่ใกลตัวเขามาอีก คือใน หมูพุทธศาสนิกชนเอง โดยเฉพาะในฝายคฤหัสถ เมื่อมีภาพความ เป น ไปในแง ค วามเสื่ อ มโทรมของพระสงฆ เ กิ ด ขึ้ น อย า งนี้ พุ ท ธ บริษัทฝายคฤหัสถควรมีทาทีของจิตใจอยางไร ในฐานะที่เปนพุทธบริษัท มีหนาที่รับผิดชอบตอพระศาสนา พุทธศาสนิกชนทุกคน ไมวาพระหรือคฤหัสถ ทุกคนมีสวนรวมเปน เจาของพระพุทธศาสนารวมกัน จะตองสรางจิตสํานึกในความเปน
- 21. ๑๔ สถานการณพระพุทธศาสนา: พลิกหายนะ เปนพัฒนา เจาของของพระศาสนาใหเกิดขึ้น จะตองมีความรูสึกในการมีสวน รวมวา นี้เปนพุทธศาสนาของเรา เรามีสวนรวมรับผิดชอบในพุทธ ศาสนานี้ ไมใชมองอยางคนนอก ขณะนี้เราเปนพุทธศาสนิกชน เราสังกัดอยูในพุทธบริษัท ๔ เราเปนผูมีสวนรวมรับผิดชอบเปนเจาของพระศาสนาดวย เมื่อมี เหตุการณที่ไมดีเกิดขึ้น เราตองมองในฐานะผูเปนเจาของ และ ผูรับผิดชอบ ไมใชมองอยางคนนอก เมื่อมองอยางเปนเจาของแลว เราจะเห็นวาพระพุทธศาสนา เปนของของเรา หรือเปนทรัพยสมบัติของเรา ถาเรามองวาพระพุทธศาสนาเปนสมบัติที่มีคาของเรา ใน เวลาที่มีคนหรือพระก็ตาม ทําความเสียหายตอพระพุทธศาสนา เราจะเกิดความรูสึกวา สมบัติที่มีคาของเรากําลังจะถูกทําลาย เมื่อสมบัติที่มีคาของเราจะถูกทําลาย หนาที่ของเราคืออะไร ก็คือ การที่จะตองลุกขึ้นมาชวยกันแกไขปองกัน ถ า พระที่ ไ ม ดี เ หล า นั้ น มาทํ า เสี ย หาย ก็ คื อ มาทํ า ความ เสี ย หายต อ ศาสนา เมื่ อ พระเหล า นั้ น ทํ า ความเสี ย หายต อ พระ ศาสนา ก็คือเปนคนที่เขามาทําลายสมบัติของเรา ถามองในแง หนึ่งก็คือ เปนโจรหรือเปนผูราย ไมวาจะเปนใครก็ตาม เมื่อเขามา ทําลายสมบัติอันมีคานี้ ก็เปนโจรหรือเปนผูราย เมื่อเขาเปนโจรหรือเปนผูราย เราในฐานะเปนเจาของหรือมี ส ว นร ว มเป น เจ า ของด ว ย เราจะทํ า อย า งไร เราก็ ต อ งช ว ยกั น ปองกันแกไขไลโจรออกไป ไมใชยกสมบัติใหแกโจร
- 22. พระพรหมคุณาภรณ (ป. อ. ปยุตฺโต) ๑๕ ทาทีของพุทธศาสนิกชนในเวลานี้ สวนมากเปนทาทีแบบวา โจรมาปลนบาน ก็ยกบานใหแกโจร โจรมาลักขโมยหรือทําลาย สมบัติ ก็ยกสมบัติใหแกโจร เปนอยางนั้นไป โจรก็ยิ่งชอบใจ แทนที่จะลุกขึ้นมาแกไขปองกันทรัพยสมบัติของตน ก็ไมทํา กลับไปรูสึกวา โอ! นี่ พระประพฤติไมดี พระศาสนาไมดี เลยพาล จะเลิกนับถือ อะไรทํานองนั้น อันนี้แสดงถึงการขาดจิตสํานึกใน ความเปนพุทธบริษัท ไมมีจิตสํานึกในความมีสวนรวมเปนเจาของ ไมมีจิตสํานึกในความรับผิดชอบ และขาดความรูเขาใจที่เปน ปญญาดวย ฉะนั้ น ถ าตนเป นพุทธบริ ษัท เป นพุทธศาสนิ กชน จะตอ ง สํานึกในความมีสวนรวมเปนเจาของนี้ และถามีเหตุการณรายขึ้น ในพระศาสนา จะตองรีบลุกขึ้นมาชวยกันปองกันแกไขกําจัดภัย อั น ตราย และรั ก ษาสมบั ติ ที่ มี ค า ของตนและของประเทศชาติ ประชาชนไว จึงจะเปนทาทีและเปนการปฏิบัติที่ถูกตอง ตองมองใหถูกตองวา พระภิกษุทั้งหลาย หรือที่เราชอบเรียก กันวาพระสงฆนั้น ทานก็คนอยางเราๆ ทั้งหลายนี่แหละ ทั้งเราและ ทานก็เปนเจาของพระพุทธศาสนา ซึ่งเปนสมบัติที่มีคานั้นรวมกัน ตางก็มีสิทธิใชประโยชนจากพระศาสนาทั้งนั้น แตทานที่บวชเปนพระนั้น ทานบอกวาทานจะเขาไปอยูวงใน จะเขาไปเอาประโยชนจากพระศาสนาใหไดมากๆ หรือเต็มที่ คือ เขาไปรับการศึกษาอบรมที่เรียกวาไตรสิกขา ชนิดเต็มเวลา พวก เราก็อนุโมทนา
- 23. ๑๖ สถานการณพระพุทธศาสนา: พลิกหายนะ เปนพัฒนา เรายกยองความตั้งใจดีและความเขมแข็งเสียสละของทาน และเราก็ถวายความเคารพทานอยางจริงใจ เพราะชาวพุทธเคารพ ทานผูศึกษาพัฒนาตน และเคารพในฐานะที่ทานทําหนาที่ดํารง รักษาสืบทอดธรรมในนามของสงฆ คือเปนสมาชิกของภิกษุสงฆที่ เปนตัวแทนของสาวกสงฆ หรือเปนสัญลักษณชี้บงไปถึงอริยสงฆ แตถาทานเขาไปแลว คือบวชแลว ไมปฏิบัติตามที่บอกไว หรือปฏิบัติไมไหว ทานก็กลายเปนผูพายแพ ซึ่งจะตองถอนตัว กลับออกมาอยูอยางพวกเราตามเดิม หรือถาทานตั้งใจทําความ เสี ย หาย ท า นก็ ก ลายเป น ผู ร า ย หรื อ เป น โจรที่ ป ระทุ ษ ร า ย พระพุทธศาสนา ทําลายสมบัติอันมีคาของพวกเรา ถึงตอนนี้ พวกเราก็มีสิทธิเรียกรองเอาตัวทานออกมา เพื่อ รักษาสมบั ติ รว มกัน นั้ นไวใ ห คนอื่ นได ใช ป ระโยชนอ ย างถู กต อ ง ตอไป มัวแตดาวาเขา ไมรูวาเรานี่แหละตัวสําคัญ สําหรับรัฐ ซึ่งมีรัฐบาลเปนตัวแทน รวมทั้งผูบริหารประเทศ และองคกรของรัฐโดยทั่วไป ก็ตองวางทาทีในเรื่องนี้ใหถูกตอง รัฐเปนผูรักษาผลประโยชนของประชาชน มีหนาที่สงเสริม และทําประโยชนแกประชาชน พระพุทธศาสนานั้นเปนศาสนาของ ประชากรส ว นใหญ ข องประเทศ เป น แหล ง อํ า นวยคุ ณ ธรรม จริ ย ธรรมของประชาชน และยิ่ ง กว า นั้ น ยั ง เป น รากฐานของ วัฒนธรรมไทย ตลอดจนเปนอะไรตางๆ ที่เปนเอกลักษณของชาติ จนเรียกวาเปนศาสนาประจําชาติ รัฐและผูบริหารประเทศจึงตอง รับผิดชอบที่จะคุมครองดูแลรักษาทะนุบํารุงพระพุทธศาสนา
