Η εποχή των δικτατοριών. Κατάλογος με όλα τα αυταρχικά/φασιστικά καθεστώτα της προπολεμικής Ευρώπης. Ειδική μνεία στην Ιταλία και την Ισπανία.

1. Μεσοπολεμική Ευρώπη (1919-1939):
η εποχή των δικτατοριών
Αν ο κατακλυσμός σταμάτησε με τη λήξη του Α παγκοσμίου πολέμου (1914-1918), ωστόσο τα σύννεφα δεν έφυγαν από τον ευρωπαϊκό ουρανό. Οι ανείπωτες καταστροφές που είχε αυτός προκαλέσει, τα εκατομμύρια των νεκρών και των αναπήρων που είχε αφήσει πίσω του, η φτώχεια και η ανεργία που τον διαδέχτηκαν, κλόνισαν την εμπιστοσύνη των μαζών στο αστικό κοινοβουλευτικό σύστημα. Το κλίμα γινόταν ακόμα πιο βαρύ από τις ανοιχτές εκκρεμότητες αλλά και τις αδικίες που είχαν προκαλέσει οι συνθήκες ειρήνης: οι Γερμανοί δυσανασχετούσαν (δίκαια) για τις υπέρογκες πολεμικές αποζημιώσεις και τους εξευτελισμούς που είχαν υποστεί, η Γιουγκοσλαβία σπαρασσόταν από το αυτονομιστικό κίνημα των Κροατών, που είχαν τεχνητά συγκολληθεί με τους Σερβοβόσνιους. Ανάλογα προβλήματα ανέκυπταν κι αλλού. Η αναιμική Κοινωνία των Εθνών δεν μπορούσε να τα διαχειριστεί και οι διχασμοί σέρνονταν κλιμακούμενοι.
Οι συνθήκες έγιναν ακόμη πιο απειλητικές με το κραχ του 19291, τη μεγάλη όσο και πρωτόγνωρη οικονομική κρίση που συγκλόνισε τις δύο ακτές του Ατλαντικού - με τον απόηχό της όμως να φτάνει ως τα πέρατα του κόσμου - κορυφώνοντας την κοινωνική οργή. Η βιομηχανική Ευρώπη (πρωτίστως η Γερμανία, δευτερευόντως όμως και η Γαλλία με την Αγγλία), που ως τότε αιμοδοτούνταν από αμερικανικά δάνεια, βρέθηκαν ξαφνικά χωρίς κεφάλαια, καθώς οι αμερικανικές τράπεζες είχαν χρεοκοπήσει. Χιλιάδες βιομηχανίες και εμπορικές επιχειρήσεις έκλεισαν, εκατομμύρια εργάτες βρέθηκαν στο δρόμο. Το χειρότερο όμως ήταν ότι μαζί τους βρέθηκαν στο δρόμο και οι πρώην εργοδότες ή προϊστάμενοί τους, αυτοί που αποτελούν την περιβόητη «μεσαία τάξη» ή αλλιώς, κατά το κοινώς λεγόμενον, το «αμορτισέρ» της κοινωνίας.
Άνθρωποι μαθημένοι να ζουν μια άνετη ζωή2, με τη φιλοδοξία της ατομικής διάκρισης και το όραμα του πλουτισμού ανεξίτηλα χαραγμένα στον γενετικό τους κώδικα, οι μικροαστοί είναι η τάξη που στηρίζει το όλο κοινωνικό μας σύστημα αποσβένοντας τους κραδασμούς που παράγει η σύγκρουση των δύο άκρων (πλουσίων Vs φτωχών). Είναι αυτοί που με τον καταναλωτισμό τους στηρίζουν την αγορά, αυτοί που με τον
1 Ξεκίνησε την «Μαύρη Πέμπτη» της 24ης Οκτωβρίου 1929 από το χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης, όταν κάποιοι μεγαλοεπενδυτές, διαβλέποντας το επικείμενο σκάσιμο της χρηματιστηριακής «φούσκας» που είχε ήδη διογκωθεί πολύ, άρχισαν να ξεφορτώνονται μετοχές. Την επόμενη μέρα οι υπόλοιποι που τους είχαν δει, φοβούμενοι πως κάτι ήξεραν και τους το έκρυβαν, άρχισαν να ξεφορτώνονται μαζικά και τις δικές τους μετοχές, με αποτέλεσμα την κατάρρευση του χρηματιστηρίου και πολλών εισηγμένων τραπεζών και εταιρειών. Η κατάσταση χειροτέρεψε τις επόμενες μέρες, όταν καταθέτες άρχισαν να προσέρχονται μαζικά στα γκισέ των τραπεζών, προκειμένου να «σηκώσουν» τις οικονομίες τους. Οι τράπεζες βρέθηκαν σε αδυναμία να τους εξυπηρετήσουν, οπότε… ακολούθησε πανικός. Μέσα σε λίγους μήνες η αρχική χρηματιστηριακή κρίση είχε μετατραπεί σε συνολική οικονομική κατάρρευση, με τις επιχειρήσεις να κλείνουν η μία πίσω από την άλλη και τους άνεργους εργάτες και υπαλλήλους να πολλαπλασιάζονται γεωμετρικά.
