SlideShare une entreprise Scribd logo
1  sur  42
IMPORTANCE OF RITUCHARYA IN
PREVENTION OF DISEASES :-
Presented By-
Dr. Mukesh kumar
M.D. Scholar.
Department of Swasthavritta & Yoga
Introduction
• Ritu is the division of time.
• One ritu is consist of two Masa (month), three Ritu make
one Ayana and two Ayana make one whole year.
Months & seasons according to
Indian & international calender
1. Chaitr
2. Vaishakh
3. Jyeshtha
4. Asadh
5. Shravan
6. Bhadrapad
7. Ashwin
8. Kartik
9. Margsheersh
10.Poush
11.Magh
12.Phalgun
Masa Length/days Start date Ritu Season
30/31
31
31
31
31
31
30
30
30
30
30
30
March 22
April 21
May 22
June 22
July 23
August 23
September 23
October 23
November 22
December 22
January 21
February 20
1. Vasant
2. Greeshm
3. Varsha
4. Sharad
5. Hemant
6. Shishir
1. Spring
2. Summer
3. Monsoon
4. Autumn
5. Winter
6. Cold &
dewy
1. Magh
2. Falgun
3. Chaitra
4. Vaishakh
5. Jyeshtha
6. Asadh
7. Shravan
8. Bhadrapad
9. Ashwin
10.Kartik
11.Margsheersh
12.Poush
1. Shishir
2. Vasant
3. Greeshm
4. Varshsa
5. Sharad
6. Hemant
1. Uttarayan
(Adan Kaal)
2. Dakshinayan
(Visarg Kaal)
Varsh
MASA RITU AYAN (SAMVATSAR) VARSH
1. Falgun
2. Chaitra
3. Vaishakh
4. Jyeshtha
5. Asadh
6. Shravan
7. Bhadrapad
8. Ashwin
9. Kartik
10.Margsheersh
11.Poush
12. Magh
1. Vasant
2. Greeshm
3. Pravrat
4. Varsha
5. Sharad
6. Hemant
1. Uttarayan
(Adan Kaal)
2. Dakshinayan
(Visarg Kaal)
Varsh
MASA RITU AYAN VARSH
According to Achaarya Shushrut -
Bases of the division of Ritu and Ayan
• Sheet lakshan
• Ushna lakshan
• Varsha lakshan
• Chandra marg gaman
• Surya marga gaman
Ayan
• Ayan is the division of Varsh.
• Ayan is based on the Surya Gaman.
• 2 Ayan in one Varsh – 1. Uttaraya
2. Dakshinayan
Attribute of Ayan
Uttarayan (Adan Kaal)
• Agney- Agni guna
paradhan
• Ruksha guna yukta
• Tikta, Kashay and Katu
rasa pradhan
• Bala gradually decreases
Dakshinayan (Visarg Kaal)
• Soumya- Sheet guna pradhan
• Snegdha guna yukta
• Amla, Lavana and Madhur
rasa pradhan
• Bala gradually increases
Bala in different Ritu
1. Magh
2. Falgun
3. Chaitr
4. Vaishakh
5. Jyeshtha
6. Asadh
7. Shravan
8. Bhadrapad
9. Ashwin
10.Kartik
11.Margsheersh
12.Poush
1. Shishir
2. Vasant
3. Greeshm
4. Varshsa
5. Sharad
6. Hemant
Avar Madhyam Pravar
Rukshta & Snigdhata in different Ritu
1. Shishir
2. Vasant
3. Greeshm
4. Varshsa
5. Sharad
6. Hemant
1. Ruksha
2. Rukshatar
3. Rukshatam
4. Snigdha
5. Snigdhatar
6. Snigdhatam
Adan Kaal
Visarg Kaal
Rasa in different Ritu
1. Shishir
2. Vasant
3. Greeshm
4. Varshsa
5. Sharad
6. Hemant
1. Tikta
2. Kashay
3. Katu
4. Amla
5. Lavana
6. Madhur
Adan Kaal
Visarg Kaal
Sanchay, Prakop & Prashaman of
Doshas in different Ritu
Dosh Sanchay
(accumulation)
Prakop
(aggravation)
Prashaman
(pacification)
Vata Grishm Varsha Sharad
Pitta Varsha Sharad Hemant
Kapha Shishir Vasant Grishm
Hemant Ritucharya
1. Characteristic  Sheetal, rukhsa uttari vayu
 Dhoom, dhuli vyapti
 Pravraddha jatharagni,
 Pravraddha bala
 Snigdhatam,
 Madhur rasotpatti,
 Kaph & vata prakopak
2. Pathya ahar Madhur, Amla, lavana rasatmak ahar
 Snigdha, guru, ushna ahar
Madira, Seedhu & Madhu
Anup, Audak, Bilesah & Prasah prani Mamsa,
Medashwavi prani mams
Go dugdha, Ikshu vikar, Sharkara
Tail, Vasa
Nava dhanya, Mash,
Shak & phal – Phool gobhi, Patta gobhi, Suran, Garjar, Shunthi,
Palandu, Kharjur, Sev, Falsa etc.
3. Pathya vihar Abhyang with ushna vatahar tail
Udvartan
Murdhin tail
Jentak swed
Vyayam
Atap sevan
Ushna garbha graha nivas
Ushna guru vastra dhara
Ushna drav lep – aguru, kasturi etc.
Yathashakti maithun sevan
4. Apathya ahar vihar Alpa ahar
Laghu ahar
Vatal ahar vihar – katu, kashay
Jal mishrit sattu
Pravaat sevan
Divaswapn
Vatal ahar – katu, kashay – Yav, Methi, Shigru, Karela,
Baingan, Masur, Harenu, Chanak, Kulthi, Sprout pulse, Mulika,
Chili, Sharshap, Shushka mams etc.
5. Samanya vyadhi  Sandhi shool
Sandhi stabdhta
Aam vaat
Shwash
Kaas
Pratishyay …etc.
6. Samanya chikitsa Ushna drav prayog
Abhyang
Swedan
Shishir Ritucharya
1. Characteristic almost same as Hemant ritu, but
cold increases as compare to Hemant,
due to clouds and rain.
It is the starting of Adan kaal so
Rukshata starts to appear in weather
and body.
2. Pathya ahar vihar Same as Hemant Ritu but should
be followed strictly.
3. Apathya ahar vihar Same as Hemant Ritu specially
Katu,Tikta & Katu rasa should be
avoided.
Specail precaution should be
taken from direct wind.
4. Samanya vyadhi &
chikitsa
Same as Hemant, but Vaat
causes more problem so should be
treated promptly.
Vasant Ritucharya
1. Characteristic Surya bala increases
Sanchit sleshma of hemant ritu
starts melting & obstructs the
jatharagni & causes many diseases.
Rukshata increases (rukshatar)
 Madhyam bala
2. Pathya ahar Laghu ruksha ahar
Laghu mams sevan –
Harin, Shashak, Laavak, Kapinjal etc.
Seedhu, madhwik sevan
Go dugdha, takra,
Yava, Puran godhum, puran shali,
Shunthi, musta, asan siddha jala sevan
Palak, shigru, methika, patol, alabu, mudga, chanak, rason,
palandu, mulika, haridra, ajmoda, jeerak, heeng, ela, Papaya,
dadim
3. Pathya vihar Kapha har upay
Vyayam
Udwartan
Dhumrapan
 Kaval
 Anjan
Shukhoshna jala snan
Chandan, aguru lepan
Priya stri alingana or love making
4. Apthya ahar vihar Guru, snigdha ahar
Madhur, amla & lavan sevan
Naveen dhanya, mash
Aaluk, suran,
Kadli, mridwika, amrud,
seetafal, santara
Dugdh vikar
Sheetal jal
Divaswapn
5. Samanya vyadhi
6. Samanya chikitsa Vaman
Deepan pachan
Ruksh aushad prayog
Shwash
Kaas
Pratishyay
Agnimandhy
Ajeern etc.
Greeshma ritucharya
1. Characteristic Atyant ruksha & ushna
Avar bala
2. Pathya ahar Madhur ras sevan
Sheetal, drava & snigdha ahar sevan
Jangal pashu pakshi mamsa sevan-
Harin, Aja, Kukkut etc.
Sharkara with sheetal udmanth
prayog
Ghrit & dugdha sevan
Shali dhanya
3. Pathya vihar Divaswapna
Sleeping under moonlight at night
Chandan lepan
Sheetal pushpa, mukta dharan
4. Apathya ahar vihar Lavana, amla & katu drvya
Ushna dravya
Madya
Vyayam
Maithun
5. Samanya vyadhi Aruchi
Trishna
Daah
Pittaj vyadhi
6. Samanya chikitsa Sheetal drav aushadh
Varsha Ritucharya
1. Characteristic Ksheen agni bala & sharirik bala
Tidosh prakopak (vata pradhan)
Amla vipak jala
2. Pathya ahar Madhur, amla, lavana & snigdha drava –
when sheet increases during varsha ritu
Jangal pashu pakshi mamsa
Madhu should be used in food & drink
Puran yava, godhum, shali dhanya
Sansakarit yush
Mahendra jal, taptasheet jal, koop jal
3. Pathya vihar Pragharshan
Udvartan
Sugandhit pushpa, itra prayog
Laghu vastra dharan
4. Apathya ahar vihar Manth
Avashyay
Nadi jala
Vyayam
Atap sevan
Maithun sevan
5. Samanya vyadhi Amlapitta
Atisar
Twak rog
Sankramak rog
6. Samanya chikitsa Basti
Ushnodak with madhu
Ruksh, tikshn, ushna aushadh
Sharad Ritucharya
1. Characteristic Due to sudden exposure to sun after
rainy season, Pitta gets vitiated.
Madhyam Bala
2. Pathya ahar Madhur, Tikta ras
Laghu, Sheet Ahar
Pitta shamak dravya prayog
Jangal mams –
Lav, Kapinjal, Ean, Shashak etc
Tikta Ghrit Paan
Shali dhanya, Yava, Godhum
Hansodak Paan
3. Pathya vihar Sugandhit Mala Dharan
Chandra Kirana Sevan (in pradoshaj kaal)
Virechan
Raktamokshan
4. Apathya ahar vihar Vasa
Tail
Kshar
Dadhi
Avshyay
Audak, Anup Prani Mams
Diva swapna
Atap Sevan
Purvi Vayu Sevan
Virechan
Raktamokshan
6. Samanya chikitsa
Amlapitta
Sheetpitta
kandu
5. Samanya vyadhi
Ritusandhi
• Last 7 days of outgoing
season and first 7 days
of coming season.
• Importance – period of susceptibility for various diseases.
• Should not leave do’s & don’ts of the previous season &
switch to regimen of next season suddenly.
• Padansh krama – slowly adjust to new regimen
Conclusion
• Ritus depend on the geographical areas around the world,
there may not be all the 6 Ritus in all countries.
• Ritus may not follow ideal presentation or sequence
always, in that condition one should follow the current
scenario.
• Changes in the environment brings the change in body, so
if one modifies his routines according to season he can
avoid the Nij vyadhi.
• Along with following Ritucharya one should take Shodhan
as per the season so to expel out the Dhoshas accumulated
in body due to effect of that season.
Ritucharya

Contenu connexe

Tendances

Tendances (20)

Importance of Shodhana in Swastha Purusha
Importance of Shodhana in Swastha PurushaImportance of Shodhana in Swastha Purusha
Importance of Shodhana in Swastha Purusha
 
Aahar vidhi
Aahar vidhiAahar vidhi
Aahar vidhi
 
viruddha ahara-ksr
viruddha ahara-ksrviruddha ahara-ksr
viruddha ahara-ksr
 
Kriya kala
Kriya kalaKriya kala
Kriya kala
 
Ahara varga of Brihattrayi's
Ahara varga of Brihattrayi'sAhara varga of Brihattrayi's
Ahara varga of Brihattrayi's
 
Vata Prakruti Purusha Lakshana
Vata Prakruti Purusha LakshanaVata Prakruti Purusha Lakshana
Vata Prakruti Purusha Lakshana
 
1.importance of rogi roga pareeksha in panchakarma
1.importance of rogi roga pareeksha in panchakarma1.importance of rogi roga pareeksha in panchakarma
1.importance of rogi roga pareeksha in panchakarma
 
Role of sadvritta
Role of sadvrittaRole of sadvritta
Role of sadvritta
 
Ahara parinamakara bhavas
Ahara parinamakara bhavasAhara parinamakara bhavas
Ahara parinamakara bhavas
 
Viruddhahara dr.smitha jain
Viruddhahara   dr.smitha jainViruddhahara   dr.smitha jain
Viruddhahara dr.smitha jain
 
CONCEPT OF OJA
CONCEPT OF OJACONCEPT OF OJA
CONCEPT OF OJA
 
Srothas
SrothasSrothas
Srothas
 
Trividha hetu in roga utpatti
Trividha hetu in roga utpattiTrividha hetu in roga utpatti
Trividha hetu in roga utpatti
 
Tantra Yukti
Tantra YuktiTantra Yukti
Tantra Yukti
 
Applied aspect of Rasa (PERCEPTION OF TASTE)
Applied aspect of Rasa (PERCEPTION OF TASTE)Applied aspect of Rasa (PERCEPTION OF TASTE)
Applied aspect of Rasa (PERCEPTION OF TASTE)
 
Understanding ama 2018 09-01
Understanding ama 2018 09-01Understanding ama 2018 09-01
Understanding ama 2018 09-01
 
The concept of pathya apathya w.s.r. to charak samhita
The concept of pathya apathya w.s.r. to charak samhitaThe concept of pathya apathya w.s.r. to charak samhita
The concept of pathya apathya w.s.r. to charak samhita
 
Shimbi dhanya Varga and Comparison with todays food items Ayurveda approach w...
Shimbi dhanya Varga and Comparison with todays food items Ayurveda approach w...Shimbi dhanya Varga and Comparison with todays food items Ayurveda approach w...
Shimbi dhanya Varga and Comparison with todays food items Ayurveda approach w...
 