- 24. พระพรหมคุณาภรณ (ป. อ. ปยุตฺโต) ๑๗ พระภิกษุทั้งหลายเปนผูที่บวชเขาไปจากพลเมืองไทย คือ เปนคนของรัฐนี่เอง ที่เขาไปรับประโยชนจากพระศาสนา ถามีพระประพฤติชั่วราย หรือเขาไปบวชหาผลประโยชน ก็ คื อ พลเมื อ งของรั ฐ เข า ไปทํ า อั น ตรายต อ พระศาสนา จึ ง เป น ความรับผิดชอบของรัฐ ที่จะรวมกับผูมีหนาที่เกี่ยวของในฝาย พระศาสนา ที่จะเอาคนของตนกลับออกมา มิใชจะปดไปวา เปน เรื่องของพระ ซึ่งจะกลายเปนวา รัฐมีสวนรวมเปนใจ หรือใหทาย ใหคนของตนเขาไปทําลายพระศาสนา สภาพป ญ หาเวลานี้ ก็ คื อ เราพากั น ปล อ ยให ค นที่ ข าด คุณภาพจํานวนมากมาย อพยพหรือยายตัวเขาไปอยูขางในพระ ศาสนา จะโดยเข า ไปหลบลี้ ห นี ภั ย ก็ ต าม อาศั ย พั ก พิ ง พั ก ผ อ น ทัศนาจร หรือแมโดยตั้งใจดีก็ตาม ไมไดค้ําจุนหรือทําประโยชน อะไรใหแกพระศาสนา แตตรงขาม ถวงดึงหนักแอแกพระศาสนา ในขณะเดียวกัน คนที่อยูขางในแลว ก็ไมไดรับการพัฒนา คุณภาพ เนื่องจากคนที่เกี่ยวของควรจะรับผิดชอบตางก็ไมเอาใจ ใสที่จะจัดดําเนินการ ฝ า ยคนมี คุ ณ ภาพที่ อ ยู ข า งนอก แทนที่ จ ะเข า ไปช ว ยร ว ม แกไขสถานการณ ก็ไดแตนั่งดาทอตอวาคนอื่นอยูขางนอก โดยไม ตระหนักถึงหนาที่และความรับผิดชอบของตัว พระพุทธศาสนาถูกทอดทิ้งอยางนี้ ก็ยอมจะตองทรุดโทรม ลงไปเปนธรรมดา มองอีกแงหนึ่ง การที่คนผูดอยคุณภาพทั้งหลายเขาไปอยู ขางใน ดีๆ ชั่วๆ ก็ยังชวยใหพระศาสนาหรือสมบัติสวนรวมนี้คงมี
- 25. ๑๘ สถานการณพระพุทธศาสนา: พลิกหายนะ เปนพัฒนา อยู ม าถึ ง ป จ จุ บั น ได แม จ ะมี ส ภาพโทรมหรื อ กะปลกกะเปลี้ ย เพียงใด บานยังมีคนอยู ถึงจะงอย ก็ยังชวยใหยืดอายุมาได คนที่มีคุณภาพทั้งหลาย ซึ่งตลอดชวงเวลาที่ผานมา มัวแต ออกไปหลงเพลิดเพลินกับผลประโยชนและการเลนสนุกกับคนตาง ถิ่นภายนอก ละเลิงไปเสียนาน ควรจะสํานึกรูตัวและขอบคุณคน พวกที่ดอยคุณภาพเหลานั้น และบัดนี้ก็ถึงเวลาแลวที่พวกคนผูมี คุณภาพจะตองหันกลับมาเอาใจใสแสดงความรับผิดชอบของตน มองอีกแงหนึ่ง ตลอดชวงเวลาที่ผานมา ผูคนในสังคมนี้ตาง ก็มุงแสวงหาผลประโยชนเพื่อตนดวยกันทั้งนั้น สําหรับคนที่มีโอกาสเหนือกวา มีความไดเปรียบ ก็หันไป สนุกกับผลประโยชนที่เขามาใหมๆ จากแหลงหางไกลภายนอก สวนคนพวกที่ดอยโอกาส ไมมีทางไป ก็เขาไปอาศัยชองทางเกาที่ ถูกทอดทิ้ง คือ พระศาสนา พออาศั ยหยิ บๆ เก็ บๆ ผลประโยชน เล็กๆ นอยๆ ไดบาง ตามแตจะได