2. Niniejsza darmowa publikacja zawiera jedynie fragment
pełnej wersji całej publikacji.
Aby przeczytać ten tytuł w pełnej wersji kliknij tutaj.
Niniejsza publikacja może być kopiowana, oraz dowolnie
rozprowadzana tylko i wyłącznie w formie dostarczonej przez
NetPress Digital Sp. z o.o., operatora sklepu na którym można
nabyć niniejszy tytuł w pełnej wersji. Zabronione są
jakiekolwiek zmiany w zawartości publikacji bez pisemnej zgody
NetPress oraz wydawcy niniejszej publikacji. Zabrania się jej
od-sprzedaży, zgodnie z regulaminem serwisu.
Pełna wersja niniejszej publikacji jest do nabycia w sklepie
internetowym e-booksweb.pl - audiobooki, e-booki.

7. Spis treści
Od Autora ................................................................................................................................................. 9
Obowiązek przestrzegania praw człowieka .................................................................................... 11
Artykuł 1 ................................................................................................................................................. 11
Cooperatieve Producentenorganisatie van de Nederlandse Kokkelvisserij U.A.
v. Holandia ................................................................................................................................. 11
Galić v. Holandia ............................................................................................................................. 15
Al-Saadoon i Mufdi v. Wielka Brytania ....................................................................................... 19
Prawo do życia ....................................................................................................................................... 23
Artykuł 2 ................................................................................................................................................. 23
Branko Tomašić i inni v. Chorwacja.............................................................................................. 23
Šilih v. Słowenia ............................................................................................................................... 28
Opuz v. Turcja .................................................................................................................................. 36
Giuliani i Gaggio v. Włochy ........................................................................................................... 46
Varnava i inni v. Turcja.................................................................................................................... 52
Kolev v. Bułgaria .............................................................................................................................. 67
Maiorano i inni v. Włochy .............................................................................................................. 74
Zakaz tortur ............................................................................................................................................ 80
Artykuł 3 ................................................................................................................................................. 80
Iribarren Pinillos v. Hiszpania ....................................................................................................... 80
Sławomir Musiał v. Polska.............................................................................................................. 83
Wiktorko v. Polska ........................................................................................................................... 87
Enea v. Włochy................................................................................................................................. 90
Orchowski v. Polska ........................................................................................................................ 94
Prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego ......................................................................... 101
Artykuł 5 ............................................................................................................................................... 101
Kauczor v. Polska ........................................................................................................................... 102
A. i inni v. Wielka Brytania........................................................................................................... 105
Stephens v. Malta (nr 1) ................................................................................................................ 123
Mooren v. Niemcy ......................................................................................................................... 126
De Schepper v. Belgia ................................................................................................................... 133
Prawo do rzetelnego procesu sądowego ........................................................................................ 136
Artykuł 6 ............................................................................................................................................... 136
Burdov (nr 2 ) v. Rosja................................................................................................................... 137
Olujić v. Chorwacja ....................................................................................................................... 145
Bykov v. Rosja ................................................................................................................................ 154
Anakomba Yula v. Belgia .............................................................................................................. 160
5

8. Spis treści
Gorou v. Grecja (nr 2).................................................................................................................... 162
Kulikowski v. Polska ...................................................................................................................... 165
Batsanina v. Rosja .......................................................................................................................... 170
Varnima Corporation International S.A. v. Grecja ................................................................... 173
Lawyer Partners, A.S. v. Słowacja ............................................................................................... 175
Yuriy Nikolayevich Ivanov v. Ukraina ....................................................................................... 177
Micallef v. Malta ............................................................................................................................. 184
Kart v. Turcja ................................................................................................................................... 190
Zakaz karania bez podstawy prawnej............................................................................................. 198
Artykuł 7 ............................................................................................................................................... 198
Scoppola v. Włochy ....................................................................................................................... 198
Prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego........................................................... 208
Artykuł 8 ............................................................................................................................................... 208
Reklos i Davourlis v. Grecja ......................................................................................................... 208
Ţerife Yiđit v. Turcja....................................................................................................................... 211
Tătar v. Rumunia ........................................................................................................................... 213
Janković v. Chorwacja................................................................................................................... 219
Žičkus v. Litwa ............................................................................................................................... 223
A. v. Norwegia................................................................................................................................ 225
K.H. i inni v. Słowacja ................................................................................................................... 228
Friend v. Wielka Brytania oraz Countryside Alliance i inni v. Wielka Brytania .................. 232
Wolność myśli, sumienia i wyznania .............................................................................................. 237
Artykuł 9 ............................................................................................................................................... 237
Nolan i K. v. Rosja.......................................................................................................................... 237
Miroļubovs i inni v. Łotwa ........................................................................................................... 248
Kimlya i inni v. Rosja..................................................................................................................... 254
Wolność wyrażania opinii ................................................................................................................. 259
Artykuł 10 ............................................................................................................................................. 259
Orban i inni v. Francja .................................................................................................................. 259
Women on Waves i inni v. Portugalia ......................................................................................... 263
Brunet-Lecomte i inni v. Francja ................................................................................................. 267
Kudeshkina v. Rosja ...................................................................................................................... 270
Temel i inni v. Turcja ...................................................................................................................... 275
Hachette Filipacchi Presse Automobile i Dupuy v. Francja .................................................... 277
Times Newspapers Ltd. (nr 1 i 2) v. Wielka Brytania............................................................... 281
Sanoma Uitgevers B.V. v. Holandia ............................................................................................ 284
Kenedi v. Węgry ............................................................................................................................. 287
Standard Verlags GmbH v. Austria (nr 2) .................................................................................. 288
Verein gegen Tierfabriken Schweiz (VgT) v. Szwajcaria (nr 2) .............................................. 291
Willem v. Francja............................................................................................................................ 297
Wojtas-Kaleta v. Polska ................................................................................................................. 300
Manole i inni v. Mołdawia ........................................................................................................... 302
Lombardi Vallauri v. Włochy ....................................................................................................... 310
Financial Times Ltd. i inni v. Wielka Brytania .......................................................................... 314
6