Tridosha
TridoshaTridosha
Tridosha
 
Roga marga
Roga marga Roga marga
Roga marga
 

Similaire à Ritucharya

ritucharyafinalpresentation-130114074940-phpapp01 (1).pptx
ritucharyafinalpresentation-130114074940-phpapp01 (1).pptxritucharyafinalpresentation-130114074940-phpapp01 (1).pptx
ritucharyafinalpresentation-130114074940-phpapp01 (1).pptxaarathihariharan2
 
Ashtanga Hridaya Sutrasthana Chapter - 1  AYUSHKAMIYA ADHYAAYA  / आयुष्कामीयं...
Ashtanga Hridaya Sutrasthana Chapter - 1  AYUSHKAMIYA ADHYAAYA  / आयुष्कामीयं...Ashtanga Hridaya Sutrasthana Chapter - 1  AYUSHKAMIYA ADHYAAYA  / आयुष्कामीयं...
Ashtanga Hridaya Sutrasthana Chapter - 1  AYUSHKAMIYA ADHYAAYA  / आयुष्कामीयं...Tania Anvar Sadath
 
Dr.Lavanya.S.A - critical review of bhaishajya ratnavali special
Dr.Lavanya.S.A -   critical review  of bhaishajya ratnavali specialDr.Lavanya.S.A -   critical review  of bhaishajya ratnavali special
Dr.Lavanya.S.A - critical review of bhaishajya ratnavali specialDr.Lavanya .S.A
 
Amavata by Dr.Swatika Sharma
Amavata by Dr.Swatika SharmaAmavata by Dr.Swatika Sharma
Amavata by Dr.Swatika SharmaDr.Swatika Sharma
 
Critical Review on Artava Kshaya
Critical Review on Artava KshayaCritical Review on Artava Kshaya
Critical Review on Artava Kshayaijtsrd
 
AN APPROACH TOWARDS AYURVEDIC - MODERN ASPECT ON MANAGEMENT OF SNAKE & THEIR ...
AN APPROACH TOWARDS AYURVEDIC - MODERN ASPECT ON MANAGEMENT OF SNAKE & THEIR ...AN APPROACH TOWARDS AYURVEDIC - MODERN ASPECT ON MANAGEMENT OF SNAKE & THEIR ...
AN APPROACH TOWARDS AYURVEDIC - MODERN ASPECT ON MANAGEMENT OF SNAKE & THEIR ...AYURVEDA
 
CONCEPTS OF IMMUNITY- A Non Pharmacological Approach.pptx
CONCEPTS OF IMMUNITY- A Non Pharmacological Approach.pptxCONCEPTS OF IMMUNITY- A Non Pharmacological Approach.pptx
CONCEPTS OF IMMUNITY- A Non Pharmacological Approach.pptxKrishna2017
 
4. importance and knowledge of dashavidha pariksha
4. importance and knowledge of dashavidha pariksha4. importance and knowledge of dashavidha pariksha
4. importance and knowledge of dashavidha parikshaDr.Sudeesh Shetty
 
1. DRAVYAGUNA LECTURE SERIES-Haritaki.pptx
1. DRAVYAGUNA LECTURE SERIES-Haritaki.pptx1. DRAVYAGUNA LECTURE SERIES-Haritaki.pptx
1. DRAVYAGUNA LECTURE SERIES-Haritaki.pptxShraddha Joshi
 
ROLE OF RASAOUSHADIS IN MANAGEMENT OF NEUROLOGICAL DISORDERS.pptx
ROLE OF RASAOUSHADIS IN MANAGEMENT OF NEUROLOGICAL DISORDERS.pptxROLE OF RASAOUSHADIS IN MANAGEMENT OF NEUROLOGICAL DISORDERS.pptx
ROLE OF RASAOUSHADIS IN MANAGEMENT OF NEUROLOGICAL DISORDERS.pptxDr Shravya M
 
Fundamentals of Ayurveda
Fundamentals of AyurvedaFundamentals of Ayurveda
Fundamentals of AyurvedaDr Sanjay M
 
Comparative Study on Samprapti of Vatarakta
Comparative Study on Samprapti of Vatarakta Comparative Study on Samprapti of Vatarakta
Comparative Study on Samprapti of Vatarakta AyurvedaSamhithaandS
 
Astrology and Diabetes (Prameha)
Astrology and Diabetes (Prameha)Astrology and Diabetes (Prameha)
Astrology and Diabetes (Prameha)DrPreetiMishra01
 
aasava aristha kalpana
aasava aristha kalpanaaasava aristha kalpana
aasava aristha kalpanaAnjali Katore
 

Similaire à Ritucharya (20)

ritucharyafinalpresentation-130114074940-phpapp01 (1).pptx
ritucharyafinalpresentation-130114074940-phpapp01 (1).pptxritucharyafinalpresentation-130114074940-phpapp01 (1).pptx
ritucharyafinalpresentation-130114074940-phpapp01 (1).pptx
 
Shilaputraka Nyaya
Shilaputraka Nyaya Shilaputraka Nyaya
Shilaputraka Nyaya
 
Ayushkamiya Adyaya of Astanga Hridaya 1st chapter by Dr.Mahantesh Rudrapuri
Ayushkamiya Adyaya of Astanga Hridaya 1st chapter by Dr.Mahantesh RudrapuriAyushkamiya Adyaya of Astanga Hridaya 1st chapter by Dr.Mahantesh Rudrapuri
Ayushkamiya Adyaya of Astanga Hridaya 1st chapter by Dr.Mahantesh Rudrapuri
 
Bahirparimarjana
BahirparimarjanaBahirparimarjana
Bahirparimarjana
 
Ashtanga Hridaya Sutrasthana Chapter - 1  AYUSHKAMIYA ADHYAAYA  / आयुष्कामीयं...
Ashtanga Hridaya Sutrasthana Chapter - 1  AYUSHKAMIYA ADHYAAYA  / आयुष्कामीयं...Ashtanga Hridaya Sutrasthana Chapter - 1  AYUSHKAMIYA ADHYAAYA  / आयुष्कामीयं...
Ashtanga Hridaya Sutrasthana Chapter - 1  AYUSHKAMIYA ADHYAAYA  / आयुष्कामीयं...
 
