SlideShare une entreprise Scribd logo
1  sur  26
Télécharger pour lire hors ligne
@$v8]/L tyf vfB c;'/Iff
÷
1
k|sf]k–1fgdfnf–(




             v8]/L
             tyf
          vfB c;'/Iff

                          n]vs
                    /fdrGb| Gof}kfg]

                         k|sfzs




÷v8]/L tyf vfB c;'/Iff
2
s[lt               M v8]/L tyf vfB c;'/Iff

n]vs               M /fdrGb| Gof}kfg]

k|sfzs             M jftfj/0f tyf afn ;/f]sf/ ;+:yf–g]kfn                (ECO-Nepal)

;jf{lwsf/          M k|sfzsdf ;'/lIft

;+:s/0f            M k|yd, ;fpg @)^$

;ªVof             M @,))) k|lt

cfj/0f l8hfOg M /d]z bfxfn

d'b|s              M lszf]/ ckm;]6 k|; -k|f=_ ln=, kmf]g M $#%!)$$
                                    ]

d"No               M ?= %)÷–


ISBN               : 978-99946-927-9-8


    k|sf]ksf] hf]lvd Go"gLs/0f tyf k|sf]ksf] ;fdgf ug]{ ;fd'bflos Ifdtf
    clej[l4sf nflu ;r]tg cleofgcGtu{t k|sf]k–1fgdfnf k|sfzgdf
    cf+lzs ¿kdf cfly{s ;xof]u ug]{ lgDg ;fem]bf/ ;+:yfx¿k|lt Osf]–g]kfn
    xflb{s cfef/ JoQm ub{5 M


                  PS;gP8 g]kfn                         cS;kmfd hLaL g]kfn
                  kf]= a= g+= ^@%&, sf7df8f}+, g]kfn   kf]= a= g+= @%)), sf7df8f}+, g]kfn
                  kmf]gM $$#^$&&                       kmf]gM %%@)%*^
                  kmofS;M (&&–!–$$!(&!*               kmofS;M (&&–!–%%@#!(&
                  j]e;fO6M www.actionaid.org/nepal     j]e;fO6M www.oxfam.org.uk


÷v8]/L tyf vfB c;'/Iff
3
k|sfzssf] egfO
d'nssf] *# k|ltzt If]qkmn kxf8 / lxdfnL If]qn] 9fs]sf] x'bf a9bf]
     '                                                    F
hg;ªVofsf] nflu cfjZos vfBfGg pTkfbg ug{ e"ldsf] cefj
v6lsPsf] cg'ej eO/x]sf] 5 . s[lif e"ldsf] v08Ls/0fsf sf/0f
s[lifIf]qdf cfw'lgs k|ljlwsf] k|of]u x'g ;s]sf] 5}g eg] cem} klg
d'n'ssf] ^) k|ltzt s[life"lddf l;+rfO ;'ljwfaf6 ljd'v /x]sf] 5 .
d'nssf] cGgsf] e08f/ dflgg] !# k|ltzt If]qkmn /x]sf] t/fO{df
     '
oftfoft / ljsf;sf cGo k"jf{wf/sf] lj:tf/n] ;x/Ls/0fsf] k|lqmof
w]/} cufl8 a9]sf] 5 . kl/0ffd:j?k pa{/ e"ldsf] If]qkmn ;ªsl' rt
x'b} uPsf] 5 . o;n] vfBfGg pTkfbgdf k|lts"n k|efj kf/]sf sf/0f
  F
xhf/f}F dflg; clgsfnsf] rk]6fdf kb}{ cfPsf 5g . tLg bzscl3;Dd
vfBfGg lgof{t ub}{ cfPsf] o; d'nsn] clxn] nfvf}F d]l6«s6g
                                        '
vfBfGg cfoft ug'{ k/]sf] 5 eg] bft[ d'nsx?;Fu cg'bfg klg lng'
                                           '
kl//x]sf] 5 .
ef}uf]lns ljljwtfo'Qm o; d'nsdf k|fs[lts ;|ftsf] cefj geP klg
                               '                   ]
o;sf] lbuf] Joj:yfkg tyf a'l4dQfk"0f{ pkof]usf] ljlw / 1ffgsf]
cefjn] ul/aL lgjf/0fsf k|of;df cf3ft k'usf] 5 . o;sf ;fy}
                                                 ]
s[lifpTkfbg a9fpg] :yfgLo ljlwsf] lj:tf/df ;d]t k|lts"n k|efj
kl//x]sf] 5 . hnjfo' kl/jt{gsf] ljZjJofkL k|efjsf] ;fdgf lxGbs'z
lxdfno If]qn] ul//x]sf] ;Gbe{df g]kfn ljZjsf b'O{ ;o d'nsdWo]'
5}6f}F :yfgdf /x]sf] 5 . o;af6 d'n'sdf cltj[li6, cgfj[li6,
v8]/Lsf] k|sf]kn] cem k|lts"n k|efj kfg]{ ;Defjgf Jofks aGb} uPsf]
5 . o; ;Gbe{df k|sf]k 1ffgdfnfsf] of] z[ªvnf ;dfhsf ;Dk"0f{
                                               
kIfsf nflu nfebfoL x'g] ck]Iff ul/Psf] 5 .
k|sf]k 1ffgdfnfsf cGo z[ªvnfh:t} o;nfO{ klg ;/n efiffdf
k|:t't ug{ ;kmn n]vs Gof}kfg]nfO{ wGojfb lbg}k5{ . o;sf ;fy}
1ffgdfnfsf !% j6f z[ªvnf k|sflzt ug{ k|/0ff k|bfg ug]{ PS;gP8
                                            ]
g]kfnsf l;lgo/ lydln8/ Zofd;'Gb/ 1fjfnL / cS;kmfd hLaL
g]kfnsf sfo{qmd ;+of]hs lji0f'k;fb v/]n tyf o;sf] z'4fz'l4 /
                                 |
;fh;Hhfdf ;xof]u ug]{ Osf]–g]kfnsf ;a} ;xofqLk|lt wGojfb JoQm
ub{5f}F .
                                                   Osf]–g]kfn
                                                    ECO-Nepal ]

4÷v8]/L tyf vfB c;'/Iff
;fdfG


ljifo;"rL
    v8]/L / o;sf] ;fdgf                      %–*
       ljifok|jz
               ]                       %
       v8]/Lsf] hf]lvd                 ^
       v8]/Lsf] hf]lvd ljZn]if0f       *

    v8]/Lsf] k|efj ljZn]if0f                 (–!#
       ;ªs6fled'vtf ljZn]if0f          (
       v8]/Lsf] cg'udg tyf k"jrtfjgL
                               { ]     !)
       k"jrtfjgL Ifdtfsf] ljsf;
          { ]                          !)
       v8]/Lla?4 r]tgf clej[l4         !!
       v8]/Lsf] ;fdgf                  !!
       ;"rgf k|jfx                     !@
       lzIff tyf tflnd                 !#
       ;zQm k"jtof/Lsf pkfo
                {                      !#
    vfB c;'/Iff / k|efj                     !$–!(
       vfB c;'/Iff / o;sf sf/0f        !$
       k|fs[lts sf/0f                  !%
       dfgjLo sf/0f                    !&
    vfB c;'/Iffsf] k|efj                      @)
    g]kfndf vfB ;'/Iff Joj:yf                 @#
    pk;+xf/                                   @$




÷v8]/L tyf vfB c;'/Iff
5
v8]/L / o;sf] ;fdgf
ljifok|j]z
ufF;, af; / sk8f x/]s dflg;sf]] g};lu{s cfjZostf xf] . cfwf/e"t
cfjZostfsf] cefjdf dfgjhLjgsf] cl:tTj g} hf]lvddf /xg ;S5 .
dflg;n] vfgf, cfjf;, sk8f, lzIff / :jf:Yoh:tf cfwf/e"t cfjZostf
kl/k"lt{s} nflu k|fyldstf;fy sfd ug]{ u5{ . To;dWo] klg vfBj:t'sf]
cfjZostf k"/f ug{ dflg;n] zf/Ll/s / dfgl;s zlQm a9L vr{g' k5{ .
To;}n] eGg] ul/G5– …s]sf nflu sfd ug]{ < oxL k]6sf nflu g xf] .Ú o;af6
:ki6 x'G5– vfBfGg dflg;sf] klxnf] cfjZostf xf] / o;sf] cefjdf hLjg
rNg} ;Sb}g .
vfB;'/Iff o:tf] zAb xf], h;nfO{ ljZjJofkL ¿kdf u|x0f u/L nf]slk|o agfP/
k|rngdf NofOPsf] 5 . ljZjsf ;/sf/L lgsfob]lv u}/;/sf/L ;+:yf;Dd,
cGt/f{li6«o bft[;:yfb]lv u}/;/sf/L ;+:yf;Dd, ax'/fli6«o ;xof]u lgof]ub]lv
                 +
ljsl;t, wgL / cg'bfg ;xof]u k|bfg ug{ ;Ifd d'ns;Dd ;a}n] vfB;'/Iffsf]
                                                 '
ljifonfO{ cufl8 ;f/]sf] kfOG5 .
ljZjdf tLj| ¿kdf j[l4 eO/x]sf] hg;ªVofsf nflu b}lgs cfjZostf k"lt{
ug{ vfBfGgsf] pTkfbg To;} cg'kftdf a9fpFb} n}hfg' cfjZos x'G5 . clxn]s}
cj:yfdf sltko d'ns vfBfGgsf] cefjsf sf/0f cfkmgf gful/ssf] hLjg
                      '
arfpg c;kmn eO/x]sf] ;dfrf/ klg ;~rf/ dfWodaf6 cfpg] u/]sf 5g .
k|To]s jif{ ef]sd/Laf6 xhf/f}F dflg; d[To'sf] d'vdf kl//x]sf] tLtf] oyfy{
jt{dfg ljZjn] ef]lu/x]sf] 5 .
vfB;'/Iff eg]sf] s] xf] t < o; ljifodf leGgfleGg} k|sf/n] JofVof ePsf]
kfOG5 . oyfy{df, k|To]s JolQmnfO{ cfjZos kg]{ vfBfGgsf] Joj:yf ldnfP/
s;}n] klg vfgfsf] cefjaf6 ef]sd/Lsf] rk]6fdf k/]/ Hofg u'dfpg' gkg]{
cj:yf l;h{gf ug'{ g} vfB;'/Iff xf] . kl/jf/, ;dfh, /fi6« / cGt/f{li6«o
;ª3;+:yf, bft[lgsfo tyf ;d'bfosf x/]s txdf o:tf] ;'/Iffk|0ffnL ckgfpg
;lsG5 . Go"gtd cfjZostf k"lt{sf nflu lglZrt ;do;Dd wfGg;Sg] cGg
tyf vfBfGg ;'/lIft /fVg' tyf Jojl:yt ug'{ g} vfB;'/Iffsf] d'ne"t kIf xf] .
ljsl;t / wgL /fi6«n] vfBfGgaf6 k|fKt x'g] Sofnf]/L, To;sf] u'0f:t/sf
ljifodf klg Wofg lbG5g t/ cljsl;t, ul/a / ;fwg;|ft Go"g ePsf tyf
                                                        ]
hg;ªVof j[l4sf] rfkdf k/]sf d'nsdf vfBfGgsf] u'0f:t/df eGbf To;sf]
                                   '
÷v8]/L tyf vfB c;'/Iff
6
pknAw kl/df0fdf lrQ a'emfpg'kg]{ cj:yf /x]sf] 5 .
v8]/Lsf] hf]lvd
hnjfo' kl/jt{gaf6 x'g] k|sf]khGo hf]lvd jf ;ªs6df h'g;'s} If]q jf To;
If]qsf k|f0fLx¿ k|efljt x'g] cj:yf;Fu v8]/LnfO{ hf]8/ x]g{ ;lsG5 . k|sf]ksf]
                                                      ]
hf]lvd Go"gLs/0fsf nflu cGt/f{li6«o /0fgLltn] kl/eflift u/]cg';f/
;ªs6fled'vtf eg]sf] ef}lts, ;fdflhs, cfly{s tyf jftfj/0fLo tŒj jf
k|lqmofaf6 lgwf{/0f x'g] o:tf] cj:yf xf] h;n] ;d'bfonfO{ k|sf]ksf] k|efjsf
cuf8L lg/Lx agfpF5 . To;}n] v8]/L kg]{ If]qsf g]tf jf of]hgfljbn] v8]/Lsf]
hf]lvdaf/] a'emg tyf v8]/Ldf sf] jf s] Hofbf hf]lvddf 5 < s] sf/0fn]
To:tf] ePsf] xf] < hf]lvd pTkGg ug{ s]–s:tf sf/s tŒj / k|lqmofsf] xft 5
< h:tf ljifo klxrfg ug{ hf]lvd ljZn]if0f ug'k5{ . v8]/L If]qut tyf
                                                    {
;dout ¿kdf km/s x'G5 / o;sf] k|jl[ QnfO{ a'‰g klg lgs} sl7g x'G5 .
tyflk lj1x¿n] o;af/] a'‰g / ;d'bfonfO{ o;sf] ;Defljt :t/ / ;dofjlwaf/]
a'emfpg' Hofb} h?/L eO;s]sf] 5 . o;sf nflu jiff{sf] k|jl[ Q, tfkqmdsf]
ptf/r9fj, hnjfo'sf] cj:yf / o;sf] kl/jt{gsf] :t/h:tf k|dv k|lqmofsf
                                                               '
af/]df 1fg x'gk5{ . oL tŒjx¿sf] ljZn]if0faf6 g} eljiodf kg{;Sg] v8]/Lsf
                 '
36gfx¿sf] k|jl[ Q / k|efjsf af/]df hfgsf/L k|fKt ug{ ;xof]u u5{g .
;+oQm /fi6«;ª3Lo cGt/;/sf/L ;d"xn] k|sflzt u/]sf] …hnjfo' kl/jt{g
    '
@))& k|efj, ;dfof]hg, / ;ªs6fled'vtfÚ gfds k|ltj]bgdf klg
jfo'd08nsf] tfkqmd al9/x]sf] / o;n] v8]/Lnufotsf k|sf]ksf] cfj[lQnfO{
qm'/ / ljgfzsf/L agfpg e"ldsf v]ln/x]sf] atfOPsf] 5 . ljZjJofkL tfkqmd
j[l4n] st} cltj[li6, st} cgfj[li6 / st} nfdf] ;do;Dd rNg] ;'Vvfkgn]
vfBfGg pTkfbgsf] ofd / o;sf] j[l4:t/df k|lts"n k|efj kg]5 . nfdf]{
;do;Ddsf] ;'Vvf df};d / clglZrt jiff{n] ;d'bfonfO{ kl/jt{gsf] af6f]
ckgfpg afWo agfpF5 .
v8] / L cfkm} F d f ;ª s 6 xf] O g . o;sf] k| e fjsf] bafan] ;d' b fonfO{
;ªs6fled'vtftkm{ ws]n/ hf]lvd pTkGg u5{ . ;d'bfosf] v8]/Lsf] ;fdgf
                           ]
ug]{ Ifdtfsf] ljsf; lgs} hl6n ljifo ePsf]n] ubf{ klg v8]/Ln] ;d'bfonfO{
cGo w]/} k|sf/sf ;ªs6tkm{ pGd'v u/fpF5 . ljsl;t tyf ljsf;zLn b'j}
/fi6«df v8]/Ln] k|efj kf5{ t/ k|efjsf] :t/ / k|efljt If]q, ;fdgf ug]{
Ifdtfdf eg] oL b'j} k|sf/sf /fi6«df j[xt dfqfdf km/s k5{ . To;}n]
;ªs6fled'vtf pTkGg ug]{ tŒjsf] ljZn]if0f ;lxt hf]lvdsf ljleGg
cjojx¿sf] cWoog u/L :yfgLo ;d'bfodf kg]{ hf]lvdsf] ljZn]if0f ug'{

7÷v8]/L tyf vfB c;'/Iff
h?/L x'G5 . v8]/Lsf] hf]lvd Go"gLs/0f of]hgf agfpg ;ªs6fled'vtfsf]
¿k/]vf tof/ ug{' klg hf]lvd Go"gLs/0fsf] lgldQ cfjZos x'G5 . k"0f{
;ªs6fled'vtf ljZn]if0fdf ;'Id tyf j[xt kIfsf] ljZn]if0f / o; kIfdf
;d'bfosf] k|ltsf/ ug]{ jt{dfg Ifdtf s:tf] 5 eGg] ljifodf klg ulx/f]
cWoog ug'{ cfjZos k5{ . nfdf] ;do;Dd v8]/L rn]sf] cj:yfdf pTkGg
x'g;Sg] ;fdflhs åGå jf lx+;fTds ultljlw, clxn] g} ;d:ofsf ¿kdf
b]lvPsf PrcfOeL÷P8;h:tf /f]usf] dxfdf/Laf6 x'g] :jf:Yo ;ªs6,
lk5l8Psf ;d'bfosf] a9bf] ul/aL:t/ cflbn] klg hf]lvd a9fO/x]sf] 5 .
o:tf ;d:of pTkGg ug]{ d"n sf/0fsf] klxrfg gu/L ;d:ofsf] ;dfwfgdf
vf;} pknlAw x'g;Sb}g .
;ªs6fled'v ;d'bfosf] nflu vfB;'/Iff /0fgLltnfO{ ;dofg'sn agfpg
                                                            "
g;s]df /fli6«o tyf cGt/f{li6«o ¿kdf ;+rfng x'g] /fxt k|lqmofdf ;':ttf
cfpg ;S5 . j[xt kIfsf] cWoog cg'?k ;d'bfodf bz jif{cl3sf] t'ngfdf
clxn] v8]/Lsf] ;ªs6fled'vtf a9]sf] ljZn]if0f ljZjJofkL ¿kdf ul/Psf]
5 . o; ;Gbe{df cNkljsl;t d'nssf ;fy} ljsl;t d'nsdf ;d]t v8]/Ln]
                                 '                    '
j[xt / s7f]/ k|efj kfg]{ ;Defjgf al9/x]sf] 5 . ljsl;t d'n'sx¿df
v8]/Lsf cg'udg / k|efjsf] ;fdgfsf] tof/L tyf o;k|lt hjfkmb]xL /xg
kof{Kt ;fwg tyf ;|ft pknAw x'G5g . tfklg kfl/jfl/s hLljsf]kfh{g,
                       ]
:yfgLo ;d'bfosf] jftfj/0fLo tyf ;fdflhs ;+/rgfdf k|lts"n k|efj kg]{
k|lqmofnfO{ ;Daf]wg ug{ lgs} sl7gfO eO/x]sf] kfOG5 . ;'Id :t/df s]
eO/x]sf] 5 eGg] hfGgsf nflu :yfgLo ;d'bfosf] hLljsf]kfh{g, ablnFbf]
jftfj/0fdf ;fd~h:o x'g;Sg] /0fgLlt tyf Ifdtfaf/] ljZn]if0f ug'{ h?/L
x'G5 . jt{dfg ;dodf ;d'bfosf] hLljsf]kfh{gdf s:tf] ljljwtf 5 / o;n]
v8]/Lsf] ;fdgf ug{ s:tf] of]ubfg k'¥ofpF5 < ;DklQ tyf vfBfGgsf]
:t/af6 ltgLx¿ bL3{sfnLg v8]/Laf6 slxn];Dd aRg ;S5g < ;ªs6df
g/x]sf JolQmn] ;ªs6fled'v ;d'bfok|lt s:tf] lhDd]jf/L af]w u5{g < cflb
ljifodf x'g] ljZn]if0f g} v8]/Lsf] ;fdgf ug]{ k|efjsf/L pkfo x'g eGg]
dfGotf cufl8 cfPsf] 5 .
;d'bfosf] ;ªs6fled'vtfsf] klxrfg ug{ hLljsf]kfh{gsf] :yfgLo ljlwsf]
ljZn]if0f cfjZos x'G5 . o;n] cfly{s, ;fdflhs, ;f+:s[lts, /fhgLlts /
ef}lts tŒjx¿nfO{ aLrdf /fv]/ hf]lvdsf] ;fdgf ug]{ Ifdtfsf] ljsf; ug]{
dfu{ k|z:t ug{ ;S5 . hf]lvd Go"gLs/0fsf nflu hldg / k|fs[lts ;|ftaLr
                                                                  ]
dfgjLo ultljlwsf] ;fd~h:o sfod u/L ef}lts ;DklQ, dfgjLo k'hL,       F
;fdflhs k'hLnufotsf ;DklQsf] ;+/If0fsf pkfox¿ cjnDag ug'kg]{
            F                                                         {

8÷v8]/L tyf vfB c;'/Iff
x'G5 . pknAw ;DklQdf hlt w]/} ljljwtf x'G5 Tolt g} w]/} hf]lvdsf] ;fdgf
ug]{ af6f] km/flsnf] x'G5 . hLljsf]kfh{gdf x'g] ljljwtfn] g} hf]lvdsf] Go"gLs/0f
jf ;fdgf ug]{ /0fgLltsf] klxrfg / sfof{Gjog ug{ ;lhnf] x'G5 .
;du|df v8]/Lsf] hf]lvd ljZn]if0fn] k|sf]ksf] ;xL tyf cfw'lgs a'emfOnfO{
:ki6 kfg'{k5{ . o;af6 dflg;df kg]{ c;/sf ;fy} v8]/Lk|lt ;d'bfosf]
;ªs6fled'vtfsf] j[xt / ;"Id cWoog ug{ ;Sg'k5{ . o:tf sfo{n] v8]/Laf6
kg]{ k|efjsf] Go"gLs/0f ug{ cfjZos k"jtof/L ug]{ af6f]nfO{ km/flsnf] kf5{ .
                                           {
v8]/Lsf] hf]lvd ljZn]if0f
v8]/Lsf] hf]lvd Go"gLs/0fsf nflu ;d'bfosf] ;fdgf Ifdtf clej[l4 ug]{
;+:s[ltsf] ljsf; ug'k5{ . o;sf nflu v8]/Lsf] ;Defljt c;/, k|efljt x'g]
                      {
;d'bfodf cfOkg]{ ;ªs6 / ltgLx¿sf] jt{dfg ;dosf] lqmofsnfksf] hfgsf/L
lng' h?/L x'G5 . o;sf ;fy} ;d'bfodf pTkGg x'g;Sg] k|fs[lts, ef}lts,
/fhgLlts, ;fdflhs, cfly{s tyf jftfj/0fLo ;ªs6fled'vtfsf] cWoog
u/]/ ltgLx¿sf] :t/ lgwf{/0f u/L k|fyldsLs/0f ug'k5{ . v8]/Laf6 x'g]
                                                          {
plNnlvt ;ªs6fled'vtf clwsf+z ;dfhn] ;fdgf ug'kg]{ / o;df k|sf]k /
                                                        {
;ªs6fled'vtf cNksfnLg / bL3{sfnLg ¿kdf kl/jt{g eO/xg] ePsfn]
klg cWoog / ljZn]if0f cfjZos k5{ . v8]/Lsf] k|sl[ tsf] hfgsf/L / o;sf]
k|efjsf] ljZn]if0f u/L vt/fsf] k|efjsf/L 9ªun] ;Daf]wg ug'{ cfjZos
x'G5 . v8]/Lsf] k|efj Go"gLs/0f tyf k"jtof/Lsf pkfosf] ljsf;sf] nflu
                                          {
lgDg ljifodf Wofg lbg'k5{ M
       v8]/Lsf] hf]lvd k|sf]khGo hf]lvdsf] Ps ¿k xf] . o;sf] hf]lvd
       Joj:yfkg ug{ ;do tyf :yfgljz]ifsf cGo ;/f]sf/jfnf tŒjx¿sf]
       hfgsf/L x'gk5{ .
                    '
       JolQmut, ;d'bflos, ;+:yfut, / /fli6«o Ifdtfsf] clej[l4af6 v8]/Lsf]
       ;ªs6fled'vtf 36fpg ;lsG5 .
       k|efjsf] ljZn]if0faf6 v8]/L hf]lvd klxrfg ug{ tyf v8]/Lsf] ;dodf
       ;ªs6fled"v ;d"x / If]qnfO{ nlIot ug{ dxŒjk"0f{ e"ldsf v]Nb5 .
       v8]/Lsf] k|efjsf] cg'udg tyf k"jrtfjgLn] hf]lvd klxrfg, k|efjsf]
                                         { ]
       ljZn]if0f, tyf hfgsf/L Joj:yfkg ug{ dxŒjk"0f{ e"ldsf v]N5 .
       kl/jt{gLo df};d tyf df};d;Fu} kl/jt{g x'g] v8]/Lsf] k|sl[ tn] lbuf]ljsf;,
       jftfj/0f tyf ;dfhdf uDeL/ hf]lvd pTkGg u5{ .