9. Spis treści
Wolność zgromadzania się i stowarzyszania się........................................................................... 319
Artykuł 11 ............................................................................................................................................. 319
Barraco v. Francja........................................................................................................................... 319
Herri Batasuna i Batasuna v. Hiszpania..................................................................................... 322
Sławomir Skiba v. Polska .............................................................................................................. 327
Danilenkov i inni v. Rosja............................................................................................................. 331
Ochrona własności ............................................................................................................................. 335
Artykuł 1 Protokołu nr 1 .................................................................................................................... 335
Andrejeva v. Łotwa ....................................................................................................................... 335
Kozacioğlu v. Turcja ....................................................................................................................... 341
Moskal v. Polska ............................................................................................................................. 344
Suljagić v. Bośnia i Hercegowina ................................................................................................ 349
Prawo do nauki .................................................................................................................................... 355
Artykuł 2 Protokołu nr 1 .................................................................................................................... 355
Appel-Irrgang i inni v. Niemcy ................................................................................................... 355
Lautsi v. Włochy ............................................................................................................................ 358
Prawo do wolnych wyborów ............................................................................................................ 363
Artykuł 3 Protokołu nr 1 .................................................................................................................... 363
Petkov i inni v. Bułgaria ................................................................................................................ 363
Prawo do odwołania w sprawach karnych .................................................................................... 368
Artykuł 2 Protokołu nr 7 .................................................................................................................... 368
Kamburov v. Bułgaria (nr 2)......................................................................................................... 368
Zakaz ponownego sądzenia lub karania ........................................................................................ 370
Artykuł 4 Protokołu nr 7 .................................................................................................................... 370
Sergey Zolotukhin v. Rosja .......................................................................................................... 370
Zakaz dyskryminacji .......................................................................................................................... 381
Artykuł 14 ............................................................................................................................................. 381
Glor v. Szwajcaria .......................................................................................................................... 381
Muńoz Díaz v. Hiszpania ............................................................................................................. 386
Sejdić i Finci v. Bośnia i Hercegowina ........................................................................................ 392
Skargi indywidualne .......................................................................................................................... 397
Artykuł 34 ............................................................................................................................................. 397
Paladi v. Mołdawia ........................................................................................................................ 397
Słuszne zadośćuczynienie................................................................................................................. 404
Artykuł 41 ............................................................................................................................................. 404
Guiso-Gallisay v. Włochy ............................................................................................................. 404
Wykaz tematyczny orzeczeń Europejskiego Trybunału Praw Człowieka
wydanych w 2009 roku....................................................................................................................... 409
7

10. 8

11. Od Autora
Rok 2009 upłynął z jednej strony pod znakiem jubileuszu 50-lecia istnienia Eu-
ropejskiego Trybunału Praw Człowieka, który powstał w 1959 r., z drugiej – wysiłków
politycznych i dyplomatycznych Rady Europy i pojedynczych państw członkowskich
mających przekonać Rosję do ratyfikacji Protokołu nr 14 reformującego mechanizm
kontrolny Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Aby mógł wejść w życie, musiał być
ratyfikowany przez wszystkie państwa konwencji. Stąd tak ważne było oczekiwanie
na Rosję. W pewnym momencie wydawało się, że nie ma żadnej nadziei na zmianę jej
stanowiska. Przygotowano więc i przyjęto w maju protokół nr 14bis wprowadzający
w państwach, które zgodziłyby się do niego przystąpić, przynajmniej niektóre, najpil-
niejsze rozwiązania zawarte w protokole nr 14, a przede wszystkim możliwość orzekania
w określonych sytuacjach jednoosobowo, a w powtarzających się sprawach, w których
istnieje ustabilizowane orzecznictwo – w trzyosobowych komitetach zamiast w izbach.
Szybko większość państw zgodziła się, aby sprawy przeciwko nim zaczęły być rozpa-
trywane w ten nowy sposób. Nowa sytuacja stworzona przez protokół nr 14bis była
również jeszcze jednym instrumentem w trudnych rozmowach z Rosją. Poszukiwano
w tych rozmowach kompromisu i rozwiązań, które pozwoliłyby usunąć podnoszone
przez to państwo praktycznie od początku zastrzeżenia, głównie dotyczące gwarancji
udziału sędziego krajowego w składach komitetów i izb. Rosja otrzymała zapewnienie,
że w sprawach, które są skierowane przeciwko niej, w komitetach i izbach zawsze będzie
zasiadał sędzia wybrany z jej ramienia. Komitet Ministrów rozwiał również jej obawy
o zmianę procedury w fazie wykonywania wyroków. Były to ważne, ale z pewnością nie
jedyne argumenty, jakie zdecydowały, że 15 stycznia 2010 r. Duma Państwowa przyjęła
projekt ustawy o ratyfikacji protokołu nr 14, która została ostatecznie dokonana 18 lutego.
W ten sposób protokół ten wszedł w życie 1 czerwca 2010 r., otwierając nową ważną
fazę w działalności Europejskiego Trybunału Praw Człowieka i całego europejskiego
systemu ochrony tych praw.
Przed nami jednak są dalsze reformy. Dyskutowano o tym z inicjatywy Trybu-
nału, na zaproszenie Szwajcarii, podczas lutowej wielkiej konferencji międzyrządowej
w Interlaken.
Jak co roku, również i w tym okresie Trybunał wydał wiele orzeczeń, które sta-
ną się niewątpliwie ważną częścią jego dorobku orzeczniczego i gwarancji praw jed-
nostki na podstawie konwencji. W tureckiej sprawie Opuz Trybunał zwrócił uwagę
na obowiązki państw w zwalczaniu obecnego w wielu państwach i społeczeństwach
zjawiska przemocy domowej. W orzeczeniu Šilih v. Słowenia opowiedział się za tym, że
9

12. Od Autora
państwo ma obowiązek prowadzić śledztwo w sprawie przyczyn śmierci i osób za nią
odpowiedzialnych, nawet jeśli nastąpiła ona w okresie przed ratyfikacją przez nie kon-
wencji. W sprawie Varnava i inni v. Turcja sprecyzował obowiązki państwa prowadzenia
ustaleń co do losu osób, które zaginęły, i to nawet wiele lat temu. W orzeczeniu Scoppola
v. Włochy dokonał zasadniczej zmiany interpretacji art. 7 konwencji przez wskazanie, że
gwarantuje on nie tylko zasadę niedziałania wstecz bardziej surowego prawa karnego,
ale również w sposób dorozumiany zasadę działania wstecz prawa bardziej łagodnego.
Państwa mają obowiązek zorganizowania swoich systemów sądowych w sposób umożli-
wiający ich sądom spełnienie wymagań konwencji. Zasada ta ma również zastosowanie
do wykonania wyroków Trybunału – stwierdził z kolei Trybunał w orzeczeniu Verein
gegen Tierfabriken Schweiz (VgT) v. Szwajcaria (nr 2). To podejście wzmacnia w istotny
sposób mechanizm wymuszania na państwach wykonywania we właściwy sposób
orzeczeń. W sprawie A. i inni v. Wielka Brytania dotyczącej regulacji umożliwiających
aresztowania prewencyjne cudzoziemców uznanych za zagrożenie dla bezpieczeństwa
państwa, jeśli byli podejrzewani o udział w działalności terrorystycznej, Trybunał m.in.
mocno podkreślił, że internowanie lub areszt prewencyjny bez postawienia zarzutów
są niezgodne z fundamentalnym prawem do wolności osobistej zagwarantowanym
w art. 5 ust. 1.
To tylko kilka przykładów najważniejszych ubiegłorocznych orzeczeń. Zostały
one omówione w niniejszym zbiorze obok innych, starannie – chociaż subiektywnie
– wybranych, z których każde zawiera ważne przesłanie i jest warte zapoznania się
i wnikliwej analizy.
Warszawa, czerwiec 2010 r.
Marek Antoni Nowicki
10