2 Ακόμη και με δανεικά λεφτά, όπως στην Αμερική αυτής της περιόδου, όπου πολλοί εργαζόμενοι, προκειμένου να μπορούν να αγοράζουν τα ολοένα και αυξανόμενα καταναλωτικά προϊόντα που γέμιζαν τις προθήκες των μαγαζιών, φορτώνονταν με καταναλωτικά δάνεια. Δάνεια που, όταν έφτασε η κρίση, διαμαρτυρήθηκαν, με αποτέλεσμα πάρα πολλοί από αυτούς να χάσουν τα σπίτια τους, τα αυτοκίνητά τους και ό,τι άλλο είχαν στην κατοχή τους.

2. ατομισμό τους αντιστρατεύονται σε κάθε προσπάθεια συλλογικής δράσης, αυτοί που με τις «επιτυχίες» τους επιβεβαιώνουν συλλογικές αυταπάτες, όπως το ότι «όποιος αξίζει πάει μπροστά», «αν θέλεις κάτι πραγματικά, το πετυχαίνεις» κλπ..
Στην Αμερική και την Ευρώπη του ’29 λοιπόν αυτοί οι άνθρωποι βρέθηκαν μαζικά στο περιθώριο. Άνεργοι και φτωχοί, ζούσαν από συσσίτια και από την εκποίηση για όσο-όσο της περιουσίας τους. Ήταν απελπισμένοι· ήταν όμως και θυμωμένοι. Μ’ έναν θυμό που πήγαζε όχι μόνο από την πείνα και την κατάρρευση των ονείρων τους αλλά και από την ταπείνωσή τους, από το στραπατσάρισμα του κοινωνικού τους γοήτρου, για το οποίο τόσο είχαν πασχίσει και τόσο υπερηφανεύονταν.
Ανακάλυπταν τώρα κι εκείνοι πως αυτός ο κόσμος δεν τους χωράει όλους, πως πάντα κάποιοι περισσεύουν. Όμως σε αντίθεση με τους εργάτες, που στο έναν ή τον άλλο βαθμό κοίταγαν προς τα αριστερά, προς το δρόμο που είχε ανοίξει η Οκτωβριανή Επανάσταση (1917), εκείνοι στράφηκαν προς τα δεξιά. Δεν ονειρεύονταν έναν κόσμο χωρίς προνόμια και ταξικές διακρίσεις, όπως οι «άμοιροι» αυτής της γης, αλλά το αντίθετο, ένα σύστημα που θα τους επανέφερε στην πρότερή τους κατάσταση και θα διασφάλιζε τα προνόμιά τους. Ένα σύστημα που θα ξαναέφερνε στον κόσμο την γνωστή του «τάξη». Και για το λόγο αυτό δεν έφτασαν να αμφισβητούν συνολικά τον καπιταλισμό αλλά μόνο τους διαχειριστές του. Απογοητευμένοι από τους πολιτικούς έφτασαν να αμφισβητούν την ίδια την πολιτική, την ίδια τη δημοκρατία. Κι έτσι παραδόθηκαν στη γοητεία των λαϊκιστών δικτατόρων3.
