1. ΕΚΦΡΑΣΗ- ΕΚΘΕΣΗ
ΘΕΩΡΙΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ
Η ΠΕΙΘΩ

2. ΕΚΦΡΑΣΗ- ΕΚΘΕΣΗ
Γ' ΛΥΚΕΙΟΥ
ΤΡΟΠΟΙ ΠΕΙΘΟΥΣ
Α. ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΗ ΛΟΓΙΚΗ
Α) η επίκληση στη λογική, οπότε επιστρατεύουμε ως μέσα τα
επιχειρήματα και τα τεκμήρια
Η επίκληση στη λογική γίνεται με δυο τρόπους (μέσα πειθούς) : α) με τη
χρήση επιχειρημάτων και β) με τη χρήση τεκμηρίων
ΤΑ ΜΕΣΑ ΠΕΙΘΟΥΣ
Α. Επιχειρήματα, με την ευρύτερη έννοια, είναι λογικές προτάσεις που
συνήθως διευθετούνται σε κλιμακωτή σειρά για την απόδειξη μιας θέσης.
Σύμφωνα με τον αυστηρότερο ορισμό της λογικής, επιχείρημα είναι μια
σειρά προτάσεων/ κρίσεων με την εξής χαρακτηριστική δομή: μία ή
περισσότερες προτάσεις (προκείμενες) χρησιμεύουν ως βάση για την
αποδοχή μιας άλλης πρότασης (συμπέρασμα) η οποία ακολουθεί λογικά
τις προκείμενες.
Η διαδικασία ή η μέθοδος με την οποία ο νους καταστρώνει ένα
επιχείρημα λέγεται συλλογισμός.
ΕΙΔΗ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΩΝ
(Ανάλογα με το περιεχόμενο)
2

3. α) Παραγωγικός (Γενικό ⇒ Ειδικό/ Μερικό)
β) Επαγωγικός (Ειδικό/ Μερικό ⇒ Γενικό)
γ) Αναλογικός (Ειδικό/ Μερικό ⇒ Ειδικό/ Μερικό )
ΕΙΔΗ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΩΝ
(Ανάλογα με είδος των προτάσεων)
α)Κατηγορικοί (οι προκείμενες είναι κατηγορικές προτάσεις ,δηλαδή
ορίζουν κάτι με απόλυτο και κατηγορηματικό τρόπο, που δύσκολα
αμφισβητείται. Σ’ αυτούς το υποκείμενο συνδέεται με το
κατηγορούμενο μέσω συνδετικού ρήματος. Βλέπε τους προηγούμενους
συλλογισμούς)
β) Υποθετικοί (μια ή δυο προκείμενες είναι υποθετικές προτάσεις)
3

4. γ) Διαζευκτικοί (μια ή δυο προκείμενες είναι διαζευκτική πρόταση)
Β. Τεκμήρια : είναι συγκεκριμένα αποδεικτικά στοιχεία που
χρησιμοποιούνται με σκοπό να πιστοποιήσουν την αλήθεια και την αξία
των επιχειρημάτων ή των απόψεών του λέγοντος ή του γράφοντος.
Τεκμήρια θεωρούνται :
α) παραδείγματα ειλημμένα από την καθημερινή πρακτική ,από τις
προσωπικές εμπειρίες από την ιστορική πραγματικότητα ,από την
πολιτική ,την κοινωνική ,την επιστημονική ,την καλλιτεχνική κοινότητα.
β) αλήθειες, δηλαδή απόψεις και θέσεις που με την πάροδο του χρόνου
έχουν αποκρυσταλλωθεί στη συνείδηση της κοινής γνώμης ή στην
πλειοψηφία των μελών του κοινωνικού συνόλου ή μιας ομάδας
ανθρώπων που ανήκουν σ' ένα συγκεκριμένο χώρο (επιστημονικό,
καλλιτεχνικό κ. ά)
γ) γεγονότα, που από μόνα τους αποτελούν την αντικειμενική
πραγματικότητα .
δ) αυθεντίες, δηλαδή αναφορά σε ανθρώπους που έχουν στο χώρο τους
μια αξιοσέβαστη και λαμπρή παρουσία κι έχουν συμβάλει με τις
δυνάμεις τους στην εξέλιξη και στην πρόοδο του τομέα τους ή έχουν
ταυτίσει το όνομά τους με επαναστατικές ανακαλύψεις.
ε) στατιστικά στοιχεία, που αποτελούν δεδομένα στατιστικών
υπηρεσιών και στατιστικών ερευνών ,που καταγράφουν την κοινωνική
πραγματικότητα.
στ)αποτελέσματα επιστημονικών ερευνών, που δύσκολα μπορούν να
αμφισβητηθούν ,καθώς έχουν αποδειχθεί από εργαστηριακούς και
άλλους ελέγχους.
4

5. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΩΝ
(ΕΓΚΥΡΟΤΗΤΑ ,ΑΛΗΘΕΙΑ ,ΟΡΘΟΤΗΤΑ)
Ένα επιχείρημα θεωρείται έγκυρο, όταν οι προκείμενες οδηγούν με
λογική αναγκαιότητα σε ένα βέβαιο συμπέρασμα.
Η εγκυρότητα δηλαδή του επιχειρήματος εξαρτάται από τη λογική
μορφή του και συγκεκριμένα αφορά τη σχέση σύμφωνα με
καθορισμένους κανόνες, μεταξύ των προκειμένων και του
συμπεράσματος. Η σειρά των προκειμένων ,η θέση τους δηλαδή μέσα
στο γλωσσικό περιβάλλον παίζει καθοριστικό ρόλο στην εγκυρότητα του
επιχειρήματος. (Αν α=β και β=γ ,τότε αναγκαστικά και λογικά, δηλαδή
με λογική αναγκαιότητα β=γ)
Αντίθετα, η αλήθεια του επιχειρήματος εξαρτάται από το πε-
ριεχόμενο του, και συγκεκριμένα αφορά τη (νοηματική) σχέση προ-
κειμένων και συμπεράσματος με την πραγματικότητα. Οι δυο
προκείμενες πρέπει να ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα ,να έχουν
καθολική ισχύ και να μην εκφράζουν τη θέση ή τις θέσεις του πομπού ή
λίγων ομοϊδεατών του ,αλλά της συντριπτικής πλειοψηφίας. Επίσης ,
πρέπει να αποκλείεται το ενδεχόμενο να υπάρχει έστω και μια
πιθανότητα να ισχύει κάτι διαφορετικό.
* Αν οι προκείμενες και το συμπέρασμα ανταποκρίνονται στην
πραγματικότητα, τότε τις θεωρούμε αληθείς κρίσεις/ προτάσεις.
Επομένως εγκυρότητα και αλήθεια σε ένα επιχείρημα είναι δύο
έννοιες διαφορετικές, που δεν πρέπει να συγχέονται.
5

6. Για να θεωρηθεί ένα επιχείρημα (ή ένας συλλογισμός)
λογικώς ορθό(ς) πρέπει να είναι συγχρόνως έγκυρο(ς) και οι
προκείμενες του αληθείς.
Στην τυπική λογική μας ενδιαφέρει κυρίως η εγκυρότητα, ενώ στις
εφαρμογές της λογικής αποκλειστικά η ορθότητα.
Ο συλλογισμός που δίνει ορθό συμπέρασμα λέγεται (και) απόδειξη.
Αξιολόγηση επιχειρήματος :
Για να αξιολογήσουμε την αποδεικτική ισχύ των επιχειρημάτων
μας ή για να ανασκευάσουμε τα επιχειρήματα κάποιου άλλου, ελέγχουμε:
α)αν οι προκείμενες είναι αληθείς, δηλαδή αν ανταποκρίνονται στην
πραγματικότητα,
β)αν το συμπέρασμα απορρέει με λογική αναγκαιότητα από τις
προκείμενες, οπότε το επιχείρημα θεωρείται έγκυρο.
Ιδιαίτερη σημασία για την αξιολόγηση ενός επιχειρήματος έχει να
διακρίνουμε αν οι κρίσεις που αποτελούν τις προκείμενες είναι γενικά
αποδεκτές αλήθειες (π.χ. η γη γυρίζει γύρω από τον ήλιο) ή προσωπικές
γνώμες (π.χ. ο συναγωνισμός στα αθλήματα ενθαρρύνει τη βία). Σε ένα
επιχείρημα είναι δυνατόν να χρησιμοποιούνται ως αποδεικτικά στοιχεία
και τα δύο, αλλά πρέπει να κάνουμε σωστή διάκριση μεταξύ τους, γιατί
ένα επιχείρημα που βασίζεται μόνο σε γνώμες δεν έχει απόλυτη ισχύ.
Βοηθητικά στοιχεία για την αξιολόγηση των Επαγωγικών
Συλλογισμών
6

7. Γενικά για την αξιολόγηση των επαγωγικών συλλογισμών να
έχετε υπόψη ότι μόνο η τέλεια επαγωγή οδηγεί σε βέβαιο συμπέρασμα,
ενώ η ατελής καταλήγει με ένα λογικό άλμα στο συμπέρασμα, το οποίο
γι' αυτόν το λόγο έχει πιθανολογικό χαρακτήρα. Ελέγξτε, λοιπόν, αν η
αρχή αυτή εφαρμόζεται στα παρακάτω επιχειρήματα.
Ειδικά για την αξιολόγηση του καθενός από τα τρία είδη
(γενίκευση, αίτιο-αποτέλεσμα, αναλογία) του επαγωγικού συλλογισμού
να έχετε υπόψη σας τα εξής:
α) Εφόσον πρόκειται για συλλογισμό με γενίκευση, προσέξτε αν η
γενίκευση στηρίζεται σε επαρκή στοιχεία και επομένως είναι επιτρεπτή
ή αν αντίθετα πρόκειται για μια επισφαλή και βεβιασμένη γενίκευση,
β) Εφόσον πρόκειται για συλλογισμό με αίτιο-αποτέλεσμα,
αναρωτηθείτε:
• Είναι η αιτιώδης σχέση λογική ή απλώς χρονολογική;
• Μήπως γίνεται υπεραπλούστευση της σχέσης μεταξύ αιτίου-
αποτελέσματος, δηλαδή μήπως μια μερικότερη αιτία προβάλλεται ως η
μοναδική;
• Είναι η αιτία αναγκαία ή /και επαρκής, για να προκληθεί το
αποτέλεσμα;
Η σχέση αιτίου-αποτελέσματος μπορεί να παρουσιαστεί στο
συλλογισμό μας με μία από τις παρακάτω τρεις μορφές:
• Η αιτία είναι συγχρόνως αναγκαία (το αποτέλεσμα δεν προκύπτει
χωρίς αυτήν) και επαρκής για το αποτέλεσμα (αρκεί μόνο αυτή για να
προκληθεί το αποτέλεσμα), π.χ. απαιτείται θερμοκρασία 100° Ο και
κανονικές συνθήκες ατμοσφαιρικής πίεσης για το βρασμό του νερού.
7

