2. Niniejsza darmowa publikacja zawiera jedynie fragment
pełnej wersji całej publikacji.
Aby przeczytać ten tytuł w pełnej wersji kliknij tutaj.
Niniejsza publikacja może być kopiowana, oraz dowolnie
rozprowadzana tylko i wyłącznie w formie dostarczonej przez
NetPress Digital Sp. z o.o., operatora sklepu na którym można
nabyć niniejszy tytuł w pełnej wersji. Zabronione są
jakiekolwiek zmiany w zawartości publikacji bez pisemnej zgody
NetPress oraz wydawcy niniejszej publikacji. Zabrania się jej
od-sprzedaży, zgodnie z regulaminem serwisu.
Pełna wersja niniejszej publikacji jest do nabycia w sklepie
internetowym e-booksweb.pl.
9. Spis treÊci
Przedmowa do polskiego wydania 9
Wprowadzenie do wydania amerykaƒskiego 15
Od autorki 21
Podzi´kowania 24
Rozdzia∏ 1
Fakty, które powinnaÊ znaç, i pytania,
które mo˝esz zadaç 26
Rozdzia∏ 2
Wykrycie: mammografia i badania piersi 39
Rozdzia∏ 3
Drogi do diagnozy: biopsje piersi 72
Rozdzia∏ 4
Rozpoznanie histopatologiczne 88
Rozdzia∏ 5
Twój zespó∏ terapeutyczny i dodatkowe opinie 97
10. 8 SPIS TREÂCI
Rozdzia∏ 6
Chirurgia i analiza budowy raka piersi 104
Rozdzia∏ 7
Radioterapia 132
Rozdzia∏ 8
Terapia systemowa 153
Rozdzia∏ 9
Dodatkowe fakty, które powinnaÊ znaç 173
Rozdzia∏ 10
Okres przejÊciowy 189
Aneks 199
Indeks rzeczowy 215
11. Przedmowa
do polskiego wydania
Ksià˝ka Ruth H. Grobstein Wszystko o raku piersi, której
pierwszà polskà edycj´ trzymacie w∏aÊnie Paƒstwo w r´ku, jest
znanym i cenionym w Stanach Zjednoczonych poradnikiem dla
kobiet, które z ró˝nych powodów interesujà si´ zagadnieniami
zwiàzanymi z rakiem piersi. Jej autorka to lekarka onkolog
z wieloletnim doÊwiadczeniem obejmujàcym wielodyscyplinarne
post´powanie terapeutyczne tego nowotworu, zdobytym za-
równo podczas pracy z pacjentami, jak i licznych projektów
badawczych prowadzonych w renomowanych jednostkach na-
ukowo-klinicznych w USA. W napisanej przez siebie ksià˝ce
dr Grobstein potrafi∏a przedstawiç wiedz´ ÊciÊle fachowà i spe-
cjalistycznà w sposób zrozumia∏y dla przeci´tnego czytelnika,
omawiajàc praktycznie wszystkie etapy trudnej drogi, jakà prze-
bywa osoba chora na raka piersi – od szoku w momencie wykry-
cia guza, poprzez diagnoz´, leczenie i jego skutki uboczne, a˝
do trwajàcego wiele lat okresu regularnych kontroli onkologicz-
nych po zakoƒczeniu terapii. Przyst´pnoÊç i wszechstronnoÊç to
wyjàtkowe zalety tego poradnika, odró˝niajàce go od innych
dost´pnych na rynku publikacji poÊwi´conych zagadnieniom
zwiàzanym z chorobami nowotworowymi.
12. 10 PRZEDMOWA DO POLSKIEGO WYDANIA
Nowotwory z∏oÊliwe stanowià drugà przyczyn´ umieralno-
Êci w Polsce, powodujàc ponad 26% zgonów u m´˝czyzn i 22%
u kobiet – zarówno w starszych grupach wiekowych, jak i wÊród
osób poni˝ej 65. roku ˝ycia, co jest negatywnym zjawiskiem nie-
obserwowanym w innych paƒstwach europejskich. Rak piersi
jest zaÊ najcz´Êciej rozpoznawanym nowotworem z∏oÊliwym
u kobiet w krajach o wysokim stopniu rozwoju cywilizacyjnego,
stanowiàc oko∏o 22% wszystkich zachorowaƒ na te nowotwory.
W Polsce w 2003 roku odnotowano 11 733 przypadki nowych
zachorowaƒ na raka piersi i 4942 przypadki zgonów nim spo-
wodowanych. Liczba nowych zachorowaƒ na raka piersi w na-
szym kraju od kilku lat powoli wzrasta, przy niewielkim spadku
liczby zgonów z tego powodu. Âwiadczy to o skutecznoÊci dzia-
∏aƒ s∏u˝àcych profilaktyce, chocia˝ nadal nie obejmujà one ca∏ej
populacji w sposób powtarzalny.
Ksià˝ka Wszystko o raku piersi. Co powinnaÊ wiedzieç, ˝e-
by podjàç w∏aÊciwe decyzje, adresowana jest przede wszystkim
do kobiet, które interesujà si´ profilaktykà raka piersi, tych, któ-
re sà nim zagro˝one (pacjentki z grupy wysokiego ryzyka), oraz
tych, które ju˝ zosta∏y dotkni´te tym schorzeniem. Omawiane
w niej problemy dotyczà równie˝ m´˝czyzn, poniewa˝ oni tak˝e
– chocia˝ mo˝e to budziç zdziwienie – chorujà na ten nowotwór.
Powinna staç si´ ponadto wa˝nà lekturà uzupe∏niajàcà dla leka-
rzy i personelu medycznego, by dzi´ki niej mogli si´ zapoznaç
z pytaniami i wàtpliwoÊciami nurtujàcymi pacjentk´ oraz na-
uczyç si´ w zrozumia∏y sposób na nie odpowiadaç.
Poradnik dr Grobstein napisany jest prostym i przyst´p-
nym j´zykiem. Autorka w bardzo swobodny i bezpoÊredni spo-
sób zwraca si´ do swoich czytelniczek, piszàc na przyk∏ad:
„Ty i Twój lekarz”, „Twoja rodzina”, „co mo˝esz odczuwaç”, „co
mo˝esz robiç”. W Polsce nawiàzywanie tak bliskiej relacji mi´-
13. PRZEDMOWA DO POLSKIEGO WYDANIA 11
dzy lekarzem a pacjentem nie jest przyj´te. Personel medyczny
wi´kszoÊci naszych szpitali i przychodni zwraca si´ do chorych
w sposób oficjalny, a nie w drugiej osobie, i jest to pierwsza wy-
jàtkowa cecha, na którà mo˝e zwróciç uwag´ polski odbiorca
tej ksià˝ki.
Podstawowym przes∏aniem poradnika jest stwierdzenie, ˝e
chora z rakiem piersi musi sama wybraç najbardziej trafnà dla
siebie strategi´ post´powania, dotyczàcà zarówno diagnostyki,
jak i terapii. Dlatego autorka wielokrotnie podkreÊla koniecznoÊç
zadawania pytaƒ na temat choroby i metod jej leczenia oraz
konsultowania si´ ze specjalistami. To prawda, ˝e amerykaƒskie
pacjentki majà w porównaniu z Polkami o wiele lepszy dost´p do
wszystkich lekarzy i wi´ksze mo˝liwoÊci uzyskania konsultacji
w licznych klinikach onkologicznych. Nigdzie jednak, w ˝adnym
paƒstwie Êwiata, nikt nie zabroni osobie chorej na raka walczyç
o prawid∏owe post´powanie w trakcie diagnostyki i leczenia jej
choroby. Dlatego w polskim przek∏adzie ksià˝ki Ruth H. Grobstein,
mimo poczàtkowych wàtpliwoÊci, zdecydowano si´ zachowaç
bez zmian porady dotyczàce zasi´gania konsultacji – nie po to,
by pog∏´biç frustracj´ czytelniczek, lecz by uÊwiadomiç im,
czego mogà oczekiwaç i czego powinny si´ domagaç. Zdecydo-
wana postawa i konsekwencja chorej pozwolà jej uzyskaç odpo-
wiedzi na wa˝ne dla niej pytania i konsultacj´ w innym szpitalu
lub w innym mieÊcie. Je˝eli pacjentk´ na to staç, mo˝e tak˝e
zasi´gnàç opinii na temat swojego przypadku w klinikach zagra-
nicznych, a w uzasadnionych przypadkach wystàpiç do Minister-
stwa Zdrowia o pomoc i sfinansowanie leczenia w innym paƒ-
stwie. Nie jest to ∏atwe, ale te˝ nie jest niemo˝liwe.