9÷v8]/L tyf vfB c;'/Iff
v8]/Lsf] k|efj ljZn]if0f
v8]/Laf6 jt{dfg ;dodf k/]sf] k|efjsf] ;dof]lrt hfgsf/Ln] efjL k|efjsf]
eljiojf0fL ug{ tyf kl/jt{gLo ;ªs6fled'vtfsf] cg'dfg ug{ ;xof]u ldN5 .
ef}uf]lns agf]6 / pknAw x'g;Sg] ;|ftsf] :j?kcg';f/ v8]/Lsf] k|efj klg
                                         ]
km/s–km/s x'g;S5 . v8]/Lsf] cjlw / km}ng] :t/df dfq geP/ kl/jt{gLo
;fdflhs cj:yfdf klg o;sf] k|efjsf] :j?k leGg x'g] u5{ . oBlk v8]/Lsf]
k|efj Ps eGbf a9L If]qdf km}nG5, t/klg v8]/Lsf] k|efjnfO{ ljz]ifu/L
cfly{s, ;fdflhs, ;f+:s[lts tyf jftfj/0fLo k|efjsf ¿kdf juL{s/0f ug{
;lsG5 . oL k|efj g} ;dfhdf ;ªs6 pTkGg ug]{ k|dv sf/s x'g . To;}n]
                                                         '
v8]/Lsf] k|efjsf] ljZn]if0fsf nflu v8]/Lsf] ;dodf ckgfpg ;lsg] nlIot
k|ltsf/sf pkfonfO{ g} hf]lvd Go"gLs/0fsf ljlw lgwf{/0f ug]{ /fd|f] k|f/De–
laGb' dflgG5 .
v8]/Lsf] k|efj ljZn]if0faf6 o;sf] ;ªs6fled'v If]q, hg;ªVof jf
lqmofsnfknfO{ k|sfz kfg{ ;lsG5 . v8]/Lsf] k|efj ljZn]if0f To;sf
sf/0faf6 x'g] vfBfGg pTkfbgsf] sdL, hLjg lgjf{xsf k|f0fLsf] Iflt tyf
kfgLsf] e08f/df x«f; x'gh:tf k|ToIf k|efjsf] klxrfgaf6 k|f/De x'G5 .
                             ]
o:tf k|efjaf6 3/–hldg a]Rg'kg]{ afWotf jf lj:yfkg x'gkg]{ cj:yf, ef}lts
                                                               }
Iflt tyf dfgl;s tgfjh:tf k|ToIf tyf k/f]If k|efjsf] ljZn]if0f ug{
;xof]u ldN5 .
k|fljlws, cfly{s /fhgLlts tyf cGo tŒjx¿n] v8]/Lsf] k|efjsf] tYofªs
;ªsng ljlw b]z / :yfgcg';f/ km/s kg{ uPtfklg k|efjsf] ljZn]if0f ug]{
/ clen]v tof/ ug]{ sfo{ Ps}ksf/sf] / ;xL x'gk5{ . ;xL tYofªsn] of]hgfsf]
                                |                '
lgdf{0f ug{ Jojxfl/s hfgsf/L pknAw u/fpF5 . v8]/Laf6 kg]{ k|ToIf tyf
k/f]If k|efjsf] tYofªs k|If]k0fn] d"No k|efjsf/L ;'/Iffsf] k|Tofe"ltdf dxŒjk"0f{
of]ubfg lbG5 . o;/L ul/g] k|sf]ksf] ;Daf]wgn] ;Lldt ;|ftsf] ;xL pkof]udf
                                                            |]
;3fp k'¥ofpF5 / k|efj Go"gLs/0f ug{ j[xt k|efjsf/L x'G5 .
;ªs6fled'vtf ljZn]if0f
;ªs6fled'vtf ljZn]if0fn] v8]/Lsf] k|efjaf6 kg]{ ;fdflhs, cfly{s, /fhgLlts,
ef}lts tyf jftfj/0fLo sf/0fsf] klxrfg ug{;Sg] vfsf pknAw u/fpF5 .
o;n] ;ªs6fled'vtfsf] kl/0ffddf geP/ ;ªs6fled'vtfdf kg{;Sg]
sf/sx¿df Wofg lvR5 . pbfx/0fsf] ¿kdf v8]/Lsf] cj:yfdf jiff{sf] cefjn]
10÷v8]/L tyf vfB c;'/Iff
k|ToIf k|efjsf] ¿kdf vfBfGg pTkfbg 36fpF5 . oBlk o; k|efjsf] vf;
sf/0fsf ¿kdf ;f+:s[lts dfGotf / ;/sf/L jf u}/;/sf/L If]qaf6 lbOg]
cg'bfg b]lvPsf] 5 . k/Dk/fut dfGotfsf sf/0f dfq v8]/Lsf] ;fdgf ug]{
;fd'bflos k|of; cf]em]ndf k/]sf] 5}g, :yfgLo k|hfltsf afnLsf] lapmx¿
nf]k x'g] vt/f klg a9b} uPsf] 5 . kl/0ffd:j?k ls;fgn] cTolws d"No
lt/]/ cfoltt lapmsf] v/Lb ug'kg]{ afWotf a9]sf] 5 . v8]/Laf6 pTkGg
                                   {
hf]lvd / ;ªs6fled'vtf ljZn]if0f ubf{ o; ljifodf klg Wofg lbg' h?/L
b]lvG5 . hLljsf]kfh{gdf k|efj kfg]{ cfly{s, ;fdflhs, /fhgLlts / jftfj/0fLo
tŒjsf ;fy} cg'bfgsf] jf:tljstf / To;n] kfg]{ bL3{sfnLg k|efjsf af/]df
klg Wofg lbg' h?/L x'G5 . ;ªs6fled'vtfsf cfGtl/s sf/0f cf]em]ndf kbf{
;d'bfosf] hf]lvd ;fdgf ug]{ Ifdtfdf ljsf; x'g d'lZsn x'G5 .
ljZjJofkLs/0faf6 :yfgLo ;d'bfodf kg]{ vfBfGg cfk"lt{sf] ;d:of / v8]/Lsf]
k|efj yfxf kfpg' lgs} sl7g x'g] ePsf]n] o;sf] cWoog ;'Id¿kdf x'g'
h?/L 5 eg] ;d'bfo jf ;Defljt hf]lvddf kg]{ ;d'bfosf] cfGtl/s
ultljlwnfO{ ljleGg b[li6sf]0faf6 x]g'{k5{ . cg';GwfgfTds cWoog tyf
v8]/Lsf] kl/b[io lgdf{0f klg v8]/Lsf] ;ªs6fled'vtf a'emg ;xh ljlw xf] .
;ªs6fled'v ;d'bfosf] hfgsf/L ;ªsng ug]{ cGo ;|ftsf] ¿kdf, vf;u/]/
                                                        ]
clgsfnsf] ;dodf vfB c;'/Iff / ;ªs6fled'vtfaf/] hfgsf/L tyf dfkg
k|0ffnL, ljZj vfB sfo{qmdsf] ;ªs6fled'vtf ljZn]if0f tyf dfkg k|0ffnL
/ ;+oQm /fi6«;ª3sf] vfB tyf s[lif ;ªu7gsf] vfB ;'/Iff k|0ffnL klg
       '
x'g;S5 .
v8]/Lsf] cg'udg tyf k"jrtfjgL
                       { ]
v8]/L ;':tpTyfg k|sf]k ePsfn] o;sf] k"jrtfjgL lbg' sl7g x'G5 . v8]/Lsf]
                                         { ]
;'? / cGt lgwf{/0f ug{' c;Dejh:t} x'G5 . oBlk df};dL tYofªssf cfwf/df
k|sf]k Joj:yfkg ug]{ / ;fdgf ug]{ Ifdtfsf] ljsf; ug'{ h?/L x'G5 . hnjfo'
kl/jt{g klg v8]/Lsf] k|dv sf/s ePsfn] hnjfo' kl/jt{gsf] k|efjsf]
                           '
;fdgf ug]{ k|lqmofn] o;sf] hf]lvd Go"gLs/0fdf klg ;xof]u ldN5 . v8]/Lsf]
k"jrtfjgL cGo hnjfo'hGo k|sf]ksf]eGbf w]/} hl6n 5 / ;fk]lIfs ¿kdf
   { ]
o;sf] ljZjJofkL ljsf; sd 5 . o;sf] k"jrtfjgL d'Vo ¿kdf df};dL
                                             { ]
jiff{, gbLsf] axfj, e"ldut kfgLsf] ;xt, lxpFsf] df]6fO tyf cGo P]ltxfl;s
tYofªsLo clen]vdf e/ k5{ .



 ÷v8]/L tyf vfB c;'/Iff
11
k"jrtfjgL Ifdtfsf] ljsf;
   { ]
of]hgfljb tyf j}1flgsn] ;d;fdlos, plrt, a'emg ;lsg], vr{ ug{ ;lsg],
hgs]lGb|t k|0ffnLsf] ljsf; u/]df v8]/Lsf] k"jf{gdfg ug{ ;Dej x'g] ck]Iff
                                                 '
ul/Fb} cfPsf] 5 . o;sf] nflu plrt ;fdflhs tyf k|fljlws Ifdtfsf]
ljsf; u/L v8]/Lsf] cfj[lQ / c;/af/] hfgsf/L lng] / lbg] ug'{k5{ .
;/sf/L / cGo ;/f]sf/jfnf lgsfosf] Ifdtfsf] ljsf;, vf]h, lg/LIf0f,
ljZn]if0f tyf dfkg ug{ / v8]/Lsf] k|sf]ksf] ;Defljt k|efjsf] k"jf{gdfg '
ug{ cfjZos k"jf{wf/, j}1flgs, k|fljlws, ;+:yfut Ifdtfsf] ljsf; / lbuf]kgsf]
nflu ;xof]usf] k|a4{g ug'k5{ .
                           {
v8]/Llj?4 r]tgf clej[l4
gofF l;h{gfsf nflu 1fgsf] ljsf; / lj:tf/ ug'{ h?/L x'G5 . o;sf nflu
lzIffnfO{ Jojxfl/s k4ltdf ?kfGt/0f ug'{ cfjZos 5 . ablnFbf] kl/l:ylt
cg'?ksf] lzIff ePdf k|sf]ksf cGo 36gfsf ;fy} v8]/Laf/] ;d'bfon]
hfgsf/L k|fKt ug{;S5g / To;sf] ;fdgf ug]{ :yfgLo ljlwsf] ljsf; ug{
;S5g . Jojxfl/s lzIffk|0ffnLn] ;dfhdf k|sf]khGo 36gfsf] ;fdgf ug]{
;+:s[ltsf] ljsf; ug{ ;xof]u ug]{ x'bf klg efjL ;dfh ;'/lIft /xg ;S5 .
                                   F
o;sf nflu cWoog–cg';Gwfgstf{, vf]hstf{ / ;/f]sf/jfnfaLr ;+jfb tyf
;~hfnsf] ljsf; u/L ;"rgf / 1fgsf] k|jfxdf k|fyldstf /xg'k5{ . :yfgLo
b[li6sf]0f tyf cfjZostfsf] :ki6 cWoog u/L To;sf cfwf/df r]tgf
clej[l4sf ;fj{hlgs sfo{qmdsf] ljsf; / lj:tf/ ug{ ;lsPdf ;d'bfosf]
k|sf]k ;fdgf Ifdtf clej[l4 x'G5 . o:tf sfo{qmd ;~rfng ubf{ lg0f{o
k|lqmofdf ;d'bfosf] ;zQm pkl:ylt jf ;xeflutf x'g] ;+:s[ltsf] ljsf;
ug'{k5{ .
v8]/Lsf] ;fdgf
v8]/Lsf] Joj:yfkgdf w]/} r'gf}tL /xG5g . v8]/LnfO{ k|sf]ksf ¿kdf :jLsf/
ub}{ ljz]if1 / gLltlgdf{tfaLr ;dGjo sfod x'g' / ;f]xL cg';f/ /0fgLlt
th'df u/L Go"gLs/0f tyf ;fdgfsf gLlt lgdf{0f ug'{ /fd|f] x'G5 . v8]/L ;':t
    {
pTyfg k|sf]ksf] sf/s ePsfn] o;sf] k|efjsf Go"gLs/0fsf ljsNkx¿sf]
ljsf; g} o;sf] ;fdgf ug]{ pQd pkfo xf] . xfn;Dd d'nsdf v8]/LnfO{
                                                            '
k|sf]ksf] ¿kdf glnOPsfn] klg o;af6 kg]{ k|efjsf] ckTsfnLg ;fdgfsf
/0fgLlt aGg ;s]sf] 5}g / hgr]tgf clej[l4df klg 7f]; sfo{qmd ;~rfng
x'g ;s]sf] 5}g . nfdf] v8]/Lsf] cj:yfdf vfBfGg / ;fdfGo :t/df lapm
 ÷v8]/L tyf vfB c;'/Iff
12
cg'bfg lbg] k/Dk/fsf] ljsf; ePklg Tof] g} ;d:of ;dfwfgsf] bL3{sfnLg
;dfwfgsf] pkfo eg] xf]Og .
v8]/Lsf] :j¿ksf] klxrfg, cg'udg, Go"gLs/0f / k"jtof/Ldf hnjfo' kl/jt{g
                                                      {
g} d'Vo rrf{sf] ljifo ag]sf] 5 . v8]/Lsf] ljsf; / lj:tf/ ef}uf]lns agf]6sf
cfwf/df km/s–km/s x'g] ePsf]n] klg o;nfO{ ;xL ¿kdf kl/eflift ug{
;lsPsf] 5}g . To;}n] :yfgcg';f/ ljsf; ePsf ;"rsfªssf] cfwf/df dfq
o;af/] jf:tljs r]tgf clej[l4 x'g ;S5 . To:t} v8]/Lsf] hf]lvd
Go"gLs/0f u/L k|efj Go"gLs/0f ug{ ljz]if1 / ;d'bfoaLr /x]sf] Ifdtfsf]
b"/L x6fpg' klg Psk|sf/sf] r'gf}tL /x]sf] 5 .
v8]/LnfO{ ljz'4 k|fs[lts tyf ef}lts 36gfsf ¿kdf lng] k/Dk/f klg 5 . olb
of] ljz'4 k|fs[lts 36gf xf] eg] o;sf] cfj[lQ / k|efjdfly s:tf] lgoGq0f
ug]{ eGg] k|Zg cufl8 cfpF5 . jiff{sf] bL3{sfnLg cefjn] v8]/L pTkGg x'g] /
ef}uf]lns ljljwtfn] o;sf] cfj[lQ lgwf{/0f ug]{ ePsfn] klg ;d:of b]vf k/]sf]
kfOG5 . o;nfO{ k|sf]ksf] ¿kdf lnPdf o;df /x]sf] ef}lts, ;fdflhs, cfly{s,
;f+:s[lts, gLltut, jftfj/0fLonufotsf kIfsf] ljZn]if0f ug{kg]{ x'G5 . ;xL
                                                                 '
gLlt, k"jtof/L of]hgf / Go"gLs/0f sfo{qmdn] j[xtdfqfdf v8]/Lsf] ;ªs6fled'vtf
         {
36fpg ;lsg]df s'g} cfzªsf /xFbg . csf]{ r'gf}tLsf ¿kdf gLlt tyf cGo
                                    }
lg0f{o ug]x¿df k|sf]kkl5eGbf Go"gLs/0fsf sfo{df ul/g] nufgL d"Nok|efjsf/L
             {
x'G5 eg]/ ljZj:t lbnfpg' /x]sf] b]lvG5 . clzIff, c1fgtf, k/Dk/fut d"No–
dfGotfsf sf/0f / bL3{sfnLg ;f]rsf] ljsf; gePsfn] klg gLltlgdf{tfx¿
/ge'Nndf k/]sf 5g . To;}n] v8]/Lsf] ;fdgfsf nflu k"jtof/L of]hgfsf]
                                                              {
;Defljt nfek|lt ;+jbgzLn eP/ ;/sf/n] gLltlgdf{0f u/L of]hgf agfpg
                       ]
kxn ug'k5{ .
           {
;"rgf k|jfx
;d'bfonfO{ plrt hfgsf/L / 1fg lbg ljleGg d'nsdf ul/Psf v8]/L
                                                    '
Joj:yfkgsf ljlw / tf}/tl/sfaf/] cg'ej cfbfgk|bfgsf] sfo{qmd lgoldt
?kdf ul/g'k5{ . o:tf cg'ejnfO{ ;d'bfon] a'‰g] vfsfdf ljsf; u/L r]tgf
clej[l4 ug{ ;xof]u k'¥ofpg] ;"rgfsf] k|jfx lgoldt ?kdf ug'{ cfhsf]
cfjZostf klg xf] . ;"rgfsf] k|jfxn] ;d'bfodf v8]/Lsf] hf]lvd sd ug]{
1fg k|bfg ug{ ;xof]u k'Ug] ePsfn] o;nfO{ gLlt / sfo{of]hgfsf] k|dv   '
kf6f]sf] ?kdf x]l/g'k5{ . ;"rgf ;ªsns / bftfaLr x'g] cGtlqmofn] pTs[i6
;~hfnsf] ljsf; / a'emfOsf] :t/ dfly p7g] ePsfn] To;n] nlIot ju{sf]
k|ltlglwTj ug{ ;S5 . kl/0ffd:j¿k hf]lvddf k/]sf ;d'bfonfO{ /fxt dfq
13÷v8]/L tyf vfB c;'/Iff
xf]Og, ;fdgf Ifdtfsf] ljsf;df ;3fp klg k'¥ofpF5 .
lzIff tyf tflnd
k|sf]k hf]lvd Go"gLs/0f lzIffdf v8]/Lsf] ljifonfO{ klg hf]8/ n}hfg' jt{dfgsf]
                                                               ]
cfjZostf xf] . k|lzIfs / k|lzIffyL{aLrsf] x'g] kf/:kfl/s l;sfO tyf cGtlqm{ofTds
k|lqmofn] hf]lvdsf] ljZn]if0f / ;fdgf ug]{ /0fgLltsf] vfsf tof/ ug{ ;xof]u ldN5 .
o;sf nflu cf}krfl/s lzIffsf ;fy} a]Un} k|sf/sf] tflnd sfo{qmd klg sfof{Gjogdf
Nofpg'k5{ . v8]/Laf/] k/Dk/fut hfgsf/L, :yfgLo 1fg, cfd;~rf/sf] ;lqmo
;xeflutfaf6 k|fs[lts k|sf]kaf6 ;'/lIft /xg ;xof]u ldN5 . v8]/Lsf] k|sf]ksf
;Defljt kLl8t / cGo ;/f]sf/jfnf kIfaLr ;xeflutfd"ns tflndsf sfo{qmdn]
o;sf] c;/ sd ug]{ ;fdflhs ;+:s[ltsf] ljsf;df ;xof]u u5{ . cgf}krfl/s t/
Joj;flos lzIffn] efjL lkF9LnfO{ klg hf]lvdsf] ;Daf]wg ug]{ / To;sf] ;fdgf ug]{
Ifdtf k|bfg ug]{ ePsfn] tflndnfO{ /fi6«JofkL agfpg' ;fGble{s x'G5 .
;zQm k"jtof/Lsf pkfo
        {
v8]/Lsf] k|sf]kaf6 aRg Go"gLs/0f, hLljsf]kfh{gdf ug'kg]{ kl/jt{gsf af/]df
                                                           {
cWoog cfjZos 5 . cWoogaf6 k|fKt glthfsf cfwf/df k"jtof/Lsf of]hgf
                                                                {
agfpg' ;fGble{s x'G5 . v8]/Lcl3, v8]/Lsf] ;do / eljiodf JolQm tyf
;DalGwt ;+:yfn] ckgfpg' kg]{ cfsl:ds of]hgfnfO{ 5f]6s/Ldf lgDgcg';f/
lng ;lsG5 M
      k|efj Go"gLs/0f tyf k"jtof/L of]hgfsf nflu k|efjsf/L gLlt tyf ;+:yfut
                               {
      Ifdtfdf ljsf; ug'k5{ .
                           {
      ;/sf/L tyf u}/;/sf/L lgsfo, JolQm tyf gful/s ;d'bfo k"0f{ ¿kdf ;lqmo
      eP/ sfd ug'k5{ .
                     {
      cfsl:ds k|ltsf/sf pkfoeGbf Go"gLs/0fsf nflu ljsNk vf]Hg'k5{ .
      k|sf]k Go"gLs/0f, ljsf; / k|sf]k k|ltsf/df sfo{/t JolQmaLr ;+jfb, cg'ejsf]
      cfbfgk|bfg / ;dGjo sfod ug'k5{ .      {
      v8]/Lsf] k|efj Go"gLs/0fsf nflu k"jtof/L pkfosf] 5gf}6 ubf{ PsLs[t
                                              {
      jftfj/0fLo tyf k|fs[lts ;|ft Joj:yfkg, ;fdflhs tyf cfly{s ljsf;,
                                    ]
      e"pkof]u of]hgf / hnjfo' kl/jt{gnfO{ ;dfof]hg ug'k5{ . {
      k"jtof/L of]hgf lgdf{0f tyf sfof{Gjogdf :yfgLo ;d'bfosf] k|ToIf ;xeflutf
         {
      x'gk5{ .
           '
      ;+:yfut Ifdtf, ;dGjofTds ;+oGq, :yfgLo cfjZostf tyf k/Dk/fut
      1fg k|efjsf/L Go"gLs/0f / k"jtof/L /0fgLltsf] sfof{Gjogdf cfjZos
                                          {
      5.
14÷v8]/L tyf vfB c;'/Iff
vfB c;'/Iff / k|efj
g]kfnsf] s"n hg;+Vofsf] em08} ^^ k|ltzt k|ToIf jf ck|ToIf¿kdf s[lifdf
cfwfl/t 5 . s]xL jif{ otf s[lif cf>Lt hg;+Vofdf sdL cfFpb} u/]sf] kfOP
klg cToflws hg;+Vofsf] d"n k]zf s[lifdf cfwf/Lt 5 . clxn] ;Dd ljsfzsf
k"jf{wf/ k'Ug g;s]sf] ljs6 ef}uf]lns cj:yfdf vfB;'/Iff a9L ;/f]sf/sf]
ljifo aGb} cfPsf] 5 . g]kfnsf] ;Gbe{df vfB;'/Iffsf] s'/f ubf{ lg/k]lIft
¿kdf eGbf ;fk]lIft¿kdf Jofvf ug'{ a9L ;fGble{s x'g] b]lvG5 . vfB;'/Iff
k[ys geO ljljw kIf;Fu ufl;Psf] x'G5 . o;sf sltko ;Gbe{ k|fs[lts
ljifoj:t';u klg ufFl;Psf] x'G5g t/ jt{dfg ;dodf dfgjLo ultljlw
            F
rfxgf / cfjZoQmf o'4 ;fdflhs åG4 a9bf] hg;+Vof cj}wflgs s[lifk|0ffnL,
36bf] pTkfbg, c;Gt'lnt ljt/0f h:tf s'/fn] vfB;'/Iffsf] l:yltnfO{ sdhf]/
kfl//x]sf] kfOG5 . s[lif k|wfg d'ns eP/ klg ljleGg sf/0fn] g]kfn vfB;'/Iffsf]
                                  '
b[li6n] la:tf/} bf?0f aGg yfn]sf] 5 . g]kfnsf] xfn;Ddsf] hg;ªVof /
vfBfGg pTkfbgsf] cg'kftsf cfwf/df vfB c;'/Iffsf] ;Defjgf klg a9b5 .     }
s]xL kxf8L / lxdfnL lhNnfdf vfBfGg ljt/0fk|0ffnLsf] ljsf; x'g g;Sgfn]
obfsbf ef]sd/Lsf] cj:yf l;hgf x'g] u/]sf] 5 eg] lg/k]If ul/aLsf] /]vfd'lg
/x]sf sltko kl/jf/n] plrt ;dodf cfjZos vfBfGgsf] hf]xf] ug{ g;Sgfn]
;d:of plAhg] u/]sf] kfOG5 . tyflk, xfd|f] d'nssf] vfBfGg pTkfbg /
                                                   '
pkef]usf] oyfy{ cj:yfs} kl/j]zdf /x]/ vfB;'/Iffsf] rrf{ ug'{ ;fGble{s
x'g]5 .