8. • Η αιτία είναι αναγκαία αλλά δεν είναι επαρκής, π.χ. Το κρύο είναι
αναγκαία προϋπόθεση για να χιονίσει, αλλά δεν αποτελεί επαρκή αιτία.
• Η αιτία είναι επαρκής αλλά όχι αναγκαία, π.χ.: Το κάπνισμα είναι
επαρκής αιτία για τον καρκίνο των πνευμόνων σε ορισμένες
περιπτώσεις, αλλά όχι αναγκαία.
γ) Εφόσον πρόκειται για συλλογισμό με αναλογία, αναρωτηθείτε:
• Είναι κυριολεκτική ή μεταφορική η αναλογία που χρησιμοποιείται;
• Αν είναι μεταφορική, έχει την αποδεικτική αξία ενός λογικού
επιχειρήματος;
• Αν είναι κυριολεκτική, είναι οι ομοιότητες που επισημαίνονται
ανάμεσα στα συγκρινόμενα αντικείμενα επαρκείς σε αριθμό και
σχετικές με το θέμα / συμπέρασμα; Μήπως η αναλογία εξωθείται πέρα
από το επιτρεπόμενο όριο;
Παραλογικοί συλλογισμοί
Συχνά ορισμένα συλλογιστικά σχήματα, ενώ αντιβαίνουν στον
ορθό λόγο και δεν έχουν αποδεικτική αξία, μπορούν εντούτοις να
επηρεάσουν το δέκτη του μηνύματος και να τον παραπλανήσουν, επειδή
εξωτερικά παρουσιάζουν πολλές ομοιότητες με τους έγκυρους
συλλογισμούς. Τα συλλογιστικά αυτά σχήματα, που λέγονται και
παραλογισμοί, μπορεί να οφείλονται είτε σε λογικά σφάλματα είτε σε
πρόθεση εξαπάτησης, σε λογική δηλαδή παγίδα που στήνει ο πομπός στο
δέκτη. Στην τελευταία περίπτωση ο παραλογισμός ονομάζεται σόφισμα.
8

9. Β. ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΟ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑ (του δέκτη)
Με την επίκληση στο συναίσθημα του δέκτη ο πομπός επιδιώκει
να διεγείρει εκείνα τα συναισθήματα που απαιτούνται για να συγκινήσει
το δέκτη ,ώστε να τον κάνει να πειστεί ευκολότερα για τις θέσεις που
υποστηρίζει.
Ο Αριστοτέλης στη Ρητορική του αναφέρει πώς ο ρήτορας
,διεγείρει ορισμένα συναισθήματα (πάθη) : οργή, πραότητα, αγάπη,
μίσος, φόβο, εμπιστοσύνη, οίκτο, αγανάκτηση, φθόνο, ντροπή,
περιφρόνηση κ.ά.
Ορίζει μάλιστα τρεις παραμέτρους που πρέπει ο ρήτορας
απευθυνόμενος στο ακροατήριό του να λαμβάνει υπόψη του :
α)σε ποια διάθεση βρίσκεται το ακροατήριο,
β) ποιοι συνθέτουν το ακροατήριο και
γ) ποια αίτια προκαλούν τη σύνθεσή του.
Τα μέσα για την πρόκληση του συναισθήματος είναι κυρίως :
α) η περιγραφή
β) η αφήγηση
γ) το χιούμορ
δ) η ειρωνεία
ε) συναισθηματικά φορτισμένες λέξεις ή φράσεις
στ) εικονοπλαστικός λόγος
* Το γ και το δ στρέφονται συνήθως εναντίον των θέσεων /
επιχειρημάτων του αντιπάλου.
9

10. Γ. ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΟ «ΗΘΟΣ» (του πομπού)
Συχνά ο πομπός για να πείσει επικαλείται το ήθος του, τα
προτερήματα και τις ικανότητές του και γενικά όποιο προσόν του
πιστεύει ότι είναι ικανό ,ώστε να κερδίσει την εμπιστοσύνη του δέκτη. Η
αξιοπιστία του πομπού απορρέει από τον ίδιο του το λόγο και όχι από την
εικόνα που ενδεχομένως έχει δημιουργήσει ο δέκτης γι' αυτόν.
Οφείλει επομένως ο πομπός να διαθέτει εκτός των άλλων και :
α) ορθή οργάνωση του λόγου του
β) τεκμηρίωση επιχειρημάτων
γ) καθαρότητα λόγου
δ) σαφήνεια ιδεών κι απόψεων
ε) ειλικρίνεια
κ.ά.
Δ. ΕΠΙΘΕΣΗ ΣΤΟ «ΗΘΟΣ» (του αντιπάλου)
Ορισμένες φορές ,αυτός που επιχειρηματολογεί ,αντί να
ανασκευάσει τα επιχειρήματα του αντιπάλου ,κάνει μια προσωπική
επίθεση εναντίον του ,δηλαδή ασκεί κριτική στο χαρακτήρα του και στην
ιδιωτική του ζωή.
Η επίθεση στο ήθος του αντιπάλου συναντάται κυρίως στις
συστατικές επιστολές ,στον πολιτικό λόγο και γενικότερα στον
προπαγανδιστικό λόγο.
Η τακτική αυτή όπως είναι λογικό δεν είναι τις περισσότερες
φορές θεμιτή. Συχνά καταντάει μια φτηνή και χυδαία λασπολογία ,που
μπορεί να «καταστρέψει» την επαγγελματική ή πολιτική καριέρα ή και
την προσωπική ζωή του «αντιπάλου».
10

11. Ωστόσο , όταν η επίθεση αυτή στηρίζεται σε πραγματικά στοιχεία
και στοχεύουν στην προστασία ενός προσώπου είναι χρήσιμη ακόμη κι
όταν αφορά στην προσωπική και ιδιωτική ζωή του δέκτη της επίθεσης
.
. Ε. ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΗΝ ΑΥΘΕΝΤΙΑ
(σ’ έναν ειδήμονα ή απλά σ’ έναν ειδικό σε κάποιον τομέα)
Πολλές φορές ο πομπός, για να ενισχύσει την αξιοπιστία ενός
επιχειρήματος, επικαλείται κάποια αυθεντία, η οποία συμμερίζεται τη
συγκεκριμένη θέση, και συχνά παραθέτει ανάλογα αποσπάσματα.
Ειδικά στον επιστημονικό λόγο η παράθεση τέτοιων
αποσπασμάτων είναι αναμενόμενη και ως ένα βαθμό θεμιτή· με τον
τρόπο αυτό ο συγγραφέας δείχνει ότι κατέχει τη σχετική βιβλιογραφία
και ότι βασίζεται σε αξιόπιστες πηγές.
Μερικές φορές, όμως, γίνεται κατάχρηση της επίκλησης στην
αυθεντία, για να καλύψει ο πομπός την έλλειψη επιχειρημάτων. Υπάρχει
μάλιστα η περίπτωση να επικαλείται δημοφιλή πρόσωπα, τα οποία είναι
βέβαια αυθεντίες (ειδικοί/ επαΐοντες) στον τομέα τους, αλλά δεν είναι
ειδικοί στο θέμα που πραγματεύεται ο πομπός
11

12. ΜΟΡΦΕΣ ΠΕΙΘΟΥΣ
Α. Η ΠΕΙΘΩ ΣΤΗ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
Διαφήμιση είναι η δημιουργία πρωτότυπου μηνύματος ,το οποίο
αναφέρεται σε κάποιο υλικό ή πνευματικό παράγωγο/ προϊόν και η
προβολή του (μηνύματος) με τελικό σκοπό την παρακίνηση του
αποδέκτη να «αγοράσει» το διαφημιζόμενο προϊόν.
Οι μορφές του διαφημιστικού μηνύματος είναι οι ακόλουθες :
1) Μήνυμα που αναπτύσσεται με τρόπο άμεσο χωρίς προλόγους και
περιττές εξηγήσεις
2) Αφηγηματικό μήνυμα ,καθώς η αφήγηση χρησιμοποιείται για την
επίδειξη ή την ανάλυση του προϊόντος.
3) Μήνυμα μονολόγου ή διαλόγου (μαρτυρία κάποιου ειδικού ή ενός
καταναλωτή)
4) Μήνυμα που επεξηγεί την εικόνα
5) Μήνυμα που στηρίζεται σε τεχνάσματα / ευρήματα . Στην περίπτωση
αυτή χρησιμοποιούνται λογοπαίγνια, μεταφορές , παρομοιώσεις ,σπάνιες
κι εξεζητημένες λέξεις / φράσεις ,χρήση του χιούμορ, της υπερβολής, της
έκπληξης ,της πρόκλησης κ.ά.
6) Μήνυμα που προσφέρει επιχειρήματα ή τεκμήρια.
Η διαφημιστική πειθώ συχνά χρησιμοποιεί τα παρακάτω μέσα/
τεχνικές:
1) συνειρμό ιδεών,
12

13. 2) αναλυτική περιγραφή και επίδειξη των ιδιοτήτων του προϊόντος,
3) επίκληση στην αυθεντία (σ' έναν ειδικό, σ' έναν επιστήμονα, σε ένα
δημοφιλές πρόσωπο κτλ.),
4) επίκληση στο συναίσθημα (φόβο, ενοχή, ευθύνη, ευχαρίστηση κτλ.),
5) επίκληση στη λογική (επιχειρήματα υπέρ του προϊόντος, σοφιστικά
τεχνάσματα),
6) λανθάνοντα αξιολογικό χαρακτηρισμό (λανθάνουσα αξιολόγηση που
λειτουργεί δεσμευτικά για το δέκτη, π.χ. "Οι έξυπνοι οδηγούν Ρενώ").
Β. Η ΠΕΙΘΩ ΣΤΟΝ ΔΙΚΑΝΙΚΟ ΛΟΓΟ
Η συγκεκριμένη μορφή πειθούς συναντάται στα δικαστήρια και
στηρίζεται κυρίως στην επίκληση στο συναίσθημα και λιγότερο στην
επίκληση στη λογική ή στην αυθεντία. Επίσης , συχνή είναι η
επίθεση στο ήθος του αντιπάλου και επίκληση στο ήθος του πομπού.
Οι διάδικοι προσπαθούν γενικά με κάθε μέσο να πείσουν για το δίκαιο
των λόγων τους και να δικαιολογήσουν τις πράξεις τους.
Γ. Η ΠΕΙΘΩ ΣΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΛΟΓΟ
Με τον πολιτικό λόγο ο πομπός επιθυμεί :
α)να πείσει το δέκτη να πάρει κάποιες αποφάσεις ή
β)να προβεί σε κάποια ενέργεια.
13