13. Obowiązek przestrzegania praw człowieka
Artykuł 1
Wysokie Układające się Strony zapewniają każdemu człowiekowi podlegające-
mu ich jurysdykcji prawa i wolności określone w rozdziale I niniejszej Konwencji.
Odmowa zgody Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości na ustosunkowanie się
do opinii Adwokata Generalnego
Istnieje domniemanie, iż państwo nie odchodzi od wymagań konwencji, jeśli podjęło działanie
zgodnie z obowiązkami prawnymi wypływającymi z jego członkostwa w organizacji międzynarodowej, na
rzecz której przeniosło część swojej suwerenności, o ile uważa się, że organizacja ta chroni fundamentalne
prawa w zakresie gwarancji materialnych oraz mechanizmów kontroli ich przestrzegania w sposób, który
może być uznany za przynajmniej równoważny temu, jaki zapewnia konwencja. Domniemanie to ma
zastosowanie nie tylko do działań podejmowanych przez państwo, ale również do procedur stosowanych
w takich samych organizacjach międzynarodowych, w szczególności do procedur w ETS. W tym zakresie
Trybunał potwierdził również, że ochrona taka nie musi być identyczna z przewidzianą w art. 6 konwencji.
Domniemanie może być obalone jedynie wtedy, gdy w okolicznościach konkretnej sprawy okaże się, że
ochrona praw konwencji była w oczywisty sposób niewystarczająca.
Cooperatieve Producentenorganisatie van de Nederlandse Kokkelvisserij U.A. przeciw-
ko Holandii – decyzja o niedopuszczalności skargi, 20 stycznia 2009 r., Izba (Sekcja III),
skarga nr 13645/05
Minister Rolnictwa, Ochrony Środowiska i Rybołówstwa w latach 1999 i 2000 wydał
skarżącemu stowarzyszeniu zgodę, na podstawie której jego członkowie mogli jesienią łowić
określoną ilość ostryg w Morzu Wattowym.
Sprzeciwiły się temu dwie organizacje pozarządowe: Stowarzyszenie Morza Wattowego
i Holenderskie Towarzystwo Ochrony Ptaków. Twierdziły, że mechaniczne połowy ostryg muszą
spowodować poważne, nieodwracalne szkody w strefach wrażliwych ekologicznie, a ustalona norma
była zbyt wysoka w stosunku do ilości pożywienia niezbędnego dla niektórych gatunków ptaków
morskich. Oba sprzeciwy nie zostały uwzględnione. Minister uważał, że nie zostało potwierdzone
ryzyko trwałych szkód środowiskowych.
11

14. Cooperatieve Producentenorganisatie van de Nederlandse Kokkelvisserij U.A. v. Holandia Art. 1
Przy rozpatrywaniu odwołania Izba Sporów Administracyjnych Rady Stanu połączyła
obie sprawy. Odrzuciła argumenty organizacji pozarządowych dotyczące skutków dla ekosystemu
Morza Wattowego, przyznając, że pojawiły się kwestie dotyczące interpretacji i stosowania prawa
holenderskiego o ochronie środowiska naturalnego na tle prawa wspólnotowego, a w szczególności
na tle art. 6 dyrektywy 92/43/CEE Rady z maja 1992 r. dotyczącej ochrony siedlisk naturalnych
oraz dzikiej fauny i flory („dyrektywa siedliskowa”). Rada Stanu zwróciła się więc do Europejskiego
Trybunału Sprawiedliwości (ETS) z pytaniami prejudycjalnymi na podstawie art. 234 Traktatu
WE (wcześniej art. 177 TWE).
29 stycznia 2004 r. wnioski Adwokata Generalnego w ETS zostały odczytane publicznie.
Wyraził on pogląd, iż połowy mechaniczne ostryg – praktykowane od wielu lat, ale na podstawie
corocznie wydawanych licencji na czas określony – mogą być dozwolone jedynie po zweryfikowaniu
przez właściwe władze krajowe, czy działalność, która wchodzi w grę, nie powoduje zagrożenia
dla integralności określonego miejsca.
Skarżące stowarzyszenie wystąpiło o zgodę na udzielenie odpowiedzi pisemnej na wnioski
Adwokata Generalnego lub – w razie odmowy – na wznowienie ustnej rozprawy. 28 kwietnia
2004 r. ETS odrzucił to żądanie. Uznał, że stowarzyszenie nie przedstawiło żadnej szczegółowej
informacji mogącej prowadzić do uznania za użyteczne lub konieczne wznowienia postępowania
na podstawie art. 61 regulaminu procedury ETS.
ETS wydał wyrok we wrześniu 2004 r. Jego uzasadnienie było w istocie identyczne
z argumentami wniosków Adwokata Generalnego.
W grudniu 2004 r. Wydział Sporów Administracyjnych unieważnił zezwolenia na połowy
ostryg wydane skarżącemu stowarzyszeniu, uznając, że z braku dowodów naukowych, potwier-
dzających, iż taka technika połowów nie ma poważnych negatywnych skutków dla środowiska
naturalnego, naruszały one dyrektywę siedliskową.
Od tego czasu całkowicie zaprzestano – jak się wydaje – mechanicznych połowów ostryg
w wodach holenderskich Morza Wattowego.
W skardze do Trybunału stowarzyszenie zarzuciło na podstawie art. 6 ust. 1
konwencji, iż jego prawo do kontradyktoryjnego postępowania zostało naruszone
w rezultacie odmowy przez ETS udzielenia zgody na ustosunkowanie się przez nie
przed wydaniem wyroku do opinii Adwokata Generalnego.
Skarga była oparta na milczącym założeniu, iż art. 6 chroni prawa stowarzyszenia
w postępowaniu na podstawie art. 234 Traktatu WE. Trybunał zaproponował rozpa-
trzenie jej z tym samym założeniem, pozostawiając otwarte pytanie, w jakim stopniu
ochrona na podstawie tego artykułu jest taka sama w przypadku zainteresowanej strony
trzeciej – jaką skarżące stowarzyszenie było w tej sprawie – jak w przypadku stron oraz
w jakim stopniu postępowanie w sprawie pytania prejudycjalnego na podstawie art. 234
Traktatu WE rozstrzygało o prawach i obowiązkach skarżącego stowarzyszenia.
W związku z kwestią, czy możliwy był zarzut naruszenia art. 6 ust. 1 przez Wspól-
notę Europejską Trybunał zauważył, że stowarzyszenie postawiło taki zarzut Holandii
i Wspólnocie Europejskiej, a bardziej ETS.
Wspólnota Europejska ma odrębną osobowość prawną jako międzynarodowa
organizacja międzyrządowa. Obecnie Wspólnota nie jest stroną konwencji. Stowarzy-
szenie zresztą tego nie sugerowało. Skarga była więc niezgodna z postanowieniami
12