vfB c;'/Iff / o;sf sf/0f
vfB;'/Iff / c;'/Iffsf dxŒjk"0f{ kIfx¿ Ps};fy ufFl;P/ cfpg] u5{g .
o:tf ;jfnsf k5fl8 ufFl;P/ cfpg] sf/0fnfO{ cnUofP/ x]g{ klg ldNb}g .
vfB;'/Iff eg]sf] kof{Kt vfBfGg pTkfbg jf pknAw ePsf] ;dodf eljiodf
j[l4 x'g] hg;ªVof, vfFrf] / k|sf]ksfnLg cj:yfsf nflu cfjZos kg]{
kl/df0fdf vfBfGgsf] ;~ro u/L ;xh k|flKt / ;d'lrt ljt/0f ug{;Sg]
Ifdtfsf] ljsf; ug'{ xf] . o;}sf] 7Ls ljk/Lt cj:yfnfO{ eg] vfB c;'/Iffsf]
cj:yfsf ¿kdf a'‰g'kg]{ x'G5 .
15÷v8]/L tyf vfB c;'/Iff
vfB c;'/Iffsf ljleGg kIfnfO{ cWoog ubf{ o;sf sf/0fsf] eofjx lrq
k|s6 x'g;Sb5 . vfB c;'/Iffaf6 ;dfh / d'ns ef]sd/Lsf] qf;bLk"0f{
                                                 '
rk]6fdf ws]lnG5 . ljz]ifu/L, clk|msfsf ;'8fg, Olyof]lkof, ;f]dflnofnufot
ljZjsf clt sd ljsl;t d'nssf hgtf vfg gkfP/ ef]sef]s} d/]sf /
                               '
s'kf]if0fsf lzsf/ ePsf ;dfrf/ k|sfzdf cfO/xG5g . To:t}, ;d:of xfd|f]
d'n'ssf s]xL ljs6 kxf8L / lxdfnL lhNnfsf vf; If]qdf slxn]sfxLF
b]vfkg]{ u/]sf] 5 . cNksfnLg ¿kdf b]lvg] To:tf] ;d:ofsf] lg/fs/0f ug]{
k|of; klg x'b} cfPsf] b]lvG5 .
              F
vfB c;'/Iff pTkGg x'g d'Votof k|fs[lts / dfgjLo sf/0f lhDd]jf/
b]lvG5g . ctM vfB c;'/Iff x'g;Sg] sf/0fnfO{ lgDgfg';f/ x]g{ ;lsG5 M
k|fs[lts sf/0f
cltj[li6 tyf af9Lklx/f]
ljZjsf ljleGg efudf jiff{sf] lgoldt :j¿kdf kl/jt{g x'b} cfPsf] 5 .
                                                           F
cltj[li6, cgfj[li6 / v08j[li6h:tf k|lts"n jiff{sf sf/0fn] s[lifpTkfbg /
hg;ªVof j[l4sf] aLrsf] ;Gt'ngdf vnn k'Ub} cfPsf] 5 . ljleGg k|sf]kn]
dfgjLo ultljlwsf ljljw kIf k|efljt x'bf s[lif pTkfbgsf] b/ emg–emg
                                        F
36b} uPsf] kfOG5 . To:tf sf/0fdWo] cltj[li6af6 pTkGg x'g] af9Lklx/f]
k|dv /x]sf] b]lvG5 . g]kfndf k|To]s jif{sf] af9Lklx/f]df k/L cf};t @@(
   '
hgf dflg;n] Hofg u'dfpg'kg]{ cj:yf /x]sf] 5 eg] v]tLof]Uo e"ldsf] ljgf;
klg pNn]Vo¿kdf eO/x]sf] 5 .
af9Lklx/f]n] jif]gL v]tLof]Uo e"ld s6fg u/]/, v]tdf /f]lkPsf] afnL aufP/
                {
/ k'// 7"nf] Iflt k'¥ofpg] u/]sf] 5 . o:tf] Iflt lg/Gt/ eO/xFbf s[liftGq
     ]
k|efljt eO{ vfBfGg pTkfbgdf 7"nf] lu/fj6 cfpg yfn]sf] kl/0ffd:j¿k
vfB c;'/Iffsf] ;Defjgf a9b} uPsf] 5 .
cgfj[li6 / v8]/L
vfBfGgsf] /fd|f] pTkfbgsf nflu lgoldt jiff{ x'g' clgjfo{ x'G5 . g]kfndf
cltj[li6sf sf/0f st} af9Lklx/f]sf] k|sf]k pTkGg x'G5 eg] cgfj[li6 /
v08j[li6n] v8]/Lsf] k|sf]k klg lgDTofO/xG5 . g]kfnsf] k"jL{ If]qdf cltj[li6sf

16÷v8]/L tyf vfB c;'/Iff
sf/0f cfpg] af9Lklx/f]af6 d'ns cfqmfGt eO/xFbf klZrdL If]q v8]/Lsf]
                                  '
k|sf]kaf6 d'lem{O/x]sf] x'G5 . g]kfnsf clwsf+z v]tLof]Uo e"lddf l;+rfOsf]
;'ljwf pknAw gePsf] x'bf cfsfz]kfgLsf] e/df s[liftGq l6ls/x]sf] 5 . ctM
                           F
o;/L cfjZos kl/df0fdf jiff{ gxFbf v]tLaf6 cfzftLt pTkfbg lng ;lsg]
                                    '
s'/} ePg . o;af6 ;du| s[lif pTkfbg Go"g eO{ ef]sd/Lsf] cj:yf l;h{gf
x'g] ;Defjgf a9b5 .
d?e"dLs/0f
k|fs[lts jftfj/0f ;Gt'lnt /fVg] d'Vo tŒj jg;Dkbf xf] . jgn] e"–Ifo
lgoGq0f, df6f]sf] pj{/fzlQmsf] ;+/If0f / k|j4{g, k'g?Tkfbg Ifdtfsf] ljsf;,
cDnLokg lgoGq0fh:tf dxŒjk"0f{ sfo{ ub{5 . t/, s[life"ld, 3fF;, bfp/f,
sf7nufotsf a9bf] hg;ªVofsf cfjZostf kl/k"lt{sf nflu j}slNks ;|ftsf] ]
ljsf; x'g g;Sbf tLj| ultdf jgljgf; x'b} cfPsf] 5 . jgljgf;s} k|efj:j¿k
                                        F
ljZjdf tfkqmd j[l4 tyf hnjfo' kl/jt{gsf c;/ klg pTkGg ePsf 5g .
o;}sf] kl/0ffd:j¿k ljZjdf d?e"dLs/0f x'g]qmd a9]sf] / s[life"ldsf]
k'g?Tkfbg Ifdtf;d]t gi6 x'b} uPsf] kfOG5 . o;af6 s[lifIf]qdf k|lts"n
                               F
k|efj kg{uO Pstkm{ pTkfbgdf x|f; cfpFbf vfB c;'/Iffsf] cj:yf pTkGg
eO/x]sf] 5 eg] csf]tkm{ o;n] vfB c;'/Iffsf] cj:yf pTkGg ug]{ cGo
                       {
kIfsf] k[i7kf]if0f;d]t ul//x]sf] 5 .
pj{/fzlQmdf x|f;
vfBj:t' pTkfbg x'g] d"nfwf/ g} hldg xf] . s[lifpTkfbgsf] kl/df0f df6f]sf]
pj{/fzlQmdf lge{/ /xG5 . ctM ljleGg sf/0fn] df6f]sf] pj{/fzlQmdf x|f;
cfpFb} hfFbf s[lifpTkfbgdf qmlds¿kn] x|f; cfpFb} uPsf] 5 . /f;folgs dn,
sL6gf;s cf}iflwh:tf /;fogsf] cTolws k|of]uaf6 s]xL ;do;Dd pTkfbg
a9]sf] b]lvP klg To;af6 b"/ufdL¿kdf pj{/tfsf lx;fan] lgsDdf / aGh/
aGg] / jftfj/0fsf cGo kIfdf ;d]t gsf/fTds c;/ kg]{ cg'ej ul/Psf]
5 . To;}u/L, clgof]lht / cj}1flgs e"–pkof]usf sf/0f Pstkm{ s[life"ldsf]
;d'lrt pkof]u x'g ;Qm}g eg] csf{]tkm{ df6f]sf] pj{/fzlQm 36b} uP/
s[lifpTkfbgdf x|f; cfpF5 . o;/L, vfBfGg pTkfbgdf lg/Gt/ sdL cfpFbf
vfBfGgsf] cefj eO{ d'ns clgsfnsf] rk]6fdf km:b5 .
                          '

17÷v8]/L tyf vfB c;'/Iff
k|sf]k / cGo ljkb
k[YjLsf] s'g} klg If]qdf ;w}F s'g} g s'g} lsl;dsf] k|fs[lts k|sf]k pTkGg
eO/x]sf] x'G5 . af9Lklx/f], cfunfuL, x'/Latf;, e'Orfnf]h:tf ljleGg k|sf]k
                                                  F
pTkGg x'bf vfB c;'/Iffsf] cj:yf l;h{gf x'G5 . k|sf]kaf6 Pstkm{ ;l~rt
         F
vfBfGg gi6 x'g] / csf]tkm{ pTkfbg If]qdf gsf/fTds k|efj kg]{ ePaf6
                         {
pTkfbg 36g] sf/0fn] eljiosf nflu cfjZos x'g] vfBfGgsf] hf]xf] x'g
g;Sbf vfB c;'/Iffsf] l:ylt pTkGg x'G5 .
dfgjLo sf/0f
cj}1flgs v]tLk|0ffnL / e"–pkof]u
g]kfndf cfw'lgs / lbuf] e"–Joj:yfkg k|0ffnLsf] cem} ljsf; x'g;s]sf]
5}g . g]kfndf v]tLof]Uo e"ldsf] ;'/Iff ug]{ / df6f]sf] pj{/fzlQm sfod /fvL
pTkfbsŒj a9fpg] lbuf] k|ljlw ckgfOPsf] kfOFb}g . ctM s[lifk|0ffnLdf
;dofg'sn j}1flgs k|ljlwsf] cjnDag ug{ g;Sbf s[lifpTkfbgdf x|f; x'b}
         "                                                               F
uPsf] 5 / kl/0ffd:j¿k vfB c;'/Iffsf] cj:yf klg pTkGg x'g] ;Defjgf
a9b} uPsf] 5 .
g]kfndf e"–pkof]u of]hgf;d]t nfu" x'g;s]sf] 5}g . v]tLof]Uo e"ld
;x/Ls/0fsf] rk]6fdf k/]sf] 5 eg] cf}Bf]lus If]qsf] ljsf;n] klg v]tLof]Uo
hldgsf] bfo/f ;fF3¥ofpFb} nu]sf] 5 . pBf]u tyf snsf/vfgfaf6 lgM;lh{t
                  '
/f;folgs kbfy{ ldl;gfn] df6f]sf] k|fs[lts u'0fdf klg kl/jt{g cfO/x]sf]
5 . o;/L vfBfGg pTkfbg If]q / pTkfbsŒj 36]/ pTkfbgdf sdL cfpFbf
vfB c;'/Iffsf] l:ylt pTkGg xFb} uPsf] 5 .
                              '
e"ldsf] rfSnfaGbL tyf v08Ls/0f
a9bf] hg;ªVof / kl/jf/ ljefhgsf sf/0faf6 e"ldsf] efuaG8f ug]{ k|jl[ Qdf
klg tLj|tf cfO/x]sf] 5 . kfl/jfl/s efuaG8faf6 e"ld v08Ls/0f x'gfn]
s[lifk|0ffnL lbuf] x'g g;ls/x]sf] dfq xf]Og, pTkfbgzLn hldgsf] sdL;d]t
x'b} uPsf] 5 . rfSnfaGbL gul/Psf 6'qmf e"lddf cfw'lgs v]tLk|0ffnL ckgfpg
  F
/ d]l;g pks/0f k|of]u ug{ lgs} sl7g x'G5 . o:tf sf/0fn] klg s[lifpTkfbg
36]/ vfB c;'/Iffsf] l:ylt cfpg] ;Defjgf a9b} uPsf] 5 .

18÷v8]/L tyf vfB c;'/Iff
afnL ljljwLs/0fsf] cefj
g]kfnsf] s[lif k/Dk/fut k|0ffnLdf cfwfl/t 5 . yf]/} e"ldsf] cTolws pkof]u
u/L w]/} vfBfGg pTkfbg ug{ o:tf] v]tLk|0ffnLdf kl/jt{g u/L ;do–;dodf
cfxf/f afgL (Food Habit) df kl/jt{g ug'{ cfjZos dflgG5 . v]tLdf
cTolws /f;folgs dn / sL6gf;s cf}iflw k|of]u ubf{ tTsfn pTkfbg a9]
klg h}ljs tŒjdf x|f; cfP/ la:tf/} df6f]sf] pTkfbg Ifdtf 365 . To;}u/L,
Pp6f hldgdf ;wF} Pp6} afnL nufpgfn] klg vf;–vf; tŒjsf] x|f; eO{
ck]lIft pTkfbg k|fKt ug{ ;lsFbg . t;y{, hldgdf afnL ljljwLs/0f /
                                  }
h}ljs dnsf] k|of]u a9L ug'{ df6f]sf] u'0f:t/ sfod /fVg / ck]lIft pTkfbg
lng;d]t kmnbfoL x'G5 . t/, g]kfnL ls;fgdf To; lsl;dsf] r]tgf gx'bf    F
pTkfbgn] lbuf] ¿k lng ;s]sf] kfOFbg . vfBfGg eGgfn] rfdn dfq ;Demg]
                                     }
/ eft vfg] afgL dfq /xgfn] wfgsf] pTkfbg sd x'gf;fy vfB c;'/Iffsf]
;d:of hGdg] u/]sf] oyfy{ klg 5 .
ahf/ ljsf;sf] cefj
ahf/sf] ljsf; x'g g;s]sf If]qdf s[lifpTkfbgsf] ;dfg'kflts laqmLljt/0f
x'g;Sg] ;Defjgf Go"g x'G5 . oftfoftsf] kx'r gePsf b'ud u|fdL0f If]qdf
                                          F              {
:yfgLo cfjZostfeGbf a9L vfBfGg pTkfbg ug'sf] s'g} cf}lrTo /xFbg .
                                                {                     }
g]kfnsf clwsf+z lxdfnL lhNnfx¿df pTkflbt vfBj:t' ;'ud tyf ;x/L
If]qdf Nofpg / ;'ud If]qdf pTkflbt vfBfGg tL lhNnfdf k7fpg ;lsg]
oftfoftsf] ljsf; gePsf sf/0f kmnk"mn, df;', b"w / pmg dfq a9L
pTkfbg x'g] lxdfnL lhNnfdf vfBfGgsf] cefj x'g] u/]sf] 5 . b'ud u|fdL0fIf]q
                                                             {
leq} klg ahf/sf] plrt ljsf; gxFbf pknAw vfBfGgsf] ;d]t ;dfg'kflts
                                '
ljt/0fsf] cefjn] vfB c;'/Iff cj:yf cfpg] u/]sf] kfOG5 .
vfBfGgsf] b'?kof]u
ljZjdf ;f+:s[lts k/Dk/f, ;fdflhs /Lltl/jfh, k/Dk/fut wf/0ff / dlb/fhGo
kbfy{ pTkfbgdf vfBkbfy{sf] b'?kof]u ug]{ k|rng /x]sf] 5 . ;f+:s[lts /
wfld{s sfo{qmddf vfBfGgsf] k|of]u vfgsf nflu dfq geP/ cGo k|of]hgdf
;d]t ul/g] ub{5 . k"hfsf cIftf, k'/f0f tyf o1df ul/g] r?xf]d, cf}Bf]lus
tyf 3/fo;L¿kdf agfOg] hfF8 / /S;Lh:tf dlb/fhGo kbfy{sf] pTkfbgdf

19÷v8]/L tyf vfB c;'/Iff
vfBfGgsf] 7"nf] c+z b}lgs v]/ hfg] ub{5 . o;sf cltl/Qm ahf/sf] cefj
ePsf If]qdf a9L ePsf] cGg 3/kfn'jf kz'sf] bfgf–vf]nsf] ¿kdf klg vr{
                                                   ]
x'G5 . o:tf sf/0fn] klg dflg;nfO{ cfjZos cGgsf] cefj pTkGg eO{ vfB
c;'/Iffsf] cj:yf cfpF5 .
c;Gt'lnt ljt/0f / ;fdflhs åGå
g]kfndf ef}uf]lns hl6ntf, oftfoftsf] sl7gfO / jt{dfg ;dodf b]vfk/]sf]
;fdflhs åGån] b]zdf pTkflbt vfBfGgsf] ;dfg'kflts ljt/0f x'g ;ls/x]sf]
5}g . vfBfGgsf] cfk"lt{ ;'ud If]qdf ubf{ a9L nfe k|fKt ug{ ;lsg] x'bf
                                                                   F
Jofkfl/s kIfaf6 b'ud If]qdf vfBfGgsf] laqmL–ljt/0fsf] Joj:yf ldnfpg
                      {
?lr b]vfOPsf] kfOFbg . ;fdflhs åGåsf cj:yfdf Ps kIfn] cfk"lt{ u/]sf]
                    }
vfBfGg csf]{ kIfaf6 n'6g] sfo{df a9f]Q/L x'G5 . o; cj:yfdf vfBfGgsf]
                        
Go"g pTkfbg x'g] If]qdf vfB;'/Iffdf cj/f]w pTkGg eO{ ef]sd/Lsf] cj:yf
pTkGg x'g;S5 .
pNn]lvt sf/0fn] vfBfGgsf] pTkfbg x|f; x'b} uP/ vfBfGg ;'/Iff Joj:yf
                                          F
sdhf]/ x'b} hfg] ;Defjgf Pslt/ a9]sf] 5 eg] csf]l{ t/ pTkflbt vfBfGgsf]
          F
;d'lrt ljt/0fsf] cefjdf vfBfGg sd pTkfbg x'g] If]qdf vfB;ªs6
pTkGg xFb} uPsf] 5 . g]kfnsf] t/fO{ If]qdf pTkflbt cfjZostfeGbf a9L
        '
ePsf] vfBfGg ef/ttkm{ lgsf;L x'G5 eg] vfBfGg pTkfbg Go"g x'g] pRrkxf8L
/ lxdfnL lhNnfdf t/fO{sf] vfBfGg 9'jfgL ug{ sl7g ePsfn] jif}l{ kR5] vfB
;ªs6 tyf ef]sd/Lsf] cj:yf l;h{gf x'g] u/]sf] 5 .




20÷v8]/L tyf vfB c;'/Iff
vfB c;'/Iffsf] k|efj
;fdflhs k|efj
;dfhdf vfB c;'/Iffsf] k|ToIf k|efj kb{5 . ;fdflhs k|f0fL ePsfn] dflg;
;dfhdf a:b5, vfBfGgnufot s'g} klg uhf]{ 6fg{ ;dfhsf c¿ kl/jf/df
hu]8f /x]sf vfBfGg k|fKt ug{] k|of; ub{5 . o;sf nflu vfBfGg hu]8f x'g]
kl/jf/;Fu lsGg] jf ;fk6 lng] k|of; x'g;S5 . To;}u/L, g]kfnsf u|fdL0fIf]qdf
;fx' jf wgL kl/jf/sf] d]nfkft u/]/ b}lgs vfBfGgsf] cfjZostf k"lt{ ug]{
k| r ng k/Dk/fut¿kdf rNb} cfPsf] 5 . cfk" m a;] s f] ;dfhaf6}
Jojxf/;ªut¿kdf vfBfGgsf] hf]xf] ug]{ k|of; ug'{ dfgjLo :jefj xf] .
Jojxf/;ªut¿kaf6 vfBfGg k|fKt x'g g;Sbf k]6 kfNgsf nflu dflg;n]
rf]/L jf n'6kf6 ug'kg]{ cj:yf;d]t cfpF5 . s;}sf] 3/df cfjZostfeGbf
                    {
a9L vfBfGg e08f/0f x'g' / ToxL ;d'bfosf] s;}sf] 3/df 5fs;Dd 6fg]{
cj:yf gx'bf o; lsl;dsf] ;fdflhs ck/fwsf] l:ylt pTkGg x'G5 . o:tf
           F
afWotfa; l;h{gf x'g] l:yltaf6 ;fdflhs åGå, ck/fw, cftªssf] ;d]t
l;h{gf x'g;Sb5 . vfBfGgsf] cefj tyf ul/aLsf sf/0f ljZjdf jif]gL ;of}F
                                                              {
dflg;n] cfTdxTof u/]sf] klg ;'Ggdf cfpF5 . ctM vfB c;'/Iffn] ;dfhdf
rf]/L, 8s}tL, n'6kf6h:tf ck/fw a9fpg] dfq xf]Og, dfgjLo pmhf{ tyf
;+zfwgdf gsf/fTds k|efj k/L d'n'ssf] ;du| ;fdflhs tyf cfly{s
ljsf;df k|ZglrGx v8f ul/lbG5 .
cfly{s k|efj
vfB c;'/Iffaf6 cfly{s If]q ax'cfoflds lsl;dn] k|efljt x'G5 . vfBfGgsf]
cefjdf dflg; s'kf]if0fsf] df/df dfq kb}g, hLjgd/0fsf] bf];fFwdf k'Ub5 .
                                       {
o; cj:yfdf cfly{s ljsf;sf] /fli6«o cleofgdf ck]lIft of]ubfg k|fKt x'g
;Sb}g . dfgj ;+zfwgsf] pTkfbsŒjdf x|f; x'G5, a]/f]huf/sf] ;ªVof a9b5 .
;Gt'lnt vfgfsf] cefjaf6 zf/Ll/s ljsf;df cj/f]w pTkGg eO{ :jf:Yo
;d:of b]vfkb{5 . ;Gt'lnt dfgl;s ljsf; gx'bf z}lIfs Pjd af}l4s:t/df
                                           F
x|f; cfpF5 . o; cj:yfn] ;du| cy{tGqd} gsf/fTds cj:yf k}bf x'G5 .