14. Ο δέκτης λοιπόν πρέπει να πεισθεί ότι :
α)η απόφαση του είναι σύμφωνη με τα δικά του προσωπικά συμφέροντα
και
β)με τα συμφέροντα του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου στο οποίο
ανήκει.
Έτσι, ο πολιτικός λόγος χαρακτηρίζεται :
α) από λογική επιχειρηματολογία,
β )από έντονη συναισθηματική φόρτιση και
γ )από ρητορεία.
Επίσης ως χαρακτηριστικά του πολιτικού λόγου θα μπορούσαν να
αναφερθούν τα εξής:
 Η χρήση πολιτικής ορολογίας
 Η αναφορά σε ζητήματα και προβλήματα που απασχολούν την
κοινωνία
 Η ενασχόληση του πομπού με θέματα που άπτονται της πολιτικής
ζωής
 Ο λεκτικός πληθωρισμός : επαναλήψεις, πλεονασμοί, κατάχρηση
συνωνύμων προκειμένου να επικεντρωθεί η προσοχή του δέκτη σε
αυτές τις αναφορές.
 Η βεβαιωτική διατύπωση : ο πολιτικός λόγος ενέχει βεβαιωτικό
περιεχόμενο, δηλαδή αυξημένη δόση σιγουριάς προκειμένου να
πείθει για την ορθότητα του λόγου του
 Η δεοντολογική διατύπωση , προκειμένου ο πομπός να πείσει ότι
έχει πλήρη επίγνωση των καταστάσεων και είναι σε θέση να
καταθέσει προτάσεις
 Η υποσχεσιολογία
 Η συνθηματολογία, κωδικοποιημένες φράσεις που μπορούν να
γίνουν συνθήματα και και να επηρεάσουν ασυνείδητα το δέκτη
14

15.  Το πομπώδες ύφος
 Η χρήση επιθέτων- αξιολογικών χαρακτηρισμών ως μέσο
επίκλησης στο συναίσθημα και το ήθος του δέκτη
 Η χρήση επιθέτων- αξιολογικών χαρακτηρισμών ως μέσο
επίκλησης στο ήθος του πομπού ή επίθεσης στο ήθος του
αντιπάλου
Επειδή ο πολιτικός λόγος συνδέεται με την εξουσία, ορισμένες φο-
ρές στοχεύει στην παραπλάνηση ή στον εκφοβισμό του ακροατηρίου,
έτσι ώστε να εξασφαλιστεί η άκριτη αποδοχή από το δέκτη (ακροατήριο)
των σκοπών και των αποφάσεων του πομπού.
Στις περιπτώσεις αυτές η αποδεικτική ισχύς των επιχειρημάτων
αντικαθίσταται από αυταπόδεικτες έννοιες ή από λέξεις με τέτοια ηθική
διάσταση ("έθνος", "λαός", "εθνική σωτηρία" κτλ.), που εμποδίζουν το
λογικό έλεγχο και παγιδεύουν το δέκτη. Όταν ο πολιτικός λόγος παίρνει
αυτή τη μορφή, με την παραποίηση των εννοιών και τη στρέβλωση των
αξιών, γίνεται προπαγάνδα.
Βασικοί τρόποι πειθούς στον πολιτικό λόγο είναι :
α) η επίκληση στο συναίσθημα
β) η επίθεση στο ήθος του αντιπάλου
γ) η επίκληση στο ήθος του πομπού
δ) η επίκληση στη λογική.
Δ. Η ΠΕΙΘΩ ΣΤΟΝ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΛΟΓΟ
Ο επιστημονικός λόγος είναι :
α) λόγος περιγραφικός ( αντικειμενική παρατήρηση και αναλυτική
περιγραφή των φαινομένων) , ερμηνευτικός (ερμηνευτική προσέγγιση
των φαινομένων), αποδεικτικός ( ορθολογικός και αποδεικτικός
15

16. χαρακτήρας των συλλογισμών, χρήση ορθών επιχειρημάτων και
αξιόπιστων τεκμηρίων). Αυτό σημαίνει ότι τον χρησιμοποιεί ο
επιστήμονας στην προσπάθεια του να περιγράψει, να ερμηνεύσει, να
πείσει· στην προσπάθεια του δηλαδή να αναφερθεί στα πράγματα ή στην
αντίληψη που έχουμε γι' αυτά.
β ) οφείλει να είναι απρόσωπος και αντικειμενικός.
γ) επικρατεί η λογική χρήση της γλώσσας και όχι η συγκινησιακή.
δ) βασικός τρόπος πειθούς στον επιστημονικό λόγο είναι η
επίκληση στη λογική και κατά δεύτερο λόγο η επίκληση στην αυθεντία.
(αυτό δε σημαίνει βέβαια ότι οι υπόλοιποι τρόποι πειθούς αποκλείονται).
ε ) παρατηρείται έντονα η χρήση ειδικού (επιστημονικού)
λεξιλογίου
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1.
Ι.4.2. Να αντιστοιχίσετε τα στοιχεία της στήλης Α με εκείνα της Β: ΕΙΔΟΣ
στήλης Β (ένα περισσεύει). Έπειτα, να χαρακτηρίσετε τον τρόπο ΚΕΙΜΕΝΟΥ
16

17. πειθούς που κυρίως εφαρμόζεται σε κάθε απόσπασμα της στήλης Α
(λ.χ. επίκληση στη λογική, στο συναίσθημα, στο ήθος του δέκτη,
συνδυασμός στρατηγικών). Α: ΚΕΙΜΕΝΑ
 Α) Η χώρα μας από την απελευθέρωσή της το 1821 είχε μια 1. Επιστημο
αξιοθαύμαστη διαδρομή. Από το μικρό κράτος της Ρούμελης, νικό
του Μοριά και των νησιών, από μια χώρα ερημωμένη, δείτε
πόσα καταφέραμε σε 170 χρόνια. Σήμερα η Ελλάδα είναι μέσα 2. Δικανικό
στα 25 πλέον ευημερούντα κράτη του κόσμου και ανήκει στους
πιο ισχυρούς διεθνείς οργανισμούς. Με όραμα, σχεδιασμό και
αποφασιστικότητα μπορούμε να επιταχύνουμε την ανάπτυξη της
οικονομίας, αλλά και να κατανείμουμε τον παραγόμενο πλούτο
πιο δίκαια. 3. Διαφημιστ
 Β) Στην πολιτική, οι τηλεπικοινωνίες συνιστούν τα νεύρα της ικό
Δημοκρατίας. Η άμεση και πλουραλιστική δημοσιοποίηση των
πολιτικών ειδήσεων, καθώς και οι τηλεμεταδιδόμενες
συζητήσεις και τα πρόχειρα δημοψηφίσματα δυναμώνουν,
νομίζω, τη συμμετοχική δημοκρατία.
 Γ) Οι “βιοταινίες” (biofilms) είναι γλοιώδεις βακτηριακές
κοινωνίες και προκαλούν επιμένουσες μολύνσεις. Από
περιοδοντίτιδα και ωτίτιδες ως τη θανατηφόρο κυστική ίνωση, 4. Πολιτικό
είναι αδύνατον να καταπολεμηθούν με αντιβιοτικά. Όχι μόνο
εμποδίζουν τη διείσδυση του αντιβιοτικού κάτω από το
γλοιώδες στρώμα τους αλλά μέσα σ’ αυτό ορισμένοι από αυτούς 5. Δοκιμιακό
τους μικροοργανισμούς έχουν δημιουργήσει περιοχές όπου
διαβιούν σε ληθαργική κατάσταση, έχοντας δηλαδή περιορίσει
τον μεταβολισμό τους στο ελάχιστο.
 Δ) Το τελευταίο επίτευγμα της τεχνολογίας των
τηλεπικοινωνιών σάς αξίζει. Αποκτήστε το.
17

18. 2.
Να αντιστοιχίσετε τα κείμενα της στήλης Α με το είδος των Β: ΕΙΔΟΣ
τεκμηρίων που περιέχουν, όπως παρουσιάζονται στη στήλη Β. ΤΕΚΜΗΡΙΩΝ
Ένα ή περισσότερα από αυτά τα κείμενα είναι πιθανό να
αντιστοιχούν σε περισσότερα από ένα στοιχεία της στήλης Β΄.
Ένα στοιχείο της στήλης Β δεν θα χρειαστεί.
Α: ΚΕΙΜΕΝΑ
α) Όπως λέει ένα λαϊκό γνωμικό, η ευφυία γεννιέται, δεν γίνεται. Α) Αυθεντία
Και πώς μπορεί να το αντικρούσει κανείς, όταν σκέφτεται εκείνο
τα εξαιρετικά χαρισματικό παιδί, τον Αμαντέους Μότσαρτ, το Β) Αλήθεια
οποίο, σε ηλικία 6 ετών, το 1762, έπαιζε κλειδοκύμβαλο, βιολί
και εκκλησιαστικό όργανο και είχε ήδη συνθέσει μικρά μουσικά Γ) Παράδειγμα
κομμάτια; Παιδί-θαύμα ήταν και ο Μπλεζ Πασκάλ, ο οποίος στα
δέκα χρόνια του γνώριζε τέλεια την ευκλείδεια γεωμετρία και στα Δ) Δεδομένο
16 του εφεύρε τον υπολογιστή. - αποτέλεσμα
β) Ο Πιερ Πάολο Παζολίνι είπε ότι η τηλεόραση έχει τεράστια έρευνας
ευθύνη στο μούδιασμα των πνευματικών και ηθικών ικανοτήτων
των σύγχρονων ανθρώπων, επειδή είναι όργανο εξουσίας και Ε) Στατιστικά
καθαυτό εξουσία η ίδια. Επειδή δεν είναι μόνο ένας χώρος μέσα στοιχεία
από τον οποίο περνούν τα μηνύματα, μα και ένα κέντρο
επεξεργασίας των μηνυμάτων αυτών.
γ) Να κλείσουμε την τηλεόραση, γιατί ευθύνεται για την
κατάρρευση των ανθρώπινων σχέσεων. Σε πειράματα που έγιναν
πρόσφατα έβαλαν μια τηλεόραση μέσα στο κλουβί όπου ζούσε
μια οικογένεια πιθήκων. Ύστερα από λίγες μόνο εβδομάδες ο
πατέρας καθόταν όλο και περισσότερο μπροστά στην οθόνη, η
μητέρα άρχισε να αδιαφορεί για τα μικρά της, ακολουθώντας το
18