15. Art. 1 Cooperatieve Producentenorganisatie van de Nederlandse Kokkelvisserij U.A. v. Holandia
konwencji ratione personae w zakresie, w jakim zarzuty należało rozumieć jako skiero-
wane przeciwko samej Wspólnocie, i musiała być odrzucona.
Chociaż Trybunał nie mógł badać procedury przed ETS w świetle art. 6 ust. 1
bezpośrednio, nie był zwolniony z rozważenia, czy wydarzenia, których dotyczyła
skarga, prowadziły do odpowiedzialności Holandii jako strony konwencji.
W decyzji w sprawie Boivin v. Francja i 33 inne państwa (z 9 września 2008 r., Izba
(Sekcja V) skarga nr 73250/01) Trybunał orzekł, iż kwestionowana decyzja została wydana
przez trybunał międzynarodowy niepodlegający jurysdykcji stron konwencji wymie-
nionych w skardze w kontekście sporu pracowniczego między skarżącym i organizacją
międzynarodową posiadającą odrębną osobowość prawną, w działalność której wymie-
nione państwa nie były nigdy zaangażowane. Stwierdził na tych podstawach, że kwestie
będące przedmiotem zarzutu pozostawały poza jurysdykcją Trybunału w rozumieniu
art. 1 konwencji.
Ta sprawa różniła się jednak od sprawy Boivin, bo zarzut skarżących dotyczył in-
terwencji ETS, o którą zwrócił się sąd krajowy w toczącym się przed nim postępowaniu.
Nie można było więc uznać, że państwo, przeciwko któremu została wniesiona skarga,
nie było w żaden sposób zaangażowane.
W orzeczeniu w sprawie Bosphorus Hava Yollarý Turizm ve Ticaret Anonim Ţirketi
(Bosphorus Airways) v. Irlandia (z 30 czerwca 2005 r., Wielka Izba, skarga nr 45036/98)
Trybunał stwierdził, że:
„152. Konwencja z jednej strony nie zakazuje państwom przekazania suwerennej
władzy organizacji międzynarodowej (w tym ponadnarodowej) w celu prowadzenia
współpracy w określonych dziedzinach ich działalności. Nawet wtedy jednak organi-
zacja posiadająca taką przekazaną jej władzę suwerenną sama nie jest odpowiedzialna
na podstawie Konwencji za postępowanie lub decyzje jego organów, jeśli nie jest jej
stroną.
153. Z drugiej – panuje zgoda co do tego, że strona Konwencji jest odpowiedzialna
na podstawie art. 1 za wszystkie działania lub zaniechania jej organów, niezależnie od
tego, czy zaniechanie wchodzące w grę było skutkiem prawa krajowego, czy koniecz-
ności dostosowania się do międzynarodowych zobowiązań prawnych. Artykuł 1 nie
rozróżnia między typami regulacji lub środkami wchodzącymi w grę i nie wyklucza
żadnego elementu jurysdykcji strony Konwencji spod kontroli na jej podstawie.
154. Godząc obie te sytuacje i ustalając w ten sposób stopień, w jakim działanie
państwa może być usprawiedliwione przestrzeganiem przez nie obowiązków wyni-
kających z członkostwa w organizacji międzynarodowej, na rzecz której przekazało
ono część swojej suwerenności, Trybunał przyznał, że całkowite zwolnienie państwa
z odpowiedzialności w dziedzinach objętych takim przekazaniem byłoby niezgodne
z celem i przedmiotem Konwencji. Gwarancje Konwencji mogłyby być ograniczane lub
wyłączane w zależności od woli państwa, odbierając im w ten sposób ich stanowczy
charakter i osłabiając praktyczny i rzeczywisty charakter jej gwarancji. Uważa się, że
państwo jest nadal odpowiedzialne na podstawie Konwencji za swoje zobowiązania
traktatowe podjęte po wejściu Konwencji w życie w stosunku do tego państwa.
155. Zdaniem Trybunału działanie państwa podjęte zgodnie z takimi obowiązkami
prawnymi jest usprawiedliwione, jeśli uważa się, że organizacja wchodząca w grę chroni
13

16. Cooperatieve Producentenorganisatie van de Nederlandse Kokkelvisserij U.A. v. Holandia Art. 1
prawa podstawowe – zarówno w sferze gwarancji materialnych, jak i mechanizmów
kontrolnych ich przestrzegania – w sposób, który można uważać przynajmniej za rów-
noważny temu, który zapewnia Konwencja. Przez «równoważny» Trybunał rozumie
«porównywalny»; każde wymaganie, aby ochrona w danej organizacji była «identycz-
na», może utrudniać realizowany interes współpracy międzynarodowej. Jednak takie
ustalenia równoważności nie mogą być ostateczne i podlegają ocenie w świetle istotnych
zmian w ochronie praw podstawowych.
156. Jeśli uważa się, że taka równoważna ochrona istnieje w danej organizacji,
pojawia się domniemanie, iż państwo nie odeszło do wymagań Konwencji, kiedy jedynie
wprowadza w życie swoje zobowiązania wypływające z członkostwa w niej.
Każde takie domniemanie może być obalone, jeśli w okolicznościach konkretnej
sprawy okaże się, że ochrona praw Konwencji była w oczywisty sposób niewystarczają-
ca. W takich wypadkach interes współpracy międzynarodowej będzie musiał ustąpić roli
Konwencji jako «instrumentu konstytucyjnego europejskiego porządku publicznego»
w dziedzinie praw człowieka”.
W tym samym orzeczeniu Trybunał uznał Wspólnotę Europejską za organizację,
w stosunku do której ma zastosowanie wymienione domniemanie.
Sprawa ta różniła się od sprawy Bosphorus Airways, bo główną kwestią nie było
działanie państwa członkowskiego WE w celu implementacji aktu instytucji samej WE,
ale gwarancje oferowane przez WE – a konkretnie ETS – przy wykonywaniu swojej
jurysdykcji.
Stowarzyszenie skarżących twierdziło, że ochrona praw konwencji przez ETS
była w tej konkretnej sprawie w oczywistym stopniu niewystarczająca.
W wyroku Vermeulen v. Belgia z 20 lutego 1996 r. Trybunał stwierdził, iż fakt, że
skarżący nie mógł odpowiedzieć przed zakończeniem rozprawy przed Sądem Kasacyj-
nym na argumenty Adwokata Generalnego spowodował naruszenie prawa do kontra-
dyktoryjnej procedury. Prawo to zasadniczo oznacza możliwość stron w sprawie karnej
lub cywilnej do zapoznania się i skomentowania wszystkich przedstawionych dowodów
i argumentów, nawet niezależnego członka państwowej służby prawnej, które mogły
wpłynąć na decyzję sądu. Fakt ten oznaczał naruszenie art. 6 ust. 1. Podobne stanowisko
Trybunał zajął w wielu innych orzeczeniach.
Z tego wynikało jednak, że Trybunał musiałby stwierdzić naruszenie art. 6 ust. 1
przez Holandię w sytuacji, gdy stowarzyszenie nie miało możliwości odpowiedzi na
opinię Adwokata Generalnego. Trybunał nie mógł zignorować natury postępowania
w związku z pytaniem prejudycjalnym przed ETS na podstawie art. 234 Traktatu WE.
Istniał oczywisty związek między orzeczeniem wstępnym ETS na podstawie
art. 234 TWE i postępowaniem krajowym, które było jego źródłem. To sąd krajowy
– stając wobec kwestii na tle prawa wspólnotowego wymagającej odpowiedzi umożli-
wiającej rozstrzygnięcie w toczącej się przed nim sprawie – wystąpił z własnej inicjatywy
o pomoc ETS; interpretacja ETS dotycząca prawa wspólnotowego jest autorytatywna
i sąd krajowy nie może jej zignorować.
Istnieje domniemanie, że państwo nie odchodzi od wymagań konwencji, jeśli
podjęło działanie zgodnie z obowiązkami prawnymi wypływającymi z jego członkostwa
14