Uk∏ad treÊci poradnika zgodny jest z naturalnà chronologià
wydarzeƒ zwiàzanych z zagro˝eniem zachorowania na raka
piersi. Wszystkie procedury i kolejnoÊç post´powania terapeu-
14. 12 PRZEDMOWA DO POLSKIEGO WYDANIA
tycznego sà porównywalne do standardów obowiàzujàcych
w Polsce.
WÊród zabiegów operacyjnych autorka dok∏adnie omawia
propagowanà przez siebie chirurgi´ oszcz´dzajàcà pierÊ. Jest to
stosunkowo nowa i coraz cz´Êciej stosowana metoda, o wiele
mniej obcià˝ajàca dla chorych ni˝ standardowa dotychczas am-
putacja ca∏ej piersi. Niestety, w Polsce zabiegi takie wykonuje si´
wcià˝ jeszcze rzadko: w oko∏o 5–10% przypadków, podczas gdy
w krajach Europy Zachodniej i w USA – u 80–90% pacjentek
z nowotworem piersi. Innà stosunkowo nowà metodà leczenia
chirurgicznego jest biopsja w´z∏a wartownika, pozwalajàca
uniknàç powik∏aƒ zwiàzanych z usuni´ciem w´z∏ów ch∏onnych
pachowych po stronie guza. Zabieg ten równie˝ nie jest w na-
szym kraju standardem, ale coraz cz´Êciej proponuje si´ go cho-
rym na raka piersi. Tak˝e rekonstrukcja piersi po mastektomii za-
cz´∏a byç u nas wykonywana, ale wcià˝ rzadziej ni˝ w paƒ-
stwach Europy Zachodniej i w USA.
Nast´pnym krokiem w leczeniu raka piersi jest radioterapia.
Wi´kszoÊç polskich oÊrodków onkologicznych dysponuje ju˝
aparaturà wysokiej jakoÊci, nieró˝niàcà si´ od tej u˝ywanej na
Zachodzie. Jednak liczba aparatów do napromieniania przypa-
dajàca na 100 000 mieszkaƒców jest u nas kilkakrotnie ni˝sza
ni˝ w pozosta∏ych paƒstwach Unii Europejskiej i w USA.
W zwiàzku z tym polskie pacjentki d∏u˝ej muszà czekaç na roz-
pocz´cie radioterapii, co niestety zmniejsza ich szanse na ca∏ko-
wite wyleczenie.
W rozdziale dotyczàcym leczenia systemowego autorka
omawia trzy jego formy: chemioterapi´, terapi´ hormonalnà
oraz terapi´ biologicznà. Te nowoczesne metody nabierajà
obecnie coraz wi´kszego znaczenia; niektóre leki sta∏y si´ ju˝
standardem w leczeniu raka piersi, skutecznoÊç innych wcià˝ zaÊ
15. PRZEDMOWA DO POLSKIEGO WYDANIA 13
jest sprawdzana w ramach badaƒ klinicznych. Istniejàce w Pol-
sce zalecenia w dziedzinie terapii systemowej nie odbiegajà od
obowiàzujàcych w Europie Zachodniej i w USA, jednak w prak-
tyce cz´sto wyst´pujà u nas problemy z dost´pnoÊcià leków.
Po zakoƒczeniu aktywnego leczenia nowotworu pacjentka
staje przed dylematem nie mniej powa˝nym ni˝ te, które poja-
wia∏y si´ w czasie jej zmagaƒ z chorobà: jak teraz, po wylecze-
niu, powróciç do normalnego ˝ycia, takiego, jakie wiod∏a przed
us∏yszeniem diagnozy. Równie˝ w tej sprawie autorka spieszy
swym czytelniczkom z pomocà, udzielajàc im wielu popartych
przyk∏adami rad. Ten ostatni rozdzia∏ ksià˝ki jest bardzo wa˝ny
i szczególny, gdy˝ wielu lekarzy zapomina, ˝e czas aktywnego
post´powania terapeutycznego jest najcz´Êciej stosunkowo
krótkim okresem w przebiegu kompleksowego leczenia i rehabi-
litacji (fizycznej i psychologicznej) kobiet dotkni´tych rakiem
piersi.
Ksià˝ka Ruth H. Grobstein jest zbiorem cennych wskazó-
wek, jak post´powaç, by zyskaç jak najwi´ksze szanse na zwy-
ci´stwo w walce z rakiem piersi, skierowanych nie tylko do Ame-
rykanek, ale do kobiet na ca∏ym Êwiecie. Pami´tajàc o z∏ej kon-
dycji naszej s∏u˝by zdrowia, trzeba mieç ÊwiadomoÊç, ˝e tylko
od konsekwentnej i zdecydowanej postawy pacjentki zale˝y,
w jakim stopniu uda jej si´ zastosowaç zalecenia z niniejszego
poradnika w polskich realiach.
Monika Nowaczyk
specjalista radioterapii onkologicznej
specjalista onkologii klinicznej
Wojewódzkie Centrum Onkologii w Gdaƒsku
16.
17. Wprowadzenie
do wydania amerykaƒskiego
Rak piersi – tak niewiele s∏ów niesie ze sobà tak wiele prze-
ra˝enia. W samych Stanach Zjednoczonych diagnoz´ takà us∏y-
szy co siódma kobieta*. Ta statystyka jest jednak tylko cz´Êcià
problemu.
Obecnie – dzi´ki badaniom profilaktycznym i wczesnej dia-
gnostyce – wi´cej kobiet ni˝ kiedykolwiek przedtem pokonuje
raka piersi, post´p nauki zaÊ daje nadziej´ na odkrycie skutecz-
niejszych metod leczenia, które zniszczà nowotwór bez uszko-
dzenia zdrowych tkanek. Uczeni sà przekonani, ˝e jesteÊmy
o krok od pokonania tej choroby.
Wa˝nà rol´ w batalii z rakiem piersi – obok post´pów na-
ukowych i medycznych – odgrywa rzetelna informacja dla pacjen-
tek. Jak g∏osi màdre porzekad∏o: wiedza to pot´ga. Kiedy pojawia
si´ choroba taka jak rak piersi, staje si´ ono czymÊ wi´cej ni˝ przy-
s∏owiem. Wiedza bowiem jest nie tylko pot´gà – okazuje si´ po-
mostem mi´dzy ˝yciem a Êmiercià. Mo˝e byç równie˝ or´˝em
w pokonaniu strachu – zarówno owego naturalnego przera˝enia,
* W Polsce raka piersi wykrywa si´ u 12000 kobiet rocznie (Krajowy Re-
jestr NEP, 2004 r.) (przyp. kons.).
18. 16 WPROWADZENIE DO WYDANIA AMERYKA¡SKIEGO
które ogarnia ka˝dà pacjentk´, jak i towarzyszàcych mu obaw od-
czuwanych przez cz∏onków jej rodziny oraz bliskich przyjació∏.
Ksià˝ka dr Ruth H. Grobstein stanowi nowe i wa˝ne êród∏o
podstawowych informacji, z którymi powinna si´ zapoznaç ka˝-
da osoba – kobieta i m´˝czyzna – stajàca twarzà w twarz z ra-
kiem piersi. Cenne informacje znajdà w niej równie˝ wszyscy,
którzy obawiajà si´ nowotworów albo po prostu pragnà wi´cej
wiedzieç na ten temat. Godnà polecenia czyni jà tak˝e to, ˝e
problem raka piersi ujmuje kompleksowo, a wyjaÊnia j´zykiem
zwi´z∏ym i przyst´pnym – dr Grobstein nie traktuje czytelnika
z protekcjonalnà wy˝szoÊcià.