Rutucharya Adyaya of Astanga Hridaya 3rd chapter.Dr.Mahantesh Rudrapuri.
Rutucharya Adyaya of Astanga Hridaya 3rd chapter.Dr.Mahantesh Rudrapuri.Rutucharya Adyaya of Astanga Hridaya 3rd chapter.Dr.Mahantesh Rudrapuri.
Rutucharya Adyaya of Astanga Hridaya 3rd chapter.Dr.Mahantesh Rudrapuri.
 
Dr.Lavanya.S.A - critical review of bhaishajya ratnavali special
Dr.Lavanya.S.A -   critical review  of bhaishajya ratnavali specialDr.Lavanya.S.A -   critical review  of bhaishajya ratnavali special
Dr.Lavanya.S.A - critical review of bhaishajya ratnavali special
 
Amavata by Dr.Swatika Sharma
Amavata by Dr.Swatika SharmaAmavata by Dr.Swatika Sharma
Amavata by Dr.Swatika Sharma
 
Kriya sharira english
Kriya sharira englishKriya sharira english
Kriya sharira english
 
Critical Review on Artava Kshaya
Critical Review on Artava KshayaCritical Review on Artava Kshaya
Critical Review on Artava Kshaya
 
AN APPROACH TOWARDS AYURVEDIC - MODERN ASPECT ON MANAGEMENT OF SNAKE & THEIR ...
AN APPROACH TOWARDS AYURVEDIC - MODERN ASPECT ON MANAGEMENT OF SNAKE & THEIR ...AN APPROACH TOWARDS AYURVEDIC - MODERN ASPECT ON MANAGEMENT OF SNAKE & THEIR ...
AN APPROACH TOWARDS AYURVEDIC - MODERN ASPECT ON MANAGEMENT OF SNAKE & THEIR ...
 
Sheetapitta, udarda and kotha
Sheetapitta, udarda and kothaSheetapitta, udarda and kotha
Sheetapitta, udarda and kotha
 
CONCEPTS OF IMMUNITY- A Non Pharmacological Approach.pptx
CONCEPTS OF IMMUNITY- A Non Pharmacological Approach.pptxCONCEPTS OF IMMUNITY- A Non Pharmacological Approach.pptx
CONCEPTS OF IMMUNITY- A Non Pharmacological Approach.pptx
 
4. importance and knowledge of dashavidha pariksha
4. importance and knowledge of dashavidha pariksha4. importance and knowledge of dashavidha pariksha
4. importance and knowledge of dashavidha pariksha
 
1. DRAVYAGUNA LECTURE SERIES-Haritaki.pptx
1. DRAVYAGUNA LECTURE SERIES-Haritaki.pptx1. DRAVYAGUNA LECTURE SERIES-Haritaki.pptx
1. DRAVYAGUNA LECTURE SERIES-Haritaki.pptx
 
ROLE OF RASAOUSHADIS IN MANAGEMENT OF NEUROLOGICAL DISORDERS.pptx
ROLE OF RASAOUSHADIS IN MANAGEMENT OF NEUROLOGICAL DISORDERS.pptxROLE OF RASAOUSHADIS IN MANAGEMENT OF NEUROLOGICAL DISORDERS.pptx
ROLE OF RASAOUSHADIS IN MANAGEMENT OF NEUROLOGICAL DISORDERS.pptx
 
Fundamentals of Ayurveda
Fundamentals of AyurvedaFundamentals of Ayurveda
Fundamentals of Ayurveda
 
Comparative Study on Samprapti of Vatarakta
Comparative Study on Samprapti of Vatarakta Comparative Study on Samprapti of Vatarakta
Comparative Study on Samprapti of Vatarakta
 
Astrology and Diabetes (Prameha)
Astrology and Diabetes (Prameha)Astrology and Diabetes (Prameha)
Astrology and Diabetes (Prameha)
 
aasava aristha kalpana
aasava aristha kalpanaaasava aristha kalpana
aasava aristha kalpana
 

Plus de drmukesh37

Surya namashkar
Surya namashkarSurya namashkar
Surya namashkardrmukesh37
 
Isolation ward in hospital.ppt
Isolation ward in hospital.pptIsolation ward in hospital.ppt
Isolation ward in hospital.pptdrmukesh37
 
Biomedical waste management (handling & treatment)
Biomedical waste management (handling & treatment)Biomedical waste management (handling & treatment)
Biomedical waste management (handling & treatment)drmukesh37
 
DINCHARYA Importance of proper dincharya in preventing diseases
DINCHARYA Importance of proper dincharya in preventing diseasesDINCHARYA Importance of proper dincharya in preventing diseases
DINCHARYA Importance of proper dincharya in preventing diseasesdrmukesh37
 
Surya Namaskar as a complete yoga
Surya Namaskar as a complete yogaSurya Namaskar as a complete yoga
Surya Namaskar as a complete yogadrmukesh37
 

Plus de drmukesh37 (6)

Surya namashkar
Surya namashkarSurya namashkar
Surya namashkar
 
Isolation ward in hospital.ppt
Isolation ward in hospital.pptIsolation ward in hospital.ppt
Isolation ward in hospital.ppt
 
Biomedical waste management (handling & treatment)
Biomedical waste management (handling & treatment)Biomedical waste management (handling & treatment)
Biomedical waste management (handling & treatment)
 
Pranayama
PranayamaPranayama
Pranayama
 
DINCHARYA Importance of proper dincharya in preventing diseases
DINCHARYA Importance of proper dincharya in preventing diseasesDINCHARYA Importance of proper dincharya in preventing diseases
DINCHARYA Importance of proper dincharya in preventing diseases
 
Surya Namaskar as a complete yoga
Surya Namaskar as a complete yogaSurya Namaskar as a complete yoga
Surya Namaskar as a complete yoga
 

Dernier

Jogeshwari ! Call Girls Service Mumbai - 450+ Call Girl Cash Payment 90042684...
Jogeshwari ! Call Girls Service Mumbai - 450+ Call Girl Cash Payment 90042684...Jogeshwari ! Call Girls Service Mumbai - 450+ Call Girl Cash Payment 90042684...
Jogeshwari ! Call Girls Service Mumbai - 450+ Call Girl Cash Payment 90042684...Anamika Rawat
 
Call Girls Jaipur Just Call 9521753030 Top Class Call Girl Service Available
Call Girls Jaipur Just Call 9521753030 Top Class Call Girl Service AvailableCall Girls Jaipur Just Call 9521753030 Top Class Call Girl Service Available
Call Girls Jaipur Just Call 9521753030 Top Class Call Girl Service AvailableJanvi Singh
 
Call Girls Hyderabad Just Call 8250077686 Top Class Call Girl Service Available
Call Girls Hyderabad Just Call 8250077686 Top Class Call Girl Service AvailableCall Girls Hyderabad Just Call 8250077686 Top Class Call Girl Service Available
Call Girls Hyderabad Just Call 8250077686 Top Class Call Girl Service AvailableDipal Arora
 