19. παράδειγμα του αρσενικού και τα μικρά άρχισαν να εμφανίζουν
συμπτώματα κατάθλιψης.
δ) Να κλείσουμε την τηλεόραση γιατί δεν είμαστε φτιαγμένοι γι’
αυτήν. Δεν είμαστε φτιαγμένοι για να παρακολουθούμε τόση ώρα
μια πηγή παλλομένου φωτός. Είναι σαν να καθόμαστε όλη την
ημέρα με τα μάτια καρφωμένα στον ήλιο. Προκαλεί εγκεφαλικές
αλλοιώσεις και καταστρέφει τα μάτια.
3.
Να αντιστοιχίσετε κάθε στοιχείο της στήλης Α με το κατάλληλο Β
στοιχείο της στήλης Β. Να δικαιολογήσετε τις επιλογές σας. Α ΣΥΛΛΟΓΙΣΤΙ
ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΙ ΚΗ ΠΟΡΕΙΑ
19

20. 1. Πολλοί υπεύθυνοι του Άουσβιτς ήταν αναγνώστες του Γκαίτε
και λάτρεις του Μπραμς. Δεν πιστεύω ότι η διάδοση της
λογοτεχνικής παιδείας και της μουσικής καλλιέργειας συντελεί
απαραιτήτως στην πρόοδο του καλού.
2. Η φαντασία είναι απαραίτητη για να καταλάβει κανείς την
πραγματικότητα. Την αξία που έχει η φαντασία τη συναντά κανείς
και στα μαθηματικά. Γιατί, για να αποδείξεις ότι κάτι ισχύει,
πρέπει πρώτα να περάσεις από την υπόθεση ότι δεν ισχύει. Αυτό
κι αν απαιτεί φαντασία.
3. Αυτό που γενικόλογα ονομάζουμε “πρόβλημα ταυτότητας” στη
σημερινή Ελλάδα είναι μια διάσταση ανάμεσα στον τρόπο ζωής
και τις ιδέες μας. Οι περισσότεροι χρησιμοποιούμε μανιωδώς την
τεχνολογία, αλλά παραπονιόμαστε πως καταλύει τις α) Παραγωγική
παραδοσιακές αξίες μας. Βλέπουμε τηλεόραση περισσότερο από β) Επαγωγική
τους άλλους Ευρωπαίους, αλλά την κατηγορούμε ότι μας κάνει
αντικοινωνικούς. Δηλώνουμε υποστηρικτές των κατατρεγμένων
Κούρδων, αλλά δεν θέλουμε να τους δούμε εγκατεστημένους στη
γειτονιά μας.
4. Ο υπεύθυνος ταξινόμησης σ’ ένα βιβλιοπωλείο πρέπει να
δυσκολεύεται πολύ, όταν έχει να κατατάξει ένα βιβλίο με
φωτογραφίες, αφού το περισσότερο από το μισό βιβλιοπωλείο
είναι γεμάτο με βιβλία που στηρίζονται σε φωτογραφίες, χωρίς
αυτομάτως να κατατάσσονται στην πτέρυγα των φωτογραφικών
βιβλίων. Το γεγονός αυτό αποτελεί συνέπεια της θέσης που πήρε
η φωτογραφία στον πολιτισμό μας ως βασικό υποκατάστατο του
λόγου.
20

21. 4. Αξιολόγηση του επιχειρήματος
Αφού διαβάσετε το ακόλουθο κείμενο, να απαντήσετε στις ερωτήσεις
που δίνονται μετά από αυτό.
ΚΕΙΜΕΝΟ
Είμαστε προνομιούχοι και μόνο επειδή γεννηθήκαμε και υπάρχουμε.
Επειδή μπορούμε να χαρούμε το θαύμα της ζωής σ’ αυτόν τον πλανήτη.
Ακόμα, επειδή μας δίδεται η ευκαιρία να καταλάβουμε γιατί υπάρχουμε
κι εξελισσόμαστε. Γι’ αυτό υπάρχει η επιστήμη: η Βιολογία, η Χημεία
και η Φυσική. Σκεφθείτε το -ο καθένας μας είναι μια μεγαλούπολη
κυττάρων και κάθε κύτταρο μια πόλη βακτηριδίων. Είμαστε, δηλαδή, ο
καθένας μια γιγαντιαία μεγαλούπολη βακτηριδίων που περπατά! Δεν
είναι θαύμα;
Αφού ακόμη και το ότι ζούμε είναι θαύμα μοναδικό. Οι εν δυνάμει
άνθρωποι που θα μπορούσαν να βρίσκονται τώρα εδώ, στη θέση μας,
αλλά που ποτέ δεν θα δουν το φως της ημέρας είναι πολύ περισσότεροι
απ’ όλους τους κόκκους της άμμου που υπάρχουν στη Σαχάρα. Οι
συνδυασμοί των πιθανών ανθρώπων που θα μπορούσαν να προκύψουν
από το DNA μας ξεπερνούν κατά πολύ τον σημερινό πληθυσμό της γης.
Και όμως, παρά τις αντίξοες πιθανότητες είμαστε εμείς -εσείς κι εγώ- που
βρισκόμαστε τώρα εδώ. Σ’ εμάς έπεσε το πρώτο λαχείο. Τη στιγμή της
σύλληψής μας οι αστρονομικά υψηλές πιθανότητες να μη γεννηθούμε
εμείς, αλλά άλλοι στη θέση αυτή, έγιναν μονοψήφιες και, σταδιακά,
μηδενίστηκαν.
(Απόσπασμα από συνέντευξη που έδωσε ο νομπελίστας βιολόγος
Ρίτσαρντ Ντόκινς στην Α. Νεγρεπόντη και δημοσιεύτηκε στην
εφημερίδα «Το Βήμα», 25.4.99, με τίτλο «Να γιατί θα παραμείνουμε
αθάνατοι»)
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
21

22. 1. Να εντοπίσετε δύο συλλογισμούς βασιζόμενους σε αναλογία, να τους
χαρακτηρίσετε και να τους αξιολογήσετε.
2. Γιατί νομίζετε ότι ο ομιλητής επέλεξε αναλογίες για να στηρίξει τους
συλλογισμούς του;
5.
Να αναγνωρίσετε τον τρόπο ανάπτυξης των συλλογισμών Β: ΕΙΔΗ
της στήλης Α, αντιστοιχίζοντάς τους με τα δεδομένα της ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΩΝ
στήλης Β, κάποια από τα οποία μπορούν να
χρησιμοποιηθούν περισσότερες από μία φορές. Να
σημειώσετε και να δικαιολογήσετε τις επιλογές σας στον
χώρο που δίνεται κάτω από τον πίνακα. Έπειτα, να
αξιολογήσετε κάθε συλλογισμό βάσει των στοιχείων που
δίνονται στις σελίδες 22 και 23 του σχολικού εγχειριδίου.
Α: ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΙ
22

23. 1. Η καταστροφή νήσων σαν τη Μύκονο ή τη Σαντορίνη
από τη χυδαία ανάπτυξη του τουρισμού δεν φαίνεται να μας
ανησυχεί ιδιαίτερα. Ακόμη και τα νησιά που είχαν ως
σήμερα διασωθεί παραδίδονται το ένα μετά το άλλο στο
εφήμερο κέρδος, θυσιάζοντας την καλαισθησία τους. Στην
Ελλάδα δεν είμαστε ικανοί να διασώσουμε τίποτε.
2. Ό,τι μας προσφέρει σήμερα ένας Υπολογιστής
Πολυμέσων, στις αρχές του αιώνα (και για χιλιάδες χρόνια
πριν) μας χάριζε μόνο ένας πολυτάλαντος παππούς ή μια
γιαγιά: κρατά λογαριασμό στις δουλειές του σπιτιού, λύνει
απορίες, βοηθά στο γράψιμο, αφηγείται όμορφες ιστορίες,
λέει τραγουδάκια και -κυρίως- προσαρμόζει με προθυμία α) Γενίκευση
την τεράστια σοφία του στα μέτρα του κάθε εγγονιού. β) Αίτιο -αποτέλεσμα
3. Έχουν περάσει ανεπιστρεπτί οι χρόνοι εκείνοι που οι γ) Αναλογία
στοές και τα πεζοδρόμια μιας πόλης αναδεικνύονταν σε κυριολεκτική
χώρους κοινωνικής συναναστροφής, σε τόπους συνάντησης
και δημιουργίας γνωριμιών. Αφότου οι άνθρωποι
κυκλοφορούμε εποχούμενοι, έχουν αναγκαστικά
διαφοροποιηθεί και οι σχέσεις μας.
4. -Είστε επιτυχημένη επαγγελματίας. Για σας η δουλειά θα
πρέπει να είναι πιο συναρπαστική από την οικογένεια.
-Πραγματικά, είμαι ευχαριστημένη με τη δουλειά μου.
Αλλά μια καριέρα είναι όπως ένα αερόστατο. Στέκεται στον
αέρα όσο το τροφοδοτείς με αέριο. Ενώ ένα παιδί είναι ένας
σπόρος. Το ποτίζεις. Του παρέχεις τις καλύτερες φροντίδες.
Και μετά γίνεται, σαν από μόνο του, ένα ωραίο λουλούδι.
5. Με την έκρηξη της ψηφιακής τηλεόρασης θα προκληθεί δ) Αναλογία
μια διάσπαση του κοινού και θα χαθεί αυτός ο κοινωνικός μεταφορική
23

24. ρόλος της ΤV. Η τηλεόραση θα ξαναγίνει ατομιστική, ο
καθένας θα διαλέγει από τα 150 κανάλια τα δύο, τρία ή
τέσσερα που θέλει να δει, σαν να ανοίγει συρτάρια από το
κομοδίνο του και το κοινό θα κατακερματιστεί. Επομένως η
τηλεόραση θα έχει πολύ λιγότερη σημασία απ’ όση έχει
σήμερα.
6.
Να αντιστοιχίσετε τα στοιχεία της στήλης Α με εκείνα Β: ΤΡΟΠΟΙ
της στήλης Β (ένα περισσεύει), σημειώνοντας τις ΠΕΙΘΟΥΣ
επιλογές σας στα κενά στην αρχή των αποσπασμάτων
της στήλης Α. Α: ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ
24