Podstawowym przes∏aniem tej ksià˝ki jest niepodwa˝alna
w istocie teza, ˝e kobiety dotkni´te rakiem piersi muszà same
podjàç powa˝ne decyzje, które wp∏ynà na ich ˝ycie. Nikt inny –
bez wzgl´du na doÊwiadczenie czy najlepsze intencje – nie mo-
˝e dokonaç za pacjentk´ tego wyboru. Lekarze i najbli˝si mogà
jej tylko ofiarowaç swojà pomoc: bàdê opartà na zasobach wie-
dzy i latach doÊwiadczenia, bàdê p∏ynàcà z goràcego uczucia.
Jednak to sama chora jest osobà, która b´dzie musia∏a ˝yç z re-
zultatami owej decyzji.
To przes∏anie, ów przekaz mocy odzwierciedla charakter
i zapa∏ autorki, która proponuje powa˝ne leczenie onkologiczne
pacjentkom na ca∏ym Êwiecie. Kim jest dr Ruth Grobstein? Mia-
∏am zaszczyt jà poznaç przed niemal dwudziestu laty, na dorocz-
nej konferencji Amerykaƒskiego Towarzystwa Onkologicznego.
Uj´ta dynamicznà osobowoÊcià i silnà indywidualnoÊcià tej ko-
biety, zapragn´∏am dowiedzieç si´ czegoÊ wi´cej o jej osiàgni´-
ciach, zarówno w leczeniu, jak i w badaniach naukowych, a tak-
˝e zapoznaç si´ z jej spojrzeniem na raka.
Osoba, którà odkry∏am, by∏a prowadzàcà pionierskie ba-
dania uczonà, jednym z najpowa˝niejszych Êwiatowych autory-
19. WPROWADZENIE DO WYDANIA AMERYKA¡SKIEGO 17
tetów w dziedzinie radioterapii onkologicznej, lekarkà, która
poÊwi´ci∏a si´ pomaganiu pacjentkom i ratowaniu im ˝ycia. B´-
dàc dwudziestooÊmioletnià m´˝atkà z trojgiem dzieci, wstàpi∏a
na uniwersytet Yale, by studiowaç tam biologi´. W owym cza-
sie p∏eç i wiek Ruth Grobstein wyró˝nia∏y jà spoÊród wi´kszoÊci
kolegów – kobiety, szczególnie zam´˝ne i posiadajàce dzieci,
zwykle nie wybiera∏y si´ wtedy na wy˝sze studia. Ona zaÊ po
uzyskaniu tytu∏u doktora z zapa∏em kontynuowa∏a nauk´
w jeszcze trudniejszej roli stypendystki wydzia∏ów biochemii
i farmakologii, w konsekwencji zasilajàc kadr´ Yale School of
Medicine na wydziale mikrobiologii.
ZdolnoÊci i pasja naukowa dr Grobstein zosta∏y szybko za-
uwa˝one. W 1966 roku otrzyma∏a dwa powa˝ne zlecenia – jed-
no z Komisji Energii Atomowej, drugie z Narodowego Instytutu
Zdrowia – na prowadzenie badaƒ w dziedzinie immunologii.
W tym samym roku opuÊci∏a wschodnie wybrze˝e USA, wst´pu-
jàc do grona pracowników naukowych University of Califonia
w San Diego, gdzie pozna∏a swego, obecnie nie˝yjàcego ju˝,
m´˝a, Clifforda Grobsteina. By∏ on ju˝ wówczas znanym uczo-
nym, kierownikiem katedry biologii tej uczelni, a w przysz∏oÊci
mia∏ zostaç dziekanem wydzia∏u medycznego i cz∏onkiem Natio-
nal Academy of Sciences. Silna motywacja do ugruntowania so-
bie pozycji w Êwiecie naukowym, serdecznie wspierana przez
m´˝a, sprawi∏a, ˝e Ruth Grobstein sta∏a si´ wysoko cenionà,
samodzielnà wspó∏uczestniczkà badaƒ w dziedzinie onkologii
i wcià˝ pozostaje wzorem do naÊladowania dla lekarek oraz ko-
biet uczonych na ca∏ym Êwiecie.
Podczas pracy na uniwersytecie w San Diego dr Grobstein
uzna∏a, ˝e jeÊli chce dokonaç zmian w klinice, powinna uzyskaç
stopieƒ naukowy w dziedzinie medycyny. Wstàpi∏a wi´c na Uni-
versity of California w Los Angeles i po zdobyciu tytu∏u doktora
20. 18 WPROWADZENIE DO WYDANIA AMERYKA¡SKIEGO
medycyny rozpocz´∏a sta˝ z radioterapii onkologicznej. Post´pu-
jàc zgodnie z wyjàtkowym nauczaniem dr Samuela Hellmana –
lidera w oszcz´dzajàcym leczeniu raka piersi – który w przysz∏o-
Êci mia∏ si´ staç jej dozgonnym przyjacielem, zatrudni∏a si´
na wydziale radioterapii onkologicznej University of California
w San Francisco i prowadzi∏a tam multidyscyplinarny wyk∏ad,
w którym propagowa∏a metod´ terapii polegajàcej na wyci´ciu
samego guza zamiast stosowanej wówczas powszechnie ma-
stektomii, czyli amputacji ca∏ej piersi. Praca dr Grobstein mia∏a
decydujàcy wp∏yw na zmian´ w podejÊciu do leczenia wczesne-
go stadium raka piersi w okr´gu San Diego.
Nast´pnie Ruth Grobstein kierowa∏a zainicjowanym przez
siebie programem leczenia nowotworów u kobiet, imienia Idy
i Cecila Greenów. Powierzono jej tak˝e stanowisko szefowej od-
dzia∏u radioterapii onkologicznej w Scripps Clinic w La Jolla
w Kalifornii, gdzie doÊwiadczenie b´dàce wynikiem wieloletniej
badawczej pracy laboratoryjnej prze∏o˝y∏a na codziennà prakty-
k´ oddanego lekarza specjalisty.
Przez wszystkie lata swojej pracy zawodowej dr Grobstein
nigdy nie zapomnia∏a, ˝e ka˝da pacjentka jest inna i ˝e nie ma
dwóch dok∏adnie takich samych ˝yciorysów ani przebiegów
choroby. Takà w∏aÊnie filozofi´ przedstawia w swojej ksià˝ce, raz
za razem podkreÊlajàc, ˝e ˝adna kobieta nie jest przypadkiem
statystycznym i ˝e historia ka˝dej z nich jest wyjàtkowa. Dr
Grobstein ws∏uchuje si´ w problemy swoich pacjentek i odpo-
wiada na ich potrzeby.
Zgodnie z sugestià zawartà w tytule, ksià˝ka Rak piersi.
Wszystko, co powinnaÊ wiedzieç, by podjàç w∏aÊciwe decyzje
b´dzie dla kobiet dotkni´tych tym schorzeniem osobistym prze-
wodnikiem przez labirynt problemów, z którymi zmierzà si´
w tygodniach, miesiàcach i latach po us∏yszeniu wst´pnej dia-
21. WPROWADZENIE DO WYDANIA AMERYKA¡SKIEGO 19
gnozy. Czytelniczki znajdà tu podstawowe definicje, historyczny
punkt widzenia na leczenie raka piersi oraz dok∏adne, ilustrowa-
ne instrukcje samokontroli piersi. Autorka porusza te˝ liczne
kwestie badawcze i medyczne odnoszàce si´ do mammografii,
∏àcznie z tym, co stanowi „dobry” wynik badania mammogra-
ficznego.
Ksià˝ka Ruth Grobstein ma równie˝ inny, szczególny
aspekt, który czytelniczki z pewnoÊcià docenià. Ró˝ne mo˝liwo-
Êci, przed którymi stajà pacjentki, wkraczajàc w skomplikowany
Êwiat onkologii klinicznej, sà w niej przedstawione w postaci
„drzewek”, czyli algorytmów post´powania, znajdujàcych si´
zarówno w odpowiednich rozdzia∏ach, jak i zebranych na koƒcu
ksià˝ki, na oddzielnych stronach, które mo˝na b´dzie wyciàç
i mieç pod r´kà podczas wizyty u lekarza. Celem dr Grobstein
jest udzielenie pacjentkom pomocy w zorientowaniu si´ w me-
todach terapii dost´pnych na ka˝dym etapie drogi, jakà b´dà
musia∏y pokonaç. Na przyk∏ad: pierwszy algorytm wiedzie
pacjentk´ przez poczàtkowe decyzje po wyczuciu guzka lub do-
strze˝eniu czegoÊ niezwyk∏ego na zdj´ciu mammograficznym.