บัดนี้ ถึงเวลาแลวที่ทั้งสองฝายจะตองรูสํานึกถึงการกระทํา ของตน แลวหันมาปฏิบัติตัวใหถูกตองตามหนาที่รับผิดชอบ โดย เฉพาะผูมีโอกาสเหนือกวา หรือผูไดเปรียบ ยอมควรจะตองเปนผูนํา ในเรื่องนี้ เพื่อไมใหผูที่ดอยโอกาสตองถูกบีบใหหาชองทางตอไป ความที่วามานี้ นาจะเปนเครื่องเตือนสติรัฐและคณะสงฆ ในฐานะผูมีหนาที่โดยตรง และโดยเฉพาะคนที่มีคุณภาพและมี โอกาสเหนือกวา ในฐานะที่ไดเปนผูละเลยความรับผิดชอบของตน ในชวงเวลาที่ผานมา วาจะตองแสดงจิตสํานึกในความรับผิดชอบ ใหปรากฏ
- 26. พระพรหมคุณาภรณ (ป. อ. ปยุตฺโต) ๑๙ คนสรางสังคม สังคมสรางคน ถาไมตัดวงจร ไมแปรปจจัย คนสรางสังคมไวอยางไร ก็ไดคนอยางนั้นมาสรางสังคมตอไป เมื่อกี้นี้ ไดพูดไววา “มองพระสงฆใหเปน ก็แลเห็นสังคมไทย” คําที่พูดนี้ มิใชมีความหมายแคที่ไดพูดไปเทานั้น แตโยงไป หาหลักความจริงที่ใหญกวางดวยวา คนสรางสังคม สังคมสรางคน สังคมเกิดจากคน แลวคนก็เปนผลผลิตของสังคม คนกระแสใหญ สรางสังคมไวอยางไร สังคมก็สรางคนสวนใหญขึ้นมาไดอยางนั้น ที่วานี้เปนวงจรตามปกติ ถาไมมีปจจัยขางนอกขางในมาแปร วงจรก็หมุนตอไป ยากที่จะแผกผันหรือพลิกใหเปนไปไดอยางอื่น เมื่อสังคมนิยมนับถือคนอยางไร เชนอยางงายๆ ที่พูดกัน บอยวา นับถือคนมีศีลมีธรรม หรือเทิดทูนคนมีสินมีทอง เชิดชูคนมี ยศมีอํานาจ สังคมก็สงเสริมสนับสนุน โดยตรงบาง โดยออมบาง ใหคนอยางนั้นเดนขึ้นมา มีกําลังมาก จนกระทั่งไดเปนใหญ อนุ ช นคื อ คนรุ น ที่ ต ามมา ก็ เ พี ย รพยายามหรื อ ตะเกี ย ก ตะกายที่จะเปนคนแบบนั้น อยางนอยก็มีโอกาสมากขึ้นสําหรับคน ที่จะไปทางนั้น พรอมกับปดกั้นลิดรอนโอกาสของคนพวกที่ตรงขาม แมแตในคนเดียวกัน แตละคนนั้นๆ บางคนมีธาตุดีกับธาตุ รา ยแรงพอกัน เมื่ อ สัง คมนิ ย มส ง เสริ ม ธาตุดี ธาตุ ดีข องเขาก็ ไ ด กําลังหนุน เขาก็ไดโอกาสที่จะพัฒนาธาตุดี บางคนมีธาตุรายเขม แรงกวาธาตุดี แตสังคมนิยมสงเสริมเชิดชูธาตุดี ธาตุรายของเขาก็ ไมไดโอกาส เขาก็กําราบมันลงไปไดงายขึ้น แตถึงอยางนี้ ในบางราย (แมจะนอย) คนมีธาตุรายเขมขนแรง กลา ถึงสังคมจะนิยมธาตุดี เขาก็ยังไปในทางของธาตุรายจนได