25. - Όσοι βρίσκονται σ’ αυτή την αίθουσα γνωρίζουν ότι  α) Επίκληση
πάντοτε, με όλες μου τις δυνάμεις και με αίσθημα στο συναίσθημα
ευθύνης υπηρέτησα τη θέση που μου εμπιστεύθηκε η του δέκτη
Πολιτεία.  β) Επίκληση
- Αντισταθείτε. Κρατήστε ψηλά το κεφάλι. Τώρα η φωνή στο ήθος του
σας μπορεί να ακουστεί. Τέλος στη “σιωπή των αμνών”. πομπού
- Φυσικά δεν περιμένουμε από εσάς απάντηση σ’ αυτά τα  γ) Επίκληση
ερωτήματα, εφόσον πάντοτε είχατε ένδεια ιδεών και στην αυθεντία
φτώχεια επιχειρημάτων.  δ) Επίθεση στο
- Ο Ηράκλειτος είχε διαγνώσει πως στο Σύμπαν (και στην ήθος του
ανθρώπινη κοινωνία) όλα είναι και δεν είναι ενότητα αντιπάλου
(συλλάψεις4 όλα και ουχ όλα), πως ο πόλεμος είναι  ε) Επίκληση
κοινός και δίκιο είναι η έρις, κι όλα γίνονται με την έριδα στο ήθος του
και από ανάγκη (...τον πόλεμον εόντα ξυνόν και δίκην δέκτη
έριν και γινόμενα πάντα κατ’ έριν και χρεών). Και
βέβαια, ο πολιτισμός έσπευσε να επιβεβαιώσει τη ρήση
του μεγάλου Εφέσιου.
7.
Να αντιστοιχίσετε τα στοιχεία της στήλης Α με εκείνα Β: ΜΟΡΦΗ ΤΟΥ
της στήλης Β (ένα στοιχείο της στήλης Α αντιστοιχεί σε ΜΗΝΥΜΑΤΟΣ
περισσότερα από ένα στοιχεία της στήλης Β και
αντιστρόφως). Α: ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΟ ΜΗΝΥΜΑ
25

26.  Η σωστή επιλογή απορροφητήρα για να μη σας Μήνυμα που
πάρουν μυρωδιά.  α)
 2) Όταν τα ανταλλακτικά δεν είναι γνήσια είναι αναπτύσσεται
επικίνδυνα. Γι’ αυτό, όταν αγοράζετε ένα με μονόλογο /
ανταλλακτικό για το αυτοκίνητό σας, κύριο κριτήριο διάλογο
της επιλογής σας δεν πρέπει να είναι μια πρόσκαιρη  β) χρησιμοποιεί
δελεαστική τιμή αλλά η γνησιότητα και η αφήγηση
αυθεντικότητα. Κάθε γνήσιο ανταλλακτικό ERMIS  γ) στηρίζεται σε
ελέγχεται εξονυχιστικά στα εργαστήρια της εταιρίας τεχνάσματα /
πριν τεθεί στη διάθεσή σας. Έτσι, εξασφαλίζεται η ευρήματα
ποιότητα, η ασφάλεια, η σωστή λειτουργία και η  δ) προσφέρει
διατήρηση της υψηλής αξίας μεταπώλησης κάθε επιχειρήματα
αυτοκινήτου ERMIS. Προσοχή λοιπόν στις
απομιμήσεις.
 3) Είμαι συλλέκτης έργων τέχνης. Προσπαθώ να
προστατεύω τα έργα μου από φθορές και
αλλοιώσεις. Γιατί αυτά τα πλάσματα είναι πολύ
ευαίσθητα. Με τα κλιματιστικά KLIMA μπορώ να
τους εξασφαλίζω τις ιδανικές συνθήκες που
χρειάζονται.
 4) Κοίταξε το ρολόι της. Ευτυχώς, υπήρχε χρόνος
για ένα καλό πρωινό, πριν ξεκινήσει η μέρα, που
προβλεπόταν γεμάτη και έντονη -ως συνήθως. Λίγα
λεπτά αργότερα το τραπέζι γέμισε με χρώματα και
μυρωδιές. Ήταν μια συνήθεια που την απέκτησε από
την εποχή που ήταν φοιτήτρια. Μόνο που τώρα μαζί
με τα αυγά, τις φρυγανιές και τη μαρμελάδα υπήρχε
και η τελευταία της ανακάλυψη: ο νέος χυμός
καρότου!
26

27.  5) Έπιπλα ΟΙΚΟΣ. Αρμονική συνύπαρξη τέχνης και
τεχνικής. Το τελειότερο ΟΙΚΟΣύστημα. Ένα με σας,
ένα με τον χώρο σας, ένα με τις απαιτήσεις σας.
8.
Να αντιστοιχίσετε τα στοιχεία της στήλης Α με εκείνα Β: ΜΕΣΑ
της στήλης Β (ένα περισσεύει). Να δικαιολογήσετε τις ΤΗΣ
επιλογές σας. ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΗΣ
ΠΕΙΘΟΥΣ
Α: ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ
 Νέο FORMULA 2000. Το αυτοκίνητο που ταιριάζει  α) συνειρμός
στον δυναμισμό σας. ιδεών
 2) Παράθυρα με διπλά τζάμια, απόλυτη  β) επίκληση
στεγανότητα, ρυθμιζόμενο εξαερισμό, με στην αυθεντία
περιστροφικό άνοιγμα έως 160°, σε συνδυασμό  γ) επίκληση στο
ξύλου και αλουμινίου. συναίσθημα
 3) Στον αγώνα της ποιότητας οι διακόπτες PROFIL  δ) λανθάνων
αναδεικνύονται πρωταθλητές. αξιολογικός
 4) Τα παιδιά μας χρειάζονται σιγουριά σε έναν χαρακτηρισμός
κόσμο σκληρού ανταγωνισμού. Εξασφαλίστε τις  ε) περιγραφή
σπουδές τους με τα προγράμματα των ασφαλειών των ιδιοτήτων
FORUM. του προϊόντος
27

28. 9.
Τα ακόλουθα αποσπάσματα προέρχονται από τον περίφημο δικανικό
λόγο του Λυσία «Υπέρ Αδυνάτου» και παρουσιάζουν διάφορους τρόπους
πειθούς, ανάλογα με την ειδικότερη πρόθεση του απολογούμενου
«αδύνατου».
Να προσδιορίσετε τον τρόπο πειθούς Β
που χρησιμοποιείται σε καθένα απ’ ΤΡΟΠΟΙ ΠΕΙΘΟΥΣ
αυτά, αντιστοιχίζοντας τα δεδομένα της
στήλης Α με εκείνα της στήλης Β (ένα
περισσεύει). Στη συνέχεια να
προσδιορίσετε την ειδικότερη πρόθεση
του απολογούμενου, συμπληρώνοντας
την Γ στήλη του πίνακα. Α
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ
 Α) Μη λοιπόν, κύριοι δικαστές, …  α) ανάπτυξη επιχειρήματος
όσα μου δώσατε όταν ήμουν πιο  β) χρήση τεκμηρίων
νέος και πιο δυνατός, μου τα  γ) επίκληση στο ήθος του
αφαιρέσετε τώρα που γίνομαι πιο πομπού
ηλικιωμένος και πιο αδύναμος.  δ) επίθεση στο ήθος του
 Β) Εάν είχα περιουσία θα αντιπάλου
χρησιμοποιούσα σαμαρωμένο
 ε) επίκληση στην αυθεντία
ημίονο και δεν θα ίππευα σε δανεικά
άλογα.
 Γ) Και αυτός, σαν να ήταν η
συμφορά μου επίκληρη κόρη, έχει
έρθει εδώ να την διεκδικήσει και
προσπαθεί να σας πείσει ότι τάχα
28

29. δεν είμαι τέτοιος άνθρωπος που
εσείς όλοι βλέπετε.
 Δ) Μήπως έβλαψα πολλούς πολίτες
έχοντας αποκτήσει πολιτική δύναμη
την εποχή των 30 τυράννων; Όμως
μαζί με τους δικούς σας, τους
δημοκρατικούς, έφυγα εξόριστος
στη Χαλκίδα και ενώ είχα τη
δυνατότητα να ζω χωρίς φόβο ως
πολίτης μαζί με εκείνους, προτίμησα
φεύγοντας να αντιμετωπίσω τους
κινδύνους μαζί σας.
10. Αφού διαβάσετε το ακόλουθο κείμενο, να απαντήσετε στις ερωτήσεις
που δίνονται μετά από αυτό.
Πώς θέλει ο Χίτλερ τη διαπαιδαγώγηση των νέων
Η διαπαιδαγώγησή μου είναι σκληρή. Η αδυναμία πρέπει να διώχνεται
με μαστίγιο. Στα σχολεία μου θα ανδρωθεί μια νεολαία που θα αλλάξει
τον κόσμο. Θέλω μια νεολαία απότομη και σκληρή. Η νεολαία οφείλει να
συγκεντρώνει όλα αυτά τα στοιχεία. Πρέπει να υπομένει τον πόνο. Δεν
πρέπει να υπάρχει σ’ αυτήν κανένα ίχνος αδυναμίας ή τρυφερότητας. Το
ελεύθερο και υπέροχο αγρίμι πρέπει να ξαναλάμψει στα μάτια της.
Δυνατή και όμορφη, έτσι ονειρεύομαι τη νεολαία μου. Θα είναι ικανή να
πραγματοποιεί όλες τις φυσικές ασκήσεις. Θέλω να δημιουργήσω μια
αθλητική νεολαία. Αυτός είναι ο πρώτος και κυριότερος στόχος. Έτσι θα
κατορθώσω να εξαλείψω χιλιετηρίδες ανθρώπινης υποτέλειας. Έτσι θα
29

30. έχω μπροστά μου τον καθαρό και ευγενικό καρπό της φύσης. Έτσι θα
αναδημιουργήσω τον άνθρωπο. Δε θέλω πνευματική καλλιέργεια. Η
επιστήμη θα διέφθειρε τη νεολαία μου. Αυτό που θα προτιμούσα είναι
ό,τι μαθαίνει να το εφαρμόζει στο παιχνίδι. Αλλά οφείλει να μάθει να
αυτοκυριαρχείται. Θέλω να μάθει να νικά, και στις σκληρότερες
δοκιμασίες, το φόβο και το θάνατο. Αυτό είναι το ύψιστο κατόρθωμα
μιας ηρωικής νεολαίας, απ’ αυτή θα ξεπηδήσει ο ελεύθερος άνθρωπος,
μέτρο και κέντρο του κόσμου, ο άνθρωπος δημιουργός, ο άνθρωπος
Θεός. Στο σχολείο μου θα λατρεύεται η εικόνα του ωραίου και
αυτοκυρίαρχου ανθρώπου.
(Απόσπασμα από το βιβλίο του Ράουσιγκ Συνομιλίες με τον Χίτλερ.
Παρατίθεται στο βιβλίο των Σκουλάτου Β., Δημακόπουλου Ν. και Κόνδη
Σ., Ιστορία Νεότερη και Σύγχρονη, τεύχος Γ΄, Γ΄ Λυ-κείου, Ο.Ε.Δ.Β., σ.
187)
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
α) Παρατηρήστε τη συχνότητα με την οποία χρησιμοποιούνται οι
ρηματικοί τύποι «πρέπει» και «οφείλει». Εξετάστε αν τα επιχειρήματα
που τεκμηριώνουν αυτή τη δεοντολογία είναι ισχυρά και δικαιολογήστε
την απάντησή σας.
β) Παρατηρήστε τη χρήση του α΄ ρηματικού προσώπου. Τι αποκαλύπτει
σχετικά με τις προθέσεις ή και τον χαρακτήρα του ομιλητή;
γ) Να εντοπίσετε τις έννοιες που παραποιούνται και τις αξίες που
στρεβλώνονται.
δ) Ποια ή ποιες είναι οι κατευθύνσεις της παιδείας τις οποίες φοβάται ο
ολοκληρωτισμός του Χίτλερ;
ε) Να ετοιμάσετε μία ομιλία, περίπου 400 λέξεων, για τη Βουλή των
Εφήβων, στην οποία θα αναπτύσσετε (παραγωγικά) το όραμα και τις
30