„Co powinnaÊ teraz zrobiç? – pyta dr Grobstein. – Spojrzeç na
algorytm post´powania 1A. Jest wiele opcji. Nie wpadaj
w przera˝enie. Postaraj si´ zmobilizowaç; nie tylko z tego powo-
du, ˝e musisz si´ dowiedzieç, czy masz raka piersi, lecz tak˝e
dlatego, ˝e po∏àczenie niepewnoÊci i bezczynnoÊci naprawd´
ci zaszkodzi”.
Ksià˝ka ta jest równie˝ przyst´pnym przewodnikiem po
najnowszych osiàgni´ciach w technologii badaƒ przesiewo-
wych, opcjach terapeutycznych i pracach badawczych. Wykrycie
raka piersi sprawia, i˝ pacjentka staje wobec ró˝nych mo˝liwo-
Êci: chirurgii, chemioterapii, radioterapii oraz nowszej metody
terapii biologicznej, tzw. terapii celowanej, która umo˝liwia
22. 20 WPROWADZENIE DO WYDANIA AMERYKA¡SKIEGO
zniszczenie nowotworu bez uszkodzenia zdrowych tkanek. Dla
przyk∏adu: poniewa˝ decydujàcà rol´ w rozwoju hormonozale˝-
nego raka piersi odgrywa estrogen, naukowcy analizujà leczni-
cze mo˝liwoÊci inhibitorów (czynników hamujàcych) enzymów
odpowiedzialnych za stymulacj´ i powstawanie estrogenów
w piersi. Inni uczeni, aby poprawiç komfort ˝ycia pacjentek, szu-
kajà sposobów ograniczenia takich ubocznych skutków terapii,
jak pooperacyjny obrz´k i ból. Dr Grobstein zach´ca wi´c pa-
cjentki, by zadawa∏y pytania i same podejmowa∏y decyzje, które
wp∏ynà na wynik leczenia. Namawia te˝ czytelniczki, ˝eby pyta-
∏y wszystkich cz∏onków zespo∏u terapeutycznego o ich doÊwiad-
czenie oraz kwalifikacje i zasi´ga∏y kolejnych opinii, jeÊli istniejà
jakiekolwiek ró˝nice zdaƒ. „Gdy w gr´ wchodzi rak, nie bój
si´, ˝e zranisz uczucia któregoÊ z lekarzy, jeÊli poprosisz
o konsultacj´ – pisze autorka tej ksià˝ki. – Kompetentni leka-
rze nie sprzeciwià si´ temu, dopóki owe dodatkowe opinie
b´dà pozyskiwane od cenionego specjalisty (lub zespo∏u
specjalistów)”. Dzi´ki takim radom pacjentki nabierajà odwagi,
by zabieraç g∏os w kwestii w∏asnej opieki medycznej.
Ksià˝ka Ruth H. Grobstein jest podstawowym êród∏em in-
formacji dla ka˝dego, kto pragnie dowiedzieç si´ czegoÊ wi´cej
o raku piersi oraz o tym, jak zwi´kszyç szanse pokonania go
i prze˝ycia. Mamy zatem wobec dr Grobstein ogromny d∏ug
wdzi´cznoÊci za podzielenie si´ z nami jej wyjàtkowà wiedzà
i doÊwiadczeniem w tej dziedzinie.
dr med. Margaret Foti
dyrektor generalny
Amerykaƒskiego Towarzystwa Onkologicznego
23. Od autorki
Bez wzgl´du na to, czy si´ bojà, ˝e mogà us∏yszeç, i˝ roz-
poznano u nich raka piersi, czy te˝ ju˝ us∏ysza∏y takà diagnoz´,
kobiety majà wiele zrozumia∏ych wàtpliwoÊci i dylematów zwià-
zanych z tà chorobà. Mogà te˝ si´ jednak powstrzymywaç przed
zadawaniem owych pytaƒ. Stawiania ich unikajà nie tylko cho-
re, lecz równie˝ ich najbli˝si.
Obecnie pacjentki cz´sto nie majà mo˝liwoÊci zadawania
pytaƒ, poniewa˝ czas ich kontaktu ze specjalistà jest ograniczo-
ny. Czujà si´ rozgoryczone i bezradne. Niekiedy sà równie˝
wÊciek∏e na lekarzy, piel´gniarki i na ca∏y system opieki zdrowot-
nej, który wydaje si´ bezduszny, oraz na niemo˝noÊç wyjaÊnie-
nia nurtujàcych je wàtpliwoÊci. Przeszukujà internet i pobierajà
z niego mnóstwo informacji, nie wiedzàc, która jest przydatna,
a która nie ma znaczenia. Rozgoryczenie zaÊ narasta.
Ta ksià˝ka nie powsta∏a po to, by zastàpiç twoich lekarzy,
ale ˝eby ci pomóc w uzyskaniu opieki, jakiej potrzebujesz.
Zawiera podstawowe, proste, jasne informacje, które umo˝-
liwià ci samodzielne podj´cie w∏aÊciwych decyzji. Niczym wier-
na przyjació∏ka, jest gotowa pospieszyç z pomocà w znalezie-
niu niektórych, jeÊli nie wszystkich, odpowiedzi na twoje
pytania.
24. 22 OD AUTORKI
W jaki sposób to robi?
Po pierwsze, zawiera rozga∏´zione diagramy, czyli algoryt-
my post´powania, które pomogà znaleêç w∏aÊciwe rozwiàza-
nie. Traktuj ka˝dy z nich jako map´ wiodàcà ci´ drogà podj´tej
decyzji – drogà, którà podà˝a∏y inne kobiety, stajàc wobec tego
samego problemu co ty; drogà zalecanà przez specjalistów
w dziedzinie raka piersi.
Tekst i algorytmy uzupe∏niajà si´ nawzajem. Tekst zarów-
no objaÊnia diagramy, jak i dostarcza informacji niezb´dnych do
podj´cia przemyÊlanej decyzji. Kiedy go przeczytasz, za pomocà
algorytmu b´dziesz mog∏a starannie przeanalizowaç wybranà
przez siebie Êcie˝k´ post´powania.
Kolejnà „pomoc naukowà” znajdziesz na koƒcu ka˝dego
rozdzia∏u. Jest nià lista zaleceƒ, rozpoczynajàca si´ od s∏owa
„Pami´taj”, która w punktach podsumowuje to, czego powin-
naÊ si´ dowiedzieç z ca∏ego rozdzia∏u.
Tekst u∏o˝ony jest tak, ˝e nie musisz czytaç go w ca∏oÊci.
Mo˝esz si´gnàç tylko do tej jego cz´Êci, która dotyczy ciebie,
nawet jeÊli znajduje si´ w Êrodku ksià˝ki. Wszystkim, czego po-
trzebujesz do uzyskania podstawowej wiedzy, mogà byç listy
zaleceƒ i algorytmy post´powania z poprzednich rozdzia∏ów.
Dodatkowo owe algorytmy zosta∏y zebrane ponownie na koƒcu
ksià˝ki, na oddzielnych stronach, byÊ mog∏a je wyciàç i wygod-
nie si´ nimi pos∏ugiwaç.
Chocia˝ stara∏am si´ na bie˝àco uaktualniaç ksià˝k´, bada-
nia w dziedzinie raka piersi wcià˝ trwajà, wi´c w chwili, kiedy jà
czytasz, niektóre informacje mogà byç ju˝ przestarza∏e. Jednak
ogólne zasady nadal pozostajà w mocy. Ta ksià˝ka jest przewod-
nikiem, a nie podr´cznikiem o ambicjach powiedzenia wszyst-
kiego, co dziÊ wiadomo o zdrowiu czy o nowotworach piersi.