(Low Rate RASHMI ) Rate Of Call Girls Jaipur ❣ 8445551418 ❣ Elite Models & Ce...
(Low Rate RASHMI ) Rate Of Call Girls Jaipur ❣ 8445551418 ❣ Elite Models & Ce...(Low Rate RASHMI ) Rate Of Call Girls Jaipur ❣ 8445551418 ❣ Elite Models & Ce...
(Low Rate RASHMI ) Rate Of Call Girls Jaipur ❣ 8445551418 ❣ Elite Models & Ce...parulsinha
 
Top Rated Hyderabad Call Girls Chintal ⟟ 9332606886 ⟟ Call Me For Genuine Se...
Top Rated  Hyderabad Call Girls Chintal ⟟ 9332606886 ⟟ Call Me For Genuine Se...Top Rated  Hyderabad Call Girls Chintal ⟟ 9332606886 ⟟ Call Me For Genuine Se...
Top Rated Hyderabad Call Girls Chintal ⟟ 9332606886 ⟟ Call Me For Genuine Se...chandars293
 
Call Girls Service Jaipur {8445551418} ❤️VVIP BHAWNA Call Girl in Jaipur Raja...
Call Girls Service Jaipur {8445551418} ❤️VVIP BHAWNA Call Girl in Jaipur Raja...Call Girls Service Jaipur {8445551418} ❤️VVIP BHAWNA Call Girl in Jaipur Raja...
Call Girls Service Jaipur {8445551418} ❤️VVIP BHAWNA Call Girl in Jaipur Raja...parulsinha
 
Premium Bangalore Call Girls Jigani Dail 6378878445 Escort Service For Hot Ma...
Premium Bangalore Call Girls Jigani Dail 6378878445 Escort Service For Hot Ma...Premium Bangalore Call Girls Jigani Dail 6378878445 Escort Service For Hot Ma...
Premium Bangalore Call Girls Jigani Dail 6378878445 Escort Service For Hot Ma...tanya dube
 
💚Call Girls In Amritsar 💯Anvi 📲🔝8725944379🔝Amritsar Call Girl No💰Advance Cash...
💚Call Girls In Amritsar 💯Anvi 📲🔝8725944379🔝Amritsar Call Girl No💰Advance Cash...💚Call Girls In Amritsar 💯Anvi 📲🔝8725944379🔝Amritsar Call Girl No💰Advance Cash...
💚Call Girls In Amritsar 💯Anvi 📲🔝8725944379🔝Amritsar Call Girl No💰Advance Cash...Sheetaleventcompany
 
Call Girls Mysore Just Call 8250077686 Top Class Call Girl Service Available
Call Girls Mysore Just Call 8250077686 Top Class Call Girl Service AvailableCall Girls Mysore Just Call 8250077686 Top Class Call Girl Service Available
Call Girls Mysore Just Call 8250077686 Top Class Call Girl Service AvailableDipal Arora
 
Call Girls Kolkata Kalikapur 💯Call Us 🔝 8005736733 🔝 💃 Top Class Call Girl Se...
Call Girls Kolkata Kalikapur 💯Call Us 🔝 8005736733 🔝 💃 Top Class Call Girl Se...Call Girls Kolkata Kalikapur 💯Call Us 🔝 8005736733 🔝 💃 Top Class Call Girl Se...
Call Girls Kolkata Kalikapur 💯Call Us 🔝 8005736733 🔝 💃 Top Class Call Girl Se...Namrata Singh
 
VIP Hyderabad Call Girls Bahadurpally 7877925207 ₹5000 To 25K With AC Room 💚😋
VIP Hyderabad Call Girls Bahadurpally 7877925207 ₹5000 To 25K With AC Room 💚😋VIP Hyderabad Call Girls Bahadurpally 7877925207 ₹5000 To 25K With AC Room 💚😋
VIP Hyderabad Call Girls Bahadurpally 7877925207 ₹5000 To 25K With AC Room 💚😋TANUJA PANDEY
 
Russian Call Girls Service Jaipur {8445551418} ❤️PALLAVI VIP Jaipur Call Gir...
Russian Call Girls Service  Jaipur {8445551418} ❤️PALLAVI VIP Jaipur Call Gir...Russian Call Girls Service  Jaipur {8445551418} ❤️PALLAVI VIP Jaipur Call Gir...
Russian Call Girls Service Jaipur {8445551418} ❤️PALLAVI VIP Jaipur Call Gir...parulsinha
 
Call Girls in Lucknow Just Call 👉👉7877925207 Top Class Call Girl Service Avai...
Call Girls in Lucknow Just Call 👉👉7877925207 Top Class Call Girl Service Avai...Call Girls in Lucknow Just Call 👉👉7877925207 Top Class Call Girl Service Avai...
Call Girls in Lucknow Just Call 👉👉7877925207 Top Class Call Girl Service Avai...adilkhan87451
 
Kollam call girls Mallu aunty service 7877702510
Kollam call girls Mallu aunty service 7877702510Kollam call girls Mallu aunty service 7877702510
Kollam call girls Mallu aunty service 7877702510Vipesco
 
Independent Call Girls Service Mohali Sector 116 | 6367187148 | Call Girl Ser...
Independent Call Girls Service Mohali Sector 116 | 6367187148 | Call Girl Ser...Independent Call Girls Service Mohali Sector 116 | 6367187148 | Call Girl Ser...
Independent Call Girls Service Mohali Sector 116 | 6367187148 | Call Girl Ser...karishmasinghjnh
 
Call Girl In Pune 👉 Just CALL ME: 9352988975 💋 Call Out Call Both With High p...
Call Girl In Pune 👉 Just CALL ME: 9352988975 💋 Call Out Call Both With High p...Call Girl In Pune 👉 Just CALL ME: 9352988975 💋 Call Out Call Both With High p...
Call Girl In Pune 👉 Just CALL ME: 9352988975 💋 Call Out Call Both With High p...chetankumar9855
 
Andheri East ^ (Genuine) Escort Service Mumbai ₹7.5k Pick Up & Drop With Cash...
Andheri East ^ (Genuine) Escort Service Mumbai ₹7.5k Pick Up & Drop With Cash...Andheri East ^ (Genuine) Escort Service Mumbai ₹7.5k Pick Up & Drop With Cash...
Andheri East ^ (Genuine) Escort Service Mumbai ₹7.5k Pick Up & Drop With Cash...Anamika Rawat
 
Coimbatore Call Girls in Thudiyalur : 7427069034 High Profile Model Escorts |...
Coimbatore Call Girls in Thudiyalur : 7427069034 High Profile Model Escorts |...Coimbatore Call Girls in Thudiyalur : 7427069034 High Profile Model Escorts |...
Coimbatore Call Girls in Thudiyalur : 7427069034 High Profile Model Escorts |...chennailover
 