- 27. ๒๐ สถานการณพระพุทธศาสนา: พลิกหายนะ เปนพัฒนา ดังนั้น แมแตเมื่อสังคมดี ก็ยังมีรายยกเวน ที่คนรายก็เกิด ขึ้นมา และในทํานองเดียวกัน ถึงแมเมื่อสังคมนิยมธาตุราย ก็ยังมี คนที่ยืนหยัดในทางของธาตุดีเติบโตขึ้นมาไดเชนกัน นี่คือปจจัยตัวแปร ที่อาจจะมาตัดหรือมาหักหันเหวงจรการ สรางคนสรางสังคม แตตัวแปรนี้นอยนัก และยากที่จะมีกําลังพอ โดยทั่วไป สังคมก็ไปตามทางของมัน สังคมชื่นชมนิยมคน อยางไร สังคมก็สรางคนอยางนั้นขึ้นมา เปนไปตามคุณภาพของ คนที่รวมกันสรางสังคมนั้นเอง บางทีตองรอนานหลายๆ ศตวรรษ จนกระทั่งเจอกับปจจัย กระทบกระแทกเข า มาจากข า งนอกของสั ง คมอื่ น ที่ มี กํ า ลั ง เหนือกวา วงจรที่วานั้นจึงขาดหรือสะดุดลงไป แตถึงอยางนั้น พอปจจัยนอกปจจัยในกลบหรือกลืนกันไม ลงตั ว ผลก็ แ ปรไปอี ก ป ญ หาก็ เ กิ ด ขึ้ น ใหม ในที่ สุ ด ก็ อ ยู ที่ ว า จะ พัฒนาคนใหมีปญญาขึ้นมาแกปญหาไดหรือไม ถาเปนสังคมที่ ขาดหรือหยอนสติปญญา ก็หวังอะไรดีไดยาก พระทั้งหลาย ก็เชนกับคนทั่วไป พื้นเพก็คือเปนคนของสังคม นั้น เกิดในสังคมนั้น และเปนผลิตผลของสังคมนั้นนั่นเอง เราใหคน ไปบวชเปนพระ ก็เพื่อใหพุทธศาสนาชวยเอาปจจัยดีที่เลือกคัด จัดสรรไว มาหลอมมาแปรใหเขาเปนผลิตผลที่ดีอยางที่นาจะมั่นใจ ถึงตอนนี้ เรื่องก็อยูที่วา ในสังคมนั้น คนทั่วไป หรือคนสวน ใหญรูจักพุทธศาสนาแคไหน มองเห็นพุทธศาสนาวาคืออยางไร แลวก็ไปถึงตัวคนที่มาเปนพระวา พระเณรที่แทนานับถือคือ ผูที่มีคุณภาพ มีคุณสมบัติอยางไร เปนอยู ประพฤติตนอยางไร พูด อะไร ไมพูดอะไร พูดอยางไร ไมพูดอยางไร ทําอะไร และไมทําอะไร
- 28. พระพรหมคุณาภรณ (ป. อ. ปยุตฺโต) ๒๑ ถึงตรงนี้ก็อยูที่วา สังคมที่คนสรางกันมานั้น มีศีล มีจิตใจ เฉพาะอย า งยิ่ ง มี ป ญ ญาหรื อ มี โ มหะแค ไ หน เขามองเห็ น พระพุทธศาสนาอยูตรงไหน เขานิยมชมชอบสงเสริมสนับสนุนพระ ที่มีอะไร เปนอยางไร อยูอยางไร พูด-ไมพูด ทํา-ไมทําอะไร จากนั้น ตามหลักของการสงเสริมสนับสนุน ใหโอกาส ปด กั้น โอกาส ดั ง ที่ วา สัง คมของเขานี่ แหละ ก็ ส ร างพระอย างนั้ น ๆ ขึ้นมา และกําจัดหรือบั่นรอนพระอีกแบบหนึ่งใหเงียบหรือหายไป ในสังคมนี้ หลายปแลว ขาวฉาวใหญอื้ออึงมาเปนระลอก พระองคนั้นโดง กอสรางสิ่งสถานใหญโตมโหฬาร แตแลว เรื่อง อกุศลเบื้องหลังโผลขึ้นมา ก็เฉาอับไป พระองคนี้ดัง เกงอิทธิฤทธิ์ มี ลู ก ศิ ษ ย บ ริ ว ารห อ มล อ มเต็ ม ไปทุ ก ที่ แต แ ล ว เรื่ อ งเสี ย หายไม บริสุทธิ์เผยออกมา เกิดคดีมีเรื่องเปรอะชื่อเสียงเลอะ ก็เหี่ยวโทรม ไป เวลาผันผาน กรณีใหมๆ ก็เรียงแถวทยอยมาใหดูตอๆ ไป พอมี เ รื่ อ งดั ง ขึ้ น มาที