Arş. Gör Ahmet BACANAK* Arş. Gör Orhan KARAMUSTAFAOĞLU* Arş. Gör Sacit KÖSE*

1. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi Yıl:2003 (2) Sayı:14 191
YENİ BİR BAKIŞ: EĞİTİMDE TEKNOLOJİ OKURYAZARLIĞI
Arş. Gör Ahmet BACANAK*
Arş. Gör Orhan KARAMUSTAFAOĞLU*
Arş. Gör Sacit KÖSE*
ÖZET
Toplumun ihtiyaçları doğrultusunda gelişen teknolojinin, toplumu oluşturan
bireyler tarafından anlaşılması gerekmektedir. Teknoloji okuryazarı olan bir birey,
toplumla olan ilişkilerini kolaylıkla anlayabilir. Bu bağlamda, ilerlemenin önemli bir
boyutunu oluşturan eğitim alanında, ilköğretimden yükseköğretime kadar her
seviyedeki ‘teknoloji eğitimi’ çağın gereklerine uygun olarak yeniden düzenlenip
öğretim programlarında daha ağırlıklı olarak yer almalıdır. Bu teorik çalışmanın amacı,
teknoloji okuryazarlık kavramı ile birlikte teknoloji okuryazar bireylerin özelliklerini
açıklamak ve bu bireylerin yetiştirilmesine yönelik önerilerde bulunmaktır.
Anahtar Kelimeler: Teknoloji Okuryazarlığı, Teknoloji Eğitimi
A NEW VIEW: TECHNOLOGY LITERACY IN EDUCATION
ABSTRACT
Parallel to communities’ necessity, developing technology must be realised by
the people in the society. Technologically literate can easily understand relationships
with the society. In education area, ‘Technology Education’ in all levels from primary
to high education, must be reorganised appropriate to the need of the era and taken part
on a large scale in instruction curricula. The purpose of this theoretical study is to
explain characteristics of technology literate in accordance with concept of technology
literacy, and to make some recommendations on the developing of those technologically
literate.
Keywords: Technology Literacy, Technology Education
GİRİŞ
Teknoloji, insanoğlunun ateşten yararlanmaya ya da toprağı işlemeye
başladığı ilk günden itibaren inanılmaz bir şekilde gelişerek günümüzde iletişim
alanında telefon, televizyon, radyo ve İnternet, ulaşım alanında uçak, tren ve
otomobil gibi ürünleri ile insanların günlük yaşamlarının vazgeçilmez birer
parçası haline gelmiştir. Bu durum, insanların teknoloji dünyasını ve bu
teknolojiden hayatını kolaylaştıracak şekilde yararlanmayı bilmesini ve
teknolojik gelişmeleri anlamasını gerektirmektedir. Bu bağlamda, teknolojinin
eğitim-öğretim sürecine dahil edilmesi ve bireylerin bu gelişimlere yönelik bir
eğitim sürecinden geçmelerinin gereği ortaya çıkmıştır. Eğitim-öğretim
sürecinde fen öğretimi programlarında da, toplum, kültür ve uygulamalardaki
*
KTÜ, Fatih Eğitim Fakültesi, OFMA Eğitimi Bölümü, 61335 Söğütlü/ Trabzon,
Tel:0.462.2482305, Fax: 0.462.2487744, e-posta: abacanak@yahoo.com, orseka@yahoo.com,
sacit22@hotmail.com,

2. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi Yıl:2003 (2) Sayı:14 192
değişimlere paralel olarak, ihtiyaçlar doğrultusunda çeşitli değişiklikler
meydana geldiği bilinmektedir.
Teknoloji, yaşam kalitesini etkileyen ürünler sağlamada etkili olması
nedeniyle bireyleri ve toplumu etkilemektedir. Toplumdaki sosyal, politik ve
ekonomik gelişmeler de büyük ölçüde teknolojiden etkilenirler. Bununla birlikte
insanların bir çoğu bu teknolojiden korkmaktadır. Çünkü, teknolojiyle ortaya
çıkan problemlerin, çözümünden daha hızlı büyümekte olduğuna
inanılmaktadır. Sonuçta bu insanların tutumları, ihtiyaçları ve değerleri
teknolojinin gelişmesinden etkilenir (SSC, 1989). Yeni teknolojik gelişmeler
genellikle toplumsal gereksinimler veya mevcut teknolojinin geliştirilmesi
ihtiyacı nedeniyle meydana gelir. Bir başka deyişle, toplum teknolojiyi onun
değeriyle değerlendirerek kontrol etmektedir.