 ÷v8]/L tyf vfB c;'/Iff
21
vfB cefjsf] l:ylt k}bf ePdf ljsf;lgdf{0fsf ;f/f sfo{nfO{ yftL /fv]/
vfB cfk"lt{sf] Joj:yf ldnfpg' ;/sf/sf] bfloŒj x'G5 . o; cj:yfdf vfB
cfoft ug{, cefj ePsf If]qdf 9'jfgL ug{ / ;d:ofu|:t If]qdf ljt/0f ug{
                                '
/fHon] 7"nf] cfly{s nufgL ug'kg]{ cj:yf cfpF5 . o;af6 ljsf;lgdf{0fdf
                              {
Joo x'g] k'hL 36guO{ ljsf; sfo{ g} cj?4 x'gk'U5 . o;}u/L, vfB cefjsf
           F
sf/0f s'kf]if0f, To;af6 pTkGg x'g] ljleGg /f]u / dxfdf/L;d]t lgoGq0f
ug'kg]{ cj:yf cfOk/]df cfly{s ;d:of cem ylkG5 . kmntM b]zsf] cy{tGqn]
    {
ult lng g;Sg] cj:yf pTkGg eO{ ;+jbgzLn If]qdf ;ªs6sfnLg cj:yfsf]
                                    ]
3f]if0ff;d]t ug'kg]{ cj:yf cfpg;S5 . ctM vfB c;'/Iffsf] k|efjsf] kl/0ffd
                {
(Result) cfly{s / ;fdflhs b[li6n] klg eofjx x'g;S5 .
;f+:s[lts k|efj
vfB c;'/Iffaf6 ;fdflhs / cfly{s If]qdf kfg]{ k|efjsf] gsf/fTds kl/0flt
;f+:s[lts If]qdf klg b]lvG5 . o;f] x]bf{ vfgfsf] cefjn] ;f+:s[lts If]qdf
To:tf] eofjx gsf/fTds l:ylt pTkGg xf]nfh:tf] b]lvGg . t/, o;n]
bL3{sfnLg¿kdf /fli6«o k/Dk/f, wd{ / ;+:s[ltdf g/fd|f] c;/ kfg]{ ;Defjgf
/xG5 . ha dflg;n] cfk"m afFRgsf nflu cfjZos kg]{ vfg]s/f kfpFbg, ta
                                                         '        }
cfˆgf] wd{, ;+:s[lt, rfnrng, k/Dk/f;d]t 5f8]/ cfly{s ;|ftsf] hf]xf]sf
                                                            ]
nflu wd{ kl/jt{g ug]{ hf]lvd;d]t p7fpg] ub{5 .
ef]sf] dflg; ;fdflhs ;DklQsf ¿kdf /x]sf ;f+:s[lts ;Dkbfsf] rf]/L /
a]rlavg u/]/ k]6 eg{] Joj:yf ldnfpg;d]t tlD;G5 . o;s} pbfx/0fsf
¿kdf vfg gkfpg] l:yltdf /x]sf pRrkxf8L, lxdfnL lhNnf / cGo If]qaf6
cgdf]n k'/ftflŒjs dxŒjsf j:t' Pjd wfld{s u|Gy rf]l/g'nfO{ lng ;lsG5 .
sltko hgtfn] Ps kfyL rfdn–lk7f];u s/f]8f}F d"No kg]{ cfkmgf wfld{s
                                        F
u|Gysf kf08'lnlk, k|frLg d"lt{, wft'sf ;fdfg ;f6]/ k]6 kfn]sf oyfy{ ;'Gg
kfOG5 . k]6 kfNgs} nflu w]/n] cfˆgf ;+:s[lt, rfnrng la;]/ ljb]lzg' k/]sf],
                           }                             {
gf/sLo hLjg latfpFb} of}gJofkf/ ug{ / P8;nufot of}ghGo /f]u leqofpg
afWo x'gk/]sf] ljs/fn cj:yf;d]t /x]sf] 5 . ctM o:tf] cj:yf lg/Gt/
          '
rln/x] df}lns k/Dk/f / dfGotf x/fpFb} hfg] dfq xf]Og, ;fdflhs ;Eotfn]
gsf/fTds af6f] lng] 8/ /xG5 . To;}n] elgPsf] 5– …ef]sfPsf]n] h'g;'s}
ck/fw klg ug{ ;Sb5 .Ú
22÷v8]/L tyf vfB c;'/Iff
afnaflnsf, czQm tyf j[4df kg]{ k|efj
vfB c;'/Iffsf] k|efj afnaflnsf, czQm / j[4j[4fdf a9L kb{5 . afnsnfO{
hGdgf;fy zf/Ll/s tyf dfgl;s ljsf;sf nflu kf}li6s cfxf/sf] cfjZostf
kb{5 . ;'Ts]/L dlxnfnfO{ oy]i6 vfgf k|fKt geP To;sf] k|ToIf k|efj b"w]
aRrfdf kb{5 . o;af6 s'kf]if0fsf] lzsf/ eO{ afnaflnsfdf zf/Ll/s tyf
dfgl;s ljs[lt b]vf kg{ ;Sb5 . To;}u/L sl7g zf/Ll/s / dfgl;s sfd
ug{ c;dy{, czQm JolQmn] cfk"mnfO{ cfjZos vfBj:t' h'6fpg g;s]/
d[To'sf] d'vdf k'Ug'kg]{ cj:yf cfpF5 .
joZs dflg;df s]xL ;do kf]if0fo'Qm vfgfsf] cefj eP klg zf/Ll/s
cj:yf Tolt sdhf]/ gx'g] x'G5 . t/, zf/Ll/s¿kdf sdhf]/ j[4j[4fsf nflu
cfjZos vfBfGg, /]vb]v pknAw ePg eg] ltgsf] cj:yf lgs} bogLo
aGb5 . ctM vfB c;'/Iffsf] k|ToIf k|efj czQm / j[4x¿df a9L kb{5 .
ue{jtL dlxnfdf vfB c;'/Iffsf] k|efj ;a}eGbf a9L kb{5 . ue{jtL dlxnfn]
kf]if0fo'Qm vfgf gkfPdf hGdg] aRrf ljsnfªu x'g;Sg], dft[lzz' d[To'b/
pRr x'g,] cfly{s¿kn] ;lqmo hgzlQmdf sdL cfpg]h:tf ;d:of;d]t
pTkGg x'g;S5g . To;}n] ;Dk"0f{ kIfnfO{ rqmLo¿kdf ufFHg] dfgjLo ;d:ofsf
¿kdf /x]sf] vfB c;'/Iffsf] lg/fs/0fsf nflu ;a} kIfaf6 uDeL/¿kdf
lng'kg]{ x'G5 .

g]kfndf vfB;'/Iff Joj:yf
vfBsf] ;'/Iff / ;d'lrt ljt/0f u/L vfB c;'/Iffsf] cj:yfaf6 d'nsnfO{  '
arfpg ;/sf/n] ljleGg sfo{qmd ;~rfng u/]sf] 5 . o;} ;Gbe{df vfBfGg
cefj x'g glbg / ul/aLsf] /]vfd'lg /x]sf hgtfnfO{ /fxt k|bfg ug{ ljz]if
vfBfGg sfo{qmdcGtu{t ljsf;lgdf{0fsf sfo{ klg x'Fb} cfPsf 5g .
;ªs6sfnLg cj:yfdf kl/rfng ug{sf nflu vfBfGg ;'/Iff ug]{ / cfjZos
k/]sf avt kl/rfng ug{] Joj:yf ldnfOPsf] 5 . o;sf nflu /fli6«o,
cGt/f{li6«o, låkIfLo, ax'kIfLo ;xof]u;d]t k|fKt eO/x]sf] 5 . o;/L ;~rflnt
sfo{qmdsf s]xL ljz]iftf oxfF pNn]v ug'{ jf~5gLo x'g5 M   ]


23÷v8]/L tyf vfB c;'/Iff
vfBfGg sdL x'g] pRrlxdfnL tyf kxf8L If]qsf #) b'ud lhNnfdf{
      ;/sf/åf/f vfBfGg, ljz]ifu/L rfdn 9'jfgLdf cg'bfg lbg] sfo{
      jif]gL eO/x]sf] 5 .
          {
      ljZj vfB sfo{qmd, ljZj vfB ;ªu7g, hfkfg cGt/f{li6«o ;xof]u
      lgof]u (JAICA), PS;gP8 g]kfn, hd{g ;xof]u lgof]u (GTZ) tyf
      cGo /fli6«o tyf cGt/f{li6«o u}/;/sf/L ;+:yfdfkm{t klg If]qut ¿kdf
      vfB kl/rfng u/L vfB c;'/Iffsf] l:ylt cfpg glbg] k|of; eO/x]sf]
      5.
      k|mfG; ;/sf/sf] vfBcg'bfg (Franch Food Aid) cGtu{t lg/Gt/¿kdf
      ux'F pknAw x'b} cfPsf] 5 . ;flasdf $ xhf/ d]l6«s6g ;xof]u k|fKt
                   F
      eO/x]sf]df ljut b'O{ jif{bl] v j[l4 u/L * xhf/ d]l6«s6g k|fKt x'g
      yfn]sf] 5 .
      hfkfg ;/sf/sf] vfB;xof]u sfo{qmd (KR Programme) cGtu{t
      ;g @))) df @% xhf/ d]l6«s6g ux'F k|fKt ePsf] / ;g @))$ sf]
      jif{df hfkfgL o]g #& s/f]8a/fa/sf] sl/a ( xhf/ d]l6«s6g rfdn
      ;xof]u k|fKt eO{ g]kfn cfpg] k|lqmofdf /x]sf] 5 .
      g]kfnn] blIf0f Pl;ofnL If]qLo ;xof]u ;ªu7g sf] vfB;'/Iff
sfo{qmdcGtu{t cfˆgf] k|lta4tfcg';f/ $ xhf/ d]l6«s6g vfBfGgsf] hu]8f
Joj:yfnfO{ lg/Gt/tf lbO/x]sf] 5 . d'nsdf vfB c;'/Iffsf] l:ylt tyf
                                      '
ef]sd/Lsf] k|sf]k pTkGg ePdf of] ;l~rt vfBfGg kl/rfng ug{ ;lsg]
Joj:yf /x]sf] 5 .
plNnlvt Joj:yfsf cfwf/df g]kfndf vfB c;'/Iffsf] l:ylt hf]lvdk"0f{
g/x]sf] :ki6 x'G5 . oftfoftsf] sl7gfO, cfw'lgs ljt/0fk|0ffnLsf k|ljlwsf]
cefj, ;fdflhs åGå nufotsf ;d:ofaf6 pTkflbt vfBfGgsf] ;dfg'kflts
ljt/0f x'g g;Sbf vfB;'/Iffsf] l:yltdf gsf/fTds c;/ b]lvg yfn]sf] eg]
:jLsfg}{ kb{5 . t;y{, o;sf] ;dfwfgfy{{ a]ndf ;hu x'g' cfjZos 5 .
                                          }




24÷v8]/L tyf vfB c;'/Iff
pk;+xf/
g]kfndf vfBfGg;'/Iff (Food security) l:ylt cgk]lIft cyf{t v/fa dfGg
;lsGg . g]kfndf a9bf] hg;ªVof, s[lifpTkfbsTjdf cfpFb} uPsf] x|f;, e"–
Ifo tyf e"–:vngsf sf/0f df6f]sf] pj{/fzlQmdf ePsf] x|f;, jg;Dkbfsf]
ljgf;, l;FrfOsf] e/kbf]{ Joj:yfsf] cefj, cfsfz] v]tLk|0ffnLdf lge{/tfh:tf
ljleGg sf/0faf6 vfBfGg pTkfbgdf x|f; cfpg] u/]sf] 5 . o;sf cltl/Qm,
vfBfGgk|ltsf] ;f]r / afgL–a]xf]/fdf ck]lIft kl/jt{g Nofpg g;Sg', r?
xf]d, ljleGg pT;j, rf8kj{df nufOg] 6Lsf, hfF8/S;L / kz'cfxf/sf nflu
vfBfGgsf] b'?kof]u a9b} hfFbf vfB c;'/Iffsf] l:ylt cfpFbg eGg klg
                                                              }
;lsGg . o:tf] cGgsf] b'?kof]u lgoGq0f gug]{ xf] eg] eljiodf g]kfn klg
vfBfGg ;ªs6sf] rk]6fdf kg{;Sg] b]lvG5 . ctM g]kfndf o:tf ljljw ljifo
;d]6/ bL3{sfnLg sfo{qmd tyf sfo{of]hgf;lxt lbuf] vfBfGg gLlt tof/
     ]
u/L sfof{Gjogdf Nofpg] Pjd j}bl] zs vfBfGg ;xfotfnfO{ lbuf] agfpg
kxn ug{' cfjZos b]lvG5 .




25÷v8]/L tyf vfB c;'/Iff
÷v8]/L tyf vfB c;'/Iff
26

Contenu connexe

Tendances

3. sd for disaster dks 3
3. sd for disaster dks 33. sd for disaster dks 3
3. sd for disaster dks 3DIPECHO Nepal
 
National fedratation of disabled nepal eastern regional half yearly publicati...
National fedratation of disabled nepal eastern regional half yearly publicati...National fedratation of disabled nepal eastern regional half yearly publicati...
National fedratation of disabled nepal eastern regional half yearly publicati...Uttam Siwakoti
 
Nepal- Total sanitation guidelines 2073 ministry of water supply and sanitat...
Nepal- Total  sanitation guidelines 2073 ministry of water supply and sanitat...Nepal- Total  sanitation guidelines 2073 ministry of water supply and sanitat...
Nepal- Total sanitation guidelines 2073 ministry of water supply and sanitat...Bhim Upadhyaya
 
Nepal faecal sludge management and regulatory framework 2074
Nepal faecal sludge management and regulatory framework 2074Nepal faecal sludge management and regulatory framework 2074
Nepal faecal sludge management and regulatory framework 2074Bhim Upadhyaya
 
NFDN Regional publication
NFDN Regional publicationNFDN Regional publication
NFDN Regional publicationUttam Siwakoti
 
Disability Rights in Nepal: NAPD Magazine
Disability Rights in Nepal: NAPD MagazineDisability Rights in Nepal: NAPD Magazine
Disability Rights in Nepal: NAPD MagazineScott Rains
 
Cheli Sandesh 1
Cheli Sandesh 1Cheli Sandesh 1
Cheli Sandesh 1KI Nepal
 
Aksharica - 068 (अक्षरिका - ०६८)
Aksharica - 068 (अक्षरिका - ०६८)Aksharica - 068 (अक्षरिका - ०६८)
Aksharica - 068 (अक्षरिका - ०६८)Rajesh Koirala
 
B.ed. 1st sem sadharan nepali rachana
B.ed. 1st sem sadharan nepali rachanaB.ed. 1st sem sadharan nepali rachana
B.ed. 1st sem sadharan nepali rachanaDammar Singh Saud
 
Curriculum 11 12 (group-1)
Curriculum 11 12 (group-1)Curriculum 11 12 (group-1)
Curriculum 11 12 (group-1)sharadnp
 
4. environment pollution and disaster
4. environment pollution and disaster4. environment pollution and disaster
4. environment pollution and disasterDIPECHO Nepal
 

Tendances (14)

3. sd for disaster dks 3
3. sd for disaster dks 33. sd for disaster dks 3
3. sd for disaster dks 3
 
National fedratation of disabled nepal eastern regional half yearly publicati...
National fedratation of disabled nepal eastern regional half yearly publicati...National fedratation of disabled nepal eastern regional half yearly publicati...
National fedratation of disabled nepal eastern regional half yearly publicati...
 
Nepal- Total sanitation guidelines 2073 ministry of water supply and sanitat...
Nepal- Total  sanitation guidelines 2073 ministry of water supply and sanitat...Nepal- Total  sanitation guidelines 2073 ministry of water supply and sanitat...
Nepal- Total sanitation guidelines 2073 ministry of water supply and sanitat...
 
Nepal faecal sludge management and regulatory framework 2074
Nepal faecal sludge management and regulatory framework 2074Nepal faecal sludge management and regulatory framework 2074
Nepal faecal sludge management and regulatory framework 2074
 
NFDN Regional publication
NFDN Regional publicationNFDN Regional publication
NFDN Regional publication
 
Disability Rights in Nepal: NAPD Magazine
Disability Rights in Nepal: NAPD MagazineDisability Rights in Nepal: NAPD Magazine
Disability Rights in Nepal: NAPD Magazine
 
Cheli Sandesh 1
Cheli Sandesh 1Cheli Sandesh 1
Cheli Sandesh 1
 
Booklet cancer (2)
Booklet cancer (2)Booklet cancer (2)
Booklet cancer (2)
 
Aksharica - 068 (अक्षरिका - ०६८)
Aksharica - 068 (अक्षरिका - ०६८)Aksharica - 068 (अक्षरिका - ०६८)
Aksharica - 068 (अक्षरिका - ०६८)
 
Booklet of diabetes final pcs nepali
Booklet of diabetes final pcs nepaliBooklet of diabetes final pcs nepali
Booklet of diabetes final pcs nepali
 
B.ed. 1st sem sadharan nepali rachana
B.ed. 1st sem sadharan nepali rachanaB.ed. 1st sem sadharan nepali rachana
B.ed. 1st sem sadharan nepali rachana
 
2. d ks law and hs
2. d ks law and hs2. d ks law and hs
2. d ks law and hs
 
Curriculum 11 12 (group-1)
Curriculum 11 12 (group-1)Curriculum 11 12 (group-1)
Curriculum 11 12 (group-1)
 
4. environment pollution and disaster
4. environment pollution and disaster4. environment pollution and disaster
4. environment pollution and disaster
 

En vedette

TRANSLATION OF UNI BONN CERTIFICATION
TRANSLATION OF UNI BONN CERTIFICATIONTRANSLATION OF UNI BONN CERTIFICATION
TRANSLATION OF UNI BONN CERTIFICATIONJoachim Tisch
 
Que es un rss.
Que es un rss.Que es un rss.
Que es un rss.28281613
 
MBA IBRI Fipecafi Eli Loria CVM
MBA IBRI Fipecafi Eli Loria CVMMBA IBRI Fipecafi Eli Loria CVM
MBA IBRI Fipecafi Eli Loria CVMIBRI
 
Representacion Grafica De Emisora
Representacion Grafica De EmisoraRepresentacion Grafica De Emisora
Representacion Grafica De Emisoraguest1983bf
 
Edinichn Okruzn
Edinichn OkruznEdinichn Okruzn
Edinichn Okruznbusujeva
 
HR Generalist Certificate
HR Generalist CertificateHR Generalist Certificate
HR Generalist CertificateSusan Erickson
 
Aset Liabiliti Ekuiti Pemilik Hasil Belanja KHB T2
Aset Liabiliti Ekuiti Pemilik Hasil Belanja KHB T2Aset Liabiliti Ekuiti Pemilik Hasil Belanja KHB T2
Aset Liabiliti Ekuiti Pemilik Hasil Belanja KHB T2Cikgu Syam
 
A experiência do CRM em outras áreas da Cia.
A experiência do CRM em outras áreas da Cia.A experiência do CRM em outras áreas da Cia.
A experiência do CRM em outras áreas da Cia.IBRI
 
Servicios que-ofrece-internet
Servicios que-ofrece-internetServicios que-ofrece-internet
Servicios que-ofrece-internetshuni99
 
Dr. David Lane
Dr. David Lane Dr. David Lane
Dr. David Lane Beenu Arya
 
Tecnoadecciones
TecnoadeccionesTecnoadecciones
Tecnoadeccionesjonito1992
 
Trabajo, yasira murillo
Trabajo, yasira murilloTrabajo, yasira murillo
Trabajo, yasira murilloYasira Murillo
 
Comunicado Cones Filártiga
Comunicado Cones FilártigaComunicado Cones Filártiga
Comunicado Cones FilártigaWilberto Larroza
 

En vedette (20)

TRANSLATION OF UNI BONN CERTIFICATION
TRANSLATION OF UNI BONN CERTIFICATIONTRANSLATION OF UNI BONN CERTIFICATION
TRANSLATION OF UNI BONN CERTIFICATION
 
Voki
VokiVoki
Voki
 
Que es un rss.
Que es un rss.Que es un rss.
Que es un rss.
 
MBA IBRI Fipecafi Eli Loria CVM
MBA IBRI Fipecafi Eli Loria CVMMBA IBRI Fipecafi Eli Loria CVM
MBA IBRI Fipecafi Eli Loria CVM
 
NYSC Cert
NYSC CertNYSC Cert
NYSC Cert
 
Representacion Grafica De Emisora
Representacion Grafica De EmisoraRepresentacion Grafica De Emisora
Representacion Grafica De Emisora
 
El secreto de la evolucion
El secreto de la evolucionEl secreto de la evolucion
El secreto de la evolucion
 
Edinichn Okruzn
Edinichn OkruznEdinichn Okruzn
Edinichn Okruzn
 
FSS Certificate
FSS CertificateFSS Certificate
FSS Certificate
 
HR Generalist Certificate
HR Generalist CertificateHR Generalist Certificate
HR Generalist Certificate
 
Aset Liabiliti Ekuiti Pemilik Hasil Belanja KHB T2
Aset Liabiliti Ekuiti Pemilik Hasil Belanja KHB T2Aset Liabiliti Ekuiti Pemilik Hasil Belanja KHB T2
Aset Liabiliti Ekuiti Pemilik Hasil Belanja KHB T2
 
A experiência do CRM em outras áreas da Cia.
A experiência do CRM em outras áreas da Cia.A experiência do CRM em outras áreas da Cia.
A experiência do CRM em outras áreas da Cia.
 
