Журнал "Йылдыз" №4 (219) 2014 июль - август

1. №4 (219) 2014 июль – август
инäекñ 75298
ЙЫЛДЫЗ№4(219)2014июль–август
аñан ÃалиМÎÂ
Къырымда нам къазангъан рессам Асан Галимов
(Къалафат) Къырымда белли халкъ усталары сюляле-
синденола.Алиймалюматлырессам.Сонъки10йыл
девамында къуюмджылыкънен огъраша. Манзаралы-
амелий санатнен меракълана. Чешит къыйметли ве
яры къыйметли ташларнен сюсленген джезве, ильван
къутучыкълары, къушакъ, билезлик, юзюк ве дигер ильванлар ясай.
АсанГалимоврегионвехалкъарафестивальвесергилернинъиштиракчи-
сиола.УстанынъишлериАКъШ,Алмания,Френкистан,Тюркие,Озьбекистан,
Украинада къырымтатар санаты мухлислерининъ шахсий коллекцияларын-
да озьлерине мунасип ер алмакъта.
Украинада къырымтатар санаты мухлислерининъ шахсий коллекцияларын-

2. Меджмуанынъ ог къапында Къырымда нам къазангъан рес-
сам Асан Галимовнынъ (Къалафат) ишлери
Меджмуанынъ арт къапында Къырымда нам къазангъан
рессам Асан Галимовнынъ (Къалафат) ишлери
Мемет Ниязий
(1878, ноябрь 30 – 1931, ноябрь 29)
Добруджанынъ Ашчылар коюнде догъды. Кой мек-
тебинден сонъ, Истанбулгъа барып, анда окъуй. 1898 с.
Къырымгъа келип оджалыкъ япа. Сонъ Романиягъа ана-
сынынъ янына кете, анда ве дефаларджа Истанбулгъа
барып, Къырымгъа келип, мектеплерде, медреселерде
дерс бере. 20 яшында шиирлер язып башлай. «Багъыш-
лавлар» (1911) «Кок китап» (1919), «Сагъыш» (1931) адлы
китаплары нешир этильди. Къырымда онынъ эсрлери
газеталарда, «Йылдыз»да, дерсликлерде басылып тур-
макъта ве «Къырымтатар иджрет эдебияты» джыйынтыгъ-
ында басылдылар. Энъ популяр эсери «Татарлыгъым»
шииридир.
Мемет Нузет
(1888, март 13 – 1934, майыс 4)
Евпатория уездининъ Айдаргъазы коюнде дюньягъа
кельди. Башта ерли медреседе, сонъ Багъчасарайдаки
Зынджырды медреседе бильги ала. 1905 с. инкъилябы-
нынъ тесиринен фааль арекетлерде булуна, апске
алына. Андан чыкъкъан сонъ Русие бойлап кезинтиге
кете. 1010 с. Къазанда Абдулла Токъайнен таныш ола.
Шиириетнинъ чешит жанрларында ве хусусан юмор ве
сатирикмевзулардашиирлеряза.Онынъэсерлери«Ле-
нин байрагъы»нда,«Йылдыз»да,дерсликлердебасылды.
2003 с. Акъмесджитте «Къырымнынъ чёль аятындан» адлы
шиирлер китабы чыкъарылды.
Номан Челебиджихан
(1885 – 1918, февраль 23)
Джанкой янларындаки Сонакъ коюнде догъды. Кой
мектебинде ве сонъра Истанбулгъа барып бильги алды.
Анда окъугъан Бекир Чобан-заденен экиси къошулып
озь шиирлерини айры китапчыкъ этип чакъаралар.
1912 с. къайтып келип, Петербург университетининъ
укъукъ шубесинде окъуй. Сонъра о, Къырым муфтийи
сайлана. 1917 с. кечирильген I Миллий Къурултайда
тешкиль этильген Къырым миллий укюметининъ башы
этип сайлана. 1918 с. январь 26-да Акъяр матрослары
укюметни тар-мар эттилер. Шу куню Н.Челебиджихан
якъаланып, февраль 23-те вахшийджесине ольдюриле.
Онынъ«Антэткенмен»шииримиллийгимнгечевирильди.
Абляким Ильмий
(1887 – 1947)
Акъмесджит уездининъ Къачы боюндаки Эски-Эль
коюнде догъды. Мектептен сонъ эсас бильгисини
Истанбулда эльде этти. Анда окъуркен, Алим Герай
султаннынъ«Гульбун-иханан»(«Ханларгульбагъчасы»)
эсерини саде тюркчесине чевирип, чешит изаатлар
иле янъыдан нешир эте. «Терджиман» газетасында,
сонъра исе «Илери» журналында макъалелери, икяе-
лери басыла. Къырымгъа къайткъан сонъ, Тавдайыр
медресесининъ мудерриси олып чалыша. Акъмес-
джитте «Къырым оджагъы» адлы газета чыкъара. I
Къурултайнынъ делегаты ола, Парламент (риясет)
реислигине сайлана.
Джафер Сейдамет
(1889, сентябрь 1 – 1960, апрель 3)
Ялта уездининъ Къызыл-Таш коюнде догъды.1908-
1910 сенелери Истанбул университетининъ укъукъ
шубесинде окъуды. 1911-1913 сс. Париж университе-
тининъ ве 1914 с. Петербург университетининъ укъукъ
факультетлеринде окъуды, сонъра Ордугъа алынды.
I Къурултайда Миллий парламентнинъ азасы олып
сайлана. Сонъра Истанбулгъа кете. Анда 1930 с. «Рус
инкъилябы», 1934 с. «Гаспралы Исмаил бей», «Меф-
кюре ве тюркчилик», 1948 с. «Совет джеэннеминде
койлю ве ишчи дюзюми» китаплары нешир олунды.
Олюминден сонъ 1991 с. «Нурлы къабирлер» ве 1993
с. «Базы хатыралар» киби китаплары, Къырымда исе
«Икяелер джыйынтыгъы чыкъты.
Якъуб Шакир-Али
(1890 – 1930)
Багъчасарайда эснаф къорантасында дю-
ньягъа келе. Рушдие мектебини битирген сонъ
И.Гаспринскийнинъ басмаханесинде муреттип олып
чалыша. Анда чалышыр экен чокъ эсерлернен та-
ныш ола ве озю де шиирлер язып башлай ве оларны
«Терджиман»да бастыра. Багъчасарайда ве дигер
мектеплерде оджалыкъ япа. 1917 с. «Дуйгъуларым»
адлы шиирлер китабы нешир этиле. Сонъра онынъ
эсерлери «Илери», «Енъи Чолпан», «Окъув ишлери»
журналларында басыла. Эсас мевзулары ишчи,
эмек, ахлякъ олгъанындан, ишчилер шаири оларакъ
таныла. Девримизде онынъ эсерлери «Йылдыз»да,
газеталарда ве дерсликлерде дердж олуна.

3. №4 (219) 2014 июль – август
«Йылдыз» 1976 с. чыкъып башлады
КЪЫРЫМ МУХТАР ДЖУМХУРИЕТИ
ИНФОРМАЦИЯ БОЮНДЖА КОМИТЕТИНИНЪ ИЧТИМАИЙ-СИЯСИЙ,
ЭДЕБИЙ-БЕДИИЙ МЕДЖМУАСЫ
«ЙЫЛДЫЗ» меджмуасынынъ муарририети
Къырымтатар тилинде эки айда бир кере нешир этиле
Баш муаррир
Дилявер ОСМАН
Муарририет эйети:
Иса АБДУРАМАН
Аблязиз ВЕЛИЕВ
Певат ЗЕТИ
Ремзи ИЛЬЯСОВ
Исмаил КЕРИМОВ
Айше КОКИЕВА
Тимур УСЕИНОВ
Риза ФАЗЫЛ
Урие ЭДЕМОВА
М Е ДЖ М У А С Ы

4. Мундеридже
МУАРРИР МИНБЕРИ
Дилявер ОСМАН. Гъафлет къалмайыкъ .......................................................................3
ЭДЕБИЙ, МЕДЕНИЙ ТЕДБИРЛЕР
Къырымтатар языджылары мустакъиль олмагъа истейлер ..........................................5
Мукяфат хайрлы олсун! ....................................................................................................7
Рефат Чайлакъ: Озюмизни миллет деп сайсакъ, миллет олып яшайыкъ ....................8
Языджы Рустем Муединге башташ къоюлды. ................................................................9
НЕСИР
Исмаил Асаногълу КЕРИМ.
Унутылгъан языджыларымыздан Веис Танабайлы ......................................................10
Веис ТАНАБАЙЛЫ. Той куньлери. Икяе ......................................................................15
НАЗМ
Рефат ЧАЙЛАКЪ. Ватан дуйгъусынен. Шиирлер ........................................................31
КЪАДИМИЙ къырымтатар ЭДЕБИЯТЫнДАН
Халиль огълу АЛИ. Къысса-и Юсуф. Дестан. Девамы ..............................................36
ТАРИХИЙ САИФЕЛЕР
Эдиге КЪЫРЫМАЛ. Къырым тюрклерининъ куреши. Китаптан парчалар. ..............62
КОНКУРС
Урие КАДЫРОВА. Сары гуль гъонджеси. Языкълар олсун! Икяелер .......................82
Гульсум ХАЛИЛОВА. Фелектен бир кунь. Икяе ..........................................................94
ЭДЕБИЙ ТАКЪВИМ
Языджы, шаир, драматург. Рустем Муединнинъ 95 йыллыгъына даир ....................101
Рустем МУЕДИН. Окъумакъ керек… Шиирлер ..........................................................103
КЪАРТЛАР АГЪЗЫНДАН
Къадыр ВЕЛИ
Зораки моллалыкъ. ......................................................................................................106
Чалышкъанлар ашасын. ..............................................................................................109
МИЛЛИЙ ТАСИЛЬ ОДЖАКЪЛАРЫ
Айше АКИЕВА. Къарасувбазар миллий мектеби .......................................................111
БАЛАЛАР ИЧЮН
«ЙЫДДЫЗЧЫКЪ» №4 (19) ...........................................................................................113
Диний аньанелер
Башташлар ....................................................................................................................126