20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren, eğitim alanında “bilim, teknoloji
ve toplum arasındaki karşılıklı etkileşimin anlaşılması” önem kazanmaya
başlanmıştır. Bu bağlamda, fen eğitimi ve bilimsel okuryazarlıkta; sağlık, doğal
çevre, iletişim, enerji kaynakları, besin kaynakları ile ilgili problemlerin
giderilmesi yönünde yeni düzenlemelerin getirildiği görülmüştür (NRC, 1996;
Bacanak, 2002). Bu yeni düzenlemeler kapsamında yapılan çalışmalar da, fen
eğitimindeki özel amaçları ve fen-teknoloji kavramlarını da değiştirmiştir
(Hurd, 1998). Bu bağlamda, modern fen eğitimin en önemli amaçlarından bir
tanesi olarak kabul edilen bilimsel okuryazarlığın bir boyutunun da ‘bireyin
teknolojiyi ve teknolojinin fen ve toplumla olan karşılıklı etkileşimini anlaması’
olduğu bir çok kaynakta belirtilmiştir (Collette & Chiappetta, 1989; AAAS,
1993; NRC, 1996; Bauer, 1996; Hughes, 1997; YÖK, 1997; Hurd, 1998; Bybee,
1999; Murphy, 2001). Bu teorik çalışmanın amacı, teknoloji okuryazarlık
kavramı ile birlikte teknoloji okuryazar bireylerin özelliklerini açıklamak ve bu
bireylerin yetiştirilmesine yönelik önerilerde bulunmaktır.
TEKNOLOJİ OKURYAZARLIĞI
Eğitim alanında yirminci yüzyılın son çeyreğinden itibaren daha sıkça
kullanılmaya başlanan teknoloji teriminin tanımı sözlükte “Bir sanayi dalı ile
ilgili yapım yöntemlerini, kullanılan araç ve gereçleri kapsayan bilgi” şeklinde
yapılmıştır (TDK, 2003). Teknoloji terimi ile ilgili yapılan diğer bir tanımda ise,
teknoloji, bir şeyin nasıl yapıldığını bilme olarak ifade edilmiştir (AAAS,
1993). Bilindiği gibi, teknolojinin herkes tarafından kabul edilen ortak bir
tanımını yapabilmek oldukça güçtür. Bu nedenle, teknoloji faklı alanlarda faklı
şekillerde sınıflandırılmıştır. Bunlar (Web, 2003);
a) Nesne olarak teknoloji: araç-gereç, alet, silah ve makine,
b) Bilgi olarak teknoloji: teknolojik yeniliklerin gelişimini bilme,
c) Etkinlik olarak teknoloji: bireylerin becerileri, yöntemleri ve yordama,
d) Yöntem olarak teknoloji: ihtiyaç ve çözümleme,
e) Sosyo-tekniksel sistem olarak teknoloji: bireyleri ve diğer objeleri
birleştirme, objeleri üretme ve kullanmadır.

3. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi Yıl:2003 (2) Sayı:14 193
20. yüzyılın sonlarında her alanda yaşanan hızlı gelişim ve eğitim
alanında teknolojiye yatırımların artması, eğitimcileri eğitim sistemini
geliştirmeye zorlamıştır. Ancak, eğitim sistemlerinde gerekli olan değişimin
önünde iki önemli engel bulunmaktadır (Strommen, 1992); Bunlardan birincisi
öğretmenlerin ve yöneticilerin okullarda teknolojinin kullanımının
uygunluğundan haberdar olmasındaki eksikliktir. Bunun nedeni ise, yetersiz
bütçe ve deneyimsiz eğitimci ve yöneticilerdir. Ayrıca, öğretmen yetiştiren
kurumlarda, öğretmen adaylarının eğitiminde teknolojiden fazlaca
yararlanılmamaktadır. Teknolojiyi eğitim-öğretim etkinliklerinde istenilir
düzeyde kullanmak için öğretmenler kendilerini geliştirmelidirler. Bunun için
yöneticiler de öğretmenlere zaman ve imkan sağlamalıdırlar.
Eğitim sistemlerinin önünde bulunan ikinci engel ise, yeniden
düzenlenen eğitim uygulamalarındaki geliştirilen yeni öğrenme ortamlarının
etkililiğini ölçebilen, yeni değerlendirme tekniklerinin eksikliğidir. Eğitim
sistemleri, öğrencilerin işbirlikçi çalışmalarına ve yeni fikirler oluşturmasına
önem verirken, onların kazanımlarını ölçebilecek yeni tekniklere ihtiyaç vardır.