Dostarczy ci informacji niezb´dnych dla podj´cia decyzji w ta-
25. OD AUTORKI 23
kich sprawach, jak mammografia i hormonalna terapia zast´p-
cza, ale z pewnoÊcià nie obejmuje ca∏oÊci zagadnienia.
Dodatkowe wiadomoÊci na temat pewnych naukowych
i medycznych aspektów leczenia raka piersi znajdziesz w ram-
kach, jednak nie musisz ich czytaç, by zrozumieç podstawowy
tekst. Traktuj je raczej jako ciekawostki, wiedz´ uzupe∏niajàcà,
którà mo˝esz przyswoiç lub nie. Wa˝ne jest natomiast dok∏adne
przestudiowanie zaprezentowanych w ksià˝ce rysunków i dia-
gramów. Zosta∏y tu zamieszczone, aby ci u∏atwiç zrozumienie
tekstu, wi´c ich nie opuszczaj.
Napisa∏am t´ ksià˝k´, aby troch´ u∏atwiç ci ˝ycie, dostar-
czajàc informacji pomocnych w procesie podejmowania mà-
drych decyzji. Mam nadziej´, ˝e teraz stanie si´ to dla ciebie
∏atwiejsze.
26. Podzi´kowania
Za to, ˝e natchn´∏y mnie do napisania tej ksià˝ki, oraz za
okazywane mi wsparcie i mi∏oÊç wyra˝am wdzi´cznoÊç czterem
najwa˝niejszym osobom w moim ˝yciu: Cliffowi, Sandy, Beth
(Betsy) i Robin. Dzi´kuj´ równie˝ Jimowi, Marcowi i Abe’owi. Nic
by si´ nie uda∏o, gdybym nie mia∏a ich siedmiorga.
Czwarta córka, Cathy, podà˝a moim Êladem, znacznie roz-
wa˝niej ni˝ ja stawiajàc ka˝dy krok na tej drodze. Jej rady i su-
gestie okaza∏y si´ bezcenne i w wi´kszoÊci zosta∏y uwzgl´dnio-
ne w tej ksià˝ce.
Do jej powstania znacznie przyczynili si´ te˝ inni. Larry Case,
Jonathan Dolger, Jane Isay i Alida Brill Scheuer nigdy si´ nie wa-
hali, nawet gdy ja si´ za∏amywa∏am. Jestem im ogromnie
wdzi´czna. Moje nieocenione przyjació∏ki: Hinda Rosenthal-Ro-
senberg i Gloria Schaffer, uprzejmie znosi∏y mnie jako goÊcia pod-
czas owych licznych wizyt w wydawnictwie Yale University Press.
Wiele osób pomog∏o mi te˝ przebrnàç przez trudnoÊci
zwiàzane z wydaniem tej ksià˝ki. Szczególnie Jean Thomson
Black, Joan Benham, Molly Egland, Tina Weiner, Jenya Weinreb,
Nancy Moore, Vivian Wheeler i Laura Davulis u∏atwia∏y mi ˝ycie
– bardziej, ni˝ mog∏am na to liczyç. Nigdy nie zdo∏am
w odpowiedni sposób wyraziç im swojej wdzi´cznoÊci.
27. PODZI¢KOWANIA 25
Lista êróde∏ znajdujàca si´ na koƒcu tej ksià˝ki zosta∏a
opracowana w wydawnictwie Yale University Press przez Kaity
Cheng, Laur´ Davulis i Nancy Moore*.
Na koƒcu zaÊ dzi´kuj´ tym licznym osobom, które teraz
uwa˝am za przyjació∏, a które naprawd´ sprawi∏y, ˝e idea tej
ksià˝ki przybra∏a konkretny kszta∏t. Kilka lekarek specjalistek:
dr Vivian Lim, dr Joan Bull i dr Catherine Park, by∏o tak uprzej-
mych, ˝e przeczyta∏o jej r´kopis, kontrolujàc go pod wzgl´dem
trafnoÊci i dok∏adnoÊci. Moje przyjació∏ki, które mia∏y raka pier-
si, wysoko oceni∏y jej przydatnoÊç dla kobiet dotkni´tych tym
schorzeniem.
Chocia˝ w publikacj´ tej ksià˝ki zaanga˝owanych by∏o wie-
le innych osób, nie wystarczy tu miejsca, by wymieniç ich nazwi-
ska. Jestem wdzi´czna im wszystkim i ka˝dej z osobna.
* W niniejszym wydaniu lista ta zosta∏a przystosowana do potrzeb pol-
skich czytelniczek.
28. Rozdzia∏ 1
Fakty, które powinnaÊ znaç,
i pytania, które mo˝esz zadaç
Czujesz przera˝enie na samà myÊl, ˝e mog∏abyÊ mieç raka
piersi? Wi´kszoÊç kobiet bardziej boi si´ tego schorzenia ni˝
choroby serca, raka jelita czy innych nowotworów. Nie jest
jasne dlaczego. Czy to obawa przed utratà biustu? Prawdopo-
dobnie. W krajach rozwini´tych biust ma istotne znaczenie
dla wizerunku kobiety. Z pewnoÊcià l´k przed rakiem piersi jest
tam wi´kszy ni˝ w paƒstwach rozwijajàcych si´. Zachodni
strój mo˝e ukryç przetok´ i sztuczny odbyt. Zdo∏amy te˝ skryç
fakt, ˝e cierpimy na chorob´ serca. Ale spróbujmy zamaskowaç
brak piersi!
JeÊli rozpoznano u ciebie raka piersi albo stoisz w obliczu
takiej ewentualnoÊci, nie wpadaj w panik´. Chocia˝ trudno ci
b´dzie w to uwierzyç – masz dosyç czasu. Zanim wi´c podej-
miesz decyzj´ o leczeniu, postaraj si´ zebraç o swoim przypad-
ku mo˝liwie najwi´cej informacji (ramka 1).
Tak, rak piersi jest powa˝nym problemem i cz´stoÊç jego
wyst´powania stale roÊnie. W USA rywalizuje on o pierwsze
miejsce wÊród nowotworowych przyczyn ÊmiertelnoÊci kobiet
z rakiem p∏uc. W ostatnich latach wyÊcig ów wygrywa to drugie
29. FAKTY, KTÓRE POWINNAÂ ZNAå, I PYTANIA, KTÓRE MO˚ESZ ZADAå 27
schorzenie (ponura cena, jakà p∏acimy za palenie papierosów).
Bez wzgl´du jednak na miejsce w statystykach, rak piersi jest
g∏ównym problemem amerykaƒskich kobiet. W 2003 roku
stwierdzono w tym kraju 211300 nowych przypadków inwazyj-
nego raka piersi i oko∏o 55700 nowych zachorowaƒ na niein-
wazyjnego raka piersi. Ty zaÊ niewàtpliwie si´ boisz, ˝e mo˝esz
zostaç jednym z takich statystycznych przypadków – o ile ju˝
nim nie jesteÊ.
Ramka 1. Czym jest rak?
Nowotwór jest nieprawid∏owym, nadmiernym
rozrostem komórek. Mo˝e byç ∏agodny albo z∏oÊliwy.
Nowotwory ∏agodne – na przyk∏ad mi´Êniaki macicy –
mogà osiàgaç bardzo du˝e rozmiary. Chocia˝ nie two-
rzà przerzutów, ich rozwój nale˝y uwa˝nie badaç i kon-
trolowaç.
S∏owo „rak” odnosi si´ do nowotworu z∏oÊliwego.
Komórki rakowe posiadajà dwie cechy, które odró˝niajà
je od guzów ∏agodnych: nie majà kontroli nad swoim
rozrostem i naciskajàc otaczajàce tkanki, tworzà prze-
rzuty. Mogà bowiem wnikaç do krwioobiegu i w ten
sposób dostawaç si´ do innych miejsc organizmu, gdzie
rozrastajà si´ bez ograniczeƒ.
Kobiety znajdujàce si´ w okresie przedmenopau-
zalnym cz´sto zapadajà na nowotwory piersi, które pod
mikroskopem wyglàdajà na bardziej agresywne ni˝ te
wykrywane u kobiet w okresie pomenopauzalnym.