5. 3
муаррир минбери
Диляâер ОÑмАн,
баш муаррир
гъаФлеткъалМайыкъ
2014 сенесининъ ярым йылы кечти.
Бу ярым йылда Къырымнынъ такъдири
апансыздан бам-башкъа бир тарафкъа
айланды. Къырым Украинадан айырылып,
Русие къолуна кечкени бутюн дюньянынъ дикъкъатыны озюне джельп
этти, къырымтатарлар да бу дикъкъатнынъ меркезинде къалды. Бун-
дан сонъ Украина Юкъары Радасы йылларнен къабул этмеген къы-
рымтатарларнен багълы къанунларны, къарарларны алель-аджеле
къабул этип башлады, Русие президенти исе къырымтатарларынен
багълы ферман чыкъарды ве иляхре. Булар эпси къырымтатар
меселеси не къадар муим олгъаныны нумайыш этсе керек. Эки
мемлекет де бу ферманларны къырымтатарларгъа олгъан буюк
севгилеринден дегиль де, дюнья джемаатчылыгъына къырымтатар
меселесини аль этмеге азыр олгъанларыны нумайыш этмек ве эр
бир тараф къырымтатарларны озь тарафына чекмек ичюн къабул
этип башладылар.
Олар алгъан бу къарарлар илериде эда этиледжеги исе белли
дегиль. Меселя, Украинанынъ къырымтатар меселелерини чезмеге
23 йыл муддети бар эди, амма нетидже белли. Айын-оюнлардан
гъайры, етерли дереджеде айырылмагъан сермиялардан башкъа,
бир шей олмады. Къырымтатар халкъыны Къырымда пекитмек ичюн
Украина керекли ич бир чарелер, теэссюфки, ойле де корьмеди.
Девлет къырымтатарларгъа инандымы, инанмадымы – Къырымда
къырымтатарлардаимаУкраинагъакъолтутыпкельдилер.Эндиисе
Русие озь ваделерини сеслендирип башлады. Бунынъ нетиджеси
не оладжакъ даа белли дегиль…

6. №4 2014 июль – август
4
Кеченлерде Къазанда олып,
Татаристаннынъ сабыкъ прези-
денти Минтемир Шаймиевнен
корюшкенде о, къырымтатар
меселесине кельгенде бойле
деди: «Тимерни кызу булганда
сугарга киряк», яни демирни
къызгъын олгъанда дёгмек керек,
деген эди. Сонъ буны анълатып
о, сиз шимди дикъкъат мерке-
зинде тургъанда, меселеле-
ринъизни тез-тез ортагъа къойып
чезмеге арекет этинъиз. Шимди
заман сизге чалыша, бугуньки
бир кунюнъиз бир айгъа тенъ,
сонъ афтагъа, саатлерге, дакъ-
къаларгъа тенъ оладжакъ. Кеч
къалсанъыз, меселелеринъиз
де чезильмей къала биле. Тез-тез
арекет этинъиз,деген эди бу тед-
жрибелисиясетчи,къарсанбалы
йылларда Татаристанны чешит
фелякетлерден къуртаргъан ве
илерилеткен президент. Булар-
ны о, апрель айында айткъан
эди…
Демирни къызгъын олгъан-
да къырымтатарлар дёге би­
леджеклерми, ёкъмы, деген су-
альге бугунь насыл джевап бере
билемиз? Халкънынъ огюнде
насылдыр ярыкъ пейда олдымы
я да оладжакъмы? Эльбет бу
вакъыткъадже халкънынъ эр бир
меселеси чезильген олса эди,
сиясетчилеримиз бош сиясет-
нен, сафсатанен огъраша биле
эдилер.Амма «буюк»сиясетнен
огърашкъан, эр анги вазиетте
халкънынъ менфаатыны къор-
чалап оламагъан сиясетчиле-
римиз бугунь бойле давранса
эки, учь я да он йылдан биз мына
бойле бир макъсадымызгъа
иришеджекмиз, деп айта биле
экенлерми. Эгер де айтып ол-
салар, бельки халкъ олгъан
вазиетке кене конер эди, амма
айтып оламайджакълар, чюнки
23йылдевамындадабуныайтып
оламадылар. Я бельки Украина
бизге айтар буны, я да Русие?
Эльбет,кучюмизетерлиолып,
биз озь мустакъиль сиясети-
мизни алып барса эдик, амма
бугунь о къадар кучюмиз ёкъ,
эм якъын келеджекте олмайд-
жакътыр. Бугуньки заман исе 10
йыл эвель олгъан заман дегиль,
бугунькизамандаадатезденъи-
шип тургъан заман. Биз ярын
не оладжагъыны бильмейип,
бир-эки йылдан сонъ даа нелер
оладжагъыны къайдан биле­
джекмиз? Бизим о къадар вакъ-
ыт беклемеге чаремиз де энди
ёкъ. Биз бугуньки меселелерни
чезип олсакъ, бизим артымыз-
дан кельген несиллер оларнынъ
огюнечыкъаджакъмеселелерни
чезеджеклер. Онынъ ичюн ким-
селернинъ насылдыр йыллар-
гъа созуладжакъ ваделерине
инанып гъафлет къалмайыкъ.
Истеймизми, истемеймизми
бугунь кимсеге къаршы кетмей-
ип, япыладжакъ ишлеримизни
бугунь япмалымыз. Кеченлерде
бир языджымызнен бугуньки ва-
зиет акъкъында субетлешир эке-
ним,охалкъымызнынъмеракълы
бир аталар сёзюни хатырлады.
«Йыланнынъ къуйругъына баса
берсенъ, о йылан сени чакъа
биле», – деди о.
Онынъ ичюн кимсенинъ къуй-
ругъына басмайып, макъса-
дымызгъа догъру меселелери-
мизни чезмеге арекет этмектен
башкъа чаремиз ёкъ.

7. 5
Ýдебиé, медениé òедбирлер
къырыМтатарязыджылары
МустакъильОлМагъаистейлер
2014 сенеси июль 9 куню Къырымтатар языджылары бирлигининъ
топлашувында Къырымда мейдангъа кельген янъы шараитлерде
бирликнинъкеледже-
ги музакере этильди.
Базы языджылар бир-
ликни Русие къанун-
лары боюнджа янъ-
ыдан джедвельден
кечирип, Русие языд-
жылары бирлигинен
чалышмакъ керек,
базылары, бирлиги-
миз мустакъиль ол-
макъ керек, даа биревлери, биз Украина Языджылары бирлигинде
чалышып кельдик, оларнен алякъаларны девам этейик, деген фи-
кирлерни бильдирдилер.
Языджы Аблязиз Велиев:
Эгер биз илериде ресмий шекильде яшамагъа
истесек, Къырымда олгъан чешит тёгереклерге
дегиль де, Русие языджылары бирлигине кирмеге
керекмиз. Русие языджылары бирлигининъ четтеки
азаларына бир сыра имтиязлар бар. Меселя биз
20 йылда ич бир имтиязлардан файдаланмадыкъ.
Русиедеки вазиетни огренмек керекмиз.
Закир Къуртнезир:
Биз башта мустакъиль олгъан Къырымтатар язы-
джылары бирлигини сакълап къалып, оны янъыдан
джедвельден кечирмек керекмиз. Ондан сонъ
къайсы бирликлернен чалышаджагъымызны ба-
къармыз.

8. №4 2014 июль – август
6
Урие Эдемова:
Шимди эр бир тешкилят янъыдан джедвельге алы-
на. Бизге де башта джедвельге алынмакъ керек.
риза Фазыл:
А. Велиев айткъан имтиязлар Со-
ветлер Бирлиги заманында къалды,
олар шимди бир ерде ёкъ. Бизим
къолумызда Украина Языджылары
бирлигининъ шеадетнамелери бар, оларны биз-
ден бир кимсе чекип алмай. Джедвельден кечсек,
рус шеадетнамеси де ола биле, онынъ бир зияны
олмаз.
Дилявер осман:
Бугунь Русиеде бир къач языджылар бирлиги бар,
оларнынъэр бири озюнджесине ишкоре,лякин биз-
ге олардан насылдыр маддий ярдым беклемек бу
хаялперестлик. Къырымтатар языджылары бирлиги
янъыдан джедвельге алынса, бизге оларгъа къошул-
макъны теклиф эте билелер. Биз оларгъа насыл
шекильде къошула биледжегимизни тюшюнмек
керекмиз. Биз иджадий тешкилят, сиясетнен огърашмаймыз, на-
сыл бирликнен олса да, алякъагъа кире билемиз. Бизге Къырымда
Къырымтатарязыджыларыбирлигиниянъыданджедвельденкечирип,
макъсадларымызныбельгилеп,Къырымакимиетиогюнекъырымта-
тар тилинде китапларны нешир этмек, бирликни маддий тарафтан
темин этмек, Къырымдаки иджат эвлеринден файдаланмакъ киби
меселелерни къоймакъ керек, лякин бизге Къырым языджылары
бирлигине къошулмагъа тевсие эте билелер. Къошуладжакъмы
ёкъмы, оны сонъ бакъармыз, лякин Къырымдан тыш бизге кимдир
ярдым этеджек, деп беклеменъиз. Татаристан, Башкъыртистан
джумхуриетлериндеязыджыларбирликлериниджумхуриетлернинъ
озьлери темин эте.
Топлашув иштирак-
чилери, Къырымда
бутюн тешкилятлар
джедвельге алынгъаны
киби, Къырымтатар
языджылары бирлиги
деянъыданмустакъиль
шекильде Къырымда
джедвельге алынмакъ
керек, деген къарар
алдылар.