17. Art. 1 Galić v. Holandia
w organizacji międzynarodowej, na rzecz której przeniosło część swojej suwerenności,
o ile uważa się, że organizacja ta chroni fundamentalne prawa w zakresie gwarancji
materialnych oraz mechanizmów kontroli ich przestrzegania w sposób, który może
być uznany za przynajmniej równoważny temu, jaki zapewnia konwencja. Domnie-
manie to ma zastosowanie nie tylko do działań podejmowanych przez państwo, ale
również do procedur stosowanych w samych takich organizacjach międzynarodowych,
w szczególności do procedur ETS. W tym zakresie Trybunał potwierdził również, że
ochrona taka nie musi być identyczna z przewidzianą w art. 6 konwencji. Domniemanie
może być obalone jedynie wtedy, gdy w okolicznościach konkretnej sprawy okaże się,
że ochrona praw konwencji była w oczywisty sposób niewystarczająca.
W rezultacie Trybunał musiał zbadać, czy w tej sprawie procedurze przed ETS to-
warzyszyły gwarancje zapewniające równoważną ochronę praw skarżących. W związku
z tym uznał za istotną możliwość wynikającą z art. 61 regulaminu procedury ETS – która
w świetle opinii doradczej Adwokata Generalnego w sprawie C-212/06 Government of
the French Community and Walloon Government v. Flemish Government, musi być zaakcep-
towana jako rzeczywista, a nie tylko teoretyczna – zarządzenia ponownego otwarcia
ustnej procedury po odczytaniu opinii przez Adwokata Generalnego, jeśli uzna on je
za konieczne, a także fakt wyraźnie wynikający z decyzji ETS z 28 kwietnia 2004 r. w tej
sprawie, że wniosek o takie ponowne otwarcie złożony przez jedną ze stron jest rozpa-
trywany merytorycznie. W tej sprawie ETS uznał, że stowarzyszenie nie przedstawiło
precyzyjnej informacji, która mogłaby być użyteczna lub konieczna do zarządzenia
ponownego otwarcia postępowania.
Trybunał stwierdził poza tym, że Wydział Sporów Administracyjnych Rady Stanu
mógł wnieść kolejny wniosek o orzeczenie wstępne ETS, gdyby uznał, że nie jest w stanie
wydać rozstrzygnięcia w tej sprawie w oparciu o pierwsze z nich. W tej sytuacji Trybunał
nie mógł uznać, że skarżące stowarzyszenie wykazało, iż przyznana mu ochrona była
„w oczywisty sposób niewystarczająca” z powodu braku możliwości odpowiedzi na
opinię Adwokata Generalnego. Stowarzyszenie nie zdołało więc obalić domniemania,
że procedura przed ETS zapewniała równoważną ochronę jego praw.
Z tego wynika, że w zakresie, w jakim skarga była skierowana przeciwko Holan-
dii, musiała być odrzucona jako oczywiście bezzasadna. Z tych względów, większością
głosów, Trybunał uznał skargę za niedopuszczalną.
Skarga przeciwko Holandii w związku z procesem przed Międzynarodowym
Trybunałem Karnym dla Byłej Jugosławii (ICTY) z siedzibą w Hadze
1. Organizacja Narodów Zjednoczonych jest międzynarodową organizacją międzyrządową z oso-
bowością prawną odrębną od swoich członków, która – jako taka – nie jest stroną konwencji. W rezultacie
Trybunał wyraźnie nie jest właściwy ratione personae do rozpatrywania zarzutów skierowanych przeciwko
ICTY ani ONZ jako podmiotowi, przeciwko któremu skierowana była skarga.
2. W sytuacji gdy państwa tworzą organizacje międzynarodowe w celu podejmowania lub
wzmacniania współpracy między sobą w określonych dziedzinach działalności oraz gdy nadają tym
15

18. Galić v. Holandia Art. 1
organizacjom pewne kompetencje i przyznają im immunitety, może to mieć określone konsekwencje dla
ochrony praw podstawowych.
3. Jeśli proces karny toczy się na terytorium określonego państwa, nie musi to prowadzić do
odpowiedzialności tego państwa na podstawie prawa międzynarodowego publicznego.
4. Sam tylko fakt, że ICTY ma swoją siedzibę i obiekty w Hadze nie wystarcza do przypisania
odpowiedzialności Królestwu Holandii związanej z procesem, który się przed nim toczył.
Galić przeciwko Holandii – decyzja o niedopuszczalności skargi z 9 czerwca 2009 r.,
Izba (Sekcja III), skarga nr 22617/07
Obywatel serbski Stanisław Galić odbywa karę dożywotniego więzienia wymierzoną mu
przez Międzynarodowy Trybunał Karny dla Byłej Jugosławii – ICTY.
W skardze do Trybunału Galić zarzucił, że ICTY naruszył na wiele sposobów jego
prawo do rzetelnego procesu sądowego (art. 6 konwencji), a odpowiedzialność za to
ponosi Holandia, na której terytorium trybunał ten ma siedzibę.
W tej sprawie kwestie będące przedmiotem zarzutów wynikały z działań lub
zaniechań ICTY powołanego przez ONZ. Trybunał postanowił więc zbadać, czy można
było je przypisać ONZ, a następnie musiał ustalić, czy był właściwy ratione personae do
ich zbadania na podstawie konwencji.
W sprawach Behrami i Behrami oraz Saramati (decyzje o uznaniu skargi za niedo-
puszczalną, 31 maja 2007 r., Wielka Izba, skargi nr 71412/01 i 78166/01) Trybunał stanął
przed kwestią, czy działania sił Kosovo Force (KFOR) oraz Tymczasowej Misji Narodów
Zjednoczonych w Kosowie (UNMIK) mogły być przypisane państwom, przeciwko
którym zostały złożone skargi.
Trybunał stwierdził, że podstawą działania KFOR i UNMIK był rozdział VII
Karty Narodów Zjednoczonych. Obie te struktury powstały na podstawie rezolucji
Rady Bezpieczeństwa, która odwołuje się do tego rozdziału, oraz zostały wyposażone
przez Radę Bezpieczeństwa w delegowane uprawnienia. Uważał, że rozdział VII Karty
NZ zapewniał wystarczające ramy takiej delegacji.
Jeśli chodzi o KFOR, Trybunał stwierdził, że Rada Bezpieczeństwa zachowała
ostateczną władzę i kontrolę, a efektywne dowództwo w sprawach operacyjnych
było sprawowane przez NATO. Z tego wyciągnął wniosek, że za działania zarzucane
KFOR odpowiadała co do zasady raczej ONZ niż państwa, których żołnierze weszli
w skład KFOR.
Trybunał uznał UNMIK za „organ subsydiarny” ONZ utworzony na podstawie
rozdziału VII Karty, a więc kierowane wobec niej zarzuty musiały być również przy-
pisane co do zasady ONZ. Stwierdził, że ICTY jest również „organem subsydiarnym”
Rady Bezpieczeństwa. Wynika to wyraźnie ze sposobu jego powołania oraz preambuły
do Umowy w sprawie siedziby (Headquarters Agreement), która określa ICTY jako
organ subsydiarny Rady Bezpieczeństwa w rozumieniu art. 29 Karty. Z tego wynika,
że sytuacja ICTY w związku z zarzutami na podstawie konwencji była podobna do
sytuacji UNMIK, a działania i zaniechania możliwe do przypisania ICTY były również
co do zasady możliwe do przypisania ONZ.
16

