Παρουσίαση Βάσως Κιντή, Καθηγήτρια Φιλοσοφίας ΕΚΠΑ, στο συνέδριο του Κύκλου Ιδεών, Η Ελλάδα Μετά. Κύκλος 5: «Το διανοητικό κεφάλαιο υπό συνθήκες τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης» http://www.ekyklos.gr/448-I-ELLADA-META.html

1. Βάσω Κιντή
Τμήμα Ιστορίας και Φιλοσοφίας της
Επιστήμης
Πανεπιστήμιο Αθηνών
Ποιές είναι οι ικανότητες/δεξιότητες που απαιτεί η 4η
Βιομηχανική Επανάσταση και στις οποίες οφείλει να
εκπαιδεύει το Πανεπιστήμιο (τους φοιτητές του και όσους
παρακολουθούν προγράμματα Δια Βίου Εκπαίδευσης)

2. Ο όρος ‘επανάσταση’
• λειτουργεί τρομοκρατικά, παραλυτικά
• κάτι έρχεται απ’ έξω, κάτι που δεν ελέγχουμε και στο οποίο δεν
μπορούμε να αντισταθούμε
• θα μας κυριεύσει και θα μας κατακλύσει
• θα ανατρέψει ό,τι ξέρουμε και έχουμε συνηθίσει
• θα βρεθούμε μπροστά στο άγνωστο, αυτό που ακόμη δεν
κατανοούμε
• αλλά όλα αυτά θα είναι για την πρόοδο

3. επαναστάσεις όμως υπάρχουν πολλών ειδών
• δεν είναι μόνο ραγδαία, δραματικά, ανατρεπτικά,
αποσταθεροποιητικά και κατακλυσμιαία συμβάντα (ίσως και
βίαια). Μπορεί να είναι εκτεταμένα χρονικά επεισόδια
• μπορεί να είναι αθόρυβες, αόρατες, χρόνιες , μακρές,
βουβές, ειρηνικές, παθητικές, συντηρητικές, εύτακτες ήσυχες,
σιωπηρές, βελούδινες, κλπ.
• μπορεί να είναι απλώς εννοιολογικές αλλαγές ή αλλαγές
κλίμακας που αλλάζουν τον τρόπο που κάνουμε επιστήμη,
πράγμα που μπορεί να έχει ευρύτερες συνέπειες.

4. • Η επανάσταση (και η καινοτομία) δεν είναι κάτι που έρχεται
απ’ έξω στις επιστήμες
• Είναι όρος ύπαρξης. Προκύπτει εσωτερικά. Σε μια
επιστημονική πρακτική είναι «αναπότρεπτο να υπάρχουν
αποτυχίες» - παράγονται προβλήματα για τα οποία τα μέσα
που διαθέτουμε δεν επαρκούν για να τα κατανοήσουμε και
να τα επιλύσουμε- κι εφόσον δεν μπορούν να
αντιμετωπιστούν γίνεται μια αλλαγή οπτικής, μια αλλαγή
παραδείγματος, μια επανάσταση.

5. Τι σχέση έχει αυτό με την εκπαίδευση;

6. Ken Robinson: changing education paradigms

7. Ken Robinson: changing education paradigms

8. Ken Robinson: changing education paradigms

9. Ken Robinson: changing education paradigms

10. Sir Kenneth Robinson: το εκπαιδευτικό σύστημα
• Να πάμε από ένα σύστημα που περιορίζει την
ελευθερία
• Σε ένα σύστημα που ενθαρρύνει τη φαντασία
και την αποκλίνουσα σκέψη

11. Walter Isaacson: C.E.O. Aspen Institute, συγγραφέας του “The
Innovators” και βιογράφος των Einstein, Steve Jobs, Benjamin
Franklin και Henry Kissinger
“η δημιουργικότητα βασίζεται στη φαντασία. Πρέπει
… να αφήσουμε [τα παιδιά] να ονειροπολούν.”

12. University of Utah, 1959: Συνέδριο ψυχολόγων για τη
δημιουργικότητα και το επιστημονικό ταλέντο
έμφαση στην αποκλίνουσα σκέψη (divergent thinking) –
ελευθερία, φαντασία, αντιδογματισμός.

13. T.S. Kuhn 1962
Η πειθαρχία και η συγκλίνουσα σκέψη (convergent thinking)
όρος για την καινοτομία στις επιστήμες (και στην τέχνη).

14. T. S. Kuhn
• “The Essential Tension: Tradition and Innovation in Scientific
Research” (1959 /1977)
[H ουσιώδης/αναγκαία ένταση: παράδοση και καινοτομία στην
επιστημονική έρευνα]
• “The Function of Dogma in Scientific Research” (1963)
[H λειτουργία του δόγματος στην επιστημονική έρευνα]

15. Kuhn: Η Δομή των Επιστημονικών Επαναστάσεων
(1962)
η καινοτομία εμφανίζεται, κατά κανόνα, μόνο σ’ αυτόν που,
γνωρίζοντας με ακρίβεια τι πρέπει να αναμένει, είναι σε θέση
να καταλάβει ότι κάτι πήγε στραβά.