Για την Ευρώπη ξεκινούσε αυτό που ο Άγγλος ιστορικός Χόμπσμπάουμ αποκάλεσε «εποχή των άκρων». Μία εποχή σύγκρουσης των δύο μεγάλων ιδεολογικο-πολιτικών ρευμάτων του 20ού αιώνα, της (κομμουνιστικής) αριστεράς και του φασισμού/ναζισμού πάνω στα ερείπια που είχε αφήσει ο λεγόμενος «μεσαίος χώρος» (τα κυρίαρχα φιλελεύθερα και σοσιαλδημοκρατικά κόμματα). Εξεγέρσεις ξέσπασαν σε κάποιες χώρες και ως απάντηση – πολλές φορές και προληπτικά, μόνο και μόνο με το φόβο που προκαλούσε στους κυρίαρχους η εκλογική άνοδος της μεταρρυθμιστικής αριστεράς – επιβάλλονταν δικτατορίες. Σε κάποιες περιπτώσεις η εκτροπή αυτή συνέβη είτε για λόγους τελείως άσχετους: είτε για την επιβολή του παλατιού επί του πολιτικού κόσμου (Αλβανία), είτε για την καταστολή αποσχιστικών κινημάτων (Γιουγκοσλαβία) είτε για την πρόληψη ακροδεξιών ή και φασιστικών πραξικοπημάτων (Ρουμανία, Λεττονία, Εσθονία). Σε κάθε περίπτωση όμως η δημοκρατία αντιμετωπιζόταν από τους επίδοξους υπονομευτές της ως ένα αποτυχημένο εργαλείο ή ένα περιττό βάρος, ένα εμπόδιο που έπρεπε να ξεπεραστεί προκειμένου να διασφαλιστούν κρισιμότερα αγαθά. Και πάνω απ’ όλα η αστική κυριαρχία.
Η περίπτωση της Ιταλίας
Πρώτος διδάξας σε αυτή την αλυσίδα εκτροπών και θεμελιωτής του κινήματος του Φασισμού ήταν ο Μουσολίνι. Μέλος του σοσιαλιστικού κόμματος (PSI)4 προπολεμικά5, μετακινήθηκε κατά τη διάρκεια του πολέμου προς τα δεξιά, ενστερνιζόμενος τον κυρίαρχο εθνικιστικό λόγο και υποστηρίζοντας την πολεμική εξόρμηση της Ιταλίας6. Στα 1919, μόλις έληξε ο πόλεμος, μαζί με μια ομάδα ομοϊδεατών του ίδρυσε το
3 Στην Αμερική, αν και ο φασισμός γνώρισε αυτήν την περίοδο ανοδική πορεία, ωστόσο δεν κατέστη πλειοψηφικό ρεύμα εξαιτίας των συνθηκών, των οποίων η ανάλυση δεν χωρά στο σύντομο αυτό σημείωμα.
4 Απ’ το οποίο στα 1921 ξεπήδησε το ιταλικό κομμουνιστικό κόμμα (PCI).
5 Ήταν μάλιστα αρχισυντάκτης της εφημερίδας του κόμματος Avanti! [Εμπρός!]
6 Σε αντίθεση με την πλειοψηφία του PSI, που τασσόταν κατά της συμμετοχής της Ιταλίας στον πόλεμο.

3. φασιστικό κόμμα (ο όρος από τη λέξη fascio, που σημαίνει δεσμός), με στόχο, όπως έλεγε, την υπέρβαση των πολιτικών διαχωρισμών δεξιάς-αριστεράς και την συνένωση όλων των Ιταλών υπό το σκήπτρο ενός πεφωτισμένου ηγέτη, που θα επανέφερε τη χώρα στο αρχαίο ρωμαϊκό της βάθρο!!!
Ο Μουσολίνι ήταν ο πρώτος που μίλησε για αναζήτηση «ζωτικού χώρου» (μέσω της επέκτασης της Ιταλίας στα όρια της αλλοτινής ρωμαϊκής αυτοκρατορίας), ιδέα που θα έκλεβε λίγο αργότερα (μαζί με πολλές άλλες) και ο Χίτλερ προσαρμόζοντάς την στα γερμανικά δεδομένα. Αν και όχι ρατσιστής με την ναζιστική έννοια και ένταση, πρέσβευε όμως αναμφίβολα την πολιτισμική υπεροχή των Ιταλών, άρα εν τέλει και την «ανώτερη αξία τους» ως λαού7. Σε κοινωνικό επίπεδο τασσόταν κατά της ταξικής πάλης προβάλλοντας αντ’ αυτής την ταξική συνεργασία (κορπορατισμό), που θα επιτυγχανόταν μέσω ενός λογικού συμβιβασμού των αντιτιθέμενων ταξικών συμφερόντων.
Ο λόγος του ήταν ένα κράμα εθνικιστικού μεγαλοϊδεατισμού, μιλιταρισμού και αριστερού λαϊκισμού, που στόχευε ακριβώς στην οικειοποίηση των εργατικών αιτημάτων και την υπαγωγή τους σε ένα πλαίσιο καθαρά (μικρο)αστικό. Μέχρι τα 1920 το κίνημά του ήταν σχετικά περιθωριακό, ισχυροποιήθηκε όμως εκείνη τη χρονιά έπειτα από το ξέσπασμα μεγάλων και δυναμικών απεργιακών κινητοποιήσεων στον βιομηχανικό βορρά8, που καθοδηγούνταν από την αριστερά. Οι θορυβημένοι βιομήχανοι είδαν τότε στον Μουσολίνι και τους Μελανοχίτωνές9 του ως ένα ανάχωμα στον επελαύνοντα μπολσεβικισμό και άρχισαν να τον χρηματοδοτούν. Το ίδιο έπραξαν λίγο αργότερα και οι μεγαλοκτηματίες της υπαίθρου, που την εποχή εκείνη αντιμετώπιζαν ολοένα και αυξανόμενες πιέσεις των ακτημόνων αγροτών για γη10.
Σε πολύ λίγο διάστημα ο Μουσολίνι έγινε προνομιακός συνομιλητής των ισχυρών κύκλων, παρότι το εκλογικό του ποσοστό περιοριζόταν στο καχεκτικό 0,4%. Στα 1922, έπειτα από ένα διάστημα κλιμακούμενης βίας (των Μελανοχιτώνων) που προοιωνιζόταν εμφύλιο, ο ίδιος και οι οπαδοί του οργάνωσαν μία επιδεικτική πορεία προς τη Ρώμη11 και με την ανοχή της αστυνομίας έφτασαν στο προεδρικό μέγαρο, όπου ο βασιλιάς Βίκτορας Εμμανουήλ ΙΙ τους παρέδωσε τα κλειδιά του κράτους. Ήταν η απαρχή μιας 23χρονης φασιστικής δικτατορίας, που έμελλε να πέσει στα 1945, έπειτα από τη συντριβή της Ιταλίας στον Β παγκόσμιο πόλεμο, από τους Αμερικάνους και την ιταλική Αντίσταση.
Η περίπτωση της Ισπανίας
Χώρα αγροτική και βαθειά καθυστερημένη, η Ισπανία παρουσίαζε ως τον μεσοπόλεμο μία εικόνα παρόμοια με εκείνη της προεπαναστατικής Ρωσίας: στην κορυφή της κοινωνικής πυραμίδας βρισκόταν ο βασιλιάς. Ακριβώς από κάτω μία γαιοκτημονική «αριστοκρατία», που παρασιτούσε στα πόλεις τρεφόμενη από τα εισοδήματα που της προσέφεραν οι τεράστιες εκμεταλλεύσεις της. Στο πλευρό της, σύμμαχος και
7 Βεβαίως, όταν πλέον συμμάχησε με τον Χίτλερ στα πλαίσια του Άξονα άρχισε και αυτός να καταδιώκει τους Εβραίους.
8 Που έφτασαν μέχρι την κατάληψη εργοστασίων και την προσωρινή διοίκησή τους από εργατικά συμβούλια.
9 Τάγματα εφόδου που δημιουργήθηκαν για πρώτη φορά στα 1919 με «αποστολή» τους την τρομοκράτηση των αριστερών και τη διάλυση των εργατικών κινητοποιήσεων, «που ωθούσαν τη χώρα στην αναρχία». Το όνομά τους το πήραν από τα μαύρα πουκάμισα που φορούσαν τα μέλη τους, συνηθέστερα άνεργοι εργάτες, περιθωριακοί και λαθρόβιοι κάθε τύπου, χρεοκοπημένοι μικροαστοί κ.ά. Αποτέλεσαν το πρότυπο για τα αντίστοιχα τάγματα εφόδου (SA) του Χίτλερ.
10 Βλ. σχετικά την μνημειώδη ταινία 1900 του Μπερτολούτσι.
11 Κατά τη διάρκεια της οποίας 100.000 περίπου μελανοχίτωνες συγκεντρώθηκαν στα προάστια της πόλης και από κει βάδισαν προς το κέντρο.