Servicios que-ofrece-internet
Servicios que-ofrece-internetServicios que-ofrece-internet
Servicios que-ofrece-internet
 
Que son los rss
Que son los rssQue son los rss
Que son los rss
 
Dr. David Lane
Dr. David Lane Dr. David Lane
Dr. David Lane
 
Tecnoadecciones
TecnoadeccionesTecnoadecciones
Tecnoadecciones
 
Mapa mental estefani rodriguez
Mapa mental estefani rodriguezMapa mental estefani rodriguez
Mapa mental estefani rodriguez
 
Trabajo, yasira murillo
Trabajo, yasira murilloTrabajo, yasira murillo
Trabajo, yasira murillo
 
Amgrow_2012_3
Amgrow_2012_3Amgrow_2012_3
Amgrow_2012_3
 
Comunicado Cones Filártiga
Comunicado Cones FilártigaComunicado Cones Filártiga
Comunicado Cones Filártiga
 

Similaire à 9. drought dks 9

10. epidemics dks 10
10.  epidemics dks 1010.  epidemics dks 10
10. epidemics dks 10DPNet
 
8. landslide and its controll dks 8
8. landslide and its controll dks 88. landslide and its controll dks 8
8. landslide and its controll dks 8DPNet
 
7. flood and its manage dks 7
7. flood and its manage dks 77. flood and its manage dks 7
7. flood and its manage dks 7DPNet
 
11. windstromet dks 11
11. windstromet dks 1111. windstromet dks 11
11. windstromet dks 11DIPECHO Nepal
 
11. windstromet dks 11
11. windstromet dks 1111. windstromet dks 11
11. windstromet dks 11DPNet
 
12. fire dks 12
12. fire dks 1212. fire dks 12
12. fire dks 12DPNet
 
2. d ks law and hs
2. d ks law and hs2. d ks law and hs
2. d ks law and hsDPNet
 
Aksharica - 011 (अक्षरिका - ०११)
Aksharica - 011 (अक्षरिका - ०११)Aksharica - 011 (अक्षरिका - ०११)
Aksharica - 011 (अक्षरिका - ०११)Rajesh Koirala
 
1. disaster k introduction
1. disaster k introduction1. disaster k introduction
1. disaster k introductionDIPECHO Nepal
 
1. disaster k introduction
1. disaster k introduction1. disaster k introduction
1. disaster k introductionDPNet
 
5. climate change and disaster dks 5
5. climate change and disaster dks 55. climate change and disaster dks 5
5. climate change and disaster dks 5DPNet
 
3. sd for disaster dks 3
3. sd for disaster dks 33. sd for disaster dks 3
3. sd for disaster dks 3DPNet
 
परदेशीको कथा
परदेशीको कथापरदेशीको कथा
परदेशीको कथाUmesh Maharjan
 
Guidelines for Transforming Traditional Village into Eco-Village
Guidelines for Transforming Traditional Village into Eco-VillageGuidelines for Transforming Traditional Village into Eco-Village
Guidelines for Transforming Traditional Village into Eco-VillageWOREC Nepal
 
Rota virus vaccine guideline
Rota virus vaccine guidelineRota virus vaccine guideline
Rota virus vaccine guidelineNabaraj Paudel
 
Aksharica - 087 (अक्षरिका - ०८७)
Aksharica - 087 (अक्षरिका - ०८७)Aksharica - 087 (अक्षरिका - ०८७)
Aksharica - 087 (अक्षरिका - ०८७)Rajesh Koirala
 
Aksharica - 121 (अक्षरिका - १२१)
Aksharica - 121 (अक्षरिका - १२१)Aksharica - 121 (अक्षरिका - १२१)
Aksharica - 121 (अक्षरिका - १२१)Rajesh Koirala
 
Aksharica - 043 (अक्षरिका - ०४३)
Aksharica - 043 (अक्षरिका - ०४३)Aksharica - 043 (अक्षरिका - ०४३)
Aksharica - 043 (अक्षरिका - ०४३)Rajesh Koirala
 

Similaire à 9. drought dks 9 (20)

10. epidemics dks 10
10.  epidemics dks 1010.  epidemics dks 10
10. epidemics dks 10
 
8. landslide and its controll dks 8
8. landslide and its controll dks 88. landslide and its controll dks 8
8. landslide and its controll dks 8
 
7. flood and its manage dks 7
7. flood and its manage dks 77. flood and its manage dks 7
7. flood and its manage dks 7
 
11. windstromet dks 11
11. windstromet dks 1111. windstromet dks 11
11. windstromet dks 11
 
11. windstromet dks 11
11. windstromet dks 1111. windstromet dks 11
11. windstromet dks 11
 
Spices crops booklet
Spices crops bookletSpices crops booklet
Spices crops booklet
 
12. fire dks 12
12. fire dks 1212. fire dks 12
12. fire dks 12
 
2. d ks law and hs
2. d ks law and hs2. d ks law and hs
2. d ks law and hs
 
Aksharica - 011 (अक्षरिका - ०११)
Aksharica - 011 (अक्षरिका - ०११)Aksharica - 011 (अक्षरिका - ०११)
Aksharica - 011 (अक्षरिका - ०११)
 
1. disaster k introduction
1. disaster k introduction1. disaster k introduction
1. disaster k introduction
 
1. disaster k introduction
1. disaster k introduction1. disaster k introduction
1. disaster k introduction
 
5. climate change and disaster dks 5
5. climate change and disaster dks 55. climate change and disaster dks 5
5. climate change and disaster dks 5
 
3. sd for disaster dks 3
3. sd for disaster dks 33. sd for disaster dks 3
3. sd for disaster dks 3
 
परदेशीको कथा
परदेशीको कथापरदेशीको कथा
परदेशीको कथा
 
Guidelines for Transforming Traditional Village into Eco-Village
Guidelines for Transforming Traditional Village into Eco-VillageGuidelines for Transforming Traditional Village into Eco-Village
Guidelines for Transforming Traditional Village into Eco-Village
 
Rota virus vaccine guideline
Rota virus vaccine guidelineRota virus vaccine guideline
Rota virus vaccine guideline
 
Aksharica - 087 (अक्षरिका - ०८७)
Aksharica - 087 (अक्षरिका - ०८७)Aksharica - 087 (अक्षरिका - ०८७)
Aksharica - 087 (अक्षरिका - ०८७)
 
micronutrient.pptx
micronutrient.pptxmicronutrient.pptx
micronutrient.pptx
 
Aksharica - 121 (अक्षरिका - १२१)
Aksharica - 121 (अक्षरिका - १२१)Aksharica - 121 (अक्षरिका - १२१)
Aksharica - 121 (अक्षरिका - १२१)
 
Aksharica - 043 (अक्षरिका - ०४३)
Aksharica - 043 (अक्षरिका - ०४३)Aksharica - 043 (अक्षरिका - ०४३)
Aksharica - 043 (अक्षरिका - ०४३)
 

Plus de DIPECHO Nepal

0.1 disaster development
0.1 disaster development0.1 disaster development
0.1 disaster developmentDIPECHO Nepal
 
0.01 concept of dm may 2011
0.01 concept of dm may 20110.01 concept of dm may 2011
0.01 concept of dm may 2011DIPECHO Nepal
 
South asia women speak out on cca
South asia women speak out on ccaSouth asia women speak out on cca
South asia women speak out on ccaDIPECHO Nepal
 
Ids child no bleed nepali
Ids child no bleed nepaliIds child no bleed nepali
Ids child no bleed nepaliDIPECHO Nepal
 
Final report acorab drr programme
Final report  acorab drr programmeFinal report  acorab drr programme
Final report acorab drr programmeDIPECHO Nepal
 
Small scale mitigation report
Small scale mitigation reportSmall scale mitigation report
Small scale mitigation reportDIPECHO Nepal
 
Early warning system
Early warning systemEarly warning system
Early warning systemDIPECHO Nepal
 
Communication channel
Communication channelCommunication channel
Communication channelDIPECHO Nepal
 
Case study dipecho v upca
Case study dipecho v upcaCase study dipecho v upca
Case study dipecho v upcaDIPECHO Nepal
 
11 children and drr april 2010 english
11  children and drr april 2010 english11  children and drr april 2010 english
11 children and drr april 2010 englishDIPECHO Nepal
 
Nepal disaster risk_case_study
Nepal disaster risk_case_studyNepal disaster risk_case_study
Nepal disaster risk_case_studyDIPECHO Nepal
 
Mercy corps mc-cba-report-final-2010
Mercy corps mc-cba-report-final-2010Mercy corps mc-cba-report-final-2010
Mercy corps mc-cba-report-final-2010DIPECHO Nepal
 
Understanding disaster-management-in-practice
Understanding disaster-management-in-practiceUnderstanding disaster-management-in-practice
Understanding disaster-management-in-practiceDIPECHO Nepal
 
National platform on drr bidhan 2065 52
National platform on drr bidhan 2065 52National platform on drr bidhan 2065 52
National platform on drr bidhan 2065 52DIPECHO Nepal
 

Plus de DIPECHO Nepal (20)

0.1 disaster development
0.1 disaster development0.1 disaster development
0.1 disaster development
 
0.01 concept of dm may 2011
0.01 concept of dm may 20110.01 concept of dm may 2011
0.01 concept of dm may 2011
 
0.0 dev and drr
0.0 dev and drr0.0 dev and drr
0.0 dev and drr
 
South asia women speak out on cca
South asia women speak out on ccaSouth asia women speak out on cca
South asia women speak out on cca
 
Ids child no bleed nepali
Ids child no bleed nepaliIds child no bleed nepali
Ids child no bleed nepali
 
Final report acorab drr programme
Final report  acorab drr programmeFinal report  acorab drr programme
Final report acorab drr programme
 
School renovation
School renovationSchool renovation
School renovation
 
Small scale mitigation report
Small scale mitigation reportSmall scale mitigation report
Small scale mitigation report
 
Rambati case
Rambati caseRambati case
Rambati case
 
Early warning system
Early warning systemEarly warning system
Early warning system
 
Communication channel
Communication channelCommunication channel
Communication channel
 
Case study dipecho v upca
Case study dipecho v upcaCase study dipecho v upca
Case study dipecho v upca
 
Biodyke
BiodykeBiodyke
Biodyke
 
11 children and drr april 2010 english
11  children and drr april 2010 english11  children and drr april 2010 english
11 children and drr april 2010 english
 
Mason ort report
Mason ort reportMason ort report
Mason ort report
 
Inee nepal
Inee nepalInee nepal
Inee nepal
 
Nepal disaster risk_case_study
Nepal disaster risk_case_studyNepal disaster risk_case_study
Nepal disaster risk_case_study
 
Mercy corps mc-cba-report-final-2010
Mercy corps mc-cba-report-final-2010Mercy corps mc-cba-report-final-2010
Mercy corps mc-cba-report-final-2010
 
Understanding disaster-management-in-practice
Understanding disaster-management-in-practiceUnderstanding disaster-management-in-practice
Understanding disaster-management-in-practice
 
National platform on drr bidhan 2065 52
National platform on drr bidhan 2065 52National platform on drr bidhan 2065 52
National platform on drr bidhan 2065 52
 