ห นึ่ ง คนพวกหนึ่ ง ก็ ด า ว า พระไม ดี ศาสนาไมดี คนอีกพวกหนึ่งไมวาอะไร ก็อยูก็ทําตอไปอยางที่เคย อยูเคยทํากันมา ความรูเขาใจปญหา การแกไข การพัฒนา ไมมี กระแสข างล างไหลอยูอ ย างนั้ น ระลอกก็ ผุดโผลข างบนอย างนี้ วงจรคนสรางสังคมอยางไร สังคมสรางคนอยางนั้น ก็หมุนตอไป ถาจะไมใหเจอปญหาซ้ําซาก ถาจะใหสังคมของตนดีขึ้น มี การเปลี่ยนแปลง มีการพัฒนา ก็ตองรูจักทํากรรมดีกันบาง ไมใช นิ่งเฉยจมกันอยูในความประมาท แทนที่จะเอาแตดาวาผลงานที่พวกตัวทําขึ้นมา ก็ใชปญญา หาความรูความเขาใจ สํารวจตรวจสอบตัวเองและสังคม แกไข
- 29. ๒๒ สถานการณพระพุทธศาสนา: พลิกหายนะ เปนพัฒนา พัฒนาตนและเพื่อนรวมสังคมของตัว แลวผลักดันสังคมใหสราง คนสรางพระที่มีคุณสมบัติถูกตอง มีคุณภาพที่พึงตองการ ในยามสั ง คมแตกสลาย หรื อ บ า นเมื อ งเกิ ด วิ ก ฤต เช น มี สงครามใหญ อาจถึงขั้นเสียบานเสียเมือง เกิดภาวะไรขื่อแป อยาง เมื่ อ ครั้ ง กรุ ง แตก อยุ ธ ยาล ม สถาบั น และกิ จ การที่ เ ป น ระบบ ระเบียบแบบแผนแหลกลาญ ในยามที่ผูคนไมมีหลัก ไรที่พึ่ง เควงควาง อางวางอยางนี้ ก็ จะหันไปแอบอิงพิงสิ่งศักดิ์สิทธิ์ หวังพึ่งอิทธิฤทธิ์ ไสยศาสตร ดังที่ปรากฏวา เมื่ออยุธยาเสียแกพมาแลว กอนพระเจาตาก สินมหาราชจะกูชาติกูเมืองได เรื่องไสยศาสตร อิทธิฤทธิ์ การพึ่งพา สิ่งศักดิ์สิทธิ์เกลื่อนกลาดไปทั่ว พระปลอมบาง พระจริงบวชเขามา ไม ไ ด ศึ ก ษาพระธรรมวิ นั ย บ า ง พากั น ช ว ยปลอบชาวบ า นบ า ง หลอกลวงหากินบาง ดวยเวทมนตรคาถาไสยศาสตร สิ่งศักดิ์สิทธิ์ อิทธิฤทธิ์เหลานี้ พอกูชาติไดแลว จะฟนฟูบานเมือง พระเจาตากสินมหาราช ก็ ท รงตั้ ง พระศาสนาให เ ป น หลั ก ค น หานิ ม นต พ ระหลั ก ๆ ที่ ท รง ธรรมวิ นั ย มาสถาปนาเป น พระสั ง ฆราช และครองวั ด สํ า คั ญ ๆ พรอมกับใหหัวเมืองตางๆ รวบรวมสงพระไตรปฎกมาที่กรุงธนบุรี (ที่อยุธยา คัมภีร ตําราถูกเผาทั้งเมือง) ตอดวยรัชกาลที่ ๑ แหงกรุงรัตนโกสินทร แมยังมีศึกสงคราม มากมาย ก็ทรงจัดการบานเมืองใหเรียบรอยมั่นคง ทรงอาราธนา พระสงฆ ทํ า สั ง คายนา แล ว ทรงสร า งพระไตรป ฎ กฉบั บ หลวงขึ้ น ประดิษฐานไวในหอพระมณเฑียรธรรม เพื่อ “เปนหลักของแผนดิน”