💕SONAM KUMAR💕Premium Call Girls Jaipur ↘️9257276172 ↙️One Night Stand With Lo...
💕SONAM KUMAR💕Premium Call Girls Jaipur ↘️9257276172 ↙️One Night Stand With Lo...💕SONAM KUMAR💕Premium Call Girls Jaipur ↘️9257276172 ↙️One Night Stand With Lo...
💕SONAM KUMAR💕Premium Call Girls Jaipur ↘️9257276172 ↙️One Night Stand With Lo...khalifaescort01
 

Dernier (20)

Jogeshwari ! Call Girls Service Mumbai - 450+ Call Girl Cash Payment 90042684...
Jogeshwari ! Call Girls Service Mumbai - 450+ Call Girl Cash Payment 90042684...Jogeshwari ! Call Girls Service Mumbai - 450+ Call Girl Cash Payment 90042684...
Jogeshwari ! Call Girls Service Mumbai - 450+ Call Girl Cash Payment 90042684...
 
Call Girls Jaipur Just Call 9521753030 Top Class Call Girl Service Available
Call Girls Jaipur Just Call 9521753030 Top Class Call Girl Service AvailableCall Girls Jaipur Just Call 9521753030 Top Class Call Girl Service Available
Call Girls Jaipur Just Call 9521753030 Top Class Call Girl Service Available
 
Call Girls Hyderabad Just Call 8250077686 Top Class Call Girl Service Available
Call Girls Hyderabad Just Call 8250077686 Top Class Call Girl Service AvailableCall Girls Hyderabad Just Call 8250077686 Top Class Call Girl Service Available
Call Girls Hyderabad Just Call 8250077686 Top Class Call Girl Service Available
 
(Low Rate RASHMI ) Rate Of Call Girls Jaipur ❣ 8445551418 ❣ Elite Models & Ce...
(Low Rate RASHMI ) Rate Of Call Girls Jaipur ❣ 8445551418 ❣ Elite Models & Ce...(Low Rate RASHMI ) Rate Of Call Girls Jaipur ❣ 8445551418 ❣ Elite Models & Ce...
(Low Rate RASHMI ) Rate Of Call Girls Jaipur ❣ 8445551418 ❣ Elite Models & Ce...
 
Top Rated Hyderabad Call Girls Chintal ⟟ 9332606886 ⟟ Call Me For Genuine Se...
Top Rated  Hyderabad Call Girls Chintal ⟟ 9332606886 ⟟ Call Me For Genuine Se...Top Rated  Hyderabad Call Girls Chintal ⟟ 9332606886 ⟟ Call Me For Genuine Se...
Top Rated Hyderabad Call Girls Chintal ⟟ 9332606886 ⟟ Call Me For Genuine Se...
 
Call Girls Service Jaipur {8445551418} ❤️VVIP BHAWNA Call Girl in Jaipur Raja...
Call Girls Service Jaipur {8445551418} ❤️VVIP BHAWNA Call Girl in Jaipur Raja...Call Girls Service Jaipur {8445551418} ❤️VVIP BHAWNA Call Girl in Jaipur Raja...
Call Girls Service Jaipur {8445551418} ❤️VVIP BHAWNA Call Girl in Jaipur Raja...
 
Premium Bangalore Call Girls Jigani Dail 6378878445 Escort Service For Hot Ma...
Premium Bangalore Call Girls Jigani Dail 6378878445 Escort Service For Hot Ma...Premium Bangalore Call Girls Jigani Dail 6378878445 Escort Service For Hot Ma...
Premium Bangalore Call Girls Jigani Dail 6378878445 Escort Service For Hot Ma...
 
💚Call Girls In Amritsar 💯Anvi 📲🔝8725944379🔝Amritsar Call Girl No💰Advance Cash...
💚Call Girls In Amritsar 💯Anvi 📲🔝8725944379🔝Amritsar Call Girl No💰Advance Cash...💚Call Girls In Amritsar 💯Anvi 📲🔝8725944379🔝Amritsar Call Girl No💰Advance Cash...
💚Call Girls In Amritsar 💯Anvi 📲🔝8725944379🔝Amritsar Call Girl No💰Advance Cash...
 
Call Girls Mysore Just Call 8250077686 Top Class Call Girl Service Available
Call Girls Mysore Just Call 8250077686 Top Class Call Girl Service AvailableCall Girls Mysore Just Call 8250077686 Top Class Call Girl Service Available
Call Girls Mysore Just Call 8250077686 Top Class Call Girl Service Available
 
Call Girls Kolkata Kalikapur 💯Call Us 🔝 8005736733 🔝 💃 Top Class Call Girl Se...
Call Girls Kolkata Kalikapur 💯Call Us 🔝 8005736733 🔝 💃 Top Class Call Girl Se...Call Girls Kolkata Kalikapur 💯Call Us 🔝 8005736733 🔝 💃 Top Class Call Girl Se...
Call Girls Kolkata Kalikapur 💯Call Us 🔝 8005736733 🔝 💃 Top Class Call Girl Se...
 
VIP Hyderabad Call Girls Bahadurpally 7877925207 ₹5000 To 25K With AC Room 💚😋
VIP Hyderabad Call Girls Bahadurpally 7877925207 ₹5000 To 25K With AC Room 💚😋VIP Hyderabad Call Girls Bahadurpally 7877925207 ₹5000 To 25K With AC Room 💚😋
VIP Hyderabad Call Girls Bahadurpally 7877925207 ₹5000 To 25K With AC Room 💚😋
 
Russian Call Girls Service Jaipur {8445551418} ❤️PALLAVI VIP Jaipur Call Gir...
Russian Call Girls Service  Jaipur {8445551418} ❤️PALLAVI VIP Jaipur Call Gir...Russian Call Girls Service  Jaipur {8445551418} ❤️PALLAVI VIP Jaipur Call Gir...
Russian Call Girls Service Jaipur {8445551418} ❤️PALLAVI VIP Jaipur Call Gir...
 
Call Girls in Lucknow Just Call 👉👉7877925207 Top Class Call Girl Service Avai...
Call Girls in Lucknow Just Call 👉👉7877925207 Top Class Call Girl Service Avai...Call Girls in Lucknow Just Call 👉👉7877925207 Top Class Call Girl Service Avai...
Call Girls in Lucknow Just Call 👉👉7877925207 Top Class Call Girl Service Avai...
 
Kollam call girls Mallu aunty service 7877702510
Kollam call girls Mallu aunty service 7877702510Kollam call girls Mallu aunty service 7877702510
Kollam call girls Mallu aunty service 7877702510
 
Independent Call Girls Service Mohali Sector 116 | 6367187148 | Call Girl Ser...
Independent Call Girls Service Mohali Sector 116 | 6367187148 | Call Girl Ser...Independent Call Girls Service Mohali Sector 116 | 6367187148 | Call Girl Ser...
Independent Call Girls Service Mohali Sector 116 | 6367187148 | Call Girl Ser...
 