9. drought dks 9

  • 1. @$v8]/L tyf vfB c;'/Iff ÷ 1
  • 2. k|sf]k–1fgdfnf–( v8]/L tyf vfB c;'/Iff n]vs /fdrGb| Gof}kfg] k|sfzs ÷v8]/L tyf vfB c;'/Iff 2
  • 3. s[lt M v8]/L tyf vfB c;'/Iff n]vs M /fdrGb| Gof}kfg] k|sfzs M jftfj/0f tyf afn ;/f]sf/ ;+:yf–g]kfn (ECO-Nepal) ;jf{lwsf/ M k|sfzsdf ;'/lIft ;+:s/0f M k|yd, ;fpg @)^$ ;ªVof M @,))) k|lt cfj/0f l8hfOg M /d]z bfxfn d'b|s M lszf]/ ckm;]6 k|; -k|f=_ ln=, kmf]g M $#%!)$$ ] d"No M ?= %)÷– ISBN : 978-99946-927-9-8 k|sf]ksf] hf]lvd Go"gLs/0f tyf k|sf]ksf] ;fdgf ug]{ ;fd'bflos Ifdtf clej[l4sf nflu ;r]tg cleofgcGtu{t k|sf]k–1fgdfnf k|sfzgdf cf+lzs ¿kdf cfly{s ;xof]u ug]{ lgDg ;fem]bf/ ;+:yfx¿k|lt Osf]–g]kfn xflb{s cfef/ JoQm ub{5 M PS;gP8 g]kfn cS;kmfd hLaL g]kfn kf]= a= g+= ^@%&, sf7df8f}+, g]kfn kf]= a= g+= @%)), sf7df8f}+, g]kfn kmf]gM $$#^$&& kmf]gM %%@)%*^ kmofS;M (&&–!–$$!(&!* kmofS;M (&&–!–%%@#!(& j]e;fO6M www.actionaid.org/nepal j]e;fO6M www.oxfam.org.uk ÷v8]/L tyf vfB c;'/Iff 3
  • 4. k|sfzssf] egfO d'nssf] *# k|ltzt If]qkmn kxf8 / lxdfnL If]qn] 9fs]sf] x'bf a9bf] ' F hg;ªVofsf] nflu cfjZos vfBfGg pTkfbg ug{ e"ldsf] cefj v6lsPsf] cg'ej eO/x]sf] 5 . s[lif e"ldsf] v08Ls/0fsf sf/0f s[lifIf]qdf cfw'lgs k|ljlwsf] k|of]u x'g ;s]sf] 5}g eg] cem} klg d'n'ssf] ^) k|ltzt s[life"lddf l;+rfO ;'ljwfaf6 ljd'v /x]sf] 5 . d'nssf] cGgsf] e08f/ dflgg] !# k|ltzt If]qkmn /x]sf] t/fO{df ' oftfoft / ljsf;sf cGo k"jf{wf/sf] lj:tf/n] ;x/Ls/0fsf] k|lqmof w]/} cufl8 a9]sf] 5 . kl/0ffd:j?k pa{/ e"ldsf] If]qkmn ;ªsl' rt x'b} uPsf] 5 . o;n] vfBfGg pTkfbgdf k|lts"n k|efj kf/]sf sf/0f F xhf/f}F dflg; clgsfnsf] rk]6fdf kb}{ cfPsf 5g . tLg bzscl3;Dd vfBfGg lgof{t ub}{ cfPsf] o; d'nsn] clxn] nfvf}F d]l6«s6g ' vfBfGg cfoft ug'{ k/]sf] 5 eg] bft[ d'nsx?;Fu cg'bfg klg lng' ' kl//x]sf] 5 . ef}uf]lns ljljwtfo'Qm o; d'nsdf k|fs[lts ;|ftsf] cefj geP klg ' ] o;sf] lbuf] Joj:yfkg tyf a'l4dQfk"0f{ pkof]usf] ljlw / 1ffgsf] cefjn] ul/aL lgjf/0fsf k|of;df cf3ft k'usf] 5 . o;sf ;fy} ] s[lifpTkfbg a9fpg] :yfgLo ljlwsf] lj:tf/df ;d]t k|lts"n k|efj kl//x]sf] 5 . hnjfo' kl/jt{gsf] ljZjJofkL k|efjsf] ;fdgf lxGbs'z lxdfno If]qn] ul//x]sf] ;Gbe{df g]kfn ljZjsf b'O{ ;o d'nsdWo]' 5}6f}F :yfgdf /x]sf] 5 . o;af6 d'n'sdf cltj[li6, cgfj[li6, v8]/Lsf] k|sf]kn] cem k|lts"n k|efj kfg]{ ;Defjgf Jofks aGb} uPsf] 5 . o; ;Gbe{df k|sf]k 1ffgdfnfsf] of] z[ªvnf ;dfhsf ;Dk"0f{ kIfsf nflu nfebfoL x'g] ck]Iff ul/Psf] 5 . k|sf]k 1ffgdfnfsf cGo z[ªvnfh:t} o;nfO{ klg ;/n efiffdf k|:t't ug{ ;kmn n]vs Gof}kfg]nfO{ wGojfb lbg}k5{ . o;sf ;fy} 1ffgdfnfsf !% j6f z[ªvnf k|sflzt ug{ k|/0ff k|bfg ug]{ PS;gP8 ] g]kfnsf l;lgo/ lydln8/ Zofd;'Gb/ 1fjfnL / cS;kmfd hLaL g]kfnsf sfo{qmd ;+of]hs lji0f'k;fb v/]n tyf o;sf] z'4fz'l4 / | ;fh;Hhfdf ;xof]u ug]{ Osf]–g]kfnsf ;a} ;xofqLk|lt wGojfb JoQm ub{5f}F . Osf]–g]kfn ECO-Nepal ] 4÷v8]/L tyf vfB c;'/Iff
  • 5. ;fdfG ljifo;"rL v8]/L / o;sf] ;fdgf %–* ljifok|jz ] % v8]/Lsf] hf]lvd ^ v8]/Lsf] hf]lvd ljZn]if0f * v8]/Lsf] k|efj ljZn]if0f (–!# ;ªs6fled'vtf ljZn]if0f ( v8]/Lsf] cg'udg tyf k"jrtfjgL { ] !) k"jrtfjgL Ifdtfsf] ljsf; { ] !) v8]/Lla?4 r]tgf clej[l4 !! v8]/Lsf] ;fdgf !! ;"rgf k|jfx !@ lzIff tyf tflnd !# ;zQm k"jtof/Lsf pkfo { !# vfB c;'/Iff / k|efj !$–!( vfB c;'/Iff / o;sf sf/0f !$ k|fs[lts sf/0f !% dfgjLo sf/0f !& vfB c;'/Iffsf] k|efj @) g]kfndf vfB ;'/Iff Joj:yf @# pk;+xf/ @$ ÷v8]/L tyf vfB c;'/Iff 5
  • 6. v8]/L / o;sf] ;fdgf ljifok|j]z ufF;, af; / sk8f x/]s dflg;sf]] g};lu{s cfjZostf xf] . cfwf/e"t cfjZostfsf] cefjdf dfgjhLjgsf] cl:tTj g} hf]lvddf /xg ;S5 . dflg;n] vfgf, cfjf;, sk8f, lzIff / :jf:Yoh:tf cfwf/e"t cfjZostf kl/k"lt{s} nflu k|fyldstf;fy sfd ug]{ u5{ . To;dWo] klg vfBj:t'sf] cfjZostf k"/f ug{ dflg;n] zf/Ll/s / dfgl;s zlQm a9L vr{g' k5{ . To;}n] eGg] ul/G5– …s]sf nflu sfd ug]{ < oxL k]6sf nflu g xf] .Ú o;af6 :ki6 x'G5– vfBfGg dflg;sf] klxnf] cfjZostf xf] / o;sf] cefjdf hLjg rNg} ;Sb}g . vfB;'/Iff o:tf] zAb xf], h;nfO{ ljZjJofkL ¿kdf u|x0f u/L nf]slk|o agfP/ k|rngdf NofOPsf] 5 . ljZjsf ;/sf/L lgsfob]lv u}/;/sf/L ;+:yf;Dd, cGt/f{li6«o bft[;:yfb]lv u}/;/sf/L ;+:yf;Dd, ax'/fli6«o ;xof]u lgof]ub]lv + ljsl;t, wgL / cg'bfg ;xof]u k|bfg ug{ ;Ifd d'ns;Dd ;a}n] vfB;'/Iffsf] ' ljifonfO{ cufl8 ;f/]sf] kfOG5 . ljZjdf tLj| ¿kdf j[l4 eO/x]sf] hg;ªVofsf nflu b}lgs cfjZostf k"lt{ ug{ vfBfGgsf] pTkfbg To;} cg'kftdf a9fpFb} n}hfg' cfjZos x'G5 . clxn]s} cj:yfdf sltko d'ns vfBfGgsf] cefjsf sf/0f cfkmgf gful/ssf] hLjg ' arfpg c;kmn eO/x]sf] ;dfrf/ klg ;~rf/ dfWodaf6 cfpg] u/]sf 5g . k|To]s jif{ ef]sd/Laf6 xhf/f}F dflg; d[To'sf] d'vdf kl//x]sf] tLtf] oyfy{ jt{dfg ljZjn] ef]lu/x]sf] 5 . vfB;'/Iff eg]sf] s] xf] t < o; ljifodf leGgfleGg} k|sf/n] JofVof ePsf] kfOG5 . oyfy{df, k|To]s JolQmnfO{ cfjZos kg]{ vfBfGgsf] Joj:yf ldnfP/ s;}n] klg vfgfsf] cefjaf6 ef]sd/Lsf] rk]6fdf k/]/ Hofg u'dfpg' gkg]{ cj:yf l;h{gf ug'{ g} vfB;'/Iff xf] . kl/jf/, ;dfh, /fi6« / cGt/f{li6«o ;ª3;+:yf, bft[lgsfo tyf ;d'bfosf x/]s txdf o:tf] ;'/Iffk|0ffnL ckgfpg ;lsG5 . Go"gtd cfjZostf k"lt{sf nflu lglZrt ;do;Dd wfGg;Sg] cGg tyf vfBfGg ;'/lIft /fVg' tyf Jojl:yt ug'{ g} vfB;'/Iffsf] d'ne"t kIf xf] . ljsl;t / wgL /fi6«n] vfBfGgaf6 k|fKt x'g] Sofnf]/L, To;sf] u'0f:t/sf ljifodf klg Wofg lbG5g t/ cljsl;t, ul/a / ;fwg;|ft Go"g ePsf tyf ] hg;ªVof j[l4sf] rfkdf k/]sf d'nsdf vfBfGgsf] u'0f:t/df eGbf To;sf] ' ÷v8]/L tyf vfB c;'/Iff 6
  • 7. pknAw kl/df0fdf lrQ a'emfpg'kg]{ cj:yf /x]sf] 5 . v8]/Lsf] hf]lvd hnjfo' kl/jt{gaf6 x'g] k|sf]khGo hf]lvd jf ;ªs6df h'g;'s} If]q jf To; If]qsf k|f0fLx¿ k|efljt x'g] cj:yf;Fu v8]/LnfO{ hf]8/ x]g{ ;lsG5 . k|sf]ksf] ] hf]lvd Go"gLs/0fsf nflu cGt/f{li6«o /0fgLltn] kl/eflift u/]cg';f/ ;ªs6fled'vtf eg]sf] ef}lts, ;fdflhs, cfly{s tyf jftfj/0fLo tŒj jf k|lqmofaf6 lgwf{/0f x'g] o:tf] cj:yf xf] h;n] ;d'bfonfO{ k|sf]ksf] k|efjsf cuf8L lg/Lx agfpF5 . To;}n] v8]/L kg]{ If]qsf g]tf jf of]hgfljbn] v8]/Lsf] hf]lvdaf/] a'emg tyf v8]/Ldf sf] jf s] Hofbf hf]lvddf 5 < s] sf/0fn] To:tf] ePsf] xf] < hf]lvd pTkGg ug{ s]–s:tf sf/s tŒj / k|lqmofsf] xft 5 < h:tf ljifo klxrfg ug{ hf]lvd ljZn]if0f ug'k5{ . v8]/L If]qut tyf { ;dout ¿kdf km/s x'G5 / o;sf] k|jl[ QnfO{ a'‰g klg lgs} sl7g x'G5 . tyflk lj1x¿n] o;af/] a'‰g / ;d'bfonfO{ o;sf] ;Defljt :t/ / ;dofjlwaf/] a'emfpg' Hofb} h?/L eO;s]sf] 5 . o;sf nflu jiff{sf] k|jl[ Q, tfkqmdsf] ptf/r9fj, hnjfo'sf] cj:yf / o;sf] kl/jt{gsf] :t/h:tf k|dv k|lqmofsf ' af/]df 1fg x'gk5{ . oL tŒjx¿sf] ljZn]if0faf6 g} eljiodf kg{;Sg] v8]/Lsf ' 36gfx¿sf] k|jl[ Q / k|efjsf af/]df hfgsf/L k|fKt ug{ ;xof]u u5{g . ;+oQm /fi6«;ª3Lo cGt/;/sf/L ;d"xn] k|sflzt u/]sf] …hnjfo' kl/jt{g ' @))& k|efj, ;dfof]hg, / ;ªs6fled'vtfÚ gfds k|ltj]bgdf klg jfo'd08nsf] tfkqmd al9/x]sf] / o;n] v8]/Lnufotsf k|sf]ksf] cfj[lQnfO{ qm'/ / ljgfzsf/L agfpg e"ldsf v]ln/x]sf] atfOPsf] 5 . ljZjJofkL tfkqmd j[l4n] st} cltj[li6, st} cgfj[li6 / st} nfdf] ;do;Dd rNg] ;'Vvfkgn] vfBfGg pTkfbgsf] ofd / o;sf] j[l4:t/df k|lts"n k|efj kg]5 . nfdf]{ ;do;Ddsf] ;'Vvf df};d / clglZrt jiff{n] ;d'bfonfO{ kl/jt{gsf] af6f] ckgfpg afWo agfpF5 . v8] / L cfkm} F d f ;ª s 6 xf] O g . o;sf] k| e fjsf] bafan] ;d' b fonfO{ ;ªs6fled'vtftkm{ ws]n/ hf]lvd pTkGg u5{ . ;d'bfosf] v8]/Lsf] ;fdgf ] ug]{ Ifdtfsf] ljsf; lgs} hl6n ljifo ePsf]n] ubf{ klg v8]/Ln] ;d'bfonfO{ cGo w]/} k|sf/sf ;ªs6tkm{ pGd'v u/fpF5 . ljsl;t tyf ljsf;zLn b'j} /fi6«df v8]/Ln] k|efj kf5{ t/ k|efjsf] :t/ / k|efljt If]q, ;fdgf ug]{ Ifdtfdf eg] oL b'j} k|sf/sf /fi6«df j[xt dfqfdf km/s k5{ . To;}n] ;ªs6fled'vtf pTkGg ug]{ tŒjsf] ljZn]if0f ;lxt hf]lvdsf ljleGg cjojx¿sf] cWoog u/L :yfgLo ;d'bfodf kg]{ hf]lvdsf] ljZn]if0f ug'{ 7÷v8]/L tyf vfB c;'/Iff
  • 8. h?/L x'G5 . v8]/Lsf] hf]lvd Go"gLs/0f of]hgf agfpg ;ªs6fled'vtfsf] ¿k/]vf tof/ ug{' klg hf]lvd Go"gLs/0fsf] lgldQ cfjZos x'G5 . k"0f{ ;ªs6fled'vtf ljZn]if0fdf ;'Id tyf j[xt kIfsf] ljZn]if0f / o; kIfdf ;d'bfosf] k|ltsf/ ug]{ jt{dfg Ifdtf s:tf] 5 eGg] ljifodf klg ulx/f] cWoog ug'{ cfjZos k5{ . nfdf] ;do;Dd v8]/L rn]sf] cj:yfdf pTkGg x'g;Sg] ;fdflhs åGå jf lx+;fTds ultljlw, clxn] g} ;d:ofsf ¿kdf b]lvPsf PrcfOeL÷P8;h:tf /f]usf] dxfdf/Laf6 x'g] :jf:Yo ;ªs6, lk5l8Psf ;d'bfosf] a9bf] ul/aL:t/ cflbn] klg hf]lvd a9fO/x]sf] 5 . o:tf ;d:of pTkGg ug]{ d"n sf/0fsf] klxrfg gu/L ;d:ofsf] ;dfwfgdf vf;} pknlAw x'g;Sb}g . ;ªs6fled'v ;d'bfosf] nflu vfB;'/Iff /0fgLltnfO{ ;dofg'sn agfpg " g;s]df /fli6«o tyf cGt/f{li6«o ¿kdf ;+rfng x'g] /fxt k|lqmofdf ;':ttf cfpg ;S5 . j[xt kIfsf] cWoog cg'?k ;d'bfodf bz jif{cl3sf] t'ngfdf clxn] v8]/Lsf] ;ªs6fled'vtf a9]sf] ljZn]if0f ljZjJofkL ¿kdf ul/Psf] 5 . o; ;Gbe{df cNkljsl;t d'nssf ;fy} ljsl;t d'nsdf ;d]t v8]/Ln] ' ' j[xt / s7f]/ k|efj kfg]{ ;Defjgf al9/x]sf] 5 . ljsl;t d'n'sx¿df v8]/Lsf cg'udg / k|efjsf] ;fdgfsf] tof/L tyf o;k|lt hjfkmb]xL /xg kof{Kt ;fwg tyf ;|ft pknAw x'G5g . tfklg kfl/jfl/s hLljsf]kfh{g, ] :yfgLo ;d'bfosf] jftfj/0fLo tyf ;fdflhs ;+/rgfdf k|lts"n k|efj kg]{ k|lqmofnfO{ ;Daf]wg ug{ lgs} sl7gfO eO/x]sf] kfOG5 . ;'Id :t/df s] eO/x]sf] 5 eGg] hfGgsf nflu :yfgLo ;d'bfosf] hLljsf]kfh{g, ablnFbf] jftfj/0fdf ;fd~h:o x'g;Sg] /0fgLlt tyf Ifdtfaf/] ljZn]if0f ug'{ h?/L x'G5 . jt{dfg ;dodf ;d'bfosf] hLljsf]kfh{gdf s:tf] ljljwtf 5 / o;n] v8]/Lsf] ;fdgf ug{ s:tf] of]ubfg k'¥ofpF5 < ;DklQ tyf vfBfGgsf] :t/af6 ltgLx¿ bL3{sfnLg v8]/Laf6 slxn];Dd aRg ;S5g < ;ªs6df g/x]sf JolQmn] ;ªs6fled'v ;d'bfok|lt s:tf] lhDd]jf/L af]w u5{g < cflb ljifodf x'g] ljZn]if0f g} v8]/Lsf] ;fdgf ug]{ k|efjsf/L pkfo x'g eGg] dfGotf cufl8 cfPsf] 5 . ;d'bfosf] ;ªs6fled'vtfsf] klxrfg ug{ hLljsf]kfh{gsf] :yfgLo ljlwsf] ljZn]if0f cfjZos x'G5 . o;n] cfly{s, ;fdflhs, ;f+:s[lts, /fhgLlts / ef}lts tŒjx¿nfO{ aLrdf /fv]/ hf]lvdsf] ;fdgf ug]{ Ifdtfsf] ljsf; ug]{ dfu{ k|z:t ug{ ;S5 . hf]lvd Go"gLs/0fsf nflu hldg / k|fs[lts ;|ftaLr ] dfgjLo ultljlwsf] ;fd~h:o sfod u/L ef}lts ;DklQ, dfgjLo k'hL, F ;fdflhs k'hLnufotsf ;DklQsf] ;+/If0fsf pkfox¿ cjnDag ug'kg]{ F { 8÷v8]/L tyf vfB c;'/Iff
  • 9. x'G5 . pknAw ;DklQdf hlt w]/} ljljwtf x'G5 Tolt g} w]/} hf]lvdsf] ;fdgf ug]{ af6f] km/flsnf] x'G5 . hLljsf]kfh{gdf x'g] ljljwtfn] g} hf]lvdsf] Go"gLs/0f jf ;fdgf ug]{ /0fgLltsf] klxrfg / sfof{Gjog ug{ ;lhnf] x'G5 . ;du|df v8]/Lsf] hf]lvd ljZn]if0fn] k|sf]ksf] ;xL tyf cfw'lgs a'emfOnfO{ :ki6 kfg'{k5{ . o;af6 dflg;df kg]{ c;/sf ;fy} v8]/Lk|lt ;d'bfosf] ;ªs6fled'vtfsf] j[xt / ;"Id cWoog ug{ ;Sg'k5{ . o:tf sfo{n] v8]/Laf6 kg]{ k|efjsf] Go"gLs/0f ug{ cfjZos k"jtof/L ug]{ af6f]nfO{ km/flsnf] kf5{ . { v8]/Lsf] hf]lvd ljZn]if0f v8]/Lsf] hf]lvd Go"gLs/0fsf nflu ;d'bfosf] ;fdgf Ifdtf clej[l4 ug]{ ;+:s[ltsf] ljsf; ug'k5{ . o;sf nflu v8]/Lsf] ;Defljt c;/, k|efljt x'g] { ;d'bfodf cfOkg]{ ;ªs6 / ltgLx¿sf] jt{dfg ;dosf] lqmofsnfksf] hfgsf/L lng' h?/L x'G5 . o;sf ;fy} ;d'bfodf pTkGg x'g;Sg] k|fs[lts, ef}lts, /fhgLlts, ;fdflhs, cfly{s tyf jftfj/0fLo ;ªs6fled'vtfsf] cWoog u/]/ ltgLx¿sf] :t/ lgwf{/0f u/L k|fyldsLs/0f ug'k5{ . v8]/Laf6 x'g] { plNnlvt ;ªs6fled'vtf clwsf+z ;dfhn] ;fdgf ug'kg]{ / o;df k|sf]k / { ;ªs6fled'vtf cNksfnLg / bL3{sfnLg ¿kdf kl/jt{g eO/xg] ePsfn] klg cWoog / ljZn]if0f cfjZos k5{ . v8]/Lsf] k|sl[ tsf] hfgsf/L / o;sf] k|efjsf] ljZn]if0f u/L vt/fsf] k|efjsf/L 9ªun] ;Daf]wg ug'{ cfjZos x'G5 . v8]/Lsf] k|efj Go"gLs/0f tyf k"jtof/Lsf pkfosf] ljsf;sf] nflu { lgDg ljifodf Wofg lbg'k5{ M v8]/Lsf] hf]lvd k|sf]khGo hf]lvdsf] Ps ¿k xf] . o;sf] hf]lvd Joj:yfkg ug{ ;do tyf :yfgljz]ifsf cGo ;/f]sf/jfnf tŒjx¿sf] hfgsf/L x'gk5{ . ' JolQmut, ;d'bflos, ;+:yfut, / /fli6«o Ifdtfsf] clej[l4af6 v8]/Lsf] ;ªs6fled'vtf 36fpg ;lsG5 . k|efjsf] ljZn]if0faf6 v8]/L hf]lvd klxrfg ug{ tyf v8]/Lsf] ;dodf ;ªs6fled"v ;d"x / If]qnfO{ nlIot ug{ dxŒjk"0f{ e"ldsf v]Nb5 . v8]/Lsf] k|efjsf] cg'udg tyf k"jrtfjgLn] hf]lvd klxrfg, k|efjsf] { ] ljZn]if0f, tyf hfgsf/L Joj:yfkg ug{ dxŒjk"0f{ e"ldsf v]N5 . kl/jt{gLo df};d tyf df};d;Fu} kl/jt{g x'g] v8]/Lsf] k|sl[ tn] lbuf]ljsf;, jftfj/0f tyf ;dfhdf uDeL/ hf]lvd pTkGg u5{ . 9÷v8]/L tyf vfB c;'/Iff
  • 10. v8]/Lsf] k|efj ljZn]if0f v8]/Laf6 jt{dfg ;dodf k/]sf] k|efjsf] ;dof]lrt hfgsf/Ln] efjL k|efjsf] eljiojf0fL ug{ tyf kl/jt{gLo ;ªs6fled'vtfsf] cg'dfg ug{ ;xof]u ldN5 . ef}uf]lns agf]6 / pknAw x'g;Sg] ;|ftsf] :j?kcg';f/ v8]/Lsf] k|efj klg ] km/s–km/s x'g;S5 . v8]/Lsf] cjlw / km}ng] :t/df dfq geP/ kl/jt{gLo ;fdflhs cj:yfdf klg o;sf] k|efjsf] :j?k leGg x'g] u5{ . oBlk v8]/Lsf] k|efj Ps eGbf a9L If]qdf km}nG5, t/klg v8]/Lsf] k|efjnfO{ ljz]ifu/L cfly{s, ;fdflhs, ;f+:s[lts tyf jftfj/0fLo k|efjsf ¿kdf juL{s/0f ug{ ;lsG5 . oL k|efj g} ;dfhdf ;ªs6 pTkGg ug]{ k|dv sf/s x'g . To;}n] ' v8]/Lsf] k|efjsf] ljZn]if0fsf nflu v8]/Lsf] ;dodf ckgfpg ;lsg] nlIot k|ltsf/sf pkfonfO{ g} hf]lvd Go"gLs/0fsf ljlw lgwf{/0f ug]{ /fd|f] k|f/De– laGb' dflgG5 . v8]/Lsf] k|efj ljZn]if0faf6 o;sf] ;ªs6fled'v If]q, hg;ªVof jf lqmofsnfknfO{ k|sfz kfg{ ;lsG5 . v8]/Lsf] k|efj ljZn]if0f To;sf sf/0faf6 x'g] vfBfGg pTkfbgsf] sdL, hLjg lgjf{xsf k|f0fLsf] Iflt tyf kfgLsf] e08f/df x«f; x'gh:tf k|ToIf k|efjsf] klxrfgaf6 k|f/De x'G5 . ] o:tf k|efjaf6 3/–hldg a]Rg'kg]{ afWotf jf lj:yfkg x'gkg]{ cj:yf, ef}lts } Iflt tyf dfgl;s tgfjh:tf k|ToIf tyf k/f]If k|efjsf] ljZn]if0f ug{ ;xof]u ldN5 . k|fljlws, cfly{s /fhgLlts tyf cGo tŒjx¿n] v8]/Lsf] k|efjsf] tYofªs ;ªsng ljlw b]z / :yfgcg';f/ km/s kg{ uPtfklg k|efjsf] ljZn]if0f ug]{ / clen]v tof/ ug]{ sfo{ Ps}ksf/sf] / ;xL x'gk5{ . ;xL tYofªsn] of]hgfsf] | ' lgdf{0f ug{ Jojxfl/s hfgsf/L pknAw u/fpF5 . v8]/Laf6 kg]{ k|ToIf tyf k/f]If k|efjsf] tYofªs k|If]k0fn] d"No k|efjsf/L ;'/Iffsf] k|Tofe"ltdf dxŒjk"0f{ of]ubfg lbG5 . o;/L ul/g] k|sf]ksf] ;Daf]wgn] ;Lldt ;|ftsf] ;xL pkof]udf |] ;3fp k'¥ofpF5 / k|efj Go"gLs/0f ug{ j[xt k|efjsf/L x'G5 . ;ªs6fled'vtf ljZn]if0f ;ªs6fled'vtf ljZn]if0fn] v8]/Lsf] k|efjaf6 kg]{ ;fdflhs, cfly{s, /fhgLlts, ef}lts tyf jftfj/0fLo sf/0fsf] klxrfg ug{;Sg] vfsf pknAw u/fpF5 . o;n] ;ªs6fled'vtfsf] kl/0ffddf geP/ ;ªs6fled'vtfdf kg{;Sg] sf/sx¿df Wofg lvR5 . pbfx/0fsf] ¿kdf v8]/Lsf] cj:yfdf jiff{sf] cefjn] 10÷v8]/L tyf vfB c;'/Iff