- 30. พระพรหมคุณาภรณ (ป. อ. ปยุตฺโต) ๒๓ สภาพสังคมเวลานั้น ยังไมพนภาวะบานแตกสาแหรกขาด ผูคนระส่ําระสาย ยากแคนลําเค็ญ ขางนอกยังมีภัยสงครามจาก ทัพพมา ขางในเต็มไปดวยการปลนฆาแยงชิง พระสงฆเปนอยูยาก ตองลาสิกขาไปมากมาย การบวชเรียนแทบจะไมสืบตอ แตคนพวกหนึ่งกลับบวชเขามาอาศัยผาเหลืองหาเลี้ยงชีพ มี เพศเปนพระ แตไมรูธรรม ไมรูวินัย แถมไมมีธรรม ไมมีวินัยอีกดวย พระพวกนี้ใชความเชื่อเหลวไหลไสยศาสตรลอหลอกหาลาภจาก ประชาชนดวยเวทมนตรอิทธิฤทธิ์ เทากับซ้ําเติมสังคมใหยิ่งโทรม ยิ่งทราม ดังนั้น กูบานกูเมืองไมพอ ตองกูพระศาสนาอีกดวย ในรัชกาลที่ ๑ ทรงแสดงพระบรมราโชบายวา “ฝ่ายพระพุทธจักร พระราชอาณาจักรย่อมพร้อมกันทังสองฝ่ายชวนกันชําระพระสาศนา” ทรงตรา กฎพระสงฆ รวม ๑๐ ฉบับ ทรงเนนการชําระสะสางทั้งฝาย พระสงฆ และชาวบาน ใหหมดจดพนไปจากลัทธิเหลวไหลไสย ศาสตร ทั้งทางความเชื่อถือและการประพฤติปฏิบัติ โดยเฉพาะพระสงฆที่เปนองคยืนดานนี้ นอกจากใหพนจาก เวทจากไสยอันเปนลัทธิขางนอกแลว ก็ใหเขามาตั้งอยูในหลักของ ตัวขางใน คือ ใหรูธรรมรูวินัย ใหมีธรรมมีวินัย จึงทรงเนนหนักให พระมีการศึกษาที่เปนธุระในพระศาสนา ขอใหดูตัวอยางความที่ แสดงถึงพระบรมราโชบาย เชนวา กฎพระสงฆ ฉบับที่ ๒: ถ้าสามเณรรูปใดมีอายุศมควร จะอุประสมบทแล้ว ก็ให้บวดเข้าร่ําเรียนคันฐธุระ วิปัศนา ธุระ อย่าให้เที่ยวไปมาเรียนความรู้อิทธิฤทธิให้ผิดทุระทัง สองไป...ถ้าแลสามเณรรูปใดอายุศมถึงอุประสมบทแล้ว มิ ได้บวด เที่ยวเล่นโว้เว้อยู่ จับได้ จะเอาตัวสามเณรแลชีต้น อาจารยญาติโยมเปนโทษจงหนัก
- 31. ๒๔ สถานการณพระพุทธศาสนา: พลิกหายนะ เปนพัฒนา กฎพระสงฆ ฉบับที่ ๔: แต่นี้สืบไปเมื่อหน้า ห้ามอย่า ให้มีภิกษุโลเลละวัฏะประนิบัต...มิได้ร่ําเรียนธุระทังสองฝ่าย อย่าให้มีได้เป็นอันขาดทีเดียว พร อ มกั น นั้ น ก็ ท รงจั ด ให มี ก ารบอกพระปริ ยั ติ ธ รรม แก พระภิ ก ษุส ามเณร ในพระบรมมหาราชวั ง ตลอดจนวั ง เจ า นาย และบานขาราชการผูใหญ การทีในรัชกาลที่ ๑ โปรดใหมีการบอกพระปริยัติธรรม แกพระ ่ เณร ในพระบรมมหาราชวัง เทากับถือเปนกิจการสําคัญถึงขั้นเปน การแผนดินนี้ นอกจากเปนการเอาจริงเอาจังในการสงเสริมพระ เณรใหอยูในหลัก ใหทํากิจหนาที่ที่แทเขาในทางของตน ใหไดพระ เณรที่มีคุณภาพตามหลักพระศาสนาแลว ก็เปนแบบอยางที่จะนํา ประชาชนใหสนใจที่จะทําบุญแบบที่เขาในทางอยางนี้ดวย เฉพาะ อยางยิ่ง เปนภาพเดนชัดที่จะคอยเตือนสํานึกของประชาชนให ตระหนักรูอยูทุกเวลาวา พระคือผูทําอะไร พุทธศาสนาอยูตรงไหน ในประวั ติ ศ าสตร