Burada kullanılabilecek uygun teknikler arasında videoya kaydetme ve kişiye
özgü değerlendirme olarak nitelendirilen portfolio değerlendirme teknikleri yer
almaktadır.
Ayrıca, teknolojinin okullarda kullanılmasının para ve zaman kaybı
olduğunu söyleyenlere oranla, teknoloji kullanımının öğrenci başarısını
artırdığını belirtenlerin sayısı daha fazladır (Bransford, Brown, & Cocking,
1999). Öğrenci başarısı üzerindeki olumlu etkileri nedeniyle teknoloji
kullanımının eğitim alanında büyük bir hızla yaygınlaşması, teknolojinin
programlarda ne kadar yer alması gerektiği konusunu ön plana çıkarmaktadır.
Balcı ve Eşme, teknolojinin genel eğitim programları arasında olmasını
gerektiren nedenleri sırasıyla; i) eğitim, çağdaş yaşamdan ve teknolojiden ayrı
düşünülemez, ii) teknoloji eleştirel tavırları geliştirerek yaratıcı kapasiteyi
yükseltir, iii) teknoloji zeka ve yeterliğin gelişmesine katkıda bulunur, iv)
teknoloji eğitimi diğer dersleri tamamlar, v) teknoloji eğitiminin sonucu olarak,
öğrenci okulu ne zaman terk ederse etsin içinde yaşadığı teknik hayata uyum
sağlayabilir, şeklinde belirtmişlerdir (Balcı & Eşme, 2001)
Bireye verilecek teknoloji eğitimiyle bireyin “teknoloji okuryazarı”
olması sağlanabilir. Uluslararası Teknoloji Eğitim Kurulu olan ITEA tarafından
yayınlanan “Teknoloji okuryazarlığı için Standartlar: Teknolojik Çalışmalar
için İçerik” ve “Tüm Amerikalılar için Teknoloji Projesi” isimli çalışmalarda
teknoloji okuryazarı bir bireyin bilmesi ve yapması gerekenler belirlenmiştir
(ITEA, 2000). Buna göre, teknoloji okuryazarı olan birey;
a) Teknolojinin ne olduğunu, nasıl ortaya çıkarıldığını, toplumu nasıl
şekillendirdiğini ve toplum tarafından nasıl şekillendirildiğini bilen
insandır. Birey televizyondan izlediği veya gazeteden okuduğu bir teknoloji
haberini çok ilginç bulur, bu bilgiyi kazanır, davranışlarına yansıtır ve buna
dayalı olarak bir fikir oluşturur.

4. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi Yıl:2003 (2) Sayı:14 194
b) Teknolojinin kullanılmasında tarafsız ve rahattır. Teknoloji ve kullanımının
ülke için neden önemli olduğunu anlamak tüm bireyler için gereklidir.
Teknoloji okuryazarlığı kendilerine gelecekte eğitim, mühendislik, tıp
ve diğer alanlarda kariyer yapmak isteyecek öğrenciler içinde önemlidir.
Bununla birlikte, idareciden öğretmene, çalışanından ev kadınına kadar tüm
bireyler teknoloji okuryazarı olursa işlerinde daha başarılı olabileceği ifade
edilmektedir. Öyleyse, teknoloji okuryazarı bir öğrenci, ‘teknoloji ile ilgili ne
bilmeli ve ne yapmalıdır?’. Bu sorunun cevabı, ITEA’nın çalışmalarında detaylı
olarak açıklanmaktadır (ITEA, 2000). Buna göre;
1- Öğrenciler teknolojinin doğasını anlamayı geliştireceklerdir. Bu durum
aşağıdaki bilgilerin kazanımını içerir;
• Teknolojinin faaliyet alanı ve özellikleri,
• Teknolojinin temel kavramları,
• Teknolojiler arasındaki ilişkiler ve teknoloji ile diğer alanlar arasındaki
bağları.
2- Öğrenciler teknoloji ve toplum anlayışını geliştireceklerdir. Bu durum
aşağıdakileri öğrenmeyi içerir;
• Teknolojinin kültürel, sosyal, ekonomik ve politik etkilerini,
• Teknolojinin çevreye etkilerini,
• Teknolojinin geliştirilmesinde ve kullanılmasında toplumun rolünü,
• Teknolojinin tarihteki etkilerini.