19. Art. 1 Galić v. Holandia
Organizacja Narodów Zjednoczonych jest międzynarodową organizacją między-
rządową z osobowością prawną odrębną od swoich członków, która – jako taka – nie
jest stroną konwencji. W rezultacie Trybunał wyraźnie nie był właściwy ratione personae
do rozpatrywania zarzutów skierowanych przeciwko samemu ICTY ani ONZ jako
podmiotowi, przeciwko któremu skierowana była skarga.
W związku z kwestią, czy przedmiot skargi rodził jednak odpowiedzialność Ho-
landii, Trybunał przypomniał swoje wnioski zawarte w decyzji o odrzuceniu skargi
w sprawie Behrami i Behrami oraz Saramati, w której stwierdził, że:
„W sytuacji gdy operacje podjęte na podstawie rezolucji Rady Bezpieczeństwa
na podstawie rozdziału VII Karty NZ mają fundamentalne znaczenie dla misji ONZ za-
bezpieczenia międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, a ich skuteczność jest uza-
leżniona od wsparcia państw członkowskich, Konwencja nie może być interpretowana
w sposób, który poddawałby działania i zaniechania państw-stron objęte rezolucjami
Rady Bezpieczeństwa i które nastąpiły przed lub w trakcie takich misji, kontroli Trybu-
nału. Byłoby to ingerencją w wypełnianie kluczowej misji ONZ w tej dziedzinie, w tym
skuteczne prowadzenie jej operacji. Byłoby to również równoznaczne z nałożeniem
warunków na implementację rezolucji Rady Bezpieczeństwa, które nie były przewi-
dziane w samym tekście tej rezolucji. Uzasadnienie to ma zastosowanie również do
dobrowolnych aktów państw, takich jak głosowanie stałego członka Rady Bezpieczeń-
stwa popierającego określoną rezolucję na podstawie rozdziału VII i udział żołnierzy
w misji bezpieczeństwa: działania takie nie muszą oznaczać obowiązku wynikającego
z członkostwa w ONZ, ale mają duże znaczenie dla skutecznego wypełniania przez Radę
Bezpieczeństwa jej mandatu na podstawie rozdziału VII i w rezultacie przez ONZ jej
ważnego celu pokoju i bezpieczeństwa”.
Na tej podstawie Trybunał uznał, że zarzuty skarżących były nie do pogodzenia
ratione personae z postanowieniami konwencji.
W decyzji w sprawie Berić i inni v. Bośnia i Hercegowina (z 16 października 2007 r.,
skargi nr 36357/04 i inne) Trybunał stwierdził, że uzasadnienie to może odnosić się rów-
nież do sytuacji, w której doszło do zaakceptowania przez państwo międzynarodowej
administracji cywilnej na jego terytorium. W rezultacie również w tym zakresie uznał,
że zarzuty były nie do pogodzenia z postanowieniami konwencji ratione personae.
Zdaniem Trybunału może ono dotyczyć również sytuacji, w której państwo-stro-
na konwencji zaakceptowało na swoim terytorium międzynarodowy trybunał karny
w rezultacie rezolucji Rady Bezpieczeństwa na podstawie rozdziału VII Karty Narodów
Zjednoczonych. W związku z tym odnotował, że Rada Bezpieczeństwa w swojej rezo-
lucji wyraźnie powiązała utworzenie międzynarodowego trybunału z przywróceniem
i utrzymaniem pokoju oraz że w rezultacie utworzenie ICTY należało uważać za operację
„fundamentalną dla misji ONZ”.
Z faktu, że skarżący wskazał Królestwo Holandii jako stronę, przeciwko któ-
rej skierował skargę, wynikało w sposób dorozumiany, iż uważał, że pozostawał pod
jurysdykcją tego państwa. Ze względu na cele art. 1 konwencji termin ten powinien
być rozumiany albo ze względu na obecność fizyczną na terytorium Holandii, albo ze
względu na Umowę w sprawie siedziby zawartą z Holandią. Trybunał musiał więc
sprawdzić, czy założenie to było właściwe.
17

20. Galić v. Holandia Art. 1
Trybunał wskazał na istnienie zasady terytorialnej, stwierdzając – podobnie jak
to uczynił wielokrotnie wcześniej – że pojęcie „jurysdykcja”, tak jak należy je rozumieć
w prawie międzynarodowym publicznym, a również w art. 1 konwencji, ma głównie
wymiar terytorialny.
Odpowiedzialność na podstawie konwencji rodzi się zwykle w stosunku do
jednostki, która „podlega jurysdykcji” państwa konwencji, w tym sensie, że jest ona
fizycznie obecna na jego terytorium. W orzecznictwie Trybunału można jednak znaleźć
wyjątki od tego podejścia. W szczególności Trybunał zaakceptował ograniczenia prawa
dostępu do sądu, zawartego w art. 6 ust. 1 konwencji, wynikające z ogólnie uznanych
zasad prawa międzynarodowego dotyczących immunitetu państwa. Trybunał zgodził
się również, że gdy państwa tworzą organizacje międzynarodowe w celu podejmowania
lub wzmacniania współpracy między sobą w określonych dziedzinach działalności oraz
gdy nadają tym organizacjom pewne kompetencje i przyznają im immunitety, może to
mieć określone konsekwencje dla ochrony praw podstawowych.
Podobnie praktyka w innych dziedzinach wskazuje, że jeśli proces karny toczy
się na terytorium określonego państwa, nie musi to prowadzić do odpowiedzialności
tego państwa na podstawie prawa międzynarodowego publicznego. Tak więc Umowa
NATO dotycząca statusu jego sił zbrojnych (Status of Forces Agreement) przewiduje
wykonywanie jurysdykcji karnej przez państwo wysyłające w stosunku do swoich sił
umieszczonych na terytorium państwa gospodarza. Umowa ta w ostatnich latach została
rozciągnięta poza terytorium państw członkowskich NATO na innych uczestników
w ramach „Partnerstwa dla Pokoju”. W sytuacji gdy państwo wysyłające wykonuje swoją
jurysdykcję karną na terytorium państwa gospodarza, odpowiedzialność na podstawie
konwencji spoczywa na państwie wysyłającym.
W ostatnim okresie toczył się na terytorium Holandii proces przed sądem szko-
ckim ad hoc z zastosowaniem szkockiego prawa i procedury karnej.
Z tych względów Trybunał nie mógł uznać, że sam tylko fakt, iż ICTY ma swoją
siedzibę i obiekty w Hadze wystarczał do przypisania odpowiedzialności w zarzuconym
zakresie Królestwu Holandii. Dochodząc do tego wniosku, Trybunał uwzględnił szcze-
gólny kontekst, w którym pojawiła się ta kwestia. Podkreślił, że sprawa ta dotyczyła
międzynarodowego trybunału powołanego do życia przez Radę Bezpieczeństwa ONZ,
międzynarodowej organizacji opartej na zasadzie przestrzegania podstawowych praw
człowieka, a podstawowe regulacje prawne dotyczące organizacji tego trybunału oraz
procedury miały na celu zapewnienie oskarżonym wszystkich właściwych gwarancji.
W związku z twierdzeniem skarżącego, że Holandia była odpowiedzialna ze
względu na dobrowolne działania jej władz polegające na zawarciu i ratyfikacji Umowy
w sprawie siedziby Trybunał odnotował odwołanie się w preambule do tej umowy do
rezolucji Rady Bezpieczeństwa z 25 maja 1993 r., a w szczególności do zawartego tam
postanowienia, iż ustalenie siedziby Trybunału Międzynarodowego będzie przedmiotem
odpowiednich uzgodnień między ONZ i Holandią możliwych do zaakceptowania przez
Radę, a poza tym do art. 31 Statutu Trybunału Międzynarodowego, który przewiduje,
że „Trybunał Międzynarodowy ma siedzibę w Hadze”. Umowa w sprawie siedziby nie
była niczym więcej niż dokumentem mającym nadać efekt praktyczny działaniom Rady
Bezpieczeństwa i zawartym za jej zgodą. Nie mogła więc być rozpatrywana w izolacji.
18