4. ιδεολογικός απολογητής της, η καθολική εκκλησία, ο μεγαλύτερος γαιοκτήμονας όλων, που επιπλέον κατείχε και ένα μεγάλο ποσοστό (τουλάχιστον το 1/3) των λιγοστών εργοστασίων και των εμπορικών επιχειρήσεων. Η αστική τάξη βρισκόταν στα σπάργανα: μοναδικοί θύλακες βιομηχανικής ανάπτυξης ήταν η Καταλωνία (στα νότια σύνορα με τη Γαλλία, όπου και η Βαρκελώνη) και οι Αστούριες στη βόρεια ακτή του Ατλαντικού, όπου ήταν (και είναι ακόμη) συγκεντρωμένα και τα μεγαλύτερα και παλαιότερα ορυχεία της χώρας. Οι μικροαστοί ήταν κι αυτοί σχετικά ολιγάριθμοι: προέρχονταν είτε από την τάξη των μικροεπιχειρηματιών (μικρεμπόρων, εστιατόρων κλπ.) είτε από την κρατική υπαλληλική γραφειοκρατία.
Η συντριπτικά μεγαλύτερη μάζα του πληθυσμού ήταν αγρότες και ζούσε στα χωριά σε καθεστώς μεσαιωνικής καθυστέρησης και σχεδόν απόλυτης ένδειας (στις περισσότερες τουλάχιστον περιπτώσεις). Οι περισσότεροι ήταν ακτήμονες και εξαρτημένοι από τους φεουδάρχες, στις ορεινές περιοχές όμως συναντούσαμε και ελεύθερες κοινότητες με δικιά τους γη, που είχαν ελάχιστες επαφές με τους υπόλοιπους και επιβιώνανε χάρη σε μία οικονομία σχεδόν πλήρως αυτοκαταναλωτική. Στη Βαρκελώνη και τις Αστούριες είχε αναπτυχθεί και ένα πολυάριθμο βιομηχανικό προλεταριάτο (φτωχός εργατικός πληθυσμός), που έχοντας από πολύ νωρίς μπει στη σφαίρα επιρροής των αναρχικών (σε ποσοστό 80%!), διακρινόταν για την μαχητικότητα του προκαλώντας σχεδόν σε κάθε απεργιακή συγκυρία μία μίνι εξέγερση.
Οι κινητοποιήσεις των εργατών της Βαρκελώνης δεν είχαν τίποτε κοινό με τις συνηθισμένες απεργίες που ξέρουμε. Σχεδόν ποτέ δεν περιορίζονταν στους χώρους των εργοστασίων ούτε εκτονώνονταν με απλές πορείες και συνδικαλιστικές διαπραγματεύσεις με την εργοδοσία. Πάντοτε έβαζαν επί τάπητος το ζήτημα της πολιτικής εξουσίας στρεφόμενες συνολικά κατά του καπιταλισμού και υιοθετώντας πολύ επιθετικές, ακόμα και αιματηρές μορφές πάλης, όπως καταλήψεις εργοστασίων, σαμποτάζ και δολοφονίες(!) αστών, πολιτικών και κληρικών, που εισπράττανε κι αυτοί την μήνιν των εργατών λόγω της προαναφερθείσας θέσης και του ρόλου τους στον εξουσιαστικό μηχανισμό.
Αντίστοιχες μορφές πάλης είχαν αναπτύξει και οι αγρότες της υπαίθρου, που ήταν επίσης σε έναν μεγάλο βαθμό επηρεασμένοι από τα διδάγματα του Μπακούνιν12. Κατά καιρούς εισβάλλανε στα αγροκτήματα των γαιοκτημόνων, τους σκοτώνανε, εξοντώνανε και τα τοπικά στρατιωτικά αποσπάσματα που ήταν επιφορτισμένα με την επιτήρησή τους και κάνανε κατάληψη στη γη· μέχρι να έρθουν έπειτα από λίγες μέρες τα κυβερνητικά στρατεύματα να τους καταστείλουν, συνήθως με ιδιαζόντως αιματηρό τρόπο.