ได เ ห็ น กั น ว า ยามใดบ า นเมื อ งวิ ก ฤต สังคมวิปริต หลักหาย ไมมีระบบแบบแผนที่จะมั่นใจ ประชาชนมี จิตใจเควงควาง อางวาง ก็จะเปนชองวางและชองทาง ใหเรื่อ ง อิทธิฤทธิ์ เวทมนตร ไสยศาสตร อันเปนที่พึ่งแบบผลุบโผลเลื่อน ลอย ขึ้นมาแพรระบาดเกลื่อนกลาดทั่วไป เวลานี้ สังคมไทยมีสภาพวิกฤตทํานองนั้นไหม ผูคนมีความ อางวางทางจิตใจ หรือเควงควางทางปญญาหรือไม ลองพิจารณา แลวถาใครคิดจะฟนพระพุทธศาสนา จะกูสังคม อาจจะหันไป ดูการกูชาติ ฟนสังคม ในยุคกรุงธนบุรี จนถึงตั้งตนกรุงรัตนโกสินทร นี้บาง เผื่อจะพบคติหรือขอชี้บงบางอยางใหเห็นแนวทาง
- 32. พระพรหมคุณาภรณ (ป. อ. ปยุตฺโต) ๒๕ ฉลาดเชิงกลไก แตไมพัฒนาปญญา ทองไปทั่วหลา แตปญญาอางวาง ดูลึกลงไปหนอย พระพุทธศาสนาที่สืบๆ มาถึงเรานั้น ก็อยู มาในสังคมไทย เปนพุทธศาสนาของคนไทย ที่ไปๆ มาๆ ก็เปนมรดก สืบทอดของสังคมไทย บางทีที่เรียกวาพระพุทธศาสนาแบบไทยๆ ก็เปนพระพุทธศาสนาที่บางสวนกลาย หรือหลายสวนเพี้ยนไปแลว จึ ง ได กํ า ชั บ กั น มานั ก หนา ให ใ ช ม าตรการที่ จ ะรั ก ษาตั ว พระพุทธศาสนาที่เปนหลักแทของจริงไวใหได เดชะบุญเราพอจะรักษาของจริงไวได แตเดชะบาปอะไร ถึง ของจริงจะยังอยูยังมี แตคนไทยบางทีก็ (หรือก็มักจะ) ไมมีแกใจจะ ไปดูไปหาไปศึกษาของแท ไมเอาไมเขาไปใหถึงใหแน ก็เลยอยูกัน แคปรัมปรา เปนสังคมแบบตามเขาทํากันมา ตามเราวากันไป ทีนี้ ในสังคมไทยนั้น ความพรั่นพรึงนิยมนับถือในเรื่องอํานาจ ดลบั น ดาลและความศั ก ดิ์ สิ ท ธิ์ อิ ท ธิ ฤ ทธิ์ ป าฏิ ห าริ ย เป น กระแสที่ แผซานไหลแรงตลอดมา เปนชองใหลัทธิเทวฤทธิ์พรหมพราหมณผี สางไสยศาสตรเขามาอาศัยและคงอยูไดทนนาน อีกทั้งเมื่อไดโอกาส ยามสังคมมืดมัวมึนโมหเปดชองให ก็เขามาสนองหนุนโลภะโทสะ ของคน แพรระบาดแรงเขม นับวาเปนพลังแอบแฝงซึ่งคอยแยงที่ กําบังตัว แมกระทั่งซึมแทรกปนเปกับพุทธศาสตรเรื่อยมา เรื่ อ งอิ ท ธิ ฤ ทธิ์ ป าฏิ ห าริ ย นั้ น ในพระพุ ท ธศาสนาท า นก็ ใ ห เกียรติ และถึงกับใหความสําคัญในระดับหนึ่ง ดังที่ตรัสวาพระมหา โมคคัลลานะเปนเอตทัคคะในบรรดาภิกษุสาวกผูมีฤทธิ์ (เอตทคฺค ภิกฺขเว ...อิทฺธิมนฺตาน ยทิทํ มหาโมคฺคลฺลาโน, องฺ.เอก.๒๐/๑๔๖/๓๑; อิทฺธิม=มีฤทธิ์นี้ มีนัยดวยวา เปนผู เก ง กล า สามารถทํ า การสํ า เร็ จ เป น นั ก บุ ก ฝ า หรื อ ผู บุ ก เบิ ก ) แม ว า ลํ า พั ง ตั ว อิ ท ธิ -