31. προτάσεις σας για τις αρχές και τον προσανατολισμό της παιδείας που θα
επιθυμούσατε να απολαύσουν τα παιδιά σας. Σ’ αυτή την ομιλία
επικαλείσθε τη λογική αλλά και το συναίσθημα των ακροατών σας και
χρησιμοποιείτε ως εναρκτήριο αξίωμα τη ρήση του Ρ. Ρούφου (από το
βιβλίο Μεταμορφώσεις του Αλάριχου, εκδ. Ίκαρος, Αθήνα 1971):
11. Η ΠΕΙΘΩ ΣΤΟΝ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΛΟΓΟ
Αφού διαβάσετε το ακόλουθο κείμενο, να απαντήσετε στις
ερωτήσεις που δίνονται μετά απ’ αυτό.
Εγκέφαλος: το απόλυτο μηχάνημα
Το τελειότερο όργανο που γνωρίζουμε σε ολόκληρο το Σύμπαν
είναι τα 1.200 γραμμάρια της πολτώδους ουσίας η οποία βρίσκεται
στριμωγμένη ανάμεσα στα οστά του κρανίου μας. Χρειάστηκαν κάπου
4,5 δισεκατομμύρια χρόνια και συνάψεις περίπου 100 δισεκατομμυρίων
νευρικών κυττάρων για να φθάσουμε σήμερα στο σημείο να
αναρωτιόμαστε τι είναι συνείδηση, πώς σκεφτόμαστε, πώς λειτουργεί η
μνήμη, πού και με ποιον τρόπο αποθηκεύονται οι τόσες εικόνες και οι
ήχοι που πλημμυρίζουν τη ζωή μας; Τέλος, χρειάστηκαν όλα αυτά για να
θέσουμε ίσως το πιο παράδοξο υπαρξιακό ερώτημα στον εαυτό μας:
μπορούμε να ερμηνεύσουμε το μυαλό μας χρησιμοποιώντας το ίδιο το
μυαλό μας; Είναι δυνατόν το υποκείμενο αυτής της διαδικασίας να
αποτελεί ταυτόχρονα και το αντικείμενό της;
Είναι, απαντάει ο Δημήτρης Νανόπουλος, που πιστεύει ότι στον
επόμενο αιώνα θα κατανοήσουμε τις λειτουργίες του εγκεφάλου. Τα
τελευταία πέντε χρόνια η δουλειά του γνωστού καθηγητή Θεωρητικής
Φυσικής στο Πανεπιστήμιο του Τέξας και ακαδημαϊκού έχει
επικεντρωθεί στη λειτουργία του εγκεφάλου και ειδικότερα στον
μηχανισμό της μνήμης.
31

32. «Αυτό που μας διαφοροποιεί από τα ζώα -λέει- είναι η μνήμη.
Χωρίς τη μνήμη δεν θα υπήρχε πολιτισμός. Γενικά ξέρουμε πώς
λειτουργεί ο μηχανισμός της. Εκείνο όμως που δεν ξέραμε ως τώρα είναι
ποια φυσική διεργασία συντελείται μέσα στον εγκέφαλο. Με άλλα λόγια,
ξέρουμε ότι για να έχουμε μνήμη είναι σαν να γυρίζουμε προς τα πίσω
(rewind) κάποια ταινία, αλλά δεν ξέρουμε ακριβώς πώς αυτή η ταινία
γυρίζει προς τα πίσω.»
Η βασική σκέψη στην οποία στηρίζει το θεωρητικό του μοντέλο ο
κ. Νανόπουλος είναι η εξής: οτιδήποτε μπαίνει στο μυαλό μας με τη
μορφή εξωτερικού σήματος κάπου εγγράφεται. Είναι το έγγραμμα των
νευροβιολόγων. Για να εγγραφεί όμως κάποιο έγγραμμα, κάτι θα πρέπει
να αλλάζει φυσικά και δομικά τον εγκέφαλό μας. Αυτές ακριβώς τις
φυσικοχημικές αλλαγές του εγκεφάλου προσπαθούν να εντοπίσουν ο κ.
Νανόπουλος και οι συνεργάτες του. Πρόκειται βασικά για μια
φυσικοχημική αποκωδικοποίηση της λειτουργίας της μνήμης. Αυτές τις
αλλαγές τις έχουν εντοπίσει στα βασικά συστατικά του
κυτταροσκελετικού τού εγκεφάλου. Αυτά τα συστατικά είναι κυλινδρικά
μικροσωληνίδια που έχει αποδειχθεί ότι είναι δομές διάδοσης
πληροφορίας. Μεταξύ τους συνδέονται με κόμβους, όπως τα σύρματα
ενός πλέγματος, με τη διαφορά ότι αυτοί οι κόμβοι αλλάζουν συνεχώς
θέση δημιουργώντας νέες δομές και άρα σκέψη.
«Μπορούμε να παρομοιάσουμε τα μικροσωληνίδια με τις χορδές
μιας κιθάρας. Κάθε φορά η νότα που ακούς εξαρτάται από τη θέση στην
οποία θα έχεις βάλει τα δάκτυλά σου. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με τα
μικροσωληνίδια. Η πληροφορία που θα μεταδοθεί είναι διαφορετική αν η
θέση των κόμβων είναι στη μία ή στην άλλη θέση. Έτσι, κάθε διάταξη
αυτών των κόμβων πάνω στο πλέγμα των μικροσωληνιδίων αντιστοιχεί
σε συγκεκριμένη πληροφορία. Η διάταξη αυτή αποκτά δομή και
παραμένει εκεί ως «μνήμη». Η συγκεκριμένη αυτή μνήμη ανακαλείται
32

33. κάθε φορά που έρχεται από έξω παρόμοιο σήμα, όχι αναγκαστικά ίδιο.
Για να ανακαλέσει μια μνήμη ο ανθρώπινος εγκέφαλος αρκείται σε λίγες
πληροφορίες και αυτή είναι η διαφορά του από τους υπολογιστές. Λ.χ.,
αν σε δω από μακριά, ακόμη και αν δεν σε διακρίνω καλά, ο εγκέφαλός
μου χρειάζεται λίγες πληροφορίες για να σε αναγνωρίσει. Ένας
υπολογιστής χρειάζεται να «δει» και την τελευταία παραμικρή
λεπτομέρεια για να σε αναγνωρίσει.»
(Άρθρο, συντομευμένο και ελαφρά διασκευασμένο, του Ν. Γιώτη με
τίτλο «Εγκέφαλος: το απόλυτο μηχάνημα», στην εφημερίδα «Το Βήμα»,
23.5.99)
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
α) Ο λόγος στο ανωτέρω κείμενο είναι κυρίως περιγραφικός,
ερμηνευτικός ή αποδεικτικός; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.
β) Γιατί, κατά τη γνώμη σας, ο λόγος είναι κυρίως περιγραφικός,
ερμηνευτικός ή αποδεικτικός; Στην απάντησή σας να συνυπολογίσετε το
είδος και τον σκοπό του κειμένου, το θέμα του, τον τίτλο του, καθώς και
το είδος της ερευνητικής δραστηριότητας του επιστήμονα.
γ) Να σημειώσετε τις ειδικές λέξεις (ειδικό λεξιλόγιο) που χρησιμοποιεί
ο συγγραφέας.
δ) Ποιο είναι το βασικό ερώτημα που απασχολεί τον επιστήμονα στο
ανωτέρω κείμενο;
ε) Ποιο είναι το ερώτημα που σας απασχολεί σχετικά με τον ανθρώπινο
εγκέφαλο; Να αναπτύξετε και να εξηγήσετε το ενδιαφέρον σας σε μία
12.Ασκήσεις ψυχραιμίας και χιούμορ
33

34. Είναι γενικώς αποδεκτό στους γιατρούς και τους ψυχολόγους ότι η
συμπεριφορά μας μέσα στο αυτοκίνητο έχει τάσεις προς επιθετικότητα.
Επίσης έχει αποδειχθεί πειραματικά σε ανθρώπους, αλλά και σε ζώα, ότι,
αν περιοριστεί ο ζωτικός χώρος που τους χρειάζεται, αυξάνεται η
επιθετικότητά τους. Και να το πούμε πιο απλά: αν κάποιος σάς κάνει
σφήνα με το αυτοκίνητο και βρεθεί μπροστά σας ξαφνικά, αυτός
προσβάλλει τον ζωτικό σας χώρο και η αντίδρασή σας θα είναι
«φυσιολογικά» επιθετική! Μπορείτε όμως, όπως όλοι μας, να ξεπεράσετε
αυτή τη επιθετικότητα. Υπάρχουν πολλοί τρόποι να γίνουμε εμείς
καλύτεροι, αλλά και να επηρεάσουμε θετικά το περιβάλλον μας.
Το πρώτο βήμα είναι να παρατηρήσουμε τον εαυτό μας σε
συνθήκες οδήγησης στην πόλη. Αν δούμε κάτι που δεν μάς αρέσει
καθόλου, θα πρέπει να προβληματιστούμε και να δοκιμάσουμε να το
αλλάξουμε! Όχι μόνο για να βελτιώσουμε την κατάσταση στην
κυκλοφορία αλλά και για να γίνουμε εμείς οι ίδιοι καλύτεροι. Γιατί δεν
είμαστε διαφορετικοί στο τιμόνι απ’ ό,τι στη ζωή μας: ένας ευγενικός
οδηγός είναι και ένας καλός και υπομονετικός πατέρας.
Το επόμενο στάδιο είναι να αντιμετωπίσουμε το κυκλοφοριακό
χάος ως μία άσκηση ψυχραιμίας και αυτοπειθαρχίας. Δεν χρειάζεται να
παρασυρόμαστε από τις συνθήκες που επικρατούν στο περιβάλλον μας.
Αν όλοι ουρλιάζουν, κτυπούν τις κόρνες και ανεβαίνουν στα πεζοδρόμια,
δεν μας βοηθάει να τους ακολουθήσουμε. Δεν λύνουν το πρόβλημα αυτές
οι αντιδράσεις. Αντίθετα, το χειροτερεύουν και διαταράσσουν και την
ψυχική μας κατάσταση. Από την άλλη πλευρά, είναι και σπάταλη
ενέργειας.
Για να ξεπεράσετε τα δύσκολα, δοκιμάστε το χιούμορ, παίξτε στο
κασετόφωνο απαλή μουσική, αποφύγετε να οδηγήσετε όταν είστε από
πριν εκνευρισμένοι. Αν κάποιος σας «κλείσει», σας πάρει τη σειρά, σας
34