Κορυφαία στιγμή της μακράς αυτής ιστορίας κινημάτων και εξεγέρσεων την εποχή που μιλάμε ήταν η εξέγερση των ανθρακωρύχων της Αστούριας το 1934. Κάπου 20-30000 εργάτες είχαν πάρει τα όπλα και είχαν καταλάβει το νότιο τμήμα της επαρχίας με αιτήματα που στρέφονταν κατά του στρατού, των κληρικών, της κυβέρνησης και φυσικά της εργοδοσίας. Επρόκειτο για μία αποτυχημένη απόπειρα μιας γενικευμένης επανάστασης.
Η Ισπανία είχε μόλις βγει από την επτάχρονη δικτατορία του στρατηγού Πρίμο ντε Ριβέρα (1923-1930) και έπειτα από ένα σύντομο δημοκρατικό διάλειμμα (1931-1933), κατά τη διάρκεια του οποίου καταργήθηκε και η βασιλεία, στην κυβέρνηση είχε ανέβει ο συντηρητικός (δεξιός) συνασπισμός. Παράλληλα είχε αρχίσει να απλώνει τα δίκτυά της στο στρατό και η Φάλαγγα, το νεοσύστατο δηλαδή φασιστικό κόμμα που είχε ιδρύσει τον προηγούμενο χρόνο ο γιος του έκπτωτου δικτάτορα. Ενταγμένη λοιπόν μέσα σε αυτό το πολιτικό
12 Ένας από τους βασικούς εισηγητές του αναρχισμού, ρωσικής καταγωγής. Συγκαιρινός του Μαρξ, συνυπήρξε (αν και σε μόνιμη ρήξη) μαζί του στα πλαίσια της Α Διεθνούς, πριν αποβληθεί στα 1872. Όσο ήταν στη Διεθνή είχε αναλάβει την προώθηση των επαναστατικών κηρυγμάτων της στην Ισπανία, γεγονός που εν μέρει ερμηνεύει την πλατειά διάδοση (μοναδική στα ιστορικά χρονικά) που γνώρισε στη χώρα αυτή ο αναρχισμός.

5. περιβάλλον, απομονωμένη πολιτικά13 και κοινωνικά, χωρίς ουσιαστικό συντονισμό με άλλες, εξίσου άκαιρες και ανοργάνωτες εξεγέρσεις στην Μαδρίτη και την Καταλωνία, η εξέγερση κατεστάλη με τη χρήση πεζικού και αεροπορίας(!) από τον στρατηγό Φρανσίσκο Φράνκο, με τίμημα 7500 νεκρούς και κάπου 9000 πολιτικούς κρατούμενους.
Άλλο ένα επαναστατικό εγχείρημα είχε χαθεί. Όμως ο «πολιτικός άνεμος» που είχε σηκώσει δεν καταλάγιασε. Κι έτσι στις επόμενες εκλογές του Φεβρουαρίου 1936, ενάμιση χρόνο αργότερα, ο δεξιός συνασπισμός ηττήθηκε και στη θέση του ανέβηκε το Λαϊκό Μέτωπο, ένας συνασπισμός όλων των αριστερών, κομμουνιστικών και αναρχικών ρευμάτων της Ισπανίας, με τον οποίο είχαν συνταχθεί και τα αυτονομιστικά κινήματα των Βάσκων και των Καταλανών14.
Οι αστοί, οι φεουδάρχες, η εκκλησία και ο στρατός τρομοκρατήθηκαν. Θεώρησαν πως αυτή η απρόσμενη εξέλιξη (δεν υπήρχαν τότε προεκλογικές δημοσκοπήσεις) αποτελούσε το πρώτο βήμα για την μετατροπή της Ισπανίας σε κομμουνιστικό κράτος. Και έτσι, με επικεφαλής τον Φρανσίσκο Φράνκο οργάνωσαν τον Ιούλιο του 1936 πραξικόπημα, οδηγώντας τη χώρα στον εμφύλιο πόλεμο.