9. 7
МукяФатÕайырлыОлсун!
Украина Языджылары миллий бирлигининъ
азасы, къырымтатар шаири ве журналист Сей-
ран Сулейман Григорий Сковорода адына хал-
къара эдебият мукяфатынынъ лауреаты олды.
2005 сенеси «Иляхий тюркюлер багъчасы»
(«Сад божественных песен») шиары алтында
тэсис этильген нуфузлы халкъара мукяфат бу
йылларичиндеУкраина,Канада,Русие,Ингильте-
ре,Чехия,Полония,Гурджистан,ЛитвавеЛатвияны
темсиль эткен белли медениет ве эдебият эрба-
пларына такъдим этильди. Ильк сефер
къырымтатар языджысы да бу халкъара
мукяфатнынъ лауреаты олды.
Сейран Сулейман бу мукяфатнен
классиквеземаневийукраинязыджыла-
рынынъ эсерлерини терджиме эткени,
къырымтатар ве украин эдебиятлары
арасында къавий багъларны пекитювге
озь иссесини къошкъаны ичюн такъдир-
ленди. Онынънен берабер бир сыра
башкъа языджылар да мукяфатланды.
Сейран Сулейманны дегерли мукяфатнен хайырлап, онъа янъы
иджадий мувафакъиетлер тилеймиз. Хайырлы олсун!
***
Бирсырамукяфатларнынъсаибияшиджаткяр
БекирАблаев «Бирютумтемизава»адлыикяелер
джыйынтгъы ичюн «Тарханы» музей-къоругъынынъ
(Пенза ш.) М.Лермонтов адына мукяфатынен
такъдирленди.
Лермонтовнынъ 200 йыллыгъына багъышлан-
гъан шиириет куню музейнинъ мудири Тамара
Мельникова: «Икяе мукеммель рус тилинде языл-
гъаныкъувандыра.Конкурскъаёллангъанбашкъа
муэллифлернинъ де тиллери яхшы», – деди.
Лермонтов мукяфатынен бу сене 5 иджаткяр такъдирленди.
Мукяфатларнынъ арды гурь олсун, Бекир!

10. №4 2014 июль – август
8
РефатЧайлакъ:Озюмизнимиллетдепэсапласакъ,
миллетолыпяшайыкъ
Июль 2 куню Акъмесджитте И.Гаспринский адына джумхуриет
китапханесинде шаир Рефат Чайлакънынъ “Ватан дуйгъусынен”
китабынынъ такъдим тедбири олып кечти. Шаирни янъы китабынен
къырымтатарязыджыларыбирлигининъреисиРизаФазыл,шаирлер
Шерьян Али, Певат Зети, Закир Къуртнезир, Аблязиз Велиев, Дилявер
Осман, къырымтатар артистлери хайырладылар.
Рефат Чайлакънынъ озю исе: «Мен озюмни шаир деп эса-
пламайым, лякин
миллетимизнинъ,
ватанымызнынъ
келеджеги манъа
раатлыкъбермей.
Бу тюшюнджеле-
рим шиирлер,
макъалелер олып
догъа, мен омю-
римнинъ сонъки
дакъкъасынаджа
бойлеяшайджам-
дыр», – деди.
РефатЧайлакъ
халкъ арасындан
чыкъкъан, халкъ-
чан, натыкъ бир
шаир, онынъ озю-
нинъ юзю бар. О, шиирлерини, бельки кимерде керегинден зияде
догърудан-догъру, адиселерни насыл корьсе ойле язадыр, амма
бу онынъ насылдыр хусусиети, шаирнинъ юзюдир, денильди тед-
бирде.
Рефат Чайлакъ тек шаир дегиль, о къырымтатар миллий аре-
кетининъ фааль иштиракчиси. 1987 сенеси Москвада Къызыл
мейданда бутюн дюньягъа акс сада олгъан къырымтатарларнынъ
кутьлевий суретте отькерильген наразылыкъ чыкъышларында ишти-
рак эткен Сеитумер Эмин, Эскендер Фазыл киби языджыларнынъ
бирисидир.
Шаир Судакънынъ Токълукъ коюнде 1933 сенеси догъды. Бугуньки
куньде Судакъта яшай, мында къырымтатар къартагъалар шура-
сынынъ реиси ола. Онынъ шиарларындан бири: Озюмизни миллет
деп эсапласакъ, миллет олып яшайыкъ.

11. 9
языджырустеММуедингебашташкъОюлды
2014 сенеси июль 4 куню Акъмесджитнинъ Хошкельди къырым-
татар къасабасынынъ мезарлыгъында языджы Рустем Муединнинъ
башташы ачылув мерасими олып кечти. Тедбирде къырымтатар
языджылары, мерхумнынъ якъынлары иштирак этти.
Эгердесагъолсаэди,РустемМуединбуйылиюль6-да95яшыны
толдураджакъ эди. О, 2012 сенеси 93 яшында вефат этти. Башташ-
нынъ ачылувыны онынъ якъынлары языджынынъ 95 йыллыгъына догъру
кетирип, языджыларнен берабер ачтылар.
Къырымтатар языджылары бирлигининъ реиси Риза Фазыл: «Биз
бугунь языджымыз Рустем Муединни хатырлаймыз... Рустем Муедин
халкъымызнынъшанлыогъулларынданбири.Намуслы,догърулыкъны
севген, ватаныны къайгъыргъан бир языджы эди. О «Агъыр такъдир-
лер»романыныдаязыпетиштирди,анатилимизге,медениетимизге
багъышлап язгъан бир сыра икяелер, повестьлер, макъалелернинъ
де муэллифидир. Онынъ бу макълелери айры китап олып басыл-
гъан эди»,– деди.
Языджынынъ къызы Февзие Заирова: «Бабам омюр бою миллети-
мизни тюшюнип яшады. Биз даа Озьбекистанда олгъанда, бабам
биз Ватангъа кайтаджакъмыз деген умютнен яшай эди. Къырымда
о омюрининъ сонъки дакъкъасынаджа халкъыма хызмет этем деп
чапып-чапкъалап юрди, лякин бекленильмегенде агъыр хасталыкъ-
къа огърап бу дюньяны терк этти», – деди.
Языджыны хатырлап языджылар Певат Зети, Аблязиз Велиев, «Йыл-
дыз» ве «Янъы дюнья»нынъ баш муаррирлери Дилявер Осман, Зера
Бекирова, Къырымтатар санаты музейинден Айше Меметова, Ру-
стемМуединнинъакърабаларынданЭнверМуединвебашкъалары
сёзге чыкътылар.

12. №4 2014 июль – август
10
несир
Исмаил Асанîãúлу ÊерИм
унутылгъанязыджыларыМыздан
Веистанабайлы
(1898-1947)
Веис Танабайлы (Веис Акъмоллаев) Кезлев больгеси Танабай
коюнде догъды. Ильк тасилини ерли мектепте ала. 1920-нджи
сенелерининъ биринджи ярысында Тотайкой тербие техникумында
окъуй1
. 1929 сенеси Бакудаки Азербайджан-тюрк алий педагогика
институтынынъ филология факультетини битире. Акъмесджитте
къырымтатар нумюне-теджрибе мектебинде ана тили ве 1930-нджы
сенелери Судакъ тарафларында, Къоз мектебинде, эдебият оджа-
сысыфатындачалыша2
.1937сенесиапрель28-деНКВДхадимлери
тарафынданякъаланыпдефаларджасоргъуларгъаогъратыла.1938
сенеси ноябрь 2-де «инкъиляпкъа къаршы миллетчи тешкилятынынъ
иштиракчиси» сыфатында ве Б. Чобан-заденен алякъадар олгъа-
нында къабаатланып, 10 йылгъа тюрьмеге быракъыла.
1941сенесикендиишиниянъыданбакъылмасывереабилитация-
сы ичюн советлернинъ Алий Махкеме органларына мураджаатта
булунса да, аризасы ред этиле. 1947 сенеси Къазахстанда тюрьме-
денчыкъкъанынен,шуердекъазагъаогърапэлякола.Бераберликте
тюрьмеде яткъан махбюслернинъ
Танабайлынынъ къарысы Зоре Сакаевагъа язгъанларына коре,
бу «къазаны» аселет азырлагъан экенлер.
1920 ве 1930 сенелери къырымтатар матбуатында Танабайлы-
нынъ миллий ве медений меселелеримизге багъышлангъан бир
сыра макъалелери басылды.
Бедиий эдебиятымызнынъ тарихында «Кой хатрелери» (1926), «Той
куньлери» (1927), «Хасененинъ пенджереси» (1928) киби икяелери
беллидир.