35. συμπεριφερθεί ανάγωγα, μη δώσετε σημασία, μην περάσετε στην
αντεπίθεση. Μπορεί απλώς να έκανε λάθος εκτίμηση ή να βρίσκεται σε
άσχημη ψυχολογική κατάσταση, ή και να σάς προξενήσει ζημιά
μεγαλύτερη από όση περιμένατε! Με όλα αυτά δεν σάς συνιστούμε να
γίνετε «πρόβατα», δεν ζητάμε να αποδεχθείτε τις κακές συνθήκες που
επικρατούν στη χώρα μας, αλλά να διαφυλάξετε τη δική σας ισορροπία
απέναντι στο χάος.
Η οδήγηση είναι κοινωνική εμπειρία, εξασκήστε λοιπόν την
κοινωνικότητά σας με τον καλύτερο τρόπο. Ένας μόνο οδηγός που
σέβεται τον εαυτό του και τους άλλους μπορεί να κάνει τη διαφορά,
μπορεί να βελτιώσει τις συνθήκες κίνησης στην πόλη. Ναι! Και ο ένας
κάνει τη διαφορά. Δείτε το σαν την προσωπική σας συμβολή στην
κοινωνία μας. Εμείς δημιουργούμε το πρόβλημα, μη το ξεχνάτε! Εμείς
είμαστε το περιβάλλον που ζούμε, εμείς καθορίζουμε το αποτέλεσμα.
Από αύριο θα είναι όλα καλύτερα, έτσι δεν είναι;
(Από άρθρο στην εφημερίδα «Τα Νέα», 19.4.99)
Γ. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
1. Να εντοπίσετε τα χωρία του κειμένου, όπου ο συντάκτης προσπαθεί
α) να εξηγήσει και β) να πείσει. Να προσδιορίσετε αυτά τα χωρία,
σημειώνοντας τις λέξεις ή φράσεις με τις οποίες αρχίζουν και
τελειώνουν.
(Μονάδες 4)
2. Να διακρίνετε τα γλωσσικά μέσα με τα οποία ο συντάκτης επιχειρεί να
πείσει (π.χ. έγκλιση ρήματος, σημεία στίξης, επαναλήψεις λέξεων ή και
συντακτικών σχημάτων).
(Μονάδες 4)
3. Σε ποιο σημείο του κειμένου έχουμε επίκληση σε αυθεντία και ποια
άλλα είδη τεκμηρίων παρατηρείτε στο κείμενο; Να προσδιορίσετε τα
35

36. αντίστοιχα χωρία σημειώνοντας τις λέξεις ή φράσεις με τις οποίες
αρχίζουν και τελειώνουν.
(Μονάδες 4)
4. Εκτός από την περίπτωση με την οποία ασχολείται το κείμενο
υπάρχουν και άλλες καταστάσεις τις οποίες θα χρησίμευε να τις
αντιμετωπίσουμε με ψυχραιμία και χιούμορ. Να υποστηρίξετε αυτήν τη
χρησιμότητα για μία από αυτές τις καταστάσεις σε μία παράγραφο 100
περίπου λέξεων, χρησιμοποιώντας κάποιο είδος τεκμηρίου (π.χ.
παράδειγμα, δεδομένα έρευνας). Το κείμενο θα δημοσιευτεί στη μόνιμη
στήλη με τίτλο «Συμβουλές για μια καλύτερη ζωή» στη σχολική
εφημερίδα.
(Μονάδες 8)
ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΘΕΩΡΙΑΣ-Β
1. Να βρεθεί η συλλογιστική πορεία της παρακάτω παραγράφου:
Θεσμοί που δοκιμάστηκαν στο παρελθόν επί αιώνες, που καθιερώθηκαν
με αίμα πολύ, έχουν πια διαβρωθεί. Η οικογένεια, που ήταν η ζεστή
φωλιά όπου πλάθονταν κι οπλίζονταν ο άνθρωπος, κάθε μέρα γίνεται και
πιο σκιώδης. Ο τρόπος ζωής που είχε το παρελθόν κληροδοτήσει από
γενιά σε γενιά – τιμιότητα, ντροπή, αξιοπρέπεια και κοινωνική
συνεργασία – κινδυνεύει και αναιρείται καθημερινά από την πρακτική
της εποχής μας. Το παρελθόν, ως αυθεντία, ως πηγή κανόνων βίου,
υποφέρει από δεινή αμφισβήτηση.
36

37. 2. Τι επιδιώκει ο συγγραφέας με τη χρήση των ερωτήσεων στην
παρακάτω παράγραφο;
Τα πράγματα γίνονται κυριολεκτικά δραματικά για έθνη που διαθέτουν
παρελθόν χιλιετηρίδων, όπως είναι το δικό μας έθνος. Εδώ και η ευθύνη,
εθνική και προσωπική, και η δοκιμασία και το χρέος είναι πιο βαριά, πιο
επίμονα. Τι θα κάνει, πώς θα σταθεί υπεύθυνα το δικό μας έθνος αντίκρυ
στο παρελθόν του; Ιδού ένα ερώτημα που πρέπει σοβαρά κι επίμονα να
μας βασανίσει. Τι θα κάνει μ’ αυτό το απροσμέτρητο βάρος της Ιστορίας
του; Πώς θ’ αντέξει στην πίεση της εποχής και πώς θα ζήσει με ευθύνη
και συνέχεια το παρόν του;
3. Να αναφέρετε τα λεκτικά στοιχεία, με τα οποία επιτυγχάνεται η
συνοχή μεταξύ των παραγράφων του κειμένου.
[…]
Άλλες, ακόμη, τεχνικές λεπτομέρειες, όπως το κακής ποιότητας χαρτί, η
άνιση κατανομή του μελανιού και γενικά η χαμηλής στάθμης παραγωγή
του βιβλίου, επηρεάζουν την αναγνωσιμότητά του, τη διάθεση, δηλαδή,
και τα κίνητρα του αναγνώστη να το διαβάσει. Ένα βιβλίο μπορεί να
φαντάζει μωρουδίστικο εξαιτίας του σχήματος ή του μεγέθους των
τυπογραφικών στοιχείων. Άλλο μπορεί να φαίνεται μη ελκυστικό λόγω
του μήκους των στίχων του και της μονοτονίας της τυπογραφίας του κι
άλλα μπορεί να φαίνονται «φτηνά» και ανάξια λόγου εξαιτίας
λανθασμένων επιλογών για λόγους οικονομίας, όπως η κακή ποιότητα
του χαρτιού ή ένα φτωχικό εξώφυλλο.
Άλλοι, επίσης, παράγοντες, οι οποίοι επηρεάζουν την αναγνωσιμότητα,
είναι γλωσσικοί: η έκταση και το περίπλοκο λεξιλόγιο, οι σχοινοτενείς
προτάσεις, η συγκεχυμένη διαδοχή και διάρθρωση των παραγράφων, των
κεφαλαίων και όλου γενικά του βιβλίου.
37

38. Πολλά, βέβαια, εξαρτώνται από τη γλωσσική ικανότητα, την
πνευματικότητα και εμπειρία του αναγνώστη και τις σχέσεις του με το
συγγραφέα. Όπως λέει ένας συγγραφέας: η αναγνωσιμότητα του
κειμένου είναι δυνατό να επηρεαστεί από το πόσο η εμπειρία και οι
σκέψεις του συγγραφέα ανταποκρίνονται στις εμπειρίες και τις σκέψεις
του αναγνώστη. Οι παράγοντες αυτοί σε σχέση με την ηλικία του
αναγνώστη έχουν περιορισμένη σημασία, ωστόσο είναι έντονα
καθοριστικοί στο ζήτημα αν θα συγκινηθεί ο αναγνώστης από το κείμενο
ή θα το εγκαταλείψει.
Μολονότι η σύνδεση βιβλίου και αναγνώστη θεωρητικά είναι δυνατή,
εντούτοις είναι περιορισμένης αξιοπιστίας. Αυτό οφείλεται στο κίνητρο
του αναγνώστη και στην προσπάθεια που θα καταβάλει, όταν θελήσει να
πάρει κάτι μέσα από ένα συγκεκριμένο βιβλίο ή περιοδικό. Ο
αναγνώστης που θέλει να μάθει για τον αγαπημένο του ποδοσφαιριστή ή
για την ομάδα του, για τον τραγουδιστή της αρεσκείας του, ή αναζητά
πληροφορίες για μια κατασκευή ή για να βελτιωθεί σε κάτι, θα εργαστεί
με πολύ ζήλο για να το πετύχει. Ένα κείμενο το οποίο βρίσκεται στις
αναγνωστικές δυνατότητες ενός ατόμου μπορεί να μην είναι ελκυστικό
στην ανάγνωση, αν είναι ανιαρό, προβλέψιμο και δείχνει ασήμαντο.
Επομένως, μπορεί να υποστηριχθεί ότι η προσέλκυση των αναγνωστών
είναι υπόθεση παροχής κινήτρων. Για να εξασφαλιστούν τα αποδοτικά
κίνητρα, είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε και τα βιβλία και τους
αναγνώστες. Έτσι, θα έχουμε απαντήσει στα ερωτήματα τι είναι
κατάλληλο για ποιον και πώς η ανάγνωση θα αποβεί μια ευχάριστη και
δημιουργική απασχόληση.
4. Με ποιον τρόπο γίνεται η ανάπτυξη στις παρακάτω παραγράφους;
38