3- Öğrenciler tasarım anlayışını geliştireceklerdir. Bu durum aşağıdakileri
bilmeyi içerir;
• Tasarımın niteliklerini,
• Mühendislik tasarımını,
• Problem çözmede hataları giderme, araştırma ve geliştirme, buluş ve
yenilik, ve deneyciliğin rolünü.
4- Öğrenciler teknolojik bir dünya için yeteneklerini geliştireceklerdir. Bu
durum aşağıdakileri yapmayı içerir;
• Tasarım yönteminin uygulanması,
• Ürünleri ve sistemleri kullanma ve koruma,
• Ürünlerin ve sistemlerin etkisini değerlendirme.
5- Öğrenciler tasarlanmış dünya anlayışını geliştireceklerdir. Bu durum
aşağıdakileri seçmeyi ve kullanmayı içerir;
• Tıp teknolojisi,
• Tarım ve ilgili biyoteknoloji,
• Enerji ve güç teknolojisi,
• Bilgi ve iletişim teknolojisi,
• Ulaştırma teknolojisi,
• Üretim teknolojisi,
• Yapım teknolojisi.

5. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi Yıl:2003 (2) Sayı:14 195
SONUÇ ve ÖNERİLER
Toplumun ihtiyaçları doğrultusunda gelişen teknolojinin, toplumu
oluşturan bireyler tarafından anlaşılması gerekmektedir. Teknolojiyle birlikte
fennin de toplumdaki tüm bireylerce en iyi şekilde anlaşılmasının önemi
büyüktür. Fen ve teknoloji okuryazarı olan birey, bu iki kavram arasındaki
ilişkiyi anladığı kadar toplumla olan ilişkilerini de anlayan bir bireydir.
Toplumun, fen ve teknoloji okuryazarlığını geliştirme görevinin ise, fen
eğitiminin en büyük amaçlarından biri olduğu bilinmektedir (NRC, 1996;
AAAS, 1993; Çepni & Bacanak, 2002; Bacanak, 2002). Ancak, ülkemizde
belirli bir fen eğitim standartlarının olmamasından dolayı, geliştirilen etkinlikler
ve kazandırılması istenen becerilerin şekillenmesinde öğretim programlarının
yapısının etkili olduğu görülmektedir (Karamustafaoğlu, Cerrah & Sevim,
2003). Bu durum, teknolojiye yönelik yürütülen öğretim etkinliklerinin de
sadece öğretim programlarında yer verilen kısmıyla sınırlı kalmasına neden
olmaktadır. Bununla birlikte, örgün eğitim-öğretim kurumlarımızda görev
yapan öğretmenlerimizin büyük bir bölümü, derslerini yürütmede teknoloji
destekli öğretim yaklaşımlarını, gerek okul imkansızlıkları gerekse bu tür
öğretime yönelik becerilerinin olmaması sebepleriyle benimsemediklerine
inanılmaktadır.
Bununla birlikte, programlarımızda yer alan ve yurt genelinde kısmen
okullarımızda uygulamaya geçtiği belirtilen Bilgisayar Destekli Öğretim
(BDÖ), alanda yapılan bir çok çalışmada da belirtildiği gibi istenilen nitelikte
değildir (Orhan, 1998). Bunun en önemli sebeplerinden biri ani bir kararla
okullarımıza bir çok bilgisayar, teknolojik cihazlar ve ders yazılım
programlarının alınmasına rağmen, öğrencilere bu araçlar yardımıyla öğretim
gerçekleştirebilme ve rehber materyalleri sunabilme konusunda yetişmiş yeterli
sayıda öğretmen olmamasıdır (Karamustafaoğlu, Köse & Bilen, 2003). Özetle,
gelişmekte olan ülkeler arasında yer alan Türkiye için ilerlemenin önemli bir
boyutunu oluşturan eğitim alanında, ilköğretimden yükseköğretime kadar her
seviyedeki ‘teknoloji eğitimi’ ITEA kriterleri dikkate alınarak ihtiyaçlar
doğrultusunda yeniden düzenlenerek öğretim programlarında daha ağırlıklı
olarak yer almalı ve programlardaki BDÖ derslerinin öğrencilere faydalı
olabilmesi için gerekli alt yapının kurulmasıyla birlikte ilgili ders konularına
yönelik en iyi yöntem ve teknikler tespit edilip uygulayıcılara hizmet içi
kurslarla aktarılmalıdır. Böylece, ülkemizin gereksinim duyduğu teknoloji
okuryazar sayısı artacak ve bireyler yaşamlarını kolaylaştıran teknolojik
gelişimlerden daha fazla faydalanabileceklerdir.