Mówimy wtedy o wy˝szym stopniu z∏oÊliwoÊci raka,
30. 28 ROZDZIA¸ 1
np. drugim w skali trójstopniowej*. Przypuszcza si´, ˝e
nowotwory piersi o wy˝szym stopniu z∏oÊliwoÊci majà
dwukrotnie krótszy czas podwojenia ni˝ nowotwory
o ni˝szym stopniu z∏oÊliwoÊci. Jednak nawet jeÊli jesteÊ
w okresie przedmenopauzalnym, ten czas nie jest a˝ tak
krótki, abyÊ musia∏a podejmowaç b∏yskawiczne, poten-
cjalnie nierozwa˝ne decyzje.
* Stopieƒ z∏oÊliwoÊci zale˝y od stopnia zró˝nicowania komó-
rek nowotworowych: im mniej sà one zró˝nicowane i im bardziej
ró˝nià si´ od komórek tkanki macierzystej, tym bardziej z∏oÊliwy jest
nowotwór (przyp. kons.).
Istnieje te˝ inna statystyka, którà byç mo˝e ju˝ znasz. Obec-
nie uwa˝a si´, ˝e rak piersi wyst´puje u co siódmej kobiety. Czy
wiesz, co to oznacza? Sàdzisz, ˝e jeÊli w jednym pokoju siedzi
siedem czterdziestolatek, to jedna z nich b´dzie mia∏a (lub ma)
raka piersi? Je˝eli tak w∏aÊnie myÊlisz, to jesteÊ w b∏´dzie. Tutaj
„jedna na siedem” oznacza bowiem, ˝e je˝eli siedem kobiet
do˝yje swoich oczekiwanych osiemdziesi´ciu kilku lat, u jednej
z nich rak piersi zostanie zdiagnozowany w c a ∏ y m o k r e s i e
j e j ˝ y c i a. Zatem je˝eli w jednym pokoju siedzi siedem dzie-
wi´çdziesi´cioczterolatek, to jednej z nich prawdopodobnie b´-
dzie postawiona taka diagnoza. Przewidywany wskaênik „jeden
do siedmiu”, podobnie jak w innych badaniach i prognozach
statystycznych, ma ró˝ne znaczenie w zale˝noÊci od kontekstu,
jakim (w tym przypadku) jest wiek.
W 1980 roku uwa˝ano, ˝e w USA rak piersi dotyka jednà
na jedenaÊcie kobiet. Czy zatem w ostatnim çwierçwieczu liczba
zachorowaƒ przybra∏a rozmiary epidemii? A mo˝e cz´stotliwoÊç
31. FAKTY, KTÓRE POWINNAÂ ZNAå, I PYTANIA, KTÓRE MO˚ESZ ZADAå 29
wyst´powania tego nowotworu wydaje si´ rosnàç, poniewa˝
Amerykanki ˝yjà d∏u˝ej? Chyba bli˝sza prawdy jest ta druga
przyczyna, chocia˝ istnieje te˝ wiele innych istotnych czynników,
mi´dzy innymi rozwój badaƒ mammograficznych, które pozwa-
lajà na rozpoznanie nieinwazyjnego i inwazyjnego raka piersi
nawet przed wykryciem w niej guzka czy guza.
Podane tu liczby bez wàtpienia wskazujà na wag´ i rozmiar
problemu raka piersi. Teraz pora na kilka cyfr, które poka˝à, dla-
czego masz czas na podj´cie decyzji. Ile czasu, twoim zdaniem,
potrzeba jednej komórce nowotworowej, by zdo∏a∏a podzieliç
si´ na dwie, tym dwóm – na cztery, a czterem na osiem i tak da-
lej? Dwudziestu minut? Dwudziestu czterech godzin? Kilku dni?
Kilku miesi´cy? Wi´kszoÊç osób odpowiada, ˝e dwudziestu mi-
nut lub dwudziestu czterech godzin albo kilku dni. W∏aÊciwà od-
powiedzià jest wskazanie okresu trzech miesi´cy.
Ma∏y guzek wielkoÊci ziarnka grochu (jeden centymetr sze-
Êcienny; wielkoÊç ∏atwo zauwa˝alna na kliszy mammograficznej)
z∏o˝ony jest z oko∏o biliona komórek. Matematycy obliczyli, ˝e
rozrost jednej komórki do guzka o tych rozmiarach (to znaczy:
podzia∏ jednej na dwie, potem na cztery, osiem itd., by w koƒcu
rozmno˝y∏a si´ do biliona) wymaga trzydziestu podwojeƒ. Do-
konaj tego obliczenia. Pomnó˝ trzydzieÊci powtórzeƒ przez trzy
miesiàce (czas, jakiego potrzebuje jedna komórka, by podzieliç
si´ na dwie), a otrzymasz zdumiewajàcà liczb´ dziewi´çdziesi´-
ciu miesi´cy, czyli oko∏o oÊmiu lat!
Co to oznacza dla ciebie? ˚e jeÊli znajdujesz w piersi ma∏y
guzek, który okazuje si´ nowotworem – nawet inwazyjnym
rakiem – i jesteÊ w wieku pomenopauzalnym (masz ponad pi´ç-
dziesiàt lat), to zmiana nowotworowa istnia∏a od bardzo dawna.
A je˝eli jesteÊ w wieku przedmenopauzalnym? Wtedy
tak˝e masz czas. Dramatyczne, rozdzierajàce serce sceny ze sta-
32. 30 ROZDZIA¸ 1
rych filmów i powieÊci, w których kobieta z guzem piersi jest
b∏yskawicznie zabierana do sali operacyjnej i nie wie, czy wyjdzie
z niej z jednà piersià, czy z dwiema, odesz∏y w przesz∏oÊç na za-
wsze (ramka 2).
JeÊli stwierdzono u ciebie raka piersi, leczeniem zajmà si´
ró˝ni specjaliÊci: diagnoÊci – radiolog, chirurg i patolog – oraz
lekarze terapeuci: chirurg-onkolog, radioterapeuta i onkolog kli-
niczny (chemioterapeuta).
Kiedy twoje ˝ycie znajdzie si´ w r´kach tak wielu ludzi, mo-
˝esz poczuç si´ przyt∏oczona i biernie akceptowaç wszystko, co
zostanie ci powiedziane. Mo˝esz te˝ byç tak zdezorientowana
mnogoÊcià zaleceƒ, ˝e popadniesz w rozdra˝nienie i frustracj´,
co sprawi, ˝e nie b´dziesz w stanie jasno myÊleç. Musisz wi´c
zachowaç trzeêwoÊç umys∏u i zimnà krew.
Ramka 2. Rak piersi – krótki rys historyczny
Po odkryciu przez Wilhelma Conrada Roentgena
pod koniec XIX wieku promieniowania X, które dziÊ
nazywamy promieniowaniem rentgenowskim, wpro-
wadzono je do skutecznych metod leczenia raka pier-
si. Mniej wi´cej w tym samym czasie chirurg William
Steward Halstead opublikowa∏ swojà pierwszà prac´
na temat radykalnej mastektomii. Mimo ˝e Halstead
przeprowadza∏ drastyczne operacje chirurgiczne u ko-
biet z zaawansowanym rakiem piersi w epoce, w któ-
rej nie by∏o jeszcze antybiotyków, prze˝y∏o tyle jego
pacjentek, ˝e Halsteadowska radykalna mastektomia
sta∏a si´ standardem medycznym a˝ do koƒca lat sie-
demdziesiàtych XX wieku.
33. FAKTY, KTÓRE POWINNAÂ ZNAå, I PYTANIA, KTÓRE MO˚ESZ ZADAå 31
Od czasu, gdy na odbywajàcym si´ w 1979 roku
wspólnym zgromadzeniu amerykaƒskich National
Institutes of Health stwierdzono, ˝e liczby wyleczeƒ
i nawrotów by∏y w zasadzie takie same w przypadku
radykalnej mastektomii, jak i jej formy „z∏agodzonej”,
zacz´to preferowaç t´ drugà metod´. Zmodyfikowana
mastektomia radykalna by∏a znacznie mniej zniekszta∏-
cajàca ni˝ mastektomia radykalna, a przede wszystkim
powodowa∏a o wiele mniej negatywnych skutków
ubocznych. Wkrótce te˝ zmodyfikowana mastektomia
radykalna sta∏a si´ nowym standardem leczenia.
Chocia˝ t´ zmian´ og∏oszono, dopiero jedenaÊcie
lat póêniej kolejne zgromadzenie amerykaƒskich Na-
rodowych Instytutów Zdrowia stwierdzi∏o, ˝e metoda
oszcz´dzajàca polegajàca na wyci´ciu guza i napro-
mienianiu daje podobne rezultaty jak zmodyfikowana
mastektomia radykalna. OkreÊlono wi´c nowy stan-
dard: mniej naprawd´ oznacza∏o lepiej.
Ta tendencja utrzymuje si´ i rozwija do dziÊ.
Obecnie konwencjonalna radykalna amputacja zast´-
powana jest usuni´ciem guza z towarzyszàcà biopsjà
w´z∏a wartownika. Podejmuje si´ te˝ kliniczne próby
radiologiczne, by okreÊliç, czy ograniczone pole na-
promienienia b´dzie odpowiadaç ca∏ej naÊwietlanej
piersi. Rezultatów tych prób nie poznamy prawdopo-
dobnie jeszcze przez dziesi´ç, a mo˝e pi´tnaÊcie lat,
ale radioterapeuci wcià˝ szukajà sposobów zmniejsze-
nia obszarów, które powinny byç poddane dzia∏aniu
promieni X. Podobnie onkolodzy kliniczni dowodzà, ˝e
kobiety z guzkami mniejszymi ni˝ jeden centymetr –
u których w badaniu patologicznym nie stwierdzono
34. 32 ROZDZIA¸ 1
komórek nowotworowych w w´z∏ach ch∏onnych pod
pachà – nie wymagajà terapii systemowej. Niepotrzeb-
na jest tym pacjentkom ani chemioterapia, ani terapia
hormonalna.
Pospieszne, nierozwa˝ne decyzje albo decyzje podejmo-
wane za ciebie przez innych i akceptowane niejako „zaocznie”
b´dà mia∏y wp∏yw na reszt´ twojego ˝ycia. JeÊli nawet nie za-
czerpniesz z tej ksià˝ki niczego innego, to wiedz, ˝e powin-
naÊ mieç czas na przemyÊlenie swoich mo˝liwoÊci wyboru,
przedyskutowanie ich i podj´cie w∏aÊciwej decyzji. Mo˝e ona
nie byç s∏uszna (czy wygodna) dla twoich doradców, b´dzie jed-
nak twoja – ty jà podejmiesz, a nie oni.
Kierujàcy si´ najlepszymi intencjami najbli˝si i przyjaciele
ch´tnie b´dà udzielaç ci rad opartych na w∏asnych lub cudzych
doÊwiadczeniach. Pami´taj jednak, ˝e ostatecznà decyzj´ podej-
mujesz ty, pacjentka – nie twój lekarz, nie twój mà˝, nie twoja
matka ani cz∏onkowie najbli˝szej rodziny czy przyjaciele. Rozwa-
˝aj ich rady, jeÊli chcesz: mogà byç cenne albo okazaç si´ po pro-
stu kolejnymi bajkami, ale w ostatecznym rozrachunku decyzj´
podejmij sama. To ty – nie zaÊ twoi ukochani najbli˝si czy ser-
deczni przyjaciele – b´dziesz musia∏a co wieczór zasypiaç i ka˝-
dego ranka si´ budziç z rezultatami swego postanowienia.
Wybór mi´dzy dwiema równorz´dnymi mo˝liwoÊciami jest
decyzjà instynktownà, niekoniecznie wi´c takà, jakà podj´liby
inni. Musi byç odpowiedni dla ciebie: konkretnej, indywidualnej
kobiety. Musisz czuç, ˝e jest s∏uszny.
Kiedy udzielam rady kobiecie, która nie potrafi dokonaç
wyboru mi´dzy dwiema równorz´dnymi mo˝liwoÊciami, cz´sto
mówi´ jej, by jednego wieczoru posz∏a spaç, myÊlàc, ˝e podda
35. FAKTY, KTÓRE POWINNAÂ ZNAå, I PYTANIA, KTÓRE MO˚ESZ ZADAå 33
si´ pierwszej z dwóch metod leczenia, a nast´pnego – ˝e podej-
mie drugà. Potem powinna zapytaç samej siebie, którego dnia
obudzi∏a si´ z lepszym samopoczuciem.
Innà stronà owego „czasu na zastanowienie” jest to, ˝e
chocia˝ si´ go ma, to jednak jest on ograniczony. Wi´kszoÊç
kobiet, s∏yszàc t´ diagnoz´, nie chce, by rak piersi ca∏kowicie
zmieni∏ ich ˝ycie. Mówià one: „Ale przecie˝ ja mam tyle do zro-
bienia...”. Sà przera˝one. Sàdzà, ˝e uporczywe trzymanie si´
ustalonego trybu ˝ycia sprawi, i˝ groêba zniknie. Osoba, która
si´ boi, ˝e ma raka – mo˝e dlatego, ˝e nieprawid∏owy okaza∏ si´
wynik mammografii albo wyczu∏a jakiÊ guzek w piersi – mo˝e
próbowaç uÊmierzyç swój strach nieustannà troskà o dzieci, m´-
˝a i w∏asnà karier´ zawodowà. Kobiety ∏atwo wpadajà w t´ pu-
∏apk´, gdy˝ majà nawyk troszczenia si´ o innych.
Teraz nadesz∏a pora, abyÊ zaj´∏a si´ sobà.
JeÊli, zamiast zmierzyç si´ z problemem, wcià˝ jesteÊ zaga-
niana i nie troszczysz si´ o siebie, to znaczy, ˝e nie panujesz
nad sytuacjà i nie masz nad nià kontroli. Takie okolicznoÊci
mogà doprowadziç do podj´cia niefortunnych decyzji.
Posiadanie kontroli nad sytuacjà oznacza mówienie „nie”
wymaganiom innych. Musisz nauczyç si´ mówiç: „Teraz ja zaj-
muj´ pierwsze miejsce, bo jeÊli nie, to nie pozostanie ze mnie
nic, by troszczyç si´ o was”. Twoje dzieci, mà˝ i inni bliscy nie
mogà wiedzieç, ˝e jesteÊ przera˝ona; nie rozumiejà, przez co
przechodzisz, kiedy si´ boisz, ˝e masz raka piersi. To ty musisz
stawiç czo∏o temu problemowi i uczyniç go swoim priorytetem.
Zacznij od rozmowy ze swoim lekarzem pierwszego kontaktu.
B´dziesz mia∏a wiele pytaƒ. Musisz je zadaç i uzyskaç odpowie-
dzi, które ci´ usatysfakcjonujà. Nie zadowalaj si´ ogólnikami.
Tak, wiem, ˝e w dzisiejszym systemie ochrony zdrowia twój
lekarz mo˝e sprawiaç wra˝enie, ˝e nie ma czasu na d∏ugie roz-
36. 34 ROZDZIA¸ 1
mowy. W istocie on (lub ona) mo˝e wzdragaç si´ na myÊl o li-
Êcie twoich pytaƒ. Mo˝e nawet b´dziesz musia∏a odbywaç kolej-
ne wizyty, by zdobyç wszystkie informacje i zostaç dok∏adnie
przebadana.
Oto kilka pytaƒ, które mo˝e zechcesz zadaç swojemu leka-
rzowi, jeÊli jeszcze nie zdiagnozowano u ciebie raka piersi:
– Mam jakiÊ guz w piersi, który pan/i równie˝ mo˝e wy-
czuç. Skierowa∏/a mnie pan/i na dodatkowe badania. Kiedy
poznam ich wyniki? JeÊli pan/i nie mo˝e mi ich przekazaç, to kto
mi je poda?