Call Girl In Pune 👉 Just CALL ME: 9352988975 💋 Call Out Call Both With High p...
Call Girl In Pune 👉 Just CALL ME: 9352988975 💋 Call Out Call Both With High p...Call Girl In Pune 👉 Just CALL ME: 9352988975 💋 Call Out Call Both With High p...
Call Girl In Pune 👉 Just CALL ME: 9352988975 💋 Call Out Call Both With High p...
 
Andheri East ^ (Genuine) Escort Service Mumbai ₹7.5k Pick Up & Drop With Cash...
Andheri East ^ (Genuine) Escort Service Mumbai ₹7.5k Pick Up & Drop With Cash...Andheri East ^ (Genuine) Escort Service Mumbai ₹7.5k Pick Up & Drop With Cash...
Andheri East ^ (Genuine) Escort Service Mumbai ₹7.5k Pick Up & Drop With Cash...
 
Coimbatore Call Girls in Thudiyalur : 7427069034 High Profile Model Escorts |...
Coimbatore Call Girls in Thudiyalur : 7427069034 High Profile Model Escorts |...Coimbatore Call Girls in Thudiyalur : 7427069034 High Profile Model Escorts |...
Coimbatore Call Girls in Thudiyalur : 7427069034 High Profile Model Escorts |...
 
🌹Attapur⬅️ Vip Call Girls Hyderabad 📱9352852248 Book Well Trand Call Girls In...
🌹Attapur⬅️ Vip Call Girls Hyderabad 📱9352852248 Book Well Trand Call Girls In...🌹Attapur⬅️ Vip Call Girls Hyderabad 📱9352852248 Book Well Trand Call Girls In...
🌹Attapur⬅️ Vip Call Girls Hyderabad 📱9352852248 Book Well Trand Call Girls In...
 
💕SONAM KUMAR💕Premium Call Girls Jaipur ↘️9257276172 ↙️One Night Stand With Lo...
💕SONAM KUMAR💕Premium Call Girls Jaipur ↘️9257276172 ↙️One Night Stand With Lo...💕SONAM KUMAR💕Premium Call Girls Jaipur ↘️9257276172 ↙️One Night Stand With Lo...
💕SONAM KUMAR💕Premium Call Girls Jaipur ↘️9257276172 ↙️One Night Stand With Lo...
 