KAYNAKLAR
American Association for the Advancement of Science (AAAS); Benchmarks for
Science Literacy, New York: Oxford University Press, 1993.
Bacanak, A., “Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarının Fen Okuryazarlıkları İle Fen-
Teknoloji-Toplum Dersinin Uygulanışını Değerlendirmeye Yönelik Bir
Çalışma”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, KTÜ, Fen Bilimleri
Enstitüsü, Trabzon, 2002.

6. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi Yıl:2003 (2) Sayı:14 196
Balcı, B. & Eşme, İ., “Teknoloji Eğitimi”, Yeni Binyılın Başında Fen Bilimleri Eğitimi
Sempozyumu, 7-8 Eylül, Maltepe Üniversitesi, İstanbul, 214-220, 2001.
Bauer, K.L., “An Analysis of Attitudes Regarding Scientific Literacy Among Students and Faculty
in The Department of Biological Sciences”, Ph. D. Thesis, Idaho State University,
1996.
Bransford, J. D., Brown A. L., & Cocking R. R., How People Learn: Brain, Mind, Experience,
and School, Natıonal Academy Press, Washington, D.C. 1999
Bybee R. W., Toward An Understanding Of Scientific Literacy, (In Advancing Standards for
Science and Mathematics Education: Views From the Field). the American
Association for the Advancement of Science, Washington, DC, 1999, İnternet:
http://ehrweb.aaas.org/ehr/forum/bybee.html. (Adapted from Bybee R.W., 1997,
Achieving Scientific Literacy: From Purposes to Practices, Portsmouth, NH:
Heinemann Publishing)
Collette, A. T. & Chiappetta, E. L., Science Instruction In The Middle and Secondary
Schools, Second Edition, Merrill Publishing Company, 1989.
Çepni, S. & Bacanak, A., “A Study On Determining Mathematics Student Teachers’
Scientific Literacy”, 1st International Education Conference-Changing
Times Changing Needs, May 8-10, Eastern Mediterranean University,
Famagusta, North Cyprus, 2002.
Hurd, P. D., “Scientific Literacy: New Minds For A Changing World”, Science
Education, Vol.82 (3), 407-416, 1998.
Hughes, M. A., “Using Expert Opinion To Guide Item Selection For An Instrument To
Measure 5th-Grade Students’ Understanding Of The Nature Of Scientific
Knowledge”, AETS conference, Cincinnati, Ohio, USA, 1997.
International Technology Education Association (ITEA), Technology for All American Project;
Standards For Technological Literacy: Content for The Study of Technology,
Reston, Virginia, 2000.
Karamustafaoğlu, O., Cerrah, L. & Serkan Sevim, “Improving of Science Education Curriculum
in the World and Turkey: A Short View”, Energy Education Science and
Technology, Vol.11, No: 2, p. 75-79, 2003.
Karamustafaoğlu, O., Köse, S. & Bilen, K., “Eğitimde Teknolojinin Rolü Nasıl Olmalı?”, Bilgi
Teknolojileri Kongresinde sunulan bildiri, 1-4 Mayıs, PAÜ, Denizli, 2003.
Murphy, C., Beggs, J., Hickey, I., O’Meara, J., Sweeney, J., “National Curriculum: Compulsory
School Science- Is It Improving Scientific Literacy?”, Educational Research, 43,
2, 189-199, 2001.
National Research Council (NRC); National Science Education Standards, Washington,
DC: National Academy Press, 1996.
Orhan, F., “Bilgisayar Destekli Öğretim Okul Uygulamalarının Bugünü ve Yarını”, Nasıl Bir
Eğitim Sistemi: Eğitim Sempozyumu, 10-12 Nisan 1997, DEÜ, Bilsa Bilgisayar
Yayınları I, İzmir, 349-356, 1998.
Science and Society Committee (SSC), Teaching about Science, Technology and Society in
Social Studies: Education for Citizenship in the 21st Century, Approved by NCSS
Board of Directors, 1989, http:// www.socialstudies.org
Strommen, E. F., Constructivism, Technology, and the Future of Classroom Learning, Children's
Television Workshop, 1992.
http://www.ilt.columbia.edu/k12/livetext/docs/construct.html
Türk Dil Kurumu (TDK), 2003, http://www.tdk.gov.tr
Web, 2003, Technological Questions and Issues; What is Technology?,
http://atschool.eduweb.co.uk/trinity/watistec.html
YÖK, İlköğretim Fen Öğretimi Aday Öğretmen Kılavuzu, Milli Eğitimi Geliştirme Projesi
Kitapları, 1997.