– Zaleci∏/a mi pan/i wykonanie pewnych testów. Kto prze-
ka˝e mi ich wyniki? Kiedy najwczeÊniej poznam wynik ka˝dego
z przeprowadzonych testów? Czy mog´ otrzymaç kopie tych
wyników? Czy mo˝liwe jest przes∏anie mi ich do domu?
– W mojej rodzinie wyst´powa∏ ju˝ rak piersi. Czy powin-
nam byç badana z wi´kszà cz´stotliwoÊcià ni˝ inne kobiety?
– Ja czuj´, ˝e mam guzek w piersi. Pan/i go nie wyczuwa.
Co powinnam zrobiç? Czy konieczna jest mammografia?
– JeÊli oboje wyczuwamy ten sam guzek, jak mam postàpiç
w zwiàzku z u˝ywanymi dotychczas tabletkami antykoncepcyj-
nymi? Czy mog´ kontynuowaç hormonalnà terapi´ zast´pczà?
Czy powinnam stosowaç jakàÊ specjalnà diet´?
Oto kilka pytaƒ, jakie mo˝e b´dziesz mia∏a, jeÊli ju˝ zdia-
gnozowano u ciebie raka piersi:
– Jaki to etap choroby? Jak d∏ugo b´d´ ˝y∏a? Czy powin-
nam o tym powiedzieç rodzinie?
– Czy jesteÊcie pewni diagnozy? Kim jest patolog, który jà
postawi∏? Jakie ma doÊwiadczenie? Czy powinnam zasi´gnàç
opinii innego specjalisty?
37. FAKTY, KTÓRE POWINNAÂ ZNAå, I PYTANIA, KTÓRE MO˚ESZ ZADAå 35
– Jak zostanie podj´ta decyzja o sposobie leczenia? Jaka
ona b´dzie? Czy musz´ poddaç si´ operacji? Czy b´dzie koniecz-
na chemioterapia lub radioterapia? A mo˝e obie metody? Kiedy
mam si´ im poddaç?
– Czy mogà mnie zbadaç równie˝ inne zespo∏y terapeu-
tyczne? Jakie jest przygotowanie i doÊwiadczenie ka˝dego z le-
karzy w tym zespole? Czy mog´ spotkaç si´ z ka˝dym z nich
osobno? JeÊli nie b´d´ zadowolona z któregoÊ z nich, czy mog´
prosiç, aby zastàpi∏ go ktoÊ inny?
– JeÊli zatelefonuj´ do pana/i w czasie, gdy b´dzie pan/i ba-
daç innà pacjentk´, jak szybko skontaktuje si´ pan/i ze mnà?
– Skoro ja mam raka piersi, czy powinny zostaç zbadane
tak˝e moje siostry i córki? Kiedy?
– Czy istniejà grupy wsparcia, do których powinnam wstà-
piç? Czy powinna si´ z nimi spotkaç równie˝ moja rodzina?
– W jaki sposób mog´ sama sobie pomóc? To bardzo wa˝-
ne, ˝ebym mia∏a kontrol´ nad swojà chorobà. Czy powinnam
inaczej si´ od˝ywiaç? Mo˝e powinnam wi´cej çwiczyç?
– Pan/i rekomenduje mi leczenie konwencjonalne. Czy mo-
je ubezpieczenie pokryje koszt tego leczenia?
– Czy istniejà metody alternatywne lub komplementarne?
Czy sà osiàgalne, dost´pne? Czy jedna forma leczenia wyklucza
innà? Czy zap∏aci za nià mój ubezpieczyciel?
PowinnaÊ porozumieç si´ ze swoim ubezpieczycielem
w sprawie pokrycia kosztów badaƒ i terapii.
Ogromnie wa˝ne jest uzyskanie informacji o systemie opie-
ki zdrowotnej: przychodni, szpitalu, dost´pie do innych placó-
wek medycznych, a tak˝e o kompetencjach lekarzy diagnostów
i lekarzy prowadzàcych ca∏e leczenie oraz o mo˝liwoÊciach uzy-
skania opinii innych lekarzy i konsultowania si´ z innymi specja-
38. 36 ROZDZIA¸ 1
listami. Mo˝esz zapytaç swego lekarza o te sprawy albo si´gnàç
do innych êróde∏ informacji. Jak sprawny jest oddzia∏ radiologii,
który b´dzie wykonywa∏ twoje badania mammograficzne?
A oddzia∏ patologii, który b´dzie bada∏ i diagnozowa∏ pobrane
od ciebie tkanki? Jakie doÊwiadczenie majà onkolodzy, którzy
b´dà si´ tobà zajmowaç? Czy szpital zatrudnia piel´gniarki
wykwalifikowane w opiece nad pacjentkami onkologicznymi,
pracownika socjalnego lub innà osob´, która mo˝e ci pomóc
w zaplanowaniu testów i hospitalizacji – innymi s∏owy: pomóc
ci przejÊç przez system? JeÊli mieszkasz w du˝ym mieÊcie, mo-
˝esz mieç wi´cej mo˝liwoÊci ni˝ w sytuacji, gdy jesteÊ mieszkan-
kà ma∏ego miasta lub wsi*.
Wyznacz sobie czas na podj´cie decyzji. Dwa do czterech
tygodni. Wykorzystaj ten czas rozwa˝nie. I... powodzenia!
Pami´taj:
• Znaleziony w twojej piersi guzek wielkoÊci ziarnka grochu lub
ma∏a grudka widoczna na zdj´ciu mammograficznym praw-
dopodobnie by∏a tam, niezauwa˝ona, od bardzo dawna. JeÊli
jest to rak piersi, to nie podwaja swych komórek co kilka mi-
nut, godzin ani nawet dni. Nie pozwól, by strach ci´ sparali˝o-
wa∏. Udaj si´ do lekarza.
• JeÊli wykryto u ciebie raka piersi, masz czas. Wykorzystaj go
rozwa˝nie. Zanim podejmiesz decyzje dotyczàce leczenia,
zbierz mo˝liwie najwi´cej informacji o twoim przypadku.
* Wobec kiepskiej kondycji naszej s∏u˝by zdrowia trudno radziç polskiej
czytelniczce, by zadawa∏a takie pytania, choç oczywiÊcie powinna mieç do tego
prawo, i powinna te pytania zadawaç (przyp. t∏um.).
39. FAKTY, KTÓRE POWINNAÂ ZNAå, I PYTANIA, KTÓRE MO˚ESZ ZADAå 37
• Skoro us∏ysza∏aÊ takà diagnoz´, ˝adne pytanie nie jest zbyt
b∏ahe. Na ka˝de powinnaÊ uzyskaç natychmiastowà odpo-
wiedê.
• JeÊli jesteÊ w wieku pomenopauzalnym, czas podwojenia ko-
mórek oblicza si´ zwykle na oko∏o trzy miesiàce. Je˝eli jesteÊ
w wieku przedmenopauzalnym, okres ten mo˝e byç krótszy,
ale wcià˝ masz czas na podj´cie decyzji dyktowanej faktem,
a nie strachem.
• Wyznacz sobie limit czasu na podj´cie decyzji: dwa do czte-
rech tygodni od postawienia diagnozy.
• Miej kontrol´ nad swoim ˝yciem. Dowiedz si´, jak pokonaç
raka piersi w sposób, który b´dzie ci najbardziej odpowiada∏.
• Ty, i tylko ty, podejmujesz ostatecznà decyzj´.
40. Niniejsza darmowa publikacja zawiera jedynie fragment
pełnej wersji całej publikacji.
Aby przeczytać ten tytuł w pełnej wersji kliknij tutaj.
Niniejsza publikacja może być kopiowana, oraz dowolnie
rozprowadzana tylko i wyłącznie w formie dostarczonej przez
NetPress Digital Sp. z o.o., operatora sklepu na którym można
nabyć niniejszy tytuł w pełnej wersji. Zabronione są
jakiekolwiek zmiany w zawartości publikacji bez pisemnej zgody
NetPress oraz wydawcy niniejszej publikacji. Zabrania się jej
od-sprzedaży, zgodnie z regulaminem serwisu.
Pełna wersja niniejszej publikacji jest do nabycia w sklepie
internetowym e-booksweb.pl.