16. μόνο ένας σκλάβος [των συμβάσεων] μπορεί να γνωρίζει πώς
μπορεί να τις αλλάξει προς το καλύτερο ή να γνωρίζει πώς να
τις ξεριζώσει. Μόνο οι δεξιοτέχνες ενός παιχνιδιού, οι τέλειοι
σκλάβοι αυτής της υπόθεσης, είναι σε θέση να καθιερώσουν
συμβάσεις που εξυπηρετούν καλύτερα την ουσία της. Αυτός
είναι ο λόγος που οι βαθιές επαναστατικές αλλαγές μπορούν
να προκύψουν από τις προσπάθειες να συντηρηθεί ένα
πρόγραμμα, να επανέλθει στην αρχική του ιδέα, να διατηρηθεί
σε επαφή με την ιστορία του.
Stanley Cavell , The Claim of Reason, 1961/1979

17. Clement Greenberg: “Convention and Innovation” (1976)
Η ιστορία δείχνει ότι δεν υπάρχει καμία περίπτωση σημαντικής
καινοτομίας στην οποία ο καινοτόμος καλλιτέχνης δεν κατείχε και
δεν συνελάμβανε τη σύμβαση ή τις συμβάσεις τις οποίες άλλαξε
ή εγκατέλειψε. Το οποίο σημαίνει ότι υπέβαλλε την τέχνη του
στην πίεση αυτών των συμβάσεων καθώς τις άλλαζε ή τις
απέρριπτε. Ούτε χρειαζόταν να κοιτάζει γύρω του για να βρει
νέες συμβάσεις για να αντικαταστήσει αυτές που είχε απορρίψει.
Οι νέες συμβάσεις θα αναδύονταν από τις παλιές χάρη στην πάλη
του με τις παλιές. Κι αυτές οι παλιές, όσο απότομα κι αν
εγκαταλείπονται, εξακολουθούν με κάποιον τρόπο να
παραμένουν, σαν να είναι φαντάσματα, και να παρέχουν σκιώδη
καθοδήγηση

18. Τι μπορούμε να κάνουμε στα πανεπιστήμια για να μπορούμε να
ανταποκριθούμε στις εξελίξεις;
• Να έχουμε πειθαρχημένα προπτυχιακά προγράμματα και να
εκπαιδεύουμε τους φοιτητές και πάνω στις τελευταίες
εξελίξεις.
• Να έχουμε ευελιξία στον σχηματισμό προγραμμάτων ώστε να
ανταποκρινόμαστε στις εξελίξεις αλλά και για να
συμβάλλουμε σε αυτές.
• Να μην βλέπουμε την εξειδίκευση (δημιουργία νέων
disciplines) ως πρόβλημα ή παρακμή. Στην επιστήμη η
εξειδίκευση είναι το αντίστοιχο της ειδογένεσης στη
βιολογία. Μοχλός /τρόπος ανάπτυξης

19. Επιφύλαξη απέναντι στην εξειδίκευση
• εν ονόματι μιας χαμένης ολότητας και της ανάγκης για
σφαιρική μόρφωση - κατακερματισμός της γνώσης
• επιφύλαξη απέναντι στον στενό επαγγελματισμό
(professionalism) που θεωρείται ότι συνεπάγεται
• αντίθεση σε κλαδικές περιχαρακώσεις που επιβάλλονται από
συσχετισμούς ισχύος εντός και εκτός της ακαδημίας
• επιφύλαξη απέναντι στον τεχνικό και απροσπέλαστο λόγο της
εξειδίκευσης

20. Η διεπιστημονικότητα προτείνεται ως θεραπεία
• επειδή καταλύει τα σύνορα
• συγκροτεί, ωστόσο, έναν νέο εξειδικευμένο κλάδο

21. αντιπαράθεση ανάμεσα στο
• Χουμπολντιανό μοντέλο του 19ου αιώνα -σύνθεση,
αυτονομία, ελευθερία, ανιδιοτέλεια
• επιχειρηματικό μοντέλο –επιχειρηματική οργάνωση, σχέση
με επιχειρήσεις, ανταπόκριση στην αγορά, κατακερματισμός.

22. ψευδές δίλημμα, εξιδανίκευση, δαιμονοποίηση
• «Το ‘Χουμπολντιανό πανεπιστήμιο’ δεν υπήρξε ποτέ»
(Frambach, 2015), είναι μύθος (Ash 2006), ένα ζωτικό ψεύδος
(Nybom 2003).
• Τα πανεπιστήμια είχαν πάντα σχέση με επαγγελματικές
σχολές ήδη από τον Μεσαίωνα (θεολογία, ιατρική, δίκαιο,
αργότερα μηχανική) Ακόμη και στο Χουμπολντιανό μοντέλο,
κρατικοί υπάλληλοι, καθηγητές στη μέση εκπαίδευση.
• Ακόμη και η αυτονομία και η ανιδιοτελής αναζήτηση της
γνώσης εν ονόματι της κοινής ωφέλειας

23. τα πανεπιστήμια σήμερα
Από uni-versity multi-versity meta-university
meta-university: Ένας θεσμός με παγκόσμιες διαστάσεις
που μοιράζεται διδακτικό υλικό, αρχεία και εργαστήρια
(Charles M. Vest, President of MIT, 2007)

24. τα πανεπιστήμια
• Χώροι εκπαίδευσης και έρευνας, συνεχούς επιμόρφωσης,
διεθνούς συνεργασίας, διεθνούς κινητικότητας, κυψέλες
ζωής, συνομιλίας και δημιουργίας.
• Όχι κτίρια κουφάρια, σκοτεινοί δρόμοι, έρημες αίθουσες,
απαρχαιωμένα συγγράμματα, αναχρονιστικοί διάλογοι, ΦΕΚ
για να έρθει και να πληρωθεί ξένος καθηγητής.