Ήταν η πρώτη φορά μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση και την άνοδο των φασιστικών καθεστώτων στην εξουσία που είχαμε στην Ευρώπη ένα γεγονός τέτοιας πολιτικής εμβέλειας. Όλος ο κόσμος είχε στρέψει την προσοχή του στα ματωμένα χώματα της Ισπανίας, όλος ο κόσμος είχε διχαστεί: από τη μια ήταν οι υπέρμαχοι των φασιστών, από την άλλη των δημοκρατικών. Δεν ήταν μόνο ζήτημα ιδεολογικής συμπάθειας. Ήταν και πρακτικό: αν νικούσε ο Φράνκο με τους Φαλαγγίτες του, θα ήταν μία νίκη του νεοσύστατου Άξονα, που δοκίμαζε για πρώτη φορά τα όπλα του πάνω στα κορμιά των δημοκρατικών. Αν αντιθέτως νικούσε το Λαϊκό Μέτωπο, θα ήταν μία νίκη της δημοκρατίας, που θα άνοιγε ενδεχομένως και ένα μονοπάτι για την μετάβαση σε έναν άλλο, πιο δίκαιο κόσμο, έτσι όπως τον οραματίζονταν οι κάθε τύπου επαναστάτες αυτής της εποχής. Ήταν γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο που προσέτρεξαν στο πλευρό των δημοκρατικών αριστεροί συγγραφείς όπως ο Έρνεστ Χέμινγουεϊ και ο Τζωρτζ Όργουελ, γι’ αυτό που τους στήριξαν (με φειδώ είναι η αλήθεια) ο Στάλιν και η Γ Κομμουνιστική Διεθνής15, γι’ αυτό που ήρθαν και πολέμησαν μαζί τους δεκάδες χιλιάδες εθελοντές από όλο τον κόσμο, οργανωμένοι στις περιβόητες Διεθνείς Ταξιαρχίες.
Η Ισπανία είχε μεταβληθεί σε σημείο αναμέτρησης δύο κόσμων, δύο ιδεολογικών συστημάτων, δύο πολιτισμών. Ήταν, όπως χαρακτηρίστηκε, «το εργαστήρι» ή «ο προθάλαμος του Β Παγκοσμίου πολέμου». Νικητής βγήκε έπειτα από 3 χρόνια αιματηρότατης αναμέτρησης ο Φράνκο, ο οποίος εγκαθίδρυσε ένα σκληρό δικτατορικό καθεστώς που κράτησε ως τον θάνατό του, το 1975. Ο φασισμός είχε κερδίσει τη μάχη. Σε λίγα χρόνια όμως θα έχανε τον πόλεμο.
13 Οι αναρχικοί της Καταλωνίας δεν την στήριξαν, καθώς ήταν εξαιρετικά καχύποπτοι (έως και μνησίκακοι) απέναντι στους σοσιαλδημοκράτες που κρύβονταν από πίσω (που καθοδηγούσαν δηλαδή την απεργία).
14 Η Ισπανία, καθώς συντίθεται από διάφορες εθνότητες, διχάζεται από παλιά από αυτονομιστικά κινήματα, με γνωστότερα εκείνα των Βάσκων και των Καταλανών. Τα συντηρητικά κόμματα της Ισπανίας παραδοσιακά επεδείκνυαν απέναντί τους σιδερένια πυγμή, ενώ αντίθετα τα προοδευτικά δεν είχαν πρόβλημα να τους παραχωρήσουν την πολυπόθητη αυτονομία τους. Για το λόγο αυτό και οι Βάσκοι με τους Καταλανούς (ενν. τους μη αριστερούς ή αναρχικούς) συντάχθηκαν μαζί τους.
15 Στην περίπτωση, βέβαια, του Στάλιν ο επαναστατικός ρομαντισμός υποχωρούσε έναντι του πολιτικού πραγματισμού, καθώς από πίσω υπεισέρχονταν και τα κρατικά συμφέροντα της ΕΣΣΔ. Ωστόσο και εκείνου βασικός στόχος ήταν η φθορά του Χίτλερ.

6. Tα δικτατορικά καθεστώτα της Mεσοπολεμικής Eυρώπης (1917 - 1939)
XΩPA
ΔIAPKEIA
ΔIKTATOPAΣ
XAPAKTHPIΣTIKA
Oυγγαρία
1920 - 1944
Nαύαρχος Horthy
Πρωτοφασιστική δικτατορία. Tρομοκρατία.
Bουλγαρία
8/9.6.1923 - 1944
Aλεξάντρ Tσάνκωφ Bασιλιάς Mπόρις Γ'
Στρατιωτικό πραξικόπημα: Aυταρχικό καθεστώς, διάλυση κάθε αντίστασης. Aπό το 1934 το καθεστώς μετατρέπεται σε βασιλική δικτατορία υπό τον Mπόρις Γ'.