21. Art. 1 Al-Saadoon i Mufdi v. Wielka Brytania
W rezultacie Trybunał nie mógł zgodzić się ze skarżącym, że sama ta umowa oznaczała,
iż skarżącemu przysługiwało uprawnienie do zbadania przez Trybunał jego zarzutów
na tle konwencji.
Trybunał uznał więc, że skarga była nie do pogodzenia ratione personae z posta-
nowieniami konwencji w rozumieniu art. 35 § 3 i musiała być odrzucona jako niedo-
puszczalna.
Właściwość terytorialna w związku z pozbawieniem wolności obywateli irackich
przez brytyjskie siły zbrojne w Iraku
1. Jeśli w rezultacie zgodnej z prawem lub nielegalnej akcji wojskowej państwo sprawuje rzeczy-
wistą kontrolę na terenie znajdującym się poza jego terytorium narodowym, może pojawić się obowiązek
na podstawie art. 1 zapewnienia na nim praw i wolności wynikających z konwencji.
2. Ze względu na całkowitą i wyłączną – faktyczną, a następnie prawną – kontrolę władz Wiel-
kiej Brytanii nad aresztami Armii Brytyjskiej w Iraku jednostki w nich przetrzymywane – w tym skarżący
– pozostawały pod jurysdykcją Wielkiej Brytanii.
Al-Saadoon i Mufdi przeciwko Wielkiej Brytanii – decyzja o dopuszczeniu skargi
z 30 czerwca 2009 r., Izba (Sekcja IV), skarga nr 61498/08
20 marca 2003 r. koalicja sił zbrojnych (Multi-National Force – MNF) rozpoczęła inwa-
zję na Irak. Po zaprzestaniu głównych walk została utworzona Tymczasowa Władza Koalicyjna
(CPA), która miała sprawować administrację do czasu utworzenia rządu irackiego. W lipcu
2003 r. została powołana Tymczasowa Rada Zarządzająca, a CPA przyjęła na siebie rolę organu
konsultatywnego. 27 czerwca 2004 r. CPA wydała memorandum, przewidujące, że aresztowani
w sprawach karnych mają być możliwie najwcześniej przekazani władzom irackim, oraz zarzą-
dzenie, z którego wynikało, że we wskazanym okresie obiekty koalicyjne na terytorium Iraku mają
pozostać nienaruszalne, poddane wyłącznej kontroli i władzy MNF. Następnego dnia okupację
oficjalnie zakończono, przekazując władzę rządowi tymczasowemu. MNF, w tym kontyngent
brytyjski, pozostały w Iraku na prośbę rządu irackiego i za zgodą Rady Bezpieczeństwa ONZ.
Wielka Brytania i władze irackie zawarły protokół porozumienia, które przewidywało, że tym-
czasowy rząd iracki przejmuje na siebie prawną odpowiedzialność za wszystkich podejrzanych
w sprawach karnych pozostających w rękach kontyngentu brytyjskiego. Mandat ONZ dla MNF
upoważniający ją do pozostania w Iraku upłynął 31 grudnia 2008 r.
Po inwazji na Irak skarżący – dwaj obywatele iraccy – zostali aresztowani przez siły
brytyjskie. Najpierw przetrzymywano ich w areszcie jako „aresztowanych ze względów bezpie-
czeństwa” z podejrzeniem, że byli ważnymi członkami partii Baas pod rządami poprzedniego
reżimu i koordynowali akcje zbrojne przeciwko siłom koalicji. W październiku 2004 r. brytyjska
żandarmeria wojskowa prowadząca śledztwo w sprawie śmierci dwóch żołnierzy, którzy wpadli
w zasadzkę i zostali zamordowani w południowym Iraku, stwierdziła istnienie dowodów udziału
skarżących w tym ataku.
19

22. Al-Saadoon i Mufdi v. Wielka Brytania Art. 1
W grudniu 2005 r. władze brytyjskie formalnie przekazały tę sprawę irackim sądom
karnym.
W maju 2006 r. został wydany nakaz ich aresztowania na podstawie kodeksu karnego Iraku
oraz zarządzenie umożliwiające ich dalsze przetrzymywanie przez Armię Brytyjską w Basrze.
Władze brytyjskie zmieniły status skarżących z „aresztowanych ze względów bezpieczeństwa” na
„aresztowanych w sprawie karnej”. Ich sprawy zostały w rezultacie przeniesione do Sądu Karnego
w Basrze, który orzekł, że zarzuty przeciwko nim stanowiły zbrodnie wojenne podlegające jurys-
dykcji Wysokiego Trybunału Iraku (IHT), który był uprawniony do wymierzenia kary śmierci.
IHT wielokrotnie zwracał się o przekazanie aresztowanych do jego dyspozycji. Skarżący domagali
się kontroli przez sądy angielskie legalności takiego przekazania. Sąd uznał żądanie za zgodne
z prawem 19 grudnia 2008 r., a 30 grudnia Sąd Apelacyjny utrzymał to postanowienie w mocy.
Sąd ten zgodził się, że istniało realne ryzyko egzekucji skarżących. Stwierdził jednak, że nawet
przed upływem mandatu ONZ 31 grudnia 2008 r. Wielka Brytania nie wykonywała w stosunku
do skarżących autonomicznych uprawnień suwerennego państwa, ale działała w imieniu sądu
irackiego. Nie miała własnych uprawnień dyskrecjonalnych do ich przetrzymywania, zwolnienia
lub przekazywania. W istocie trzymała ich w areszcie jedynie na żądanie IHT i była zobowiązana
ich przekazać do dyspozycji IHT zgodnie z porozumieniami między Wielką Brytanią i Irakiem.
Sytuacja taka istniała tym bardziej po wygaśnięciu mandatu ONZ. Po tej dacie siły brytyjskie
nie były prawnie upoważnione do jakichkolwiek zatrzymań w Iraku. Nawet jednak, gdyby Wielka
Brytania wykonywała jurysdykcję, miała na podstawie prawa międzynarodowego obowiązek
przekazania skarżących do dyspozycji IHT. Musiał on być przestrzegany, chyba że przekazanie
narażałoby skarżących na zbrodnie przeciwko ludzkości lub tortury. Kara śmierci przez powieszenie
nie zaliczała się do żadnej z tych kategorii.
Jeszcze tego samego dnia (30 grudnia 2008 r.) interweniował Trybunał w Strasburgu,
wskazując środki tymczasowe na podstawie art. 39 Regulaminu z zaleceniem, aby rząd brytyjski
nie usuwał skarżących z miejsca ich przetrzymywania ani nie przekazywał ich aż do odwołania.
Rząd odpowiedział jednak już następnego dnia, że o północy tego samego dnia wygasa mandat
ONZ i w rezultacie wyjątkowo nie może się podporządkować zaleceniu Trybunału. Skarżący mieli
być natychmiast przekazani do aresztu irackiego. Odmówiono im następnie zgody na odwołanie
się do Izby Lordów, a 11 maja 2009 r. rozpoczął się ich proces przed IHT.
W skardze do Trybunału aresztowani zarzucili, że ich przekazanie do dyspozycji
władz irackich doprowadziło do naruszenia praw zagwarantowanych w art. 2, 3 i 6 oraz
art. 34 konwencji, jak również art. 1 protokołu nr 13.
Trybunał musiał w pierwszej kolejności ustalić, czy w okresie, który wchodził
w tej sprawie w grę, skarżący podlegali jurysdykcji Wielkiej Brytanii w rozumieniu
art. 1 konwencji.
Przypomniał, że art. 1 wprowadza ograniczenie, zwłaszcza terytorialne, zakresu
stosowania konwencji. W szczególności zobowiązanie przyjęte przez państwo ogranicza
się do zapewnienia wymienionych w niej praw i wolności osobom podlegającym jego
jurysdykcji. Poza tym konwencja nie reguluje działań państw niebędących jej stronami
ani nie rości sobie pretensji do bycia środkiem służącym do wywierania presji na pań-
stwach-stronach konwencji, aby narzucały jej standardy innym państwom.
Ograniczając się w istocie do terytorialnego pojęcia jurysdykcji, Trybunał jedynie
wyjątkowo akceptował, że działania państw dokonane lub wywołujące skutki poza
20