13. 11
1926сенесиндебасылгъан«Койхатрелери»адлыбиринджиикяе-
синден башлап къалем усталыгъы ачыкъ корюнмекте. Кендисининъ
балалыкъ чагъыны хатырлаяракъ, XX асырнынъ башындаки Къы-
рымнынъ миллий турмушы левхаларыны къыскъа чизгилер ве чокъ
меракълы халкъ агъыз яратыджылыгъы нумюнелеринен айдынлат-
макъта. Чёль шивесини къулланаракъ, о заманнынъ ильгинч миллий
адетлерини ачыкълай. Меселя, кузьге таба ашлыкъ орюльген сонъ,
чёльде яткъан тобандан обачыкълар ясалып, бир гедже мааллинде
«шам атеши» деп якъыла ве атеш усьтюнден атламалар башлай.
Эм атлагъанда: «Авурлыгъым джавурге, дженгиллигим озюме» де-
ниле. Бала-чагъалар атлагъан сонъ, буюклер ве, ахыры, къарт анай,
апай ве къыз балалар да атлайлар. Мерасим девамында кимнинъ
«шам атеши» даа буюк олса, анда зияде халкъ топлана. Бу мера-
сим саба танъгъадже девам эте.
Языджы бу икяеде «Эшек оюны»ны, анълаткъанда, кой ве шеэр
адларыны энъ гузель бильген киши енъгенини айта. Яни бу оюнны
ойнаркен, Къырымнынъ джогърафиясыны гузель бильмелисинъ.
«Кой хатрелери»нде анълатылгъан адетлерден даа бириси
«Нас геджеси»дир. Тамам бу гедже къартайып ольген я да инсан
тырнагъыны ашап ольгенлер, обургъа чевирилип, эвлерге кире ве
кишилерни опе экенлер. Опюльгенлер исе, сонъра чарпына экен-
лер.Обурларгъаопюльмемекичюн,эркесшугеджесисарымсакъ
ашай, сарымсакънен башыны, аягъыны якъа, сарымсакълайлар.
Обурлар сарымсакъ къокъусына даянмай экенлер.
«Койхатрелери»нинъдаабирмеракълылевхасынданпарчакети-
рип,генчязыджынынъэмтарифлеме усулыны,эм де юзйылэвельки
Къырым миллий омрюнинъ тасвирини косьтере билемиз:
«Майыста экинлер толкъунлана, чичеклер ачып чёллер ярашыкъ-
лангъанкуньлерде, бирсазагъанлыджавун джавып башлады.Анай:
«Баллар,тезолунъыз!Къурычапма,тезекпарчасыныджыйыштырынъ-
ыз! Джаз джавуны, мибарек, сепелеп джавды китти. Орталыкъ сувгъа
толды. Шимди къыбла тарафкъа джава. Ана, къаранъыз! Булутлар
арасындан сазагъан саркъаятыр», деди.
Халкъ къоркъуша. Биз, балаларгъа, сазагъаннынъ недай олгъаны-
ны хэр кес бир тюрлю анълата. Базылары онынъ буюк бир аждаха
кибиолдугъынысёйлий,базыларыда«обуюкбиркъуштыр,козьлери
балабан, ози къарадыр», дий эдилер. Онынъ хэр шейге кучю ете,
тек отларнынъ тамырына кучю етмий экен.
Сазагъанны кесмек керек. Менъали (Менъли Али – В.Т.) молланы
чагъырдылар. О молла кельди. Къара саплы пычакъны алды, бир
шейлер окъуды. Менъали молла къара саплы пычакънынъ терс
тарафы иле сазагъангъа къаршы сильтеди…
Апакъайлар:«Кесильди,кесильди!»дедилер.Сонъсазагъанкоте-
рильди. Биз Менъали молладан не окъугъаныны сордыкъ. О да бизге
башта «дуа» деди. Сонъ «Къульвалла» суресини учь кере терсине

14. №4 2014 июль – август
12
окъуп, пычакъкъа уфюргенини, сонъ да сазагъангъа сильтегенини
айткъан эди…».
«Кой хатрелери»нинъ сонъки левхаларындан бириси де «Явур
юзю»не чыкъмакъ иле багълыдыр. Къомшу койлернинъ яшлары,
къызлары бир джума куню «Чочакъ» обасына «Явур юзю» бас-
магъа чыкъалар. Яшлар ичинде нишанлылар озь нишанлысыны
корьмек ичюн огърашалар. Нишансызлар исе, «козь туткъанлары-
на» козь атмакъталар. Ве ара-сыра тютюн якъып «къуту-джавлукъ»
да алып верелер. Чынъджы яшлар чынъджы къызларле чынъла-
магъа тутуналар:
Дёрт дирекли асма къую, джагъа мойнакъ,
Денъизи якъын, сувы сай, къызлары ойнакъ.
Джаз чечекдай джайлайыкъ, козь сувлайыкъ
Эйиликте, кемликте бир болайыкъ…
Уйле авгъан сонъ исе, къойлар сагъылгъан вакъыт келип эр кес
сагълыкълашып эвлерине къайталар…
Корьгенимиз киби, 27–28 яшларында олгъан Веис Танабайлы
иджадыны баягъы пишкин къалемле башлай. Я онынъ Тотайкой
педтехникумындаки тиль ве эдебият оджалыры ким эди? 1924–25
сенесине аит мезкюр техникумнынъ оджалары Бекир Чобан-заде,
Шевкъи Бекторе, Асан Сабри Айвазов, Абибулла Одабаш киби
сымаларны коремиз3
. Эм де Бекир Чобан-заденинъ къыз къарда-
шы Зылха (Зулейха) ханымнынъ хатырлавына коре, Веис Танабай-
лы талебелигинде Бекир Чобан-заденинъ ярдымджысы оларакъ
секретарьлик вазифелерини де беджерген эди4
. Эльбетте, бу
оджаларнынъ генч муэллифке тесири олмады десек, янълышкъа
огърайджакъмыз.
Амма Веис Танабайлынынъ языджылыкъкъа табиий истидаты да
айдын корюнмекте. Кучьлю бедиий сёзге, бильгиге ынтылгъан генч,
ниает, Бакугъа кетип, андаки пединститутнынъ филология факуль-
тетини битире.
Арада къалемини несирде сынагъан генч языджынынъ буюкче
ве муреккепче эсер яратмагъа истеги догъа. Бунъа чокъ уйгъун
сюжет тизерек, «Хасененинъ пенджереси» адлы парчасыны ярата.
Ама языкъ ки, муэллиф башындан кетишаты тесирли ве дуйгъулы
олгъан эсерининъ сонъуны советлер сиясетине уйдурмакъ ичюн
огърашкъанда,табиийки,эсеркендисининъбашынданашлангъан
атешини, экспрессиясыны джоя. Яни апансыздан большевик олып
къалгъан баш къараманнынъ (Бавбекнинъ) арекетлери, дуйгъу ве
фикирлери суньий шейлерге чевириле ве окъуйыджыгъа тесири
эксиле.
«Хасененинъ пенджереси» икяесининъ башында муэллиф
къызыл чабакъны айрыджа анълатып, адет узьре, къызыл чабакъ къа-

15. 13
вушкъан сонъ, генчлер севгилисине «пенджереге» баргъанларыны
айта. Икяенинъ баш къараманларындан бириси Бавбек де чокъ
тюшюндже ве къарышыкъ дуйгъулардан сонъ, севимлиси Хасенеге
«пенджереге» бара. Бир къач вакъыттан Хасене де онынъ севгисини
къабул этип онъа явлукъ багъышлай. Къаршылыгъына Бавбек Хасе-
неге сатванджыдан сатын алгъан юзюкни багъышлай…
Амма Хасененинъ бабасы къызыны къыркъ яшындаки топал бир
байгъа береджек олып тедарик коре. Эм бир куню Бавбек «пед-
жереге» баргъанда, топал бай озь кишилерине оны ат хырсызы
сыфатында туттыра ве урядникни чагъыртып къабар вастасынен
алты айгъа тюрьмеге сокъа. Дёрт айнынъ ичинде тюрьмеден чыкъ-
къан Бавбек, шу куню Хасененинъ асретликтен хасталанып ольгени
акъкъында хабер ала…
Тамам сюжетнинъ бу еринедже тюз ве меракълы, тесирли ше-
кильде тасвир этильген левхалар бундан сонъ, юкъарыда къайд
эткенимиз киби, суньийликке чевирилип, Бавбектен большевик
яратыла.
* * *
Бу куньгедже Веис Танабайлынынъ иджады ич бир тюрлю ше-
кильде огренильмегендир. Шунынъ ичюн эминликнен сёйленмеси
мумкюн ки, юкъарыда анъылып кечкен учь икяесинден гъайры, эски
матбуатымыз саифелеринде ве атта архивлерде биле языджынынъ
башкъа бедиий парчалары да булуна билир. Бугунь исе окъуйыд-
жыларымызгъа онынъ «Той куньлери» адлы этнографик сыфатыны
ташыгъаникяесинитеклифэтемиз.Буердегенчкъалемустасынынъ
фикирлери,козьбакъышлары,эки-учьсёзненайдынветабиийлевха
яратмасынынъ маирети ачыкъ олмасынен берабер, шиве ве тиль
арамасы, лексика ве лексик шекиллер къыдырувлары да ачыкъ-
айдын корюнмекте.
Бундан эвель де бунъа бенъзер текстлерни неширге азырладыгъ-
ымыз заман, туткъан ильмий принципни бозмадан, икяенинъ арап
язысындан кирилджеге транслитерациясы эснасында, бутюн хусу-
сиетлери ве инджеликлерининъ сакъланмасы ичюн огъраштыкъ.
Кúóллаíылãúаí ýäеáèяò:
1. Сакъланып къалгъан базы архив материалларына коре, Веис
Акъмоллаев 1923 сенеси Тотайкойдеки Къырымтатар тербие тех-
никумынынъ 3-нджи курс талебелерининъ джедвелинде булуна
// Усманова С. Тотайкойский педтехникум. По следам архивных
материалов.- Баку: БХГР.- 2012.- 284 с.- С. 114.
Къоз мектебинде дерс бергени акъкъында языджымыз Аблязиз
Велиев хабер эте. (Онынъ анасы Афифе Усеин къызы Веис Тана-
байлынынъ къолунда окъугъаны акъкъында хатырлавындан. Куньде-
лик дефтериме язылды: 11.07.2001).