  • 11. k|ToIf k|efjsf] ¿kdf vfBfGg pTkfbg 36fpF5 . oBlk o; k|efjsf] vf; sf/0fsf ¿kdf ;f+:s[lts dfGotf / ;/sf/L jf u}/;/sf/L If]qaf6 lbOg] cg'bfg b]lvPsf] 5 . k/Dk/fut dfGotfsf sf/0f dfq v8]/Lsf] ;fdgf ug]{ ;fd'bflos k|of; cf]em]ndf k/]sf] 5}g, :yfgLo k|hfltsf afnLsf] lapmx¿ nf]k x'g] vt/f klg a9b} uPsf] 5 . kl/0ffd:j?k ls;fgn] cTolws d"No lt/]/ cfoltt lapmsf] v/Lb ug'kg]{ afWotf a9]sf] 5 . v8]/Laf6 pTkGg { hf]lvd / ;ªs6fled'vtf ljZn]if0f ubf{ o; ljifodf klg Wofg lbg' h?/L b]lvG5 . hLljsf]kfh{gdf k|efj kfg]{ cfly{s, ;fdflhs, /fhgLlts / jftfj/0fLo tŒjsf ;fy} cg'bfgsf] jf:tljstf / To;n] kfg]{ bL3{sfnLg k|efjsf af/]df klg Wofg lbg' h?/L x'G5 . ;ªs6fled'vtfsf cfGtl/s sf/0f cf]em]ndf kbf{ ;d'bfosf] hf]lvd ;fdgf ug]{ Ifdtfdf ljsf; x'g d'lZsn x'G5 . ljZjJofkLs/0faf6 :yfgLo ;d'bfodf kg]{ vfBfGg cfk"lt{sf] ;d:of / v8]/Lsf] k|efj yfxf kfpg' lgs} sl7g x'g] ePsf]n] o;sf] cWoog ;'Id¿kdf x'g' h?/L 5 eg] ;d'bfo jf ;Defljt hf]lvddf kg]{ ;d'bfosf] cfGtl/s ultljlwnfO{ ljleGg b[li6sf]0faf6 x]g'{k5{ . cg';GwfgfTds cWoog tyf v8]/Lsf] kl/b[io lgdf{0f klg v8]/Lsf] ;ªs6fled'vtf a'emg ;xh ljlw xf] . ;ªs6fled'v ;d'bfosf] hfgsf/L ;ªsng ug]{ cGo ;|ftsf] ¿kdf, vf;u/]/ ] clgsfnsf] ;dodf vfB c;'/Iff / ;ªs6fled'vtfaf/] hfgsf/L tyf dfkg k|0ffnL, ljZj vfB sfo{qmdsf] ;ªs6fled'vtf ljZn]if0f tyf dfkg k|0ffnL / ;+oQm /fi6«;ª3sf] vfB tyf s[lif ;ªu7gsf] vfB ;'/Iff k|0ffnL klg ' x'g;S5 . v8]/Lsf] cg'udg tyf k"jrtfjgL { ] v8]/L ;':tpTyfg k|sf]k ePsfn] o;sf] k"jrtfjgL lbg' sl7g x'G5 . v8]/Lsf] { ] ;'? / cGt lgwf{/0f ug{' c;Dejh:t} x'G5 . oBlk df};dL tYofªssf cfwf/df k|sf]k Joj:yfkg ug]{ / ;fdgf ug]{ Ifdtfsf] ljsf; ug'{ h?/L x'G5 . hnjfo' kl/jt{g klg v8]/Lsf] k|dv sf/s ePsfn] hnjfo' kl/jt{gsf] k|efjsf] ' ;fdgf ug]{ k|lqmofn] o;sf] hf]lvd Go"gLs/0fdf klg ;xof]u ldN5 . v8]/Lsf] k"jrtfjgL cGo hnjfo'hGo k|sf]ksf]eGbf w]/} hl6n 5 / ;fk]lIfs ¿kdf { ] o;sf] ljZjJofkL ljsf; sd 5 . o;sf] k"jrtfjgL d'Vo ¿kdf df};dL { ] jiff{, gbLsf] axfj, e"ldut kfgLsf] ;xt, lxpFsf] df]6fO tyf cGo P]ltxfl;s tYofªsLo clen]vdf e/ k5{ . ÷v8]/L tyf vfB c;'/Iff 11
  • 12. k"jrtfjgL Ifdtfsf] ljsf; { ] of]hgfljb tyf j}1flgsn] ;d;fdlos, plrt, a'emg ;lsg], vr{ ug{ ;lsg], hgs]lGb|t k|0ffnLsf] ljsf; u/]df v8]/Lsf] k"jf{gdfg ug{ ;Dej x'g] ck]Iff ' ul/Fb} cfPsf] 5 . o;sf] nflu plrt ;fdflhs tyf k|fljlws Ifdtfsf] ljsf; u/L v8]/Lsf] cfj[lQ / c;/af/] hfgsf/L lng] / lbg] ug'{k5{ . ;/sf/L / cGo ;/f]sf/jfnf lgsfosf] Ifdtfsf] ljsf;, vf]h, lg/LIf0f, ljZn]if0f tyf dfkg ug{ / v8]/Lsf] k|sf]ksf] ;Defljt k|efjsf] k"jf{gdfg ' ug{ cfjZos k"jf{wf/, j}1flgs, k|fljlws, ;+:yfut Ifdtfsf] ljsf; / lbuf]kgsf] nflu ;xof]usf] k|a4{g ug'k5{ . { v8]/Llj?4 r]tgf clej[l4 gofF l;h{gfsf nflu 1fgsf] ljsf; / lj:tf/ ug'{ h?/L x'G5 . o;sf nflu lzIffnfO{ Jojxfl/s k4ltdf ?kfGt/0f ug'{ cfjZos 5 . ablnFbf] kl/l:ylt cg'?ksf] lzIff ePdf k|sf]ksf cGo 36gfsf ;fy} v8]/Laf/] ;d'bfon] hfgsf/L k|fKt ug{;S5g / To;sf] ;fdgf ug]{ :yfgLo ljlwsf] ljsf; ug{ ;S5g . Jojxfl/s lzIffk|0ffnLn] ;dfhdf k|sf]khGo 36gfsf] ;fdgf ug]{ ;+:s[ltsf] ljsf; ug{ ;xof]u ug]{ x'bf klg efjL ;dfh ;'/lIft /xg ;S5 . F o;sf nflu cWoog–cg';Gwfgstf{, vf]hstf{ / ;/f]sf/jfnfaLr ;+jfb tyf ;~hfnsf] ljsf; u/L ;"rgf / 1fgsf] k|jfxdf k|fyldstf /xg'k5{ . :yfgLo b[li6sf]0f tyf cfjZostfsf] :ki6 cWoog u/L To;sf cfwf/df r]tgf clej[l4sf ;fj{hlgs sfo{qmdsf] ljsf; / lj:tf/ ug{ ;lsPdf ;d'bfosf] k|sf]k ;fdgf Ifdtf clej[l4 x'G5 . o:tf sfo{qmd ;~rfng ubf{ lg0f{o k|lqmofdf ;d'bfosf] ;zQm pkl:ylt jf ;xeflutf x'g] ;+:s[ltsf] ljsf; ug'{k5{ . v8]/Lsf] ;fdgf v8]/Lsf] Joj:yfkgdf w]/} r'gf}tL /xG5g . v8]/LnfO{ k|sf]ksf ¿kdf :jLsf/ ub}{ ljz]if1 / gLltlgdf{tfaLr ;dGjo sfod x'g' / ;f]xL cg';f/ /0fgLlt th'df u/L Go"gLs/0f tyf ;fdgfsf gLlt lgdf{0f ug'{ /fd|f] x'G5 . v8]/L ;':t { pTyfg k|sf]ksf] sf/s ePsfn] o;sf] k|efjsf Go"gLs/0fsf ljsNkx¿sf] ljsf; g} o;sf] ;fdgf ug]{ pQd pkfo xf] . xfn;Dd d'nsdf v8]/LnfO{ ' k|sf]ksf] ¿kdf glnOPsfn] klg o;af6 kg]{ k|efjsf] ckTsfnLg ;fdgfsf /0fgLlt aGg ;s]sf] 5}g / hgr]tgf clej[l4df klg 7f]; sfo{qmd ;~rfng x'g ;s]sf] 5}g . nfdf] v8]/Lsf] cj:yfdf vfBfGg / ;fdfGo :t/df lapm ÷v8]/L tyf vfB c;'/Iff 12
  • 13. cg'bfg lbg] k/Dk/fsf] ljsf; ePklg Tof] g} ;d:of ;dfwfgsf] bL3{sfnLg ;dfwfgsf] pkfo eg] xf]Og . v8]/Lsf] :j¿ksf] klxrfg, cg'udg, Go"gLs/0f / k"jtof/Ldf hnjfo' kl/jt{g { g} d'Vo rrf{sf] ljifo ag]sf] 5 . v8]/Lsf] ljsf; / lj:tf/ ef}uf]lns agf]6sf cfwf/df km/s–km/s x'g] ePsf]n] klg o;nfO{ ;xL ¿kdf kl/eflift ug{ ;lsPsf] 5}g . To;}n] :yfgcg';f/ ljsf; ePsf ;"rsfªssf] cfwf/df dfq o;af/] jf:tljs r]tgf clej[l4 x'g ;S5 . To:t} v8]/Lsf] hf]lvd Go"gLs/0f u/L k|efj Go"gLs/0f ug{ ljz]if1 / ;d'bfoaLr /x]sf] Ifdtfsf] b"/L x6fpg' klg Psk|sf/sf] r'gf}tL /x]sf] 5 . v8]/LnfO{ ljz'4 k|fs[lts tyf ef}lts 36gfsf ¿kdf lng] k/Dk/f klg 5 . olb of] ljz'4 k|fs[lts 36gf xf] eg] o;sf] cfj[lQ / k|efjdfly s:tf] lgoGq0f ug]{ eGg] k|Zg cufl8 cfpF5 . jiff{sf] bL3{sfnLg cefjn] v8]/L pTkGg x'g] / ef}uf]lns ljljwtfn] o;sf] cfj[lQ lgwf{/0f ug]{ ePsfn] klg ;d:of b]vf k/]sf] kfOG5 . o;nfO{ k|sf]ksf] ¿kdf lnPdf o;df /x]sf] ef}lts, ;fdflhs, cfly{s, ;f+:s[lts, gLltut, jftfj/0fLonufotsf kIfsf] ljZn]if0f ug{kg]{ x'G5 . ;xL ' gLlt, k"jtof/L of]hgf / Go"gLs/0f sfo{qmdn] j[xtdfqfdf v8]/Lsf] ;ªs6fled'vtf { 36fpg ;lsg]df s'g} cfzªsf /xFbg . csf]{ r'gf}tLsf ¿kdf gLlt tyf cGo } lg0f{o ug]x¿df k|sf]kkl5eGbf Go"gLs/0fsf sfo{df ul/g] nufgL d"Nok|efjsf/L { x'G5 eg]/ ljZj:t lbnfpg' /x]sf] b]lvG5 . clzIff, c1fgtf, k/Dk/fut d"No– dfGotfsf sf/0f / bL3{sfnLg ;f]rsf] ljsf; gePsfn] klg gLltlgdf{tfx¿ /ge'Nndf k/]sf 5g . To;}n] v8]/Lsf] ;fdgfsf nflu k"jtof/L of]hgfsf] { ;Defljt nfek|lt ;+jbgzLn eP/ ;/sf/n] gLltlgdf{0f u/L of]hgf agfpg ] kxn ug'k5{ . { ;"rgf k|jfx ;d'bfonfO{ plrt hfgsf/L / 1fg lbg ljleGg d'nsdf ul/Psf v8]/L ' Joj:yfkgsf ljlw / tf}/tl/sfaf/] cg'ej cfbfgk|bfgsf] sfo{qmd lgoldt ?kdf ul/g'k5{ . o:tf cg'ejnfO{ ;d'bfon] a'‰g] vfsfdf ljsf; u/L r]tgf clej[l4 ug{ ;xof]u k'¥ofpg] ;"rgfsf] k|jfx lgoldt ?kdf ug'{ cfhsf] cfjZostf klg xf] . ;"rgfsf] k|jfxn] ;d'bfodf v8]/Lsf] hf]lvd sd ug]{ 1fg k|bfg ug{ ;xof]u k'Ug] ePsfn] o;nfO{ gLlt / sfo{of]hgfsf] k|dv ' kf6f]sf] ?kdf x]l/g'k5{ . ;"rgf ;ªsns / bftfaLr x'g] cGtlqmofn] pTs[i6 ;~hfnsf] ljsf; / a'emfOsf] :t/ dfly p7g] ePsfn] To;n] nlIot ju{sf] k|ltlglwTj ug{ ;S5 . kl/0ffd:j¿k hf]lvddf k/]sf ;d'bfonfO{ /fxt dfq 13÷v8]/L tyf vfB c;'/Iff
  • 14. xf]Og, ;fdgf Ifdtfsf] ljsf;df ;3fp klg k'¥ofpF5 . lzIff tyf tflnd k|sf]k hf]lvd Go"gLs/0f lzIffdf v8]/Lsf] ljifonfO{ klg hf]8/ n}hfg' jt{dfgsf] ] cfjZostf xf] . k|lzIfs / k|lzIffyL{aLrsf] x'g] kf/:kfl/s l;sfO tyf cGtlqm{ofTds k|lqmofn] hf]lvdsf] ljZn]if0f / ;fdgf ug]{ /0fgLltsf] vfsf tof/ ug{ ;xof]u ldN5 . o;sf nflu cf}krfl/s lzIffsf ;fy} a]Un} k|sf/sf] tflnd sfo{qmd klg sfof{Gjogdf Nofpg'k5{ . v8]/Laf/] k/Dk/fut hfgsf/L, :yfgLo 1fg, cfd;~rf/sf] ;lqmo ;xeflutfaf6 k|fs[lts k|sf]kaf6 ;'/lIft /xg ;xof]u ldN5 . v8]/Lsf] k|sf]ksf ;Defljt kLl8t / cGo ;/f]sf/jfnf kIfaLr ;xeflutfd"ns tflndsf sfo{qmdn] o;sf] c;/ sd ug]{ ;fdflhs ;+:s[ltsf] ljsf;df ;xof]u u5{ . cgf}krfl/s t/ Joj;flos lzIffn] efjL lkF9LnfO{ klg hf]lvdsf] ;Daf]wg ug]{ / To;sf] ;fdgf ug]{ Ifdtf k|bfg ug]{ ePsfn] tflndnfO{ /fi6«JofkL agfpg' ;fGble{s x'G5 . ;zQm k"jtof/Lsf pkfo { v8]/Lsf] k|sf]kaf6 aRg Go"gLs/0f, hLljsf]kfh{gdf ug'kg]{ kl/jt{gsf af/]df { cWoog cfjZos 5 . cWoogaf6 k|fKt glthfsf cfwf/df k"jtof/Lsf of]hgf { agfpg' ;fGble{s x'G5 . v8]/Lcl3, v8]/Lsf] ;do / eljiodf JolQm tyf ;DalGwt ;+:yfn] ckgfpg' kg]{ cfsl:ds of]hgfnfO{ 5f]6s/Ldf lgDgcg';f/ lng ;lsG5 M k|efj Go"gLs/0f tyf k"jtof/L of]hgfsf nflu k|efjsf/L gLlt tyf ;+:yfut { Ifdtfdf ljsf; ug'k5{ . { ;/sf/L tyf u}/;/sf/L lgsfo, JolQm tyf gful/s ;d'bfo k"0f{ ¿kdf ;lqmo eP/ sfd ug'k5{ . { cfsl:ds k|ltsf/sf pkfoeGbf Go"gLs/0fsf nflu ljsNk vf]Hg'k5{ . k|sf]k Go"gLs/0f, ljsf; / k|sf]k k|ltsf/df sfo{/t JolQmaLr ;+jfb, cg'ejsf] cfbfgk|bfg / ;dGjo sfod ug'k5{ . { v8]/Lsf] k|efj Go"gLs/0fsf nflu k"jtof/L pkfosf] 5gf}6 ubf{ PsLs[t { jftfj/0fLo tyf k|fs[lts ;|ft Joj:yfkg, ;fdflhs tyf cfly{s ljsf;, ] e"pkof]u of]hgf / hnjfo' kl/jt{gnfO{ ;dfof]hg ug'k5{ . { k"jtof/L of]hgf lgdf{0f tyf sfof{Gjogdf :yfgLo ;d'bfosf] k|ToIf ;xeflutf { x'gk5{ . ' ;+:yfut Ifdtf, ;dGjofTds ;+oGq, :yfgLo cfjZostf tyf k/Dk/fut 1fg k|efjsf/L Go"gLs/0f / k"jtof/L /0fgLltsf] sfof{Gjogdf cfjZos { 5. 14÷v8]/L tyf vfB c;'/Iff
  • 15. vfB c;'/Iff / k|efj g]kfnsf] s"n hg;+Vofsf] em08} ^^ k|ltzt k|ToIf jf ck|ToIf¿kdf s[lifdf cfwfl/t 5 . s]xL jif{ otf s[lif cf>Lt hg;+Vofdf sdL cfFpb} u/]sf] kfOP klg cToflws hg;+Vofsf] d"n k]zf s[lifdf cfwf/Lt 5 . clxn] ;Dd ljsfzsf k"jf{wf/ k'Ug g;s]sf] ljs6 ef}uf]lns cj:yfdf vfB;'/Iff a9L ;/f]sf/sf] ljifo aGb} cfPsf] 5 . g]kfnsf] ;Gbe{df vfB;'/Iffsf] s'/f ubf{ lg/k]lIft ¿kdf eGbf ;fk]lIft¿kdf Jofvf ug'{ a9L ;fGble{s x'g] b]lvG5 . vfB;'/Iff k[ys geO ljljw kIf;Fu ufl;Psf] x'G5 . o;sf sltko ;Gbe{ k|fs[lts ljifoj:t';u klg ufFl;Psf] x'G5g t/ jt{dfg ;dodf dfgjLo ultljlw F rfxgf / cfjZoQmf o'4 ;fdflhs åG4 a9bf] hg;+Vof cj}wflgs s[lifk|0ffnL, 36bf] pTkfbg, c;Gt'lnt ljt/0f h:tf s'/fn] vfB;'/Iffsf] l:yltnfO{ sdhf]/ kfl//x]sf] kfOG5 . s[lif k|wfg d'ns eP/ klg ljleGg sf/0fn] g]kfn vfB;'/Iffsf] ' b[li6n] la:tf/} bf?0f aGg yfn]sf] 5 . g]kfnsf] xfn;Ddsf] hg;ªVof / vfBfGg pTkfbgsf] cg'kftsf cfwf/df vfB c;'/Iffsf] ;Defjgf klg a9b5 . } s]xL kxf8L / lxdfnL lhNnfdf vfBfGg ljt/0fk|0ffnLsf] ljsf; x'g g;Sgfn] obfsbf ef]sd/Lsf] cj:yf l;hgf x'g] u/]sf] 5 eg] lg/k]If ul/aLsf] /]vfd'lg /x]sf sltko kl/jf/n] plrt ;dodf cfjZos vfBfGgsf] hf]xf] ug{ g;Sgfn] ;d:of plAhg] u/]sf] kfOG5 . tyflk, xfd|f] d'nssf] vfBfGg pTkfbg / ' pkef]usf] oyfy{ cj:yfs} kl/j]zdf /x]/ vfB;'/Iffsf] rrf{ ug'{ ;fGble{s x'g]5 . vfB c;'/Iff / o;sf sf/0f vfB;'/Iff / c;'/Iffsf dxŒjk"0f{ kIfx¿ Ps};fy ufFl;P/ cfpg] u5{g . o:tf ;jfnsf k5fl8 ufFl;P/ cfpg] sf/0fnfO{ cnUofP/ x]g{ klg ldNb}g . vfB;'/Iff eg]sf] kof{Kt vfBfGg pTkfbg jf pknAw ePsf] ;dodf eljiodf j[l4 x'g] hg;ªVof, vfFrf] / k|sf]ksfnLg cj:yfsf nflu cfjZos kg]{ kl/df0fdf vfBfGgsf] ;~ro u/L ;xh k|flKt / ;d'lrt ljt/0f ug{;Sg] Ifdtfsf] ljsf; ug'{ xf] . o;}sf] 7Ls ljk/Lt cj:yfnfO{ eg] vfB c;'/Iffsf] cj:yfsf ¿kdf a'‰g'kg]{ x'G5 . 15÷v8]/L tyf vfB c;'/Iff
  • 16. vfB c;'/Iffsf ljleGg kIfnfO{ cWoog ubf{ o;sf sf/0fsf] eofjx lrq k|s6 x'g;Sb5 . vfB c;'/Iffaf6 ;dfh / d'ns ef]sd/Lsf] qf;bLk"0f{ ' rk]6fdf ws]lnG5 . ljz]ifu/L, clk|msfsf ;'8fg, Olyof]lkof, ;f]dflnofnufot ljZjsf clt sd ljsl;t d'nssf hgtf vfg gkfP/ ef]sef]s} d/]sf / ' s'kf]if0fsf lzsf/ ePsf ;dfrf/ k|sfzdf cfO/xG5g . To:t}, ;d:of xfd|f] d'n'ssf s]xL ljs6 kxf8L / lxdfnL lhNnfsf vf; If]qdf slxn]sfxLF b]vfkg]{ u/]sf] 5 . cNksfnLg ¿kdf b]lvg] To:tf] ;d:ofsf] lg/fs/0f ug]{ k|of; klg x'b} cfPsf] b]lvG5 . F vfB c;'/Iff pTkGg x'g d'Votof k|fs[lts / dfgjLo sf/0f lhDd]jf/ b]lvG5g . ctM vfB c;'/Iff x'g;Sg] sf/0fnfO{ lgDgfg';f/ x]g{ ;lsG5 M k|fs[lts sf/0f cltj[li6 tyf af9Lklx/f] ljZjsf ljleGg efudf jiff{sf] lgoldt :j¿kdf kl/jt{g x'b} cfPsf] 5 . F cltj[li6, cgfj[li6 / v08j[li6h:tf k|lts"n jiff{sf sf/0fn] s[lifpTkfbg / hg;ªVof j[l4sf] aLrsf] ;Gt'ngdf vnn k'Ub} cfPsf] 5 . ljleGg k|sf]kn] dfgjLo ultljlwsf ljljw kIf k|efljt x'bf s[lif pTkfbgsf] b/ emg–emg F 36b} uPsf] kfOG5 . To:tf sf/0fdWo] cltj[li6af6 pTkGg x'g] af9Lklx/f] k|dv /x]sf] b]lvG5 . g]kfndf k|To]s jif{sf] af9Lklx/f]df k/L cf};t @@( ' hgf dflg;n] Hofg u'dfpg'kg]{ cj:yf /x]sf] 5 eg] v]tLof]Uo e"ldsf] ljgf; klg pNn]Vo¿kdf eO/x]sf] 5 . af9Lklx/f]n] jif]gL v]tLof]Uo e"ld s6fg u/]/, v]tdf /f]lkPsf] afnL aufP/ { / k'// 7"nf] Iflt k'¥ofpg] u/]sf] 5 . o:tf] Iflt lg/Gt/ eO/xFbf s[liftGq ] k|efljt eO{ vfBfGg pTkfbgdf 7"nf] lu/fj6 cfpg yfn]sf] kl/0ffd:j¿k vfB c;'/Iffsf] ;Defjgf a9b} uPsf] 5 . cgfj[li6 / v8]/L vfBfGgsf] /fd|f] pTkfbgsf nflu lgoldt jiff{ x'g' clgjfo{ x'G5 . g]kfndf cltj[li6sf sf/0f st} af9Lklx/f]sf] k|sf]k pTkGg x'G5 eg] cgfj[li6 / v08j[li6n] v8]/Lsf] k|sf]k klg lgDTofO/xG5 . g]kfnsf] k"jL{ If]qdf cltj[li6sf 16÷v8]/L tyf vfB c;'/Iff
  • 17. sf/0f cfpg] af9Lklx/f]af6 d'ns cfqmfGt eO/xFbf klZrdL If]q v8]/Lsf] ' k|sf]kaf6 d'lem{O/x]sf] x'G5 . g]kfnsf clwsf+z v]tLof]Uo e"lddf l;+rfOsf] ;'ljwf pknAw gePsf] x'bf cfsfz]kfgLsf] e/df s[liftGq l6ls/x]sf] 5 . ctM F o;/L cfjZos kl/df0fdf jiff{ gxFbf v]tLaf6 cfzftLt pTkfbg lng ;lsg] ' s'/} ePg . o;af6 ;du| s[lif pTkfbg Go"g eO{ ef]sd/Lsf] cj:yf l;h{gf x'g] ;Defjgf a9b5 . d?e"dLs/0f k|fs[lts jftfj/0f ;Gt'lnt /fVg] d'Vo tŒj jg;Dkbf xf] . jgn] e"–Ifo lgoGq0f, df6f]sf] pj{/fzlQmsf] ;+/If0f / k|j4{g, k'g?Tkfbg Ifdtfsf] ljsf;, cDnLokg lgoGq0fh:tf dxŒjk"0f{ sfo{ ub{5 . t/, s[life"ld, 3fF;, bfp/f, sf7nufotsf a9bf] hg;ªVofsf cfjZostf kl/k"lt{sf nflu j}slNks ;|ftsf] ] ljsf; x'g g;Sbf tLj| ultdf jgljgf; x'b} cfPsf] 5 . jgljgf;s} k|efj:j¿k F ljZjdf tfkqmd j[l4 tyf hnjfo' kl/jt{gsf c;/ klg pTkGg ePsf 5g . o;}sf] kl/0ffd:j¿k ljZjdf d?e"dLs/0f x'g]qmd a9]sf] / s[life"ldsf] k'g?Tkfbg Ifdtf;d]t gi6 x'b} uPsf] kfOG5 . o;af6 s[lifIf]qdf k|lts"n F k|efj kg{uO Pstkm{ pTkfbgdf x|f; cfpFbf vfB c;'/Iffsf] cj:yf pTkGg eO/x]sf] 5 eg] csf]tkm{ o;n] vfB c;'/Iffsf] cj:yf pTkGg ug]{ cGo { kIfsf] k[i7kf]if0f;d]t ul//x]sf] 5 . pj{/fzlQmdf x|f; vfBj:t' pTkfbg x'g] d"nfwf/ g} hldg xf] . s[lifpTkfbgsf] kl/df0f df6f]sf] pj{/fzlQmdf lge{/ /xG5 . ctM ljleGg sf/0fn] df6f]sf] pj{/fzlQmdf x|f; cfpFb} hfFbf s[lifpTkfbgdf qmlds¿kn] x|f; cfpFb} uPsf] 5 . /f;folgs dn, sL6gf;s cf}iflwh:tf /;fogsf] cTolws k|of]uaf6 s]xL ;do;Dd pTkfbg a9]sf] b]lvP klg To;af6 b"/ufdL¿kdf pj{/tfsf lx;fan] lgsDdf / aGh/ aGg] / jftfj/0fsf cGo kIfdf ;d]t gsf/fTds c;/ kg]{ cg'ej ul/Psf] 5 . To;}u/L, clgof]lht / cj}1flgs e"–pkof]usf sf/0f Pstkm{ s[life"ldsf] ;d'lrt pkof]u x'g ;Qm}g eg] csf{]tkm{ df6f]sf] pj{/fzlQm 36b} uP/ s[lifpTkfbgdf x|f; cfpF5 . o;/L, vfBfGg pTkfbgdf lg/Gt/ sdL cfpFbf vfBfGgsf] cefj eO{ d'ns clgsfnsf] rk]6fdf km:b5 . ' 17÷v8]/L tyf vfB c;'/Iff
