1. essay n e t w e r k va k a n t i e
Wat gebeurt er als je een Facebookjunk een week lang alleen opsluit
zonder telefoon en internet? Atte Jongstra (3.054 Facebookvrienden)
probeert het grote Niets te vieren. ‘Je laat je er niet onderspitten!’
tekst Atte Jongstra beeld Jacqueline Elich
Heftig eenzaam en alleen
en week zonder internet. Geen Fa- jaar geleden waarlijk op gestort. Dat leverde vra-
E cebook, geen digitale warmte van alle
lieve vrienden en vriendinnen. Elke
vorm van moderne intermenselijkheid
verboden. Kan de mens dat nog? Ik was ingegaan
op de uitnodiging in het kader van het vijftienjarig
gen op. Deed ik nog wel iets anders? Ik was ogen-
schijnlijk overactief met posten. ‘Het lijkt wel een
verslaving.’ Nou misschien. Facebook is ook inder-
daad wel heel gezellig. Het vergaren van vrienden
sluit daarbij aan op een bestaande behoefte ge-
bestaan van het VPRO-radioprogramma De avon- hoord te worden en gezien, een hoef te zetten in de
den om een antwoord op precies die vraag te vin- wereld. Het kan zijn dat ik om dezelfde reden boe-
den. Bedoeling was verstoken van alle moderne, ken schrijf. Helaas maakt gezelschap mij ook altijd
sociale verkeersmiddelen een week lang op een moe, en na een tijd verhevigde Faceboekerij rond
drijvende bungalow te verblijven, die was aange- de verschijning van mijn jongste boek had ik een
meerd aan het mini-eiland Senneroog in het Friese tijdje geen bericht gepost. Ik liet de waar-ben-je-
Lauwersmeer. Terug naar de tijd waarin we langza- nu-ineens-vragen waaien. Netwerkvakantie, ik gaf
mer leefden, zonder lik-op-stukcontact. Mooi. Ik niet thuis. Intussen was ik toch weer begonnen, zij
had er tegenop gezien. Bij koffercontrole werd het ietsje minder druk dan eerder. Mijn laatste was
door een VPRO-douaneman al meteen een mobiele de post over mijn vertrek naar het noordelijkste
telefoon uit mijn bagage gehengeld. Ingenomen. der Friese meren.
Fouilleren leverde geen verdere contrabande op,
ook geen dongel voor verbinding met het web. Men Tweede paniekbiertje
gaf me vrij voor vertrek, ik ging voor de leeuwen. Voet gezet op Senneroog, een foetusvormige platte
plaat in het Lauwersmeer. Relatief nieuw – de Lau-
Sociaal gesproken had ik me grondig op mijn bal- werszee werd pas in 1969 afgesloten. Dit eilandje is
lingschap voorbereid. Op Facebook had ik daags dus van na die tijd. De natuur had niettemin haar
ervoor – naast een post of tien over algemene din- oude gewoontes hier gehouden. Rietbegroeiing, ik
gen – gemeld wat ik zou gaan doen, met verwijzing vond er dode berenklauwen, hoger dan mijzelf.
naar de site waar men mijn Senneroogse gangen Hier en daar zag ik hakhout – wilgen, elzen. Strui-
volgen kon: http://weblogs.vpro.nl/eenkamerin- ken, sommige vol vogelbessen. Oneetbare natuur,
hetverleden/category/gasten/atte-jongstra/. Een zompig gebied, een woestijn gewoon.
aantal van mijn 3.030 vrienden had me kracht en Het uitwuifcomité vertrok, ik was alleen. Een
sterkte gewenst, dat gaf moed. Met mijn vrouw eerste vlaag paniek met bier bedwongen. In de
had ