PROTEINAT : pjesë shumë të rëndësishme të organizmave të gjallë përbërësi kryesor i indeve lidhëse dhe membranave qelizore përbërës i lëkurës, muskulit, tetivave, nervave, gjakut, enzimeve, antitrupave dhe hormoneve acidet nukleinike janë përgjegjëse për vetitë trashëguese Në ushqimin e njeriut proteinat zënë vendin kryesor. Proteinat janë përbërsit kryesor të qelizës. Me zbërthimin proteolitik të enzimave (proteaza) krijohen amino acidet të cilat absorbohën nga trakti digjestiv, që shërbejnë më pastaj për sintezën e shumë proteinave strukturale në organizëm si dhe të molekulave të tjera në organizëm si enzimat,hormonet etj. #MesueseAurela

1. CH3
– CH(NH2
) – COOH + H2
N – CH2
– COOH
CH3
– CH(NH2
) – CO – NH – CH2
- COOH

2. PROTEINAT
pjesëshumëtërëndësishmetë
organizmavetëgjallë
 përbërësikryesoriindeve
lidhësedhemembranave
qelizore
 përbërësilëkurës,muskulit,
tetivave,nervave,gjakut,
enzimeve,antitrupavedhe
hormoneve
 acidetnukleinikejanë
përgjegjësepërvetitë
trashëguese

3. Ndërtimi I tyre

4. PROTEINAT DHE
METABOLIZMI I TYRE
 Në ushqimin e njeriut proteinat zënë vendin kryesor.
 Proteinat janë përbërsit kryesor të qelizës.
 Me zbërthimin proteolitik të enzimave (proteaza) krijohen amino acidet të cilat
absorbohën nga trakti digjestiv, që shërbejnë më pastaj për sintezën e shumë
proteinave strukturale në organizëm si dhe të molekulave të tjera në organizëm si
enzimat,hormonet etj.

5. ProcesitjeterIsintezesseaminoacidevebehetngakatabolizmiIproteinaveindorenebrendesite
organizmit.Aminoacidetekrijuaraneketemenyrekanerolndretuesdhemarrinpjesenesintezene
proteinave.
Dukepasurparasyshdinamikene dinamikenkimiketeprocesevenoorganizemjanenedrejtepeshim
procesetanabolikeekatabolike.
Kohaenevojshmeqëtësintetizohendhetëzbërthehënështëendryshmepërproteinatëndryshme.
Prejdisaorënëdisaditë.(psh.Peralbuminaeshte20-25dite.)
Zbërthimiiproteinave bëhetnënveprimineproteazavetëtraktitdigjestiv,tëcilatmundtëjenë
ekstracelulareqëgjëndennëgjakdhelëngjetexsrtraceluare.
Proteazatintracelulare–kryesishtgjëndennëlizozome.
Nebazetevenditaktivteveprimitnevargunpolipeptid proteazatndahënnë;
egzopeptidaza,IzbërthejnëvargjetpolipeptidenëfunddheateaminopeptidazatveprojnënëpjesënN-
terminaletëvargut.
Endopeptidazatizbërthjenëproteinatnëmestëvargutpolipeptid.

6. Amino acidet e lira absorbohen
në mukozën e traktit
intestinal,kalojnë në gjak,e pastaj
në organe specifike në të cilat
bëhet sinteza e proteinave
specifike.
Sinteza e proteinave është një
proces i komplikuar, në të cilin
rolin kryesor e kanë acidet
nukleinike ADN dhe ARN.

7. Për 24 orë përsoni i rritur sintetizon
400 gr proteina (të njejten sasi edhe
e eliminon).
Zbërthimi i proteinave me veprimin
e enzimave proteolitike bëhet
gjerë në a. acide.
A.acidet pjsërisht shfrytëzohen për
sintezën e proteinave jo esenciale e
pjesërisht katabolohen gjerë në
produkte përfundimtare katabolike
ose nëpërmjet të produkteve
intermediare zbërthehen gjerë në
CO2 dhe H2O.