  • 18. k|sf]k / cGo ljkb k[YjLsf] s'g} klg If]qdf ;w}F s'g} g s'g} lsl;dsf] k|fs[lts k|sf]k pTkGg eO/x]sf] x'G5 . af9Lklx/f], cfunfuL, x'/Latf;, e'Orfnf]h:tf ljleGg k|sf]k F pTkGg x'bf vfB c;'/Iffsf] cj:yf l;h{gf x'G5 . k|sf]kaf6 Pstkm{ ;l~rt F vfBfGg gi6 x'g] / csf]tkm{ pTkfbg If]qdf gsf/fTds k|efj kg]{ ePaf6 { pTkfbg 36g] sf/0fn] eljiosf nflu cfjZos x'g] vfBfGgsf] hf]xf] x'g g;Sbf vfB c;'/Iffsf] l:ylt pTkGg x'G5 . dfgjLo sf/0f cj}1flgs v]tLk|0ffnL / e"–pkof]u g]kfndf cfw'lgs / lbuf] e"–Joj:yfkg k|0ffnLsf] cem} ljsf; x'g;s]sf] 5}g . g]kfndf v]tLof]Uo e"ldsf] ;'/Iff ug]{ / df6f]sf] pj{/fzlQm sfod /fvL pTkfbsŒj a9fpg] lbuf] k|ljlw ckgfOPsf] kfOFb}g . ctM s[lifk|0ffnLdf ;dofg'sn j}1flgs k|ljlwsf] cjnDag ug{ g;Sbf s[lifpTkfbgdf x|f; x'b} " F uPsf] 5 / kl/0ffd:j¿k vfB c;'/Iffsf] cj:yf klg pTkGg x'g] ;Defjgf a9b} uPsf] 5 . g]kfndf e"–pkof]u of]hgf;d]t nfu" x'g;s]sf] 5}g . v]tLof]Uo e"ld ;x/Ls/0fsf] rk]6fdf k/]sf] 5 eg] cf}Bf]lus If]qsf] ljsf;n] klg v]tLof]Uo hldgsf] bfo/f ;fF3¥ofpFb} nu]sf] 5 . pBf]u tyf snsf/vfgfaf6 lgM;lh{t ' /f;folgs kbfy{ ldl;gfn] df6f]sf] k|fs[lts u'0fdf klg kl/jt{g cfO/x]sf] 5 . o;/L vfBfGg pTkfbg If]q / pTkfbsŒj 36]/ pTkfbgdf sdL cfpFbf vfB c;'/Iffsf] l:ylt pTkGg xFb} uPsf] 5 . ' e"ldsf] rfSnfaGbL tyf v08Ls/0f a9bf] hg;ªVof / kl/jf/ ljefhgsf sf/0faf6 e"ldsf] efuaG8f ug]{ k|jl[ Qdf klg tLj|tf cfO/x]sf] 5 . kfl/jfl/s efuaG8faf6 e"ld v08Ls/0f x'gfn] s[lifk|0ffnL lbuf] x'g g;ls/x]sf] dfq xf]Og, pTkfbgzLn hldgsf] sdL;d]t x'b} uPsf] 5 . rfSnfaGbL gul/Psf 6'qmf e"lddf cfw'lgs v]tLk|0ffnL ckgfpg F / d]l;g pks/0f k|of]u ug{ lgs} sl7g x'G5 . o:tf sf/0fn] klg s[lifpTkfbg 36]/ vfB c;'/Iffsf] l:ylt cfpg] ;Defjgf a9b} uPsf] 5 . 18÷v8]/L tyf vfB c;'/Iff
  • 19. afnL ljljwLs/0fsf] cefj g]kfnsf] s[lif k/Dk/fut k|0ffnLdf cfwfl/t 5 . yf]/} e"ldsf] cTolws pkof]u u/L w]/} vfBfGg pTkfbg ug{ o:tf] v]tLk|0ffnLdf kl/jt{g u/L ;do–;dodf cfxf/f afgL (Food Habit) df kl/jt{g ug'{ cfjZos dflgG5 . v]tLdf cTolws /f;folgs dn / sL6gf;s cf}iflw k|of]u ubf{ tTsfn pTkfbg a9] klg h}ljs tŒjdf x|f; cfP/ la:tf/} df6f]sf] pTkfbg Ifdtf 365 . To;}u/L, Pp6f hldgdf ;wF} Pp6} afnL nufpgfn] klg vf;–vf; tŒjsf] x|f; eO{ ck]lIft pTkfbg k|fKt ug{ ;lsFbg . t;y{, hldgdf afnL ljljwLs/0f / } h}ljs dnsf] k|of]u a9L ug'{ df6f]sf] u'0f:t/ sfod /fVg / ck]lIft pTkfbg lng;d]t kmnbfoL x'G5 . t/, g]kfnL ls;fgdf To; lsl;dsf] r]tgf gx'bf F pTkfbgn] lbuf] ¿k lng ;s]sf] kfOFbg . vfBfGg eGgfn] rfdn dfq ;Demg] } / eft vfg] afgL dfq /xgfn] wfgsf] pTkfbg sd x'gf;fy vfB c;'/Iffsf] ;d:of hGdg] u/]sf] oyfy{ klg 5 . ahf/ ljsf;sf] cefj ahf/sf] ljsf; x'g g;s]sf If]qdf s[lifpTkfbgsf] ;dfg'kflts laqmLljt/0f x'g;Sg] ;Defjgf Go"g x'G5 . oftfoftsf] kx'r gePsf b'ud u|fdL0f If]qdf F { :yfgLo cfjZostfeGbf a9L vfBfGg pTkfbg ug'sf] s'g} cf}lrTo /xFbg . { } g]kfnsf clwsf+z lxdfnL lhNnfx¿df pTkflbt vfBj:t' ;'ud tyf ;x/L If]qdf Nofpg / ;'ud If]qdf pTkflbt vfBfGg tL lhNnfdf k7fpg ;lsg] oftfoftsf] ljsf; gePsf sf/0f kmnk"mn, df;', b"w / pmg dfq a9L pTkfbg x'g] lxdfnL lhNnfdf vfBfGgsf] cefj x'g] u/]sf] 5 . b'ud u|fdL0fIf]q { leq} klg ahf/sf] plrt ljsf; gxFbf pknAw vfBfGgsf] ;d]t ;dfg'kflts ' ljt/0fsf] cefjn] vfB c;'/Iff cj:yf cfpg] u/]sf] kfOG5 . vfBfGgsf] b'?kof]u ljZjdf ;f+:s[lts k/Dk/f, ;fdflhs /Lltl/jfh, k/Dk/fut wf/0ff / dlb/fhGo kbfy{ pTkfbgdf vfBkbfy{sf] b'?kof]u ug]{ k|rng /x]sf] 5 . ;f+:s[lts / wfld{s sfo{qmddf vfBfGgsf] k|of]u vfgsf nflu dfq geP/ cGo k|of]hgdf ;d]t ul/g] ub{5 . k"hfsf cIftf, k'/f0f tyf o1df ul/g] r?xf]d, cf}Bf]lus tyf 3/fo;L¿kdf agfOg] hfF8 / /S;Lh:tf dlb/fhGo kbfy{sf] pTkfbgdf 19÷v8]/L tyf vfB c;'/Iff
  • 20. vfBfGgsf] 7"nf] c+z b}lgs v]/ hfg] ub{5 . o;sf cltl/Qm ahf/sf] cefj ePsf If]qdf a9L ePsf] cGg 3/kfn'jf kz'sf] bfgf–vf]nsf] ¿kdf klg vr{ ] x'G5 . o:tf sf/0fn] klg dflg;nfO{ cfjZos cGgsf] cefj pTkGg eO{ vfB c;'/Iffsf] cj:yf cfpF5 . c;Gt'lnt ljt/0f / ;fdflhs åGå g]kfndf ef}uf]lns hl6ntf, oftfoftsf] sl7gfO / jt{dfg ;dodf b]vfk/]sf] ;fdflhs åGån] b]zdf pTkflbt vfBfGgsf] ;dfg'kflts ljt/0f x'g ;ls/x]sf] 5}g . vfBfGgsf] cfk"lt{ ;'ud If]qdf ubf{ a9L nfe k|fKt ug{ ;lsg] x'bf F Jofkfl/s kIfaf6 b'ud If]qdf vfBfGgsf] laqmL–ljt/0fsf] Joj:yf ldnfpg { ?lr b]vfOPsf] kfOFbg . ;fdflhs åGåsf cj:yfdf Ps kIfn] cfk"lt{ u/]sf] } vfBfGg csf]{ kIfaf6 n'6g] sfo{df a9f]Q/L x'G5 . o; cj:yfdf vfBfGgsf] Go"g pTkfbg x'g] If]qdf vfB;'/Iffdf cj/f]w pTkGg eO{ ef]sd/Lsf] cj:yf pTkGg x'g;S5 . pNn]lvt sf/0fn] vfBfGgsf] pTkfbg x|f; x'b} uP/ vfBfGg ;'/Iff Joj:yf F sdhf]/ x'b} hfg] ;Defjgf Pslt/ a9]sf] 5 eg] csf]l{ t/ pTkflbt vfBfGgsf] F ;d'lrt ljt/0fsf] cefjdf vfBfGg sd pTkfbg x'g] If]qdf vfB;ªs6 pTkGg xFb} uPsf] 5 . g]kfnsf] t/fO{ If]qdf pTkflbt cfjZostfeGbf a9L ' ePsf] vfBfGg ef/ttkm{ lgsf;L x'G5 eg] vfBfGg pTkfbg Go"g x'g] pRrkxf8L / lxdfnL lhNnfdf t/fO{sf] vfBfGg 9'jfgL ug{ sl7g ePsfn] jif}l{ kR5] vfB ;ªs6 tyf ef]sd/Lsf] cj:yf l;h{gf x'g] u/]sf] 5 . 20÷v8]/L tyf vfB c;'/Iff
  • 21. vfB c;'/Iffsf] k|efj ;fdflhs k|efj ;dfhdf vfB c;'/Iffsf] k|ToIf k|efj kb{5 . ;fdflhs k|f0fL ePsfn] dflg; ;dfhdf a:b5, vfBfGgnufot s'g} klg uhf]{ 6fg{ ;dfhsf c¿ kl/jf/df hu]8f /x]sf vfBfGg k|fKt ug{] k|of; ub{5 . o;sf nflu vfBfGg hu]8f x'g] kl/jf/;Fu lsGg] jf ;fk6 lng] k|of; x'g;S5 . To;}u/L, g]kfnsf u|fdL0fIf]qdf ;fx' jf wgL kl/jf/sf] d]nfkft u/]/ b}lgs vfBfGgsf] cfjZostf k"lt{ ug]{ k| r ng k/Dk/fut¿kdf rNb} cfPsf] 5 . cfk" m a;] s f] ;dfhaf6} Jojxf/;ªut¿kdf vfBfGgsf] hf]xf] ug]{ k|of; ug'{ dfgjLo :jefj xf] . Jojxf/;ªut¿kaf6 vfBfGg k|fKt x'g g;Sbf k]6 kfNgsf nflu dflg;n] rf]/L jf n'6kf6 ug'kg]{ cj:yf;d]t cfpF5 . s;}sf] 3/df cfjZostfeGbf { a9L vfBfGg e08f/0f x'g' / ToxL ;d'bfosf] s;}sf] 3/df 5fs;Dd 6fg]{ cj:yf gx'bf o; lsl;dsf] ;fdflhs ck/fwsf] l:ylt pTkGg x'G5 . o:tf F afWotfa; l;h{gf x'g] l:yltaf6 ;fdflhs åGå, ck/fw, cftªssf] ;d]t l;h{gf x'g;Sb5 . vfBfGgsf] cefj tyf ul/aLsf sf/0f ljZjdf jif]gL ;of}F { dflg;n] cfTdxTof u/]sf] klg ;'Ggdf cfpF5 . ctM vfB c;'/Iffn] ;dfhdf rf]/L, 8s}tL, n'6kf6h:tf ck/fw a9fpg] dfq xf]Og, dfgjLo pmhf{ tyf ;+zfwgdf gsf/fTds k|efj k/L d'n'ssf] ;du| ;fdflhs tyf cfly{s ljsf;df k|ZglrGx v8f ul/lbG5 . cfly{s k|efj vfB c;'/Iffaf6 cfly{s If]q ax'cfoflds lsl;dn] k|efljt x'G5 . vfBfGgsf] cefjdf dflg; s'kf]if0fsf] df/df dfq kb}g, hLjgd/0fsf] bf];fFwdf k'Ub5 . { o; cj:yfdf cfly{s ljsf;sf] /fli6«o cleofgdf ck]lIft of]ubfg k|fKt x'g ;Sb}g . dfgj ;+zfwgsf] pTkfbsŒjdf x|f; x'G5, a]/f]huf/sf] ;ªVof a9b5 . ;Gt'lnt vfgfsf] cefjaf6 zf/Ll/s ljsf;df cj/f]w pTkGg eO{ :jf:Yo ;d:of b]vfkb{5 . ;Gt'lnt dfgl;s ljsf; gx'bf z}lIfs Pjd af}l4s:t/df F x|f; cfpF5 . o; cj:yfn] ;du| cy{tGqd} gsf/fTds cj:yf k}bf x'G5 . ÷v8]/L tyf vfB c;'/Iff 21
  • 22. vfB cefjsf] l:ylt k}bf ePdf ljsf;lgdf{0fsf ;f/f sfo{nfO{ yftL /fv]/ vfB cfk"lt{sf] Joj:yf ldnfpg' ;/sf/sf] bfloŒj x'G5 . o; cj:yfdf vfB cfoft ug{, cefj ePsf If]qdf 9'jfgL ug{ / ;d:ofu|:t If]qdf ljt/0f ug{ ' /fHon] 7"nf] cfly{s nufgL ug'kg]{ cj:yf cfpF5 . o;af6 ljsf;lgdf{0fdf { Joo x'g] k'hL 36guO{ ljsf; sfo{ g} cj?4 x'gk'U5 . o;}u/L, vfB cefjsf F sf/0f s'kf]if0f, To;af6 pTkGg x'g] ljleGg /f]u / dxfdf/L;d]t lgoGq0f ug'kg]{ cj:yf cfOk/]df cfly{s ;d:of cem ylkG5 . kmntM b]zsf] cy{tGqn] { ult lng g;Sg] cj:yf pTkGg eO{ ;+jbgzLn If]qdf ;ªs6sfnLg cj:yfsf] ] 3f]if0ff;d]t ug'kg]{ cj:yf cfpg;S5 . ctM vfB c;'/Iffsf] k|efjsf] kl/0ffd { (Result) cfly{s / ;fdflhs b[li6n] klg eofjx x'g;S5 . ;f+:s[lts k|efj vfB c;'/Iffaf6 ;fdflhs / cfly{s If]qdf kfg]{ k|efjsf] gsf/fTds kl/0flt ;f+:s[lts If]qdf klg b]lvG5 . o;f] x]bf{ vfgfsf] cefjn] ;f+:s[lts If]qdf To:tf] eofjx gsf/fTds l:ylt pTkGg xf]nfh:tf] b]lvGg . t/, o;n] bL3{sfnLg¿kdf /fli6«o k/Dk/f, wd{ / ;+:s[ltdf g/fd|f] c;/ kfg]{ ;Defjgf /xG5 . ha dflg;n] cfk"m afFRgsf nflu cfjZos kg]{ vfg]s/f kfpFbg, ta ' } cfˆgf] wd{, ;+:s[lt, rfnrng, k/Dk/f;d]t 5f8]/ cfly{s ;|ftsf] hf]xf]sf ] nflu wd{ kl/jt{g ug]{ hf]lvd;d]t p7fpg] ub{5 . ef]sf] dflg; ;fdflhs ;DklQsf ¿kdf /x]sf ;f+:s[lts ;Dkbfsf] rf]/L / a]rlavg u/]/ k]6 eg{] Joj:yf ldnfpg;d]t tlD;G5 . o;s} pbfx/0fsf ¿kdf vfg gkfpg] l:yltdf /x]sf pRrkxf8L, lxdfnL lhNnf / cGo If]qaf6 cgdf]n k'/ftflŒjs dxŒjsf j:t' Pjd wfld{s u|Gy rf]l/g'nfO{ lng ;lsG5 . sltko hgtfn] Ps kfyL rfdn–lk7f];u s/f]8f}F d"No kg]{ cfkmgf wfld{s F u|Gysf kf08'lnlk, k|frLg d"lt{, wft'sf ;fdfg ;f6]/ k]6 kfn]sf oyfy{ ;'Gg kfOG5 . k]6 kfNgs} nflu w]/n] cfˆgf ;+:s[lt, rfnrng la;]/ ljb]lzg' k/]sf], } { gf/sLo hLjg latfpFb} of}gJofkf/ ug{ / P8;nufot of}ghGo /f]u leqofpg afWo x'gk/]sf] ljs/fn cj:yf;d]t /x]sf] 5 . ctM o:tf] cj:yf lg/Gt/ ' rln/x] df}lns k/Dk/f / dfGotf x/fpFb} hfg] dfq xf]Og, ;fdflhs ;Eotfn] gsf/fTds af6f] lng] 8/ /xG5 . To;}n] elgPsf] 5– …ef]sfPsf]n] h'g;'s} ck/fw klg ug{ ;Sb5 .Ú 22÷v8]/L tyf vfB c;'/Iff
  • 23. afnaflnsf, czQm tyf j[4df kg]{ k|efj vfB c;'/Iffsf] k|efj afnaflnsf, czQm / j[4j[4fdf a9L kb{5 . afnsnfO{ hGdgf;fy zf/Ll/s tyf dfgl;s ljsf;sf nflu kf}li6s cfxf/sf] cfjZostf kb{5 . ;'Ts]/L dlxnfnfO{ oy]i6 vfgf k|fKt geP To;sf] k|ToIf k|efj b"w] aRrfdf kb{5 . o;af6 s'kf]if0fsf] lzsf/ eO{ afnaflnsfdf zf/Ll/s tyf dfgl;s ljs[lt b]vf kg{ ;Sb5 . To;}u/L sl7g zf/Ll/s / dfgl;s sfd ug{ c;dy{, czQm JolQmn] cfk"mnfO{ cfjZos vfBj:t' h'6fpg g;s]/ d[To'sf] d'vdf k'Ug'kg]{ cj:yf cfpF5 . joZs dflg;df s]xL ;do kf]if0fo'Qm vfgfsf] cefj eP klg zf/Ll/s cj:yf Tolt sdhf]/ gx'g] x'G5 . t/, zf/Ll/s¿kdf sdhf]/ j[4j[4fsf nflu cfjZos vfBfGg, /]vb]v pknAw ePg eg] ltgsf] cj:yf lgs} bogLo aGb5 . ctM vfB c;'/Iffsf] k|ToIf k|efj czQm / j[4x¿df a9L kb{5 . ue{jtL dlxnfdf vfB c;'/Iffsf] k|efj ;a}eGbf a9L kb{5 . ue{jtL dlxnfn] kf]if0fo'Qm vfgf gkfPdf hGdg] aRrf ljsnfªu x'g;Sg], dft[lzz' d[To'b/ pRr x'g,] cfly{s¿kn] ;lqmo hgzlQmdf sdL cfpg]h:tf ;d:of;d]t pTkGg x'g;S5g . To;}n] ;Dk"0f{ kIfnfO{ rqmLo¿kdf ufFHg] dfgjLo ;d:ofsf ¿kdf /x]sf] vfB c;'/Iffsf] lg/fs/0fsf nflu ;a} kIfaf6 uDeL/¿kdf lng'kg]{ x'G5 . g]kfndf vfB;'/Iff Joj:yf vfBsf] ;'/Iff / ;d'lrt ljt/0f u/L vfB c;'/Iffsf] cj:yfaf6 d'nsnfO{ ' arfpg ;/sf/n] ljleGg sfo{qmd ;~rfng u/]sf] 5 . o;} ;Gbe{df vfBfGg cefj x'g glbg / ul/aLsf] /]vfd'lg /x]sf hgtfnfO{ /fxt k|bfg ug{ ljz]if vfBfGg sfo{qmdcGtu{t ljsf;lgdf{0fsf sfo{ klg x'Fb} cfPsf 5g . ;ªs6sfnLg cj:yfdf kl/rfng ug{sf nflu vfBfGg ;'/Iff ug]{ / cfjZos k/]sf avt kl/rfng ug{] Joj:yf ldnfOPsf] 5 . o;sf nflu /fli6«o, cGt/f{li6«o, låkIfLo, ax'kIfLo ;xof]u;d]t k|fKt eO/x]sf] 5 . o;/L ;~rflnt sfo{qmdsf s]xL ljz]iftf oxfF pNn]v ug'{ jf~5gLo x'g5 M ] 23÷v8]/L tyf vfB c;'/Iff
  • 24. vfBfGg sdL x'g] pRrlxdfnL tyf kxf8L If]qsf #) b'ud lhNnfdf{ ;/sf/åf/f vfBfGg, ljz]ifu/L rfdn 9'jfgLdf cg'bfg lbg] sfo{ jif]gL eO/x]sf] 5 . { ljZj vfB sfo{qmd, ljZj vfB ;ªu7g, hfkfg cGt/f{li6«o ;xof]u lgof]u (JAICA), PS;gP8 g]kfn, hd{g ;xof]u lgof]u (GTZ) tyf cGo /fli6«o tyf cGt/f{li6«o u}/;/sf/L ;+:yfdfkm{t klg If]qut ¿kdf vfB kl/rfng u/L vfB c;'/Iffsf] l:ylt cfpg glbg] k|of; eO/x]sf] 5. k|mfG; ;/sf/sf] vfBcg'bfg (Franch Food Aid) cGtu{t lg/Gt/¿kdf ux'F pknAw x'b} cfPsf] 5 . ;flasdf $ xhf/ d]l6«s6g ;xof]u k|fKt F eO/x]sf]df ljut b'O{ jif{bl] v j[l4 u/L * xhf/ d]l6«s6g k|fKt x'g yfn]sf] 5 . hfkfg ;/sf/sf] vfB;xof]u sfo{qmd (KR Programme) cGtu{t ;g @))) df @% xhf/ d]l6«s6g ux'F k|fKt ePsf] / ;g @))$ sf] jif{df hfkfgL o]g #& s/f]8a/fa/sf] sl/a ( xhf/ d]l6«s6g rfdn ;xof]u k|fKt eO{ g]kfn cfpg] k|lqmofdf /x]sf] 5 . g]kfnn] blIf0f Pl;ofnL If]qLo ;xof]u ;ªu7g sf] vfB;'/Iff sfo{qmdcGtu{t cfˆgf] k|lta4tfcg';f/ $ xhf/ d]l6«s6g vfBfGgsf] hu]8f Joj:yfnfO{ lg/Gt/tf lbO/x]sf] 5 . d'nsdf vfB c;'/Iffsf] l:ylt tyf ' ef]sd/Lsf] k|sf]k pTkGg ePdf of] ;l~rt vfBfGg kl/rfng ug{ ;lsg] Joj:yf /x]sf] 5 . plNnlvt Joj:yfsf cfwf/df g]kfndf vfB c;'/Iffsf] l:ylt hf]lvdk"0f{ g/x]sf] :ki6 x'G5 . oftfoftsf] sl7gfO, cfw'lgs ljt/0fk|0ffnLsf k|ljlwsf] cefj, ;fdflhs åGå nufotsf ;d:ofaf6 pTkflbt vfBfGgsf] ;dfg'kflts ljt/0f x'g g;Sbf vfB;'/Iffsf] l:yltdf gsf/fTds c;/ b]lvg yfn]sf] eg] :jLsfg}{ kb{5 . t;y{, o;sf] ;dfwfgfy{{ a]ndf ;hu x'g' cfjZos 5 . } 24÷v8]/L tyf vfB c;'/Iff
  • 25. pk;+xf/ g]kfndf vfBfGg;'/Iff (Food security) l:ylt cgk]lIft cyf{t v/fa dfGg ;lsGg . g]kfndf a9bf] hg;ªVof, s[lifpTkfbsTjdf cfpFb} uPsf] x|f;, e"– Ifo tyf e"–:vngsf sf/0f df6f]sf] pj{/fzlQmdf ePsf] x|f;, jg;Dkbfsf] ljgf;, l;FrfOsf] e/kbf]{ Joj:yfsf] cefj, cfsfz] v]tLk|0ffnLdf lge{/tfh:tf ljleGg sf/0faf6 vfBfGg pTkfbgdf x|f; cfpg] u/]sf] 5 . o;sf cltl/Qm, vfBfGgk|ltsf] ;f]r / afgL–a]xf]/fdf ck]lIft kl/jt{g Nofpg g;Sg', r? xf]d, ljleGg pT;j, rf8kj{df nufOg] 6Lsf, hfF8/S;L / kz'cfxf/sf nflu vfBfGgsf] b'?kof]u a9b} hfFbf vfB c;'/Iffsf] l:ylt cfpFbg eGg klg } ;lsGg . o:tf] cGgsf] b'?kof]u lgoGq0f gug]{ xf] eg] eljiodf g]kfn klg vfBfGg ;ªs6sf] rk]6fdf kg{;Sg] b]lvG5 . ctM g]kfndf o:tf ljljw ljifo ;d]6/ bL3{sfnLg sfo{qmd tyf sfo{of]hgf;lxt lbuf] vfBfGg gLlt tof/ ] u/L sfof{Gjogdf Nofpg] Pjd j}bl] zs vfBfGg ;xfotfnfO{ lbuf] agfpg kxn ug{' cfjZos b]lvG5 . 25÷v8]/L tyf vfB c;'/Iff
  • 26. ÷v8]/L tyf vfB c;'/Iff 26