16. №4 2014 июль – август
14
Усманова С. Тотайкойский педтехникум. По следам архивных
материалов.- Баку: БХГР.- 2012.- 284 с.- С. 148 – 149.
Абдульвапов Н. Зулейха Чобан-заденинъ хатыраларында агъасы
Бекир-Чобан-задеге даир бильгилер // Мир Бекира Чобан-заде.
Сборник материалов I Крымской Международной тюркологиче-
ской конференции. Карасубазар 23 – 25 мая 2012 г.- Симферо-
поль: «Ельiньо».- 2013.- 256 с.- С. 124.
Веис Танабайлы иле багълы базы библиографик малюматлар
Танабайлы В. (Тербие техникумы талебелеринден). Комплекс усулы ве
меним теджрибем // Окъув ишлери.- 1925.- № 2.- С. 51 – 56.
Танабайлы В., Бек-Али И. (Тербие техникумы талебелери). Тербие тех-
никумында амелий ишлер // Окъув ишлери.- 1925.- № 2.- С. 98 – 100.
Танабайлы В. (Баку тюрк институты талебелеринден). Азербайджан-
тюрк алий педагожий институты // Окъув ишлери.- 1926.- № 4-5 (12-13).- С.
91 – 92.
Танабайлы В. «Кой хатрелери». (Икяе) // Окъув ишлери.- 1926.- № 4-5 (12-
13).- С. 73 – 76; № 6-7 (14-15). С. 109; № 8-9-10 (16-17-18).- С. 144 – 145.
Танабайлы В. (Баку). «Илери» журналы хакъкъында // Илери.- 1927.- №
2(10).- С. 86.
Танабайлы В. (Баку). Бизде бала эдебияты // Илери.- 1927.- № 3 (11).- С.
30 – 34.
Танабайлы В. (Баку). Яшлар пролетар эдебиятыны бильмелидирлер //
Илери.- 1927.- № 11(19).- С. 24 – 25.
Танабайлы В. «Хасененинъ пенджереси». (Икяе) // Илери.- 1928.- №
1(21).- С. 57 – 62.
Танабайлы В. «Той куньлери». (Хикяе) // (Илери.- 1927.- № 8-9 (16 - 17).- С.
51 – 53; 1928.- № 2 (22).- С. 64 – 66; № 3 – 4 (23 - 24).- С. 80 – 84; № 8 – 9 (28 -
29).- С. 54 - 59).
Танабайлы В. Театро хакъкъында. (Къырымтатар Девлет Театросында
январь 13-те ойналгъан «Лейля ве Меджнун спектакли акъкъында») // Енъи
дюнья.- 1928.- январь 17.
Танабайлы В. (Баку). Генч языджыларымызын вазифелери // Илери.-
1928.- № 3-4(23-24).- С. 30 – 32.
Танабайлы В. (Баку). Чынъларымыз узеринде тедкъикъ теджрибелери //
Илери.- 1929.- № 2(37).- С. 9 – 16.
Танабайлы В. Къырымтатарджасынынъ имля къаиделери // Илери.-
1929.- № 6(41).- С. 8.
Танабайлы В. «Морфология» дерслиги хакъкъында // Енъи дюнья.- 1936.-
март 28.
Танабайлынынъ «тенкъидине» тенкъит. (Веис Танабайлынынъ «Мор-
фология» дерслиги акъкъында языларына тенкъидий фикирлер) // Енъи
дюнья.- 1936.- майыс 9.

17. 15
Веис ÒАнАÁАÉЛÛ
тОй куньлери
икÿе
Кузь мевсими эди, той куню
башланды. Акъшам къонуш-
ма да оладжакъ. Ахмет къардашы-
нынъ тоюна он «четвертной» ракъы
алгъан. Яшларнынъ озьлеринде де
ракъы чокъ, эввельден тойгъа деп
азырлагъанлар.
Этраф койлерден той мусафирлери – яшлар, къызлар акъшам
усьтю араба-араба кельдилер. Чалгъыджылар мусафирлерни
къаршылап алалар. Ахмет чалгъыджыларгъа кельген мусафир-
лерни къаршыласынлар деп тенбие эткен. Чалгъы къаршыламасы
сонъундан чокъ элем-опьке оладжагъыны бильгенде, тойда эки
такъым чалгъы булундыргъан. Бугунь акъшам мусафирлер, ярын
акъшам кой яшлары къонушаджакъ. Той сахиби кой яшларына:
«Мукъайт болынъыз, къонакъбайсыз. Къонакъбайларнынъ иши
сонъындан бакъылыр. Эпинъиз къуда болырсыз!» деп яшларнынъ
гонълюн алды.
Мусафир яшлар топлангъанлар, акъшам къарангъысы олды.
Бир такъым чалгъы къонушмада, бир такъымы да къызлар янында,
къызлар ойнайлар.
КойяшларынынъэнъатигиУмеркъонушмадааякъчы.Орталыкъта
курьсю, узеринде донатылгъан бир мезе вар. Эр болюк емиштен
локъум, къатлама, бакълава чильтерде тизильген. Бир аз сонъра
ракъыман ичи къызгъан яшлар тавланып башладылар, эр кес
истеген авасыны чалдырмакъ истей. Бала-чагъа къапы арасына
топлангъан. Артыкъ яшлыкъ сырасындан чыкъкъан озьлерининъ яш-
лыкъ девринде чокъ къонушмаларда булунгъан къартлар да къапы-
пенджерелерден бакъалар. Мусафир яшлар сеслерин котерип
башладылар. Араларындаки эски зыдлыкълар корюле башлады.
Чонгъырджы Сеит-Али джесюр, ярамаз яшлардан. Чокъ къонуш-
маларда баш тешип, козь чыкъаргъан, хэр кес ондан сакъына.
Сеит-Али атылып турды.
– Къонушмада отыргъан яшлар, йигитче отырсынлар! – дий.
– Бир аралыкъ тынч олса да, Сеит-Алиде болгъан джумурдыкъ
халкъта да вар.

18. №4 2014 июль – август
16
Сеит-Али болса озине,
Джумурдыгъы козине,
Тюкирчиги бетине!
Чалынъыз, усталар, меним авамны! –
деп Садла Абдурахман тиз усьтюне тура.
Сеит-Али еринден онъайтланып турды, халкъ къарышты. Къонакъ-
байлар чабукъ давранды, эр кесни озь еринде отурттылар. Артыкъ
чалгъыджылар парасы чокъ олгъаннынъ авасын чалалар. Хасан
байнынъ огълу авасына учь кумюш бере. Садла Абдурахман бай-
ларнынъ тарафындан, чалынъыз усталар.
Котере чал! Кольмегим ал!
Джарлы берер беш кумюш,
Чал джарлынынъ авасын,
Оттир байнынъ анасын…
Садла къаршылыгъыны чыкъарды. Къолунда учь-беш кумюш
парасы вар. Сеит-Али: «Бугунь я озь къанымы акъызаджагъым, я да
башкъа бирининъ къаныны ичеджегим», дий. Онынъ бутюн ачувы
бай балаларына. Бай балалары Садлагъа ишаналар. Оны махсус
той-тойдан алып кезелер.
Хасан байнынъ огълу коп ичкен, озюни туталмай. Аякъ узерине
турды, орталыкъта мезеге бир тепме урды. Сеит-Али:
– Сен, бала, отыр еринъде! – деп богъазындан туткъан эди.
Садла артындан келип Сеит-Алининъ башына бир бутылка урды.
Яшлар ура-тура болдылар. Вазгечинъиз! Вазгечинъиз! Бойле шей
олурмы…
Сеит-Алининъ башы тешильген, къонакъбайлар оны тышкъа алып
чыкътылар. Сеит-Али:
– Зарар ёкъ, дагъ дагъле булышмаз, адам-адамле булышыр.
Кориширмиз! – дий.
Ичериде халкъ ятышты. Садла:
– Чалынъыз усталар. Джады кетти – джайнайыкъ, обур кетти –
ойнайыкъ! – дий.
О бир якътан къызлар яны да пек зевкълы. Яшлар, къызлар, келин-
чеклер, апакъайлар топлангъанлар. Эки-бир къонакъбайман деп
кирип-чыкъып джурьген къартлар да корюне. Бутюн халкъ пек чебер
ойнагъан къыз ве яшларгъа бакъып эгленелер.
Той къызы кошеде къалын бир шал джабынгъан. Янына алай тув-
гъанлары, дост къызлары топлангъанлар. О, базан агълай. Баллары
кокюслеринде юкълап къалгъан яш келинчеклер ве къоджалары
беклеп тургъан апайлар къайталар. Къызлар янындаки чалгъыны да
кой къырджыманлары янына алып кеттилер. Къызлар яны бош къал-
ды. «Къана, шай тым-тырыш болып отурмасанъыз! Яраштырсанъыз
тойны», – деп кенардан бир къарт бакъырды.

19. 17
– Яшлар, олюсизми шу? Айды башланъыз! – демесине коре,
яшлар чынънамагъа башладылар.
– Изин берди той сахиби, койнинъ башы, айдынъыз, къызлар,
чынънайыкъ танъ аткъандже.
Къызлар:
Чагъырсын хораз, атсын танъ о ян-бу ян,
Чынъджы экенинъ билейим, танъгъадже даян». илх.
* * *
Артыкъ яры гедже авгъан эди. Ай сувдай джарыкъ. Мусафирлер
къонушты-къонушты, къайтаджакълар. Ешиль боялы дильжан араба,
учь къара ат, арабаджы да бираз тавлангъан, къалпагъы башынынъ
бир кенарында, дигер тарафында гурь сачларыны къабарткъан,
арабаны долаштыра.
Саргъошларэвденчалдырыпчыкътылар.Учьджолгъатюшипкете-
лер. Бунларынъ артындан бир сюрю яш, энъ артта араба бош келе.
Мусафирлер араба толушып бираз кеткен эдилер, айланып къайт-
тылар. Мегер, той сахибине «савлыкъман къал» айтмагъанлар.
– Савлыкъман къалынъыз, акъайлар, бизге джанынъыз агъырма-
сын. Сиз де бизге шай этип келинъиз. Но-о! – Но-о! – Чалгъыджылар,
ур патласын, ёл авасыны чалалар. Бай огълу араба ичинде отура-
май. Элинде пыштавыны юкъарыгъа тутып бир атты. Бир даа атты.
Йырлашып койден кеттилер.
Эртеси куню Алименинъ авыр тою эди. Узакътан чагъыртылгъан
мусафирлер келелер. Кой ичине бир атлы джиберип, онынъ ичи-
тышыман тойгъа чагъыртсын – дедилер. Тойгъа чагъыргъан бала да
чокъ ярамаз. Эр эвнинъ янына баргъан:
– Онынъ ичи-тышыман – айтты, бейитимен тойгъа чагъыраман! –
деп бакъыра.
Кой ичинден къазан-оджакъ, тюрлю савутлар, къашыкълар то-
планды. Бугунь Алименинъ башы пек тёбен, онынъ башына бугунь
акъд-никях кечеджек. Къызлар, яшлар аранда ойнайлар. Муса-
фирлер келип битти. Он дёрт-он беш софралыкъ халкъ болды. Той
хайырлап пошу, шал, кетен кольмек бердилер. Софра котерилип
башлагъан эди. Халкъ къудаларны беклий. Чокъкъа бармады, къыр
астындан эки балабан ат джеккен бир араба чыкъты. Бунлар къу-
далар болса керек – деп чалгъыджыларны тапып кетирдилер. Къуда
авасы чалынды.
Ор тарафтан кельген векиль шу койнинъ сахиби, эки шаат бир
де арабаджы бала бар. Бу бала он беш яшларында, Алименинъ
къайынларындан оладжакъ. Яшлар баланы къызлар янына кетир-
дилер. Той къызы сакъланды, башыны котермий.
Векиллер аш-сувдан сонъра, не макъсатнен кельдиклерини
анълаттылар. Эр эки тарафнынъ разылыгъы иле джемаатынъ козю
алдында анълаштылар. Кой хатиби Алименинъ акъдыны къыймагъа
кетти.