8. Ndërtimi i proteinave-Aminoacidet
Amino acidet jane njesia
themelore e proteinave.
Kanë α-karbonin asimetrik i
cili është i lidhur për gr;
Amin,karboksil,dhe H e R
varegjet.te gjitha amino
acidet perbejne N.O.C.H.
CαC
HO
O
N
H
H
H
CH2
CH2
C
O NH2
carboxyl
group
amino
group
Sidechain (R)
Varguanësor(R)
2.Struktura aminoaciedeve dhe
peptideve

9. R R
H C NH2 H2N C H
COOH COOH
D-Amino Acidi L-Amino Acidi
Proteinat jan te perbera nga L- amino acidet⍺

10. Vetitë e përgjithëshme të amino acideve
Aminoacidet kanë veti të ndryshme fiziko- kimike:
 aktiviteti optik.
Amfoteriteti.
 pjesëmarrja në reaksionet e ndryshme biokimike,
 krijimi lidhjes peptidike.
 Aktiviteti optik- Aminoacidet janë komponime optikisht aktive.
 -tretëshmëria
- posedojnë potencial elektrik .
- treten lehtë në tretës polarë si H20 dhe etanol
-nuk tretën në tretës jo polarë si eteri dhe benzeni.

11. Klasifikimi i amino acideve
- Klasifikimi struktural bazohet në ndërtimin struktural të vargut anësor te a.
acideve (alifatike, ciklike).
- Klasifikimi elektrokimik-bazohët në veçorit elektrokimike të a. acideve
(acidike, bazike, neutrale).
- Klasifikimi biologjik, bazohet në rëndësin biologjike të amino
acideve( esenciale, dhe jo esenciale).
A. Alifatike
1. Glycina (Gly) (G) –acidi a– amino acetik
2. Alanina (Ala) (A) –acidi a– amino propionik
3. Valina (Val) (V) –acidi a– amino – iso – valerik
4. Leucine (Leu) (L) –acidi a– amino – iso – caproik
5. Isoleucina (Ile) (l) –acidi a– amino – B – methyl valerik

12.  Keratina , e cila është e patretëshme , e fortë dhe kimikisht inerte dhe e
qëndërueshme.
 Skleroproteinat janë të patretëshme në ujë , kanë strukturë fibrilare, dhe
shërbejnë si elemente mbërojtëse.Kanë rënditje rregulare të strukturës
molekulare.
Ndarja e proteinave sipas treteshmeriseNdarja e proteinave sipas treteshmerise

13.   Të thjeshta-të përbëra vetem prej amino - ac.
 Të përbëra - prej proteines së thjeshtë dhe grupit prostetik.
Proteidet janë komplekse të ndërtuara prej pjesës proteinike dhe joproteinike.
 Ndahen në;
 -metaloproteina -lipoproteina
 -fosfoproteina -nukleoproteina
 -glikoproteina - kromoproteina.
 Lidhjet strukturale të proteinave
 Strukturën proteinore e stabilizojnë zakonisht dy lidhje të forta;
 -peptidike
 - disulfide.
 Tri lidhje të dobëta;
 - hidrogjenike
 - hidrofobe
 - elektrostatike.
Klasifikimi i proteinave sipas strukturës

14.  Struktura kimike e proteinave
 Struktura që bazohet në renditjen e amino acideve në molekulen proteinke., ka të bëjë
me përcaktimin e strukturës primare të proteinës.
 Por , mund të supozohet se një vargë i gjatë i atomeve , i cili krijohët me lidhjën e
qindëra a. acideve në molekulë, në hapësirë mund të jetë në mënyra të ndryshme.
Rënditja e vargjeve në hapësirë është konformacioni i vargjeve.
 Struktura sekondare e proteinës-paraqet pozitën e vargjeve peptide në hapsirë ,pra
përfshin mënyren e shtrirëjes se vargjeve peptidike ( të zgjatura, ose spirale). Shumica e
vargjeve peptidike janë në formë të spirales, dhe quhet struktura helikoide.
 Stabiliteti i sajë bazohet në lidhjet hidrogjenore. Dhe lidhjet disulfide.
 Struktura terciare –nënkupton palosjen karakteristike të vargjeve polipeptidike. Me këtë
strukturë shpjegohet mënyra e palosjes dhe përdredhëjes së vargut peptidik në molekulen
e proteines.
 Duke u bazuar në këtë ekzistojnë dy forma të molek.proteinike;lineare dhe sferoide.
Proteinat sipas strukturës terciare ndahën në;
 1. Në proteina te të cilat dominon struktura alfa-helikoidale.
 2. proteina në të cilat dominon struktura e tipit të beta-keratinës
 3. proteina në të cilat gjendet alfa-helikoidi dhe i ndarë domeni i beta strukturës (alfa+
beta).
 4. proteinat te të cilat në formë të drejtë ndërohen fragmentet e alfa heliksit dhe te beta
strukturës.