Ritucharya

  • 1. IMPORTANCE OF RITUCHARYA IN PREVENTION OF DISEASES :- Presented By- Dr. Mukesh kumar M.D. Scholar. Department of Swasthavritta & Yoga
  • 2. Introduction • Ritu is the division of time. • One ritu is consist of two Masa (month), three Ritu make one Ayana and two Ayana make one whole year.
  • 3. Months & seasons according to Indian & international calender 1. Chaitr 2. Vaishakh 3. Jyeshtha 4. Asadh 5. Shravan 6. Bhadrapad 7. Ashwin 8. Kartik 9. Margsheersh 10.Poush 11.Magh 12.Phalgun Masa Length/days Start date Ritu Season 30/31 31 31 31 31 31 30 30 30 30 30 30 March 22 April 21 May 22 June 22 July 23 August 23 September 23 October 23 November 22 December 22 January 21 February 20 1. Vasant 2. Greeshm 3. Varsha 4. Sharad 5. Hemant 6. Shishir 1. Spring 2. Summer 3. Monsoon 4. Autumn 5. Winter 6. Cold & dewy
  • 4. 1. Magh 2. Falgun 3. Chaitra 4. Vaishakh 5. Jyeshtha 6. Asadh 7. Shravan 8. Bhadrapad 9. Ashwin 10.Kartik 11.Margsheersh 12.Poush 1. Shishir 2. Vasant 3. Greeshm 4. Varshsa 5. Sharad 6. Hemant 1. Uttarayan (Adan Kaal) 2. Dakshinayan (Visarg Kaal) Varsh MASA RITU AYAN (SAMVATSAR) VARSH
  • 5. 1. Falgun 2. Chaitra 3. Vaishakh 4. Jyeshtha 5. Asadh 6. Shravan 7. Bhadrapad 8. Ashwin 9. Kartik 10.Margsheersh 11.Poush 12. Magh 1. Vasant 2. Greeshm 3. Pravrat 4. Varsha 5. Sharad 6. Hemant 1. Uttarayan (Adan Kaal) 2. Dakshinayan (Visarg Kaal) Varsh MASA RITU AYAN VARSH According to Achaarya Shushrut -
  • 6. Bases of the division of Ritu and Ayan • Sheet lakshan • Ushna lakshan • Varsha lakshan • Chandra marg gaman • Surya marga gaman
  • 7. Ayan • Ayan is the division of Varsh. • Ayan is based on the Surya Gaman. • 2 Ayan in one Varsh – 1. Uttaraya 2. Dakshinayan
  • 8. Attribute of Ayan Uttarayan (Adan Kaal) • Agney- Agni guna paradhan • Ruksha guna yukta • Tikta, Kashay and Katu rasa pradhan • Bala gradually decreases Dakshinayan (Visarg Kaal) • Soumya- Sheet guna pradhan • Snegdha guna yukta • Amla, Lavana and Madhur rasa pradhan • Bala gradually increases
  • 9. Bala in different Ritu 1. Magh 2. Falgun 3. Chaitr 4. Vaishakh 5. Jyeshtha 6. Asadh 7. Shravan 8. Bhadrapad 9. Ashwin 10.Kartik 11.Margsheersh 12.Poush 1. Shishir 2. Vasant 3. Greeshm 4. Varshsa 5. Sharad 6. Hemant Avar Madhyam Pravar
  • 10. Rukshta & Snigdhata in different Ritu 1. Shishir 2. Vasant 3. Greeshm 4. Varshsa 5. Sharad 6. Hemant 1. Ruksha 2. Rukshatar 3. Rukshatam 4. Snigdha 5. Snigdhatar 6. Snigdhatam Adan Kaal Visarg Kaal
  • 11. Rasa in different Ritu 1. Shishir 2. Vasant 3. Greeshm 4. Varshsa 5. Sharad 6. Hemant 1. Tikta 2. Kashay 3. Katu 4. Amla 5. Lavana 6. Madhur Adan Kaal Visarg Kaal
  • 12. Sanchay, Prakop & Prashaman of Doshas in different Ritu Dosh Sanchay (accumulation) Prakop (aggravation) Prashaman (pacification) Vata Grishm Varsha Sharad Pitta Varsha Sharad Hemant Kapha Shishir Vasant Grishm
  • 13. Hemant Ritucharya 1. Characteristic  Sheetal, rukhsa uttari vayu  Dhoom, dhuli vyapti  Pravraddha jatharagni,  Pravraddha bala  Snigdhatam,  Madhur rasotpatti,  Kaph & vata prakopak
  • 14. 2. Pathya ahar Madhur, Amla, lavana rasatmak ahar  Snigdha, guru, ushna ahar Madira, Seedhu & Madhu Anup, Audak, Bilesah & Prasah prani Mamsa, Medashwavi prani mams Go dugdha, Ikshu vikar, Sharkara Tail, Vasa Nava dhanya, Mash, Shak & phal – Phool gobhi, Patta gobhi, Suran, Garjar, Shunthi, Palandu, Kharjur, Sev, Falsa etc.
  • 15. 3. Pathya vihar Abhyang with ushna vatahar tail Udvartan Murdhin tail Jentak swed Vyayam Atap sevan Ushna garbha graha nivas Ushna guru vastra dhara Ushna drav lep – aguru, kasturi etc. Yathashakti maithun sevan
  • 16. 4. Apathya ahar vihar Alpa ahar Laghu ahar Vatal ahar vihar – katu, kashay Jal mishrit sattu Pravaat sevan Divaswapn Vatal ahar – katu, kashay – Yav, Methi, Shigru, Karela, Baingan, Masur, Harenu, Chanak, Kulthi, Sprout pulse, Mulika, Chili, Sharshap, Shushka mams etc.
  • 17. 5. Samanya vyadhi  Sandhi shool Sandhi stabdhta Aam vaat Shwash Kaas Pratishyay …etc. 6. Samanya chikitsa Ushna drav prayog Abhyang Swedan
  • 18. Shishir Ritucharya 1. Characteristic almost same as Hemant ritu, but cold increases as compare to Hemant, due to clouds and rain. It is the starting of Adan kaal so Rukshata starts to appear in weather and body.
  • 19. 2. Pathya ahar vihar Same as Hemant Ritu but should be followed strictly. 3. Apathya ahar vihar Same as Hemant Ritu specially Katu,Tikta & Katu rasa should be avoided. Specail precaution should be taken from direct wind. 4. Samanya vyadhi & chikitsa Same as Hemant, but Vaat causes more problem so should be treated promptly.
  • 20. Vasant Ritucharya 1. Characteristic Surya bala increases Sanchit sleshma of hemant ritu starts melting & obstructs the jatharagni & causes many diseases. Rukshata increases (rukshatar)  Madhyam bala
  • 21. 2. Pathya ahar Laghu ruksha ahar Laghu mams sevan – Harin, Shashak, Laavak, Kapinjal etc. Seedhu, madhwik sevan Go dugdha, takra, Yava, Puran godhum, puran shali, Shunthi, musta, asan siddha jala sevan Palak, shigru, methika, patol, alabu, mudga, chanak, rason, palandu, mulika, haridra, ajmoda, jeerak, heeng, ela, Papaya, dadim
  • 22. 3. Pathya vihar Kapha har upay Vyayam Udwartan Dhumrapan  Kaval  Anjan Shukhoshna jala snan Chandan, aguru lepan Priya stri alingana or love making
  • 23. 4. Apthya ahar vihar Guru, snigdha ahar Madhur, amla & lavan sevan Naveen dhanya, mash Aaluk, suran, Kadli, mridwika, amrud, seetafal, santara Dugdh vikar Sheetal jal Divaswapn
  • 24. 5. Samanya vyadhi 6. Samanya chikitsa Vaman Deepan pachan Ruksh aushad prayog Shwash Kaas Pratishyay Agnimandhy Ajeern etc.
  • 25. Greeshma ritucharya 1. Characteristic Atyant ruksha & ushna Avar bala
  • 26. 2. Pathya ahar Madhur ras sevan Sheetal, drava & snigdha ahar sevan Jangal pashu pakshi mamsa sevan- Harin, Aja, Kukkut etc. Sharkara with sheetal udmanth prayog Ghrit & dugdha sevan Shali dhanya
  • 27. 3. Pathya vihar Divaswapna Sleeping under moonlight at night Chandan lepan Sheetal pushpa, mukta dharan
  • 28. 4. Apathya ahar vihar Lavana, amla & katu drvya Ushna dravya Madya Vyayam Maithun
  • 29. 5. Samanya vyadhi Aruchi Trishna Daah Pittaj vyadhi 6. Samanya chikitsa Sheetal drav aushadh
  • 30. Varsha Ritucharya 1. Characteristic Ksheen agni bala & sharirik bala Tidosh prakopak (vata pradhan) Amla vipak jala
  • 31. 2. Pathya ahar Madhur, amla, lavana & snigdha drava – when sheet increases during varsha ritu Jangal pashu pakshi mamsa Madhu should be used in food & drink Puran yava, godhum, shali dhanya Sansakarit yush Mahendra jal, taptasheet jal, koop jal
  • 32. 3. Pathya vihar Pragharshan Udvartan Sugandhit pushpa, itra prayog Laghu vastra dharan
  • 33. 4. Apathya ahar vihar Manth Avashyay Nadi jala Vyayam Atap sevan Maithun sevan
  • 34. 5. Samanya vyadhi Amlapitta Atisar Twak rog Sankramak rog 6. Samanya chikitsa Basti Ushnodak with madhu Ruksh, tikshn, ushna aushadh
  • 35. Sharad Ritucharya 1. Characteristic Due to sudden exposure to sun after rainy season, Pitta gets vitiated. Madhyam Bala
  • 36. 2. Pathya ahar Madhur, Tikta ras Laghu, Sheet Ahar Pitta shamak dravya prayog Jangal mams – Lav, Kapinjal, Ean, Shashak etc Tikta Ghrit Paan Shali dhanya, Yava, Godhum Hansodak Paan
  • 37. 3. Pathya vihar Sugandhit Mala Dharan Chandra Kirana Sevan (in pradoshaj kaal) Virechan Raktamokshan
  • 38. 4. Apathya ahar vihar Vasa Tail Kshar Dadhi Avshyay Audak, Anup Prani Mams Diva swapna Atap Sevan Purvi Vayu Sevan
  • 40. Ritusandhi • Last 7 days of outgoing season and first 7 days of coming season. • Importance – period of susceptibility for various diseases. • Should not leave do’s & don’ts of the previous season & switch to regimen of next season suddenly. • Padansh krama – slowly adjust to new regimen
  • 41. Conclusion • Ritus depend on the geographical areas around the world, there may not be all the 6 Ritus in all countries. • Ritus may not follow ideal presentation or sequence always, in that condition one should follow the current scenario. • Changes in the environment brings the change in body, so if one modifies his routines according to season he can avoid the Nij vyadhi. • Along with following Ritucharya one should take Shodhan as per the season so to expel out the Dhoshas accumulated in body due to effect of that season.