20. №4 2014 июль – август
18
Къызлар, келинчеклер Алимени перде къурулгъан уйге алып
кельдилер. Енгелер Алимеге огреттилер:
–Моллабиркересорагъанда,сесберме!Экинджидекенешай.
Учинджиде агъларсынъ, – дедилер.
Алимени беяз чаршафкъа орадылар. Кошеде къызлар оны
къоралап алгъанлар. Янында эки шаат. Моллакъай къапы артына
кирди. Башта бир оксюрди. Эр кес сусты.
– Алиме къардашым, сени бабанъ Къулмухаммединъ огълы
Джалмухаммедге михир-мучелли иле 301 рубле парагъа Аллах-
нынъ изни Пейгъамберинъ къавли узьре авретлиге, чифтлиге къабул
этип берди. Сен дахи къабул этип бардынъмы? – деп сорады.
Эркестым-тырыш…Хатипнинъчатлакъсесиненбусуальучькере
текрарланды. Учюнджиде Алиме агъламагъа башлады.
– Эшиттинъизми? – деп дуа эттилер.
Бутюн къызлар окюрип агълашмагъа башладылар. Пенджере
огюнде беклеп тургъан давул «дур-рр-дурр» чалмагъа башлады.
Той халкъынынъ козьлери яшланды.
Молла векиллерге меселени анълатты. Эр эки тарафнынъ
векиль ве къудалары салаватлашты. Векиль баба Шахабеддин ха-
тип бутюн ишни битирди. Атларнынъ къулакъларына шал байлап
къайттылар.
Векиллер кеткен сонъ, той куреши башланды. Балалар ве яшлар
тараф-тараф болып курештилер. Курешни къазангъан яш, мырза-
ларынъ ве байларынъ эллерини опьти. Чалгъыны артындан ийритип
той къаралтысыны долашты. Кой яшлары векиллерден «баллыкъ
оларакъ» 6 рубле алгъан эдилер. Бу пара, эльбетте, кимсенинъ
джебинде батып къалмайджакъ. Чокъайны ракъыгъа ёлладылар.
Йине шу куню сабагъа эр тарафындан аш арабасы кельген эди.
Кельгенашларданата-анавеякъынтувгъанларозьпайларыныалып,
къызларнынъ къуман джемиши, телли чыракълары берильди. Аш
арабасыкойгеякъынлагъанда,койчетиндебеклептургъанбалалар
къуда акъайдан «алыпкъачны» алдылар.
Тойгъа куньдиклеп «куньделик» кельген мусафирлер къайтты.
Пек якъын тувгъанлар, къызлар ве яшлар къалдылар. Тойнынъ сонъ-
гъы куню акъшам яшлардан зияде къартлар ичкен эдилер. Джигит
Али акъай усталаргъа давул чалдырып, «къулагъыма чал домбал-
домбал», дие боразаннынъ агъзына къулакъларыны къоя эди. Базы
акъайлар тойдан озь эвлерине кемане-даре чалдырып, апакъайла-
ры янына къайттылар. Бугунь акъшам да яшлар, къызлар эвелькиси
киби, ойнап кульселер де, бир ярамаз къызларгъа рахатсызлыкъ
ве келинчеклерни чымтыгъаны ичюн бираз къавгъа олды. Халкъ дар-
къагъансонъ,тойкъызысонъгеджесинишенъликечирмекичюндост
къызларыны бир айры эвге толдырып, кой яшларынынъ базыларыны
чагъырып янъы бир акъшам башланды. Бу гедже болгъан шейле-
ринъ эписине той къызы джевап берди. Онынъ ичюн де кимсе бир

21. 19
шей айтмады. Сабах ачылгъанда, яшлар къайтты, къызлар азчыкъ
юкъладылар.
Той къонакъбайлары къуда ве къудагъый оладжакъларынъ сайы-
сыны топлады ве акъшамдан бутюн азырлыкъ корюнди. Ана-баба
ве башкъа акърабаларынъ узун тюшюнджелеринден сонъ, киев
тарафында олгъан тувгъанларынъ ангисине кольмек, ыштан, шер-
бенти, шал, кисе, явлукъ лязим. «Ёкъса докъуз парча шейден азыр-
лангъан «такъым тюзюв» мунасипми?» дедилер. Эр тарафынынъ
анасына марама, кольмек, бабасына кольмек, ыштан, къайнагъа
ве къайинге такъым-тюзювлер, келиндешлер ве капаларгъа ляйыкъ-
мевджибиндже агъыр ве енгиль ишленген шербентилер, корюм-
джелерге пошу, явлукъ, дигер тувгъанлар да бош къолуман къайт-
маджакъларындан, онларгъа да озь пайлары верильген сонъ, кой
молласы, апайы ве кой агъасына да бирер кольмек веребиледжек
эди. Той узатылып варгъанда, тойны къаршылап чыкъкъанларгъа ве
ильк хошкельдиге кельген атлыгъа ве джавлукъ ойнайджакъ атлы-
ларгъа айры-айры явлукълар азырланды. Ёлда расткеледжек азиз
бабайгъа бир явлукъ багъышланаджакъ эди.
Иште,бойлебутюншейлертамамолгъансонъ,къайнана:«Магъа
ёлда сандыкъ ачтырмасынлар», – дие янына бираз ший даа алып
къойды.
Сабаха къуда, къудагъыйлер азыр олып той эвине топландылар.
Койден азырлангъан арабалар кельди. Той къызыны узатаджакъ
могедек араба азырланды. Къарт къудалар, яш къудалар ве къарт
къудагъыйлер, келинчеклер безенип юрьгенде, тойны озгъармагъа
джемааттан базылары топлангъан эдилер. Алиме къызлар янында
бугунь бабасынынъ эвинде сонъгъы кунни кечире, тюшюнип агълай.
Къуда оладжакъ яшлар бираз тавлангъан, тышарыда чалдырып
ойнайлар. Кой балалары онлары сарып алгъан адети узьре той-
нынъ ярашыгъыны ерине кетире эдилер. Кой арабалары азыр олды,
атлар екильди. Сатув арабасына Алименинъ бутюн эшьяларыны
толдырдылар. Могедек араба къапы огюне якълашты. Къызлар пер-
де къурулгъан эвде эдилер. Алиме энъ сонъгъы вакътыны болгъан
сеслериле багъырып агълап кечире: «Достларым, акъранларым,
мениунутманъыз…!»вебашкъасёзлерайтыптакъмакълай,къызлар-
ны бирер-бирер къучакълап агълады. Савлыкълашты. Той сахиби,
Алименинъ бабасы, козюнинъ яшыны тыгъыртып къызы янына кирди.
Къызлар чекильди. Алиме бабасынынъ къолуны, аягъыны опьмеге
кельди. Бабасы къызынынъ белине шал байлап: «Иште, балам,
хакъкъынъы элял эт. Бу вакъыткъа къадар асрадым, беследим, сени
адам-амиль этип озь намусынъле эрге чыкъасынъ», – дие кетмек
истегенде, Алиме бабасына сарылды. «Меним бабачыгъым, сен
де магъа хакъкъынъы элял эт», деп башкъа сёзлер сёйлемеге ис-
тесе де, айталмады. Бабасынынъ элини ве аякъларыны опьти, сав-
лыкълашты.