 Struktura kuaternare – nënkupton agregacionin e shumë vargjeve peptidike në
molekulen proteinike.
 Këto vargje janë të përbëra prej shumë nënjësive që janë të lidhura kryesisht me lidhje

15. Ushqimi që përmban përqindje të lartë të proteinës:
Ushqimi Sasia Proteina (gram)
Të bardhët e vesë 1 4 gr
Të kuqët e vesë 1 1.5
Mishi i bardhë i pulës 100 gr. 25
Mishi i kuq - bifteku 100 gr. 30
Mishi i terur (përshuta) 100 gr. 20
Mishi i peshkut – tuna 85 gr. 25
Sardina 85 gr. 20
Qumështi 250 ml. 8
Djathi 100 gr. 20
Jogurti 250 ml. 9
Drithërat (bizelja, fasulja) 100 gr. 6
Lajthija 100 gr. 15
Arra 100 gr. 15
Kikirikat 100 gr. 25
Fara luledielli 100 gr. 20

17. Rekomandi met di t or e t e mar r j es se pr ot ei naveRekomandi met di t or e t e mar r j es se pr ot ei nave
Meshkuj
1 - 3 vj ec =13gr
4 - 8 = 19gr
9 - 13 = 34gr
14 - 18 = 52gr
19 - 30 = 56gr
31 - 50 = 56
mbi 50 = 56gr
Femra
1 - 3 = 13gr
4 - 8 = 19gr
9 - 13 = 34gr
14 - 18 = 46gr
19 - 30 = 46gr
31 - 50 = 46gr
mbi 50 = 46gr
nj e l l ogar i me e t hj esht e e sasi se se pr ot ei nave qe nevoj i t emi ne di t e,
esht e shumezi mi i peshes t r upor e opt i mal e me 0, 8. Ky ekuaci on sher ben per
t e mbul uar nevoj at di t or e edhe per pj esen me t e madhe t e spor t i st eve t e
ci l et nuk kane ar sye t e kaper xej ne 1 - 1, 5gr pr ot ei na per cdo ki l ogr am t e
peshes se t yr e.
Sasi a e pr ot ei nave duhet t e of r oj 10 - 35% t e kal or i ve di t or e - ne var esi
t e vecor i ve t e i ndi vi di t , j o me shume. Sasi a e yndyr nave keshi l l ohet t e
konsi st oj ne 20 - 35% dhe e kar bohi dr at eve ne 45 - 65% t e kal or azhi t

18. Dieta ideale do të varet nga lloji i veprimtarisë për të ushtruar, të
cilat mund të ndryshojnë në intensitet, nevojat ushqyese duhet
të plotësohen kryesisht nga karbohidratet. Ato duhet të
përfaqësojnë 50% deri 60% të kalorive të konsumuara. 10% e
karbohidrateve tona duhet të jenë të thjeshta, i ofrojnë ushqime
si fruta dhe sheqerna. Të gjitha karbohidratet e tjera duhet të
jenë komplekse, që i ofrojnë kokrra të tilla si bukë, oriz,
makarona, drithëra mëngjes, etj, edhe bishtajore dhe perime.
Një tjetër burim i rëndësishëm i energjisë duhet të jenë proteina
të cilat duhet të paraqesin nga 10% në 15% të dietës. Është e
rëndësishme të mos e teprohet me konsumin e tyre, sepse ata
mund të çojnë në n ndërtimin e mbeturinave toksike dhe mund
të shkaktojnë efekte të dëmshme në shëndetin e një atleti
Sa për yndyrna, duhet të paraqesin nga 30% në 35%
të kalorive të dietës së një atleti. Lipidet janë shumë të
rëndësishme që të kenë vitamina yndyrë
shpjegueshëm dhe acidet yndyrore esenciale dhe për
këtë arsye nuk duhet të jetë nën konsum. Megjithatë,
një rritje e cila mund të çojë në probleme të tjera
shëndetësore dhe performancën reduktuar fizike.
Yndyrna të pangopura vajra, arra dhe vaj peshku duhet
të mbizotërojnë. Sasi më të vogël të ngopur me yndyrë
duhet të konsumojnë mish yndyrore, gjalpë, qumësht e
tjerë, etj

23. Ju falem
nderit