39. · Κι από τον εμφύλιο σπαραγμό έπεσαν στις πόλεις πολλές και δεινές
συμφορές που, όσο η φύση του ανθρώπου μένει η ίδια, έτσι συμβαίνουν
και θα συμβαίνουν πάντα, άλλοτε πιο άγρια κι άλλοτε πιο ήπια, με
διαφοροποιήσεις ως προς τις μορφές τους, ανάλογα δηλαδή με το πώς
εκδηλώνονται κάθε φορά οι μεταβολές των συνθηκών. Γιατί τον καιρό
της ειρήνης και σε καλές εποχές και οι πόλεις και τα άτομα σκέφτονται
ορθότερα, αφού δεν παρασύρονται σε ακούσιες βιαιότητες· ενώ ο
πόλεμος περιορίζοντας σιγά σιγά τις καθημερινές ανέσεις γίνεται
δάσκαλος της βίας και τον ψυχικό κόσμο των πολλών τον διαμορφώνει
σύμφωνα με τις συνθήκες που τότε επικρατούν. Απλωνόταν λοιπόν ο
εμφύλιος στις πόλεις και όσες για οποιαδήποτε αιτία είχαν αργήσει να
μπουν σε τέτοιες αναταραχές, μαθαίνοντας το τι είχε συμβεί αλλού,
πήγαιναν ακόμα μακρύτερα σε συλλήψεις νέων σχεδίων, σε επιθετικά
τεχνάσματα όσο και ασυνήθιστες εκδικήσεις.
· Οι περισσότεροι άνθρωποι προτιμούν να τους αποκαλούν επιτήδειους
όταν είναι φαύλοι, παρά αφελείς όταν είναι τίμιοι: για το δεύτερο
αισθάνονται ντροπή, ενώ για το πρώτο καμαρώνουν. Αιτία για όλα αυτά
είναι η επιθυμία της εξουσίας που προέρχεται από την πλεονεξία και τη
φιλοδοξία· κι απ’ αυτά τα δύο πάλι απορρέει ο ζήλος των ανθρώπων όταν
έχουν μπει σε εμφύλιο πόλεμο. Γιατί όσοι στις πόλεις γίνονταν αρχηγοί
των δύο αντίπαλων παρατάξεων, χρησιμοποιώντας ωραία συνθήματα,
προβάλλοντας την πολιτική ισότητα του λαού οι μεν και τη σύνεση της
αριστοκρατίας οι άλλοι, παρόλο που με τα λόγια υπηρετούσαν τα κοινά,
τα θεωρούσαν ως βραβείο που τους ανήκε. Κι επειδή ο αγώνας τους ήταν
με κάθε τρόπο να υπερισχύσει ο ένας του άλλου, αποτόλμησαν πράξεις
φοβερές κι εκτέλεσαν την εκδίκησή τους με ακόμα σκληρότερο τρόπο·
και δεν την έδειχναν μέσα στα όρια του δίκαιου και του συμφέροντος της
πόλης, αλλά την καθόριζαν σύμφωνα μ’ αυτό που πίστευαν ότι κάθε
φορά ικανοποιούσε την παράταξή τους· κι ήταν έτοιμοι είτε με άδικες
39

40. καταδικαστικές αποφάσεις είτε με βίαιη κατάληψη της εξουσίας να
χορτάσουν τη φιλοδοξία της στιγμής. Το αποτέλεσμα ήταν καμία από τις
δύο μερίδες να μην κάνει χρήση των άγραφων νόμων της ευσέβειας, αλλ’
αντίθετα όσους τύχαινε να κάνουν κάτι το μισητό, τους επαινούσαν με
εύσχημες δικαιολογίες. Όσο για τους πολίτες που βρίσκονταν στο μέσο
των δύο παρατάξεων έπεφταν θύματα και των δύο, είτε γιατί δεν
αγωνίζονταν με το μέρος τους, είτε από φθόνο, στη σκέψη ότι εκείνοι
μπορούσαν να επιζήσουν.
5. Να προσδιορίσετε το είδος του συλλογισμού που χρησιμοποιεί ο
συγγραφέας:
Ενόψει της νέας χιλιετίας, το ανθρώπινο γένος είναι υποχρεωμένο να
σχεδιάσει ένα νέο εκπαιδευτικό σύστημα και να διαμορφώσει τους όρους
ενός νέου πολιτισμού. Και είναι υποχρεωμένο να το πράξει τούτο
-επιτρέψτε μου να επισημάνω- όχι γιατί το εκπαιδευτικό σύστημα και ο
πολιτισμός του παρελθόντος απέτυχαν, αλλά διότι άλλαξε η κοινωνία.
Τίποτε από όσα ο άνθρωπος μπορεί να σκεφθεί και να δημιουργήσει -αν
πρόκειται να καταστεί βιώσιμο- δεν είναι δυνατό να υπάρξει ερήμην της
κοινωνίας. Αλλάζουν οι κοινωνικές συνθήκες; Αλλάζουν, επίσης, οι
ιδέες, οι πεποιθήσεις, οι μορφές της τέχνης, οι επιστημονικές αντιλήψεις
και ούτω καθεξής.
6. Να παρουσιάσετε τη δομή της παραγράφου.
Η επιτυχία αυτή δεν έχει ηθικές προϋποθέσεις. Το αντίκρισμά της είναι
μονάχα κοινωνικό. Τόσο, που δίκαια θα μπορούσε κάποιος να
υποστηρίξει ότι επιτυχία δεν μπορεί να υπάρξει για τον άνθρωπο, αν δεν
υπάρχει κοινωνία, αν ο άνθρωπος δεν εισπράξει το χειροκρότημα της
κοινωνίας. Δεν ενδιαφέρει αν η επιτυχία αυτή κατακτήθηκε με μέσα
40

41. επαίσχυντα, με τρόπους πονηρούς, με κινήσεις ανήθικες. Για την
κοινωνία αυτού του είδους η επιτυχία δημιουργεί δίκαιο. Ο επιτυχημένος
δικαιώνεται, έστω κι αν πέρασε πάνω από πτώματα, επειδή η κοινωνία
δείχνει να μην ερευνά τις αφορμές, τα κίνητρα, τα μέσα. Την
ενδιαφέρουν τα αποτελέσματα. Η επιτυχία στη ζωή είναι ένα
αποτέλεσμα.
7. Ποιον τρόπο πειθούς χρησιμοποιεί ο συγγραφέας στην παρακάτω
παράγραφο; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.
Υπολογίζεται ότι ο παγκόσμιος πληθυσμός θα φτάσει τα έξι
δισεκατομμύρια τον επόμενο χρόνο. Ωστόσο οι άνθρωποι σε γενικές
γραμμές τρέφονται καλύτερα παρά ποτέ. Σύμφωνα με τα στοιχεία των
Ηνωμένων Εθνών, πριν τριάντα περίπου χρόνια η παραγωγή τροφίμων
στον κόσμο αντιστοιχούσε σε 2.360 θερμίδες κατά κεφαλήν ημερησίως,
ενώ σήμερα αντιπροσωπεύει 2.740 θερμίδες. Οι ημερήσιες θερμίδες θα
συνεχίσουν να αυξάνονται ταχύτερα από τον πληθυσμό τουλάχιστον ως
το 2010, σύμφωνα με τις αισιόδοξες προβλέψεις του Οργανισμού
Ηνωμένων Εθνών.
8. Με ποιο τρόπο αναπτύσσεται η παρακάτω παράγραφος; Να
αιτιολογήσετε την απάντησή σας.
Το πρόβλημα δεν έγκειται τόσο στην παραγωγή όσο στη διανομή.
Σήμερα η διατροφή είναι ανεξάρτητη από την τοπική παραγωγή
τροφίμων. Μερικοί από τους καλύτερα τρεφόμενους λαούς στον κόσμο
έχουν την τύχη να ζουν σε χώρες όπως η Ιαπωνία όπου δεν χρειάζεται να
παράγουν οι ίδιοι την τροφή τους. Άλλοι λαοί πεινούν, αν και ζουν σε
καταπράσινα εδάφη με συχνές βροχοπτώσεις. Ο κύριος λόγος γι’ αυτή τη
διαφορά είναι η πολιτική. Οι περισσότερες χώρες διαθέτουν την πολιτική
βούληση να εξασφαλίσουν στον λαό τους αξιοπρεπή διατροφή, άλλες
όμως όχι.
41

42. 9. Να μετατρέψετε τη σύνταξη της παρακάτω πρότασης από
ενεργητική σε παθητική:
«Μ' αυτό τον τρόπο τα παιδιά εκφράζουν τα συναισθήματά τους, τον
ψυχικό τους κόσμο, τη διάθεση της στιγμής, τις επιθυμίες, τα όνειρα και
τις ελπίδες τους».
10. «Στόχος της καλής τυπογραφίας δεν είναι να προκαλέσει το
θαυμασμό, αλλά με τον τύπο των στοιχείων της και με άλλα
χαρακτηριστικά της να διευκολύνει την ανάγνωση».
Να ξαναγράψετε την περίοδο μετατρέποντας την ενεργητική σύνταξη σε
παθητική.
11. Να τρέψετε την παθητική σύνταξη σε ενεργητική στις παρακάτω
περιόδους:
α) Αυτή η απτή, η φαινομενική πραγματικότητα θεωρείται από τους
ανθρώπους της εποχής μας «επιτυχία».
β) Εντελώς διαφορετικά τοποθετείται το θέμα από την ηθική συνείδηση.
12. Να δώσετε από ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω
λέξεις: υφίσταται, προφητεία, αναγκάζονται, μακραίωνης, ευχέρεια.
13. Να γράψετε μια δική σας πρόταση με καθεμιά από τις παρακάτω
λέξεις (σε οποιοδήποτε γραμματικό τύπο): άμεσος, πιθανότητες,
συνιστούν, προφύλαξης, αυτάρκεια.
42

43. 14. Να γράψετε μια συνώνυμη για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις:
πηγάζει, απωθεί, εφήμερη, αναμφισβήτητα, δικαιώνεται.
15. Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις
του κειμένου: απτό, εγχείρημα, συνασπισμός, συντελείται, ενέχει.
16. Να δώσετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις:
υποστήριξη, δεινές, υπερισχύσει, μεταβολές, φθόνο.
17. Χρησιμοποιώντας καθεμία από τις παρακάτω λέξεις γράψτε από
μια δική σας πρόταση, ώστε να φαίνεται η σημασία της λέξης. (Οι
λέξεις μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε οποιοδήποτε αριθμό ή
πτώση): ανασφάλεια, ανταγωνισμός, συγκλίνουν, πλαίσιο, βελτίωση.
18. Χρησιμοποιώντας καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις να γράψετε
από μία δική σας πρόταση, ώστε να προκύπτει η σημασία της λέξης:
αποτίμηση, κατανομή, διάρθρωση, βελτιωθεί, ελκυστικό. (Οι λέξεις είναι
δυνατόν να χρησιμοποιηθούν σε οποιοδήποτε τύπο τους).
19. Να γράψετε μια δική σας πρόταση με καθεμιά από τις παρακάτω
λέξεις (οι λέξεις μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε όποια πτώση και
αριθμό θέλετε):
ευσέβειας, γενναιοφροσύνη, φιλοδοξία, προσχήματα, συνδιαλλαγή.
20. Να δώσετε ένα αντώνυμο (αντίθετο) για καθεμιά από τις
παρακάτω λέξεις: συγκεκριμένα, έντονα, απλά.
43

44. 44