23. Art. 1 Al-Saadoon i Mufdi v. Wielka Brytania
ich terytorium mogą stanowić korzystanie przez nie z jurysdykcji w rozumieniu art. 1
konwencji. Przykładem była sprawa Drozd i Janousek (orzeczenie z 26 czerwca 1992 r.),
w której Trybunał przyznał, że odpowiedzialność państw może – co do zasady – wcho-
dzić w grę z powodu działań ich organów, takich jak sędziowie, wywołujących skutki
lub dokonanych poza jego własnym terytorium. Trybunał stwierdził również, że jeśli
w rezultacie zgodnej z prawem lub nielegalnej akcji wojskowej państwo sprawuje rze-
czywistą kontrolę na terenie znajdującym się poza jego terytorium narodowym, może
pojawić się obowiązek na podstawie art. 1 zapewnienia na nim praw i wolności wynika-
jących z konwencji. Istnieją poza tym inne uznane sytuacje wykonywania przez państwo
jurysdykcji poza swoim terytorium, takie jak związane z działalnością ich przedstawicieli
dyplomatycznych lub konsularnych za granicą oraz na pokładzie statków wodnych lub
powietrznych zarejestrowanych w tym państwie lub pływających pod jego flagą. W tych
specyficznych sytuacjach międzynarodowe prawo zwyczajowe i postanowienia trakta-
towe uznają wykonywanie przez państwo swojej jurysdykcji poza swoim terytorium.
Trybunał przypomniał, że skarżący zostali aresztowani przez brytyjskie siły zbroj-
ne w południowym Iraku: pierwszy – 30 kwietnia 2003 r., a drugi – 21 listopada 2003 r.,
natomiast 15 grudnia 2003 r. zostali przeniesieni z aresztu amerykańskiego do aresztu
podlegającego władzom Wielkiej Brytanii. Pozostawali oni w tym lub innym areszcie
brytyjskim do czasu ich przekazania do dyspozycji władz irackich od 30 grudnia 2008 r.
Najpierw trzymano ich jako „aresztowanych ze względów bezpieczeństwa”, a 21 maja
2006 r. zostali przekwalifikowani przez władze brytyjskie na „aresztowanych w sprawach
karnych” w następstwie wydania 18 maja 2006 r. postanowienia o tymczasowym aresz-
towaniu przez Sąd Karny w Basrze.
W pierwszych miesiącach ich aresztowania Wielka Brytania była siłą okupacyjną
w Iraku. Dwa areszty prowadzone przez Brytyjczyków, w których przetrzymywano
skarżących, zostały utworzone na terytorium Iraku w drodze użycia sił zbrojnych. Po-
czątkowo wyłącznie w ten sposób Wielka Brytania sprawowała kontrolę i władzę nad
przetrzymywanymi w nich osobami. Następnie faktyczna kontrola Wielkiej Brytanii
nad tymi obiektami została prawnie usankcjonowana. W szczególności rozkaz nr 17
z 24 czerwca 2004 r. przewidywał, że wszystkie obiekty używane przez MNF są niena-
ruszalne i poddane wyłącznej kontroli i władzy MNF. Przepis ten pozostawał w mocy
do północy 31 grudnia 2008 r.
Trybunał uważał, że ze względu na całkowitą i wyłączną – faktyczną, a następnie
prawną – kontrolę władz Wielkiej Brytanii nad aresztami Armii Brytyjskiej jednost-
ki w nich przetrzymywane – w tym skarżący – pozostawały pod jurysdykcją Wielkiej
Brytanii.
Zdaniem Trybunału skarżący byli pod jurysdykcją Wielkiej Brytanii do czasu
ich fizycznego przekazania do dyspozycji władz irackich. Kwestie, czy Wielka Brytania
miała obowiązek prawny przekazania skarżących w ręce irackie oraz czy – jeśli taki
obowiązek istniał – prowadziło to do zmiany lub uchylenia jakichkolwiek jej obowiąz-
ków w stosunku do skarżących na podstawie konwencji, nie były istotne dla wstępnej
kwestii jurysdykcji i musiały być w tej sytuacji rozważane w połączeniu z meritum
zarzutów skarżących.
Trybunał uznał poza tym, że zarzut skarżących, iż w momencie, kiedy zostali
przekazani do dyspozycji władz irackich istniały poważne podstawy do uznania, że
21

24. Al-Saadoon i Mufdi v. Wielka Brytania Art. 1
byli narażeni na realne ryzyko nierzetelnego procesu przed IHT, a następnie egzekucji
przez powieszenie (art. 2, 3 i 6 konwencji oraz art. 1 protokołu nr 13), rodził poważne
kwestie dotyczące faktów i prawa, na tyle skomplikowane, iż ich rozpatrzenie musiało
być uzależnione od zbadania meritum skargi. Sprawa nie mogła więc być w tym zakresie
uznana za oczywiście bezpodstawną. Trybunał uznał również, że wraz z meritum skargi
powinny być rozpatrzone zarzuty naruszenia prawa do skutecznego środka prawnego
(art. 13) oraz prawa do skargi indywidualnej (art. 34).
Decyzja o dopuszczeniu skargi zapadła jednogłośnie.
22

26. Niniejsza darmowa publikacja zawiera jedynie fragment
pełnej wersji całej publikacji.
Aby przeczytać ten tytuł w pełnej wersji kliknij tutaj.
Niniejsza publikacja może być kopiowana, oraz dowolnie
rozprowadzana tylko i wyłącznie w formie dostarczonej przez
NetPress Digital Sp. z o.o., operatora sklepu na którym można
nabyć niniejszy tytuł w pełnej wersji. Zabronione są
jakiekolwiek zmiany w zawartości publikacji bez pisemnej zgody
NetPress oraz wydawcy niniejszej publikacji. Zabrania się jej
od-sprzedaży, zgodnie z regulaminem serwisu.
Pełna wersja niniejszej publikacji jest do nabycia w sklepie
internetowym e-booksweb.pl - audiobooki, e-booki.