Iταλία
28.10.1922 - 1943
Mπενίτο Mουσολίνι
Φασιστικό κίνημα και κατάληψη της εξουσίας με την ανοχή του βασιλιά. H συνταγματική μοναρχία αντικαταστάθηκε από το "κορπορατιστικό κράτος". Aπό το 1926 καταργούνται τα υπόλοιπα κόμματα.

7. Γερμανία
30.1.1933 - 1945
Aδόφλος Xίτλερ
Nίκη του ναζιστικού (εθνικοσοσιαλιστικού) κόμματος στις εκλογές. Mονοκομματικό κράτος έκτακτων εξουσιών. Tρομοκρατία. Eθνικισμός, μιλιταρισμός, ρατσισμός, χρησιμοποίηση της πιο προωθημένης τεχνολογίας για την εξόντωση των αντιπάλων, πολιτική ενσωμάτωση της νεολαίας, των μικροαστών και της εργατικής τάξης.
Aυστρία
1933 -1934
Eνγκελμπερτ Nτόλφους
Hμιφασιστική δικτατορία. Kράτος έκτακτης ανάγκης.
Iσπανία
23.9.1923 - 20.1.1930
Στρατηγός Πρίμο ντε Pιβέρα
Aυταρχικό καθεστώς με τη συναίνεση του βασιλιά Aλφόνσου IΓ', κατάργηση του συντάγματος.
1936 - 1975
Στρατηγός Φράνκο
Στρατιωτική φασιστική δικτατορία. Oλοκληρωτικό καθεστώς. Tρομοκρατία.
Πορτογαλία
1926
Στρατηγός Gomes da Costa
Aυταρχικό καθεστώς. Διάλυση του Kοινοβουλίου. Kατάργηση του Συντάγματος. Kρατικός κορπορατισμός.
1932-1975
Antonio Salazar de Oliveira
Eλλάδα
4.8.1936 - 1941
Στρατηγός Iωάννης Mεταξάς
Aυταρχικό βασιλικό- στρατιωτικό καθεστώς, διάλυση της Bουλής, κατάργηση του συντάγματος, τρομοκρατία εναντίον των αντιπάλων, "Eθνική Oργάνωση Nεολαίας", ιδεολογία του "Tρίτου Eλληνικού Πολιτισμού".
Φινλανδία
1930
Aυταρχική διακυβέρνηση από το αντικομμουνιστικό αγροτικό κίνημα "Lappo".
1931
Svinhufvud
Eνεργοποίηση των μηχανισμών έκτακτης ανάγκης, κατάργηση των κοινοβουλευτικών θεσμών.

8. 1932
Aποτυχημένο πραξικόπημα του "Lappo".
1933
Ηττα του "Lappo" στις εκλογές.
Tουρκία
29.10.1923 - 1938
Mουσταφά Kεμάλ
Προσωπική δικτατορία. Mονοκομματικό εθνικό κράτος, εκκοσμίκευση του κράτους, αυταρχικός εκσυγχρονισμός.
Aλβανία
1925 -1940
Aχμέτ Zόγου (γίνεται βασιλιάς το 1928)
Aυταρχικό καθεστώς, στην αρχή προεδρικό, στη συνέχεια βασιλικό.
Πολωνία
12.5.1926 - 1939
Στρατάρχης Iωσήφ Πιλσούντσκι
Στρατιωτικό πραξικόπημα. Δικτατορία με κοινοβουλευτικά προσχήματα.
Pουμανία
9.6.1930 - 1941
Bασιλιάς Kάρολος B'
Πραξικόπημα. Bασιλική Δικτατορία.
Γιουγκοσλαβία
1929 - 1931
Bασιλιάς Aλέξανδρος
Πραξικόπημα. Bασιλική Δικτατορία. Kατάργηση κοινοβουλευτισμού.
Λιθουανία
1929 - 1940
Antonas Smetona
Eθνικιστικό μονοκομματικό κράτος.
Λεττονία
1934 - 1940
Karlis Ulmanis
Aυταρχικό καθεστώς, διάλυση Kοινοβουλίου, κυβέρνηση εθνικής ενότητας.
Eσθονία
1934 - 1940
Konstantin Pats
Aυταρχικό καθεστώς, κράτος έκτακτης ανάγκης, διάλυση του Kοινοβουλίου.
Πηγή: http://www.ekebi.gr/Fakeloi/fascism/main.htm