22. №4 2014 июль – август
20
Алименинъ башына беяз чаршаф къаплагъан сонъ, къызлар яны-
наагъасыкирди.Агъасыкъардашыныкотерипарабагъаминсетмек
истегенде, къызлар той къызыны вермек истемедилер. Насыл да
олса, алып чыкъты, той арабасына къойдылар. Араба ичерсинде
къарт ве яш енъгелер вар эдилер. Алиме о къадар агълай эди ки,
той узатыладжагъы вакъыт чалынгъан чалгъынынъ сеслерини кесе,
къызлар агълап тышары чыкътылар.
Той арабасы айдап кочьти. Кой четине чыкъкъанда, Алименинъ
сеслери ене де эшитиле эди. Бутюн къуда, къудагъыйлерынъ ара-
балары джёнеди. Яшлар чалгъыджыларынъ башына кельмеген
хорлукълар къалдырмадылар. Къызлар, балалар культёпеге чыкъып,
той арабалары артындан бакъып къалдылар.
Той арабасы эпсинден эввель джонесе де, артындан кельген
арабалар огюне чыкътылар. Асыл эски адет акъай арабалары
огюнде, апакъайлар артындан кетеджектир. Той арабасыны ве
къудагъыйлерны кечкенде, акъайлар«огъурларола,яхшы ёлгъа»деп
багъыраэдилер.Энъалдындакъарткъудалар,онларнынъартындан
яшлар, сонъ апакъай арабалары. Энъ артында исе, той арабасы.
Той арабасыны айдагъан он беш яшларында бир бала, бир кучюк
огълан, бойнуна пошу сарылгъан Къуранны аскъан. Сатув араба-
сынынъ атлары къулагъында шаллар, тойнынъ бутюн ярашыгъы ве
зевкъы иле арабалар кете. Алиме ене агълай эди. Чаре олмады.
Къарт енге Алимеге:
– Базгеч, къардашым, джыламакъ деген ший, о бир адеттир.
Койден чыкъкъан сонъ, орюшни отькен сонъ, олмаз, – дие татлы
сёзлериле тенбие этмеге башлады. Сонъ яваш-яваш Алименинъ
сеслери кесильди.
Иште, бойле этип той арабалары бир-бири артындан кельген
койлерни кече эдилер. Той бараджакъ кой дёрт саатлик бир ёл
олдугъындан, бунъа коре арабалар, акъайлар озь вакъытларыны
тайин этип эр тарафына якълаштылар. Эр тарафы исе, бу салта-
наты, зевкъы ве адетлериле той къызыны ве къуда-къудагъыйлерны
къаршылап алмагъа азырлана эдилер.
Киев тарафында тойнынъ дёрдюнджи куню эди. Бу кунь келин
тюшип, киев киреджек олдугъындан, тойнынъ къурынтысы буюк
мусафирлер топлангъан, яшлар-къартлар чалдыра ойнайлар.
Дёрт куньден бери девам эткен тойда бугунь дёрт тартмалы эки
башлы эвлер шыпма толу мусафир тойгъа кельген. Той халкъы
ойнап куле, той хайырлай. Базылары къонушмада чалдырып
кейфлене эдилер.
Бир кунь эввель келин тюшеджек. Онынъ чатмалары алтындан
дивар кенарларына тарттырылып джип керильди, бир де явлукъ
асып къойдылар.
Тойгъа кельген мусафирлер хисапсыз чокъ. «Къулмухаммет акъ-
ай огълынынъ тоюны балабан этти», деп джурьген акъайлар той со-

23. 21
фрасындансонъра,экишер-учеролыптышарыдакезе.Узакъ-якъын
койлерден кельгенлери эски достлукъларыны ве кечкен тойларыны
хатырлап сырдаша, культёпе усьтюне чыкъып койни ве койдеки вар-
лы халкъларынъ эвлерини бири-биринден сорай, огълу ве къызлары
етишкен акъайлар хич шупхэсиз даха зияде меракъ эте эдилер.
Тойгъатоплангъанапакъайларвекелинчеклеринтюрлюситюрлю
ренкте эски ве енъи бичимлерде антерлер кийген. Къарт апакъай-
лар бир сажень къарар узунлыгъында олан чубукъларына тютюн
толдура-бошата,бирдахатолдура,джагъа,шурпулдатыптойкъаве-
сини иче де бир-бирини анъламаяджакъ тарзда къарыштырып лаф
эте, шакъылдап кулюше, сонъ къавгъалаша, яптыкъларына тёвбе
этип тойдан-нишандан, иттен-мышыкътан бир чокъ ошеклер сёй-
лей. Базылары бир-бирининъ яланыны чыкъармагъа огъраша. Бираз
сонъракъартапакъайларкечкекъалгъануйленамазыныкъылмагъа
азырланалар. Келинчеклер балаларынынъ аскъысындан вакъыт
тапсалар, онлар да къартларынъ сёзюне къулакъ аса, арада бир
аскъылагъан баласыны алдай, къоркъута, пек зоргъа къалса, урып,
джимтип токътатмагъа огъраша. Яш келинчеклер тышары чыкъып
эглене ве тойнынъ зевкъыны корьмектен кери къалмай эдилер.
Я о, ярамаз пич акъайлар узакътан дюльбер апакъайларны
корьсе, насыл ешилленелер, бакъсанъыз. Сулейман акъай алты
баланынъ бабасы олса да, янында олан къарт ве яшларгъа гузель
келинчеклеринъ янакъларындан, кокюслеринден нелер-нелер ай-
тыпхалкънызевкъландыра… Бу халкъныозьлерине кулюшкенлерини
анълагъан апакъайлар «къартайгъанда, алджыгъанлар», деп ичери
къачалар.
Тойда къонакъбай олып джурьген яшлар ве къырджыманлар
да фырсат булсалар, дюльбер апакъайларны, гузель ве яш ке-
линчеклерни якъындан бакъып корьмекни пек севелер. Куньдюз
кунь джарыгъы гизли арекетлерге мусааде этмесе де, гедженинъ
къарангъысындан истифаде этенлеринъ къаба оюнлары даа
зияде эди.
Той къонакъбайлары, тойгъа кельген мусафирлерни къартлыгъы-
на, яшлыгъына, зенгинлигине, фукъарелигине ве моллалыгъына
коре, айры-айры эвлерге ерлештирдилер. Байлар олгъан эвге
моллалар да кирдилер. Дюнья сиясетинден ве бир-бирининъ
хакълы-хакъсызишлеринденмунасебетлерачып,хичбирхакъикъий
нетиджее кельмеен байлар, бу сёзлерден безген сонъ, моллалар-
ны бири-бирине чарпыштырып диний меселелер музакере олуна.
Сонъ енъилик-эскилик сёзлерини ве кимлер олдугъыны бильмек
ичюн шехэрлерде олан эфендилерин, моллаларын адлары ха-
тырлана, яшлар ве яш окъуйыджылар арасында динли ве динден
узакълашанлары Къырымдан, Къазандан, Тюркиеден ве башкъа
ерлерден косьтериле. Бойле меселелерден чокъ леззет алмагъан
къарт акъайлар, тарихий малюматлар ичюн тюрлю хурафатлар ве

24. №4 2014 июль – август
22
риваетлер, мухакеме ве хукъукъ ишлери ичюн адетлер, фельсефе
ичюн аталар сёзлерини айтып музакереге къошула.
Энъ сонъунда исе, я хаджы мырзанынъ отькюр сёзлеринден,
яман бакъышларындан яхут да хатип хаджынынъ хадисли, айетли
насихатларындан къоркъып сёзлер кесиле эди.
Той ашына тойгъан мусафирлер ве ичкисини ичип кейфленген-
лер,башкъа-башкъаэвлердеотурдыкъларыичюнхэпсичалгъынынъ
сесини динълемек истей. Башлары ве козьлери думанлы оланлар,
догъру чалгъы чалынгъан эвге варып кире ве къонушмагъа къошула.
Киевни корьмек истегенлер:
Кельсин-кельсин, киев бала кельсин,
Кельмейджек олса, хабер версин, – деп чалдыра.
Бунларынъ макъсады – киевни корип къонушмада аз верильген
ракъыны арттырмакъ эди. Чокъкъа вармады, къонушмада менмен-
лик давасы чыкъып джумурдыгъы къавий оланлар акъайлана. Бутюн
бильген сёгюшлери бир-бири артындан тизильдирип айткъанда,
бир къавгъа чыкъа. Базы вакъытлар баш тешилип, козь де чыкъары-
ла тургъан. Лякин Джалмухаммединъ тою къавгъасыз ве хайырлы
кечкен эди…
Бу сархошлары корьген балалар бош шишелерге сув толдырып
ве бир къач балайы чалгъыджы этип бир бала къонушмасы япты,
къавгъалашты ве сёгюштилер.
Иште, бойле бизим Джалмухаммеднинъ тоюнда апакъайлар-
нынъ пек чокъ ошеклери, байларнынъ ве моллаларнынъ ичтимаий
музакерелери, сархошларнынъ менменлик давасы, бунларны
корьген балаларнынъ оюны, той ашына ве той согъумынынъ майлы
кемиклеринеталашкъанкойкопеклеридебунларлебераберайны
саатлерде къавгъалаша ве богъуша эдилер.
* * *
Уйле авып кунь салынды ве куреш вакъты эди. Курешчи джигитлер
балакъларыны тюреп, беллерини сыкътырып бир-бирине къаршы
чыкъкъанда, боразаннынъ кескин сеси, давулынъ думпулдысы ку-
решчилеринъгонълюникотере,мускулларыныкъувветлендире–«ал,
джыкътым, ал, джыкъылдым», дегенде, чалгъынынъ сеслери гурьле-
нип юкселе, сонъ текрар явашлай ве куреш мейданлыгъыны шенъ-
лендирмекте экен, къонакъбай къартлардан бириси яшларгъа:
– Джашлар, мында алданып къалманъыз! Энди той келеджек
вакъыт якъынланды, – деди.
Койбалаларынданбиркъачданесиатланыпчыкътыветойараба-
ларыны къаршылап, «хош кельди джавлукъ»ны алмагъа кеттилер.
* * *
Той арабалары къуда ве къудагъыйлер ёл бою зевкълы ве шенъ-
ли кельмекте эдилер. Татар, рус ве немсе койлерини кечкенде,
беяз ве ешиль дереклерле безенген немсе эвлерини корип, татар
апакъайлары тааджиплене. Бириси:

25. 23
– Шай темиз бола шу кяфирлер. Бакъса, анав эвнинъ ярашыгъы-
на ве темизлигине, – дегенде, молланынъ апайы:
– Бу дюнья кяфирлерге дженнет, мусульмангъа джехэннем. Анав
дюньяда онлар янаджакъ, бизлер дженнетке варырмыз, – деди.
Яш къудалар немсе коюнде самагон къайнаткъан Кузьма къар-
тны биле эдилер. Анда варып эпси бирер ярым окъкъа алдылар.
Кузьма акъай бу яшларны таный ве онларгъа къоркъмай борчкъа
да верди.
Той арабалары немсе коюнден бираз узакълаштылар. Яш къу-
далар Кузьманынъ эви алдындан йырлашып-багъыршып ве сыз-
гъыршып кочьтилер. Немсе халкъы – «бу татарларгъа не болды», деп
бакъты ве кулюштилер. Яш къудаларынъ арабасы шу дакъкъада
той арабалары янына якълашты. Ярым окъкъалар къол усьтюнде
ойнай,къарткъудаларозьлерининъяшлыкъвакъытларыныхатырлап,
«яшлыкъта киши не къадар дели бола, ай», дедилер. Хаджы Вефа
акъай даянмады, яшлар арабасына варып бир къач рюмка чекти.
Къудагъыйлер озь балаларынынъ зевкъына бакъып куле, яшларынъ
арабасыны айдагъан Чокайгъа:
– Ай, бала, шай яман этип айдама, арабанъыз авар, йыкъылыр-
сыз, бир еринъизге бир шей олур, – деселер де, бу сёзлер Чокай-
нынъ бир къулагъындан кирип, биринден чыкъа эди.
Эввельден коп ичип алышмагъан Якъуп, Бавбек ве Яхьянынъ баш-
лары салынып башлады. Якъупнынъ анасы:
–Ай,бала,башынъыкотер!Къалпагъынътюшипкъаладжакъ,–деп
бакъыргъанда, Якъуп къолун саллап джеваплана эди.
Артыкъ той вараджакъ койге дёрт вёрст къадар къалгъан. Къуда-
лардан бириси:
– Ана, ана келелер, келе, – деди.
Узакътан учь атлы корюнди. Атлылар бир-биринден къызгъанып
«хош кельди джавлукъ»ны алмагъа талашкъанда, шойле корюне
эдилер.
Къудалар «къара атлы алдында келе», деселер де, чал ат эки-
сини де ташлады. «Ёкъ-ёкъ ал-торы яхшы келе, къара атлы къалды».
Ал-торы арабаларына юз сажень къадар къалгъанда, чал атны да
кечип, хош кельдини башта ал-торынынъ усьтюнде отургъан бала
айтты. Къуда ве къудагъыйлер атлыларны къаршылады. Яш къудалар
атлы балалардан:
– Оля, койинъизде къыз копми? Таталарынъыз бармы? Хатип
акъайнынъ къызынынъ ады не?... – деп сорагъанда, балалар ачувлы-
ачувлы къаршылыкълар вердилер.
Хаджы Вефа акъай къудагъыйлерден ал пошуны алып биринджи
кельген ал-торынынъ къулагъына багълады, сонъ арабалар кочьти,
атлылар йине чапышып койге догъру кеттилер.
Эр тарафтан хош кельдиге чыкъаджакъ арабалар ве киев ара-
басы азыр олып тура эди. Курешни Джанбек къазангъан, шимди
тойны беклейлер. Бала-чагъа юксек ерлерге чыкъып, той арабала-
рыны узакътан корьмеге авесленелер. Башта бир арабагъа эки яш,

26. №4 2014 июль – август
24
бир къарт отурып къудаларгъа хош кельди ичюн тютюн, ракъы алып
къаршыламагъа кеттилер. О бир тарафтан бир чокъ арабалар, ат-
лылартойалдынакеттилер.Сонъракиеварабасынаяшлартолушты
ве киевни ортагъа алып той къызы арабасыны айланмагъа чыкъты-
лар. Эр эки тарафынъ къудалары, къонакъбайлары бир-бирине
къарышты ве той адетлерини кечире эдилер. Той алдына чыкъкъан
не къадар атлы ве арабалар вар исе, бунларынъ хич бири бош
къайтмаяджакъ. Бундан да гъайры, къайната Къулмухаммет акъ-
айнынъ башкъа истеклерини де сёйледилер. Къудалар да «бизим
дегенлеримизни этерсиз», дие разы олдылар. Киевнинъ бир дане
огълан къардашы, Алименинъ къайыны оладжакъ яш да, атланып
той алдына чыкъкъан эди.
Киев арабасына энъ яхшы атларны джеккенлер. Ешиль дельжан
араба толусы яшлар той арабаларына якълашты. Къыз отургъан
могедек арабаны айлангъанда, къудагъыйлер яшлар арасындан
киев ким олдугъыны бильмек ве корьмек истей. «Къара къалпакълы,
къара къашлы, эсмери бир яш» деселер де, къудагъыйлер бир-
бирининъ сёзюне инанмай къалдылар. Той арабасы ичиндеки ен-
гелер Алимеге: «Ана, энди айланайым башынъдан», деп кеттилер.
Артыкъ онынъ-сенинъ деп къарт енге Алимени бир буюк шал ичине
топлап багълады. Онынъ да узеринден беяз чаршаф иле орттилер.
Енгелер Алимеге эр бир адетни огрете. Ярым саат сонъра той тю-
шеджегини хатырлап, агъанъ котергенде, бойле яп, башынъы пек
котерме, эр якънынъ апакъайлары башынъы сыйпарлар. Эгер эр
якънынъ апакъайлары келиннинъ башыны сыйпаса, Алиме озюнинъ
эр якъта хор боладжагъыны биле эди.
Киевнинъкъардашынабиркъонакъбайкъудагъыйлердентакъым-
тюзини алып аркъасына багълады. Келип кечкенлер, такъым-тюзини
коре, сукълана ве той эвине кельгенде, эльбетте, апакъайлар даа
зияде корьмек истей эдилер.
Тойалдызевкъындаатлыларджавлукъойнады,арабаларо якъ-бу
якъ доланып Алименинъ джавлукъ, шал ве пошуларындан эр бир
атнынъ къулагъына бир данесини багълап, той эвине къайта ве той
арабалары кельдилер.
Келин тюшеджек эв чокътан азыр эди. Къудаларынъ киреджек
эвлери, келиннинъ къоркъулыгъыны чыкъараджакъ къарт хораз, ке-
лин тюшкенде, юрмек ичюн баянды ве башкъа шейлер азырланды.
Сатув арабасы келип той эви алдына янашты. Къудалар кельди,
Алименинъ шейлерини арабадан ерге къойдылар. Молла акъай
дуасыны окъуп, озь пайыны алгъан сонъ, сандыкъ, ястыкъ, тёшек,
ёргъан келин эвине къудалар тарафындан къоюлды. Къудагъыйлер
келип арабадан курьсю усьтюне, сонъ ерге аякъларыны бастылар.
Той эвинден он беш сажень къадар узакълыкъта той арабасы токъ-
тагъан эди. Келиннинъ чыкъкъан Къураныны сатып алмакъ той сахи-
бининъ борджудыр. Къулмухаммет акъай къонакъбайларгъа айтса
да, башта бир анълашамадылар. Сонъ пек пахалы болса да, он
рубле верип той алды арабасы къапы огюне келип янашты ве бутюн

27. 25
той халкъы бу ерге топланып бакъа, чалгъыджылар шартмекленип
къыз тюшкенде чалынгъан аваны чала. Эвнинъ тёпесинден бир бала
бир савуткъа толдырып локъум, къатлама, тюрлю емиш ве уфакъ
паралар къуйып верильген сачувны могедек арабасы усьтюнден
сачты.Балаларвебалабанларбунъа талашкъанда,енгелер къызны
тюшюриркен, къудалар той арабасы яныны сарып алдылар.
Эр тарафнынъ къонакъбай апакъайлары той тюшеджек эвнинъ
аятында эдилер. Агъасы Алимени котерип алып кеткенде, бир къо-
накъбай апакъай къолуны узатып, келиннинъ башына джетти деген-
де, бир къуда онынъ къолуны къакъты, аман перде къурулы кошеге
тойкъызыныкотюрдилер.Къудагъыйлерэвичиндекъарышыпкъалды.
Той тюшюрген яш баяндысыны алып джебине къойды ве шербетини
ичип фильджанны да озюне алды. Къудалар озь ерлерине кетип,
къуда кобетесини ашамагъа азырландылар. Артыкъ той тюшти,
мусафирлер яваш-яваш къайттылар. Кой яшлары киев отураджакъ
ерни азырлап киевге келинни хайырлады ве салаватлаштылар.
Къудаларвекъудагъыйлеркобетелериниашагъансонъ,къудалар
янына «Хош кельди авасы»ны чалмагъа кельген чалгъыджылар къапы
артында азыр олдылар. Къудаларынъ чокъусы кейфли эди. Чалгъы-
джыларгъа, енъи-енъи тюркюлери бир-бири артындан чалдырмакъ
истегенде, чалгъыджыларынъ озьлери башладылар.
Ракъы ичтим кабактан,
Пиляв едим табакътан.
Не хайырлы куньлер экен,
Худалар кельди сабахтан (иляхри чалынды).
Аман шу саатте къонакъбайлардан бириси келип чалгъыджы-
ларны алып къачты. Къудаларынъ эр тарафында ава чалдырмагъа
хакъкъы ёкътыр. Чалгъыджылар къудагъыйлер янына келип, «Хош
кельди авасы»ны чалгъан сонъ, къарт къудагъый:
– Къана, усталар, бизге бир джанъы чыкъкъан тюрки чалсанъыз!
– деди. Чалгъыджылар:
Отурынъыз, отурынъыз, къудагъийлер,
Аякъларынъыз талмасын.
Бизде хатыр къалса, къалсын,
Сизде хатыр къалмасын.
* * *
Вай, аннем, пек сагъынам,
Сен гидерсинъ, бен къалам,
– дие йырлагъанда, къудагъыйлер бири-бирине къарышып кулю-
ше, зевкълана эдилер.
Бир саат сонъра къудалар къайттылар, къудагъыйлер къалдылар.
Къудалардан учь яш, келин эвини яраштыргъан къудагъыйлерге яр-
дым ичюн къалгъан эдилер. Киев булунгъан эвге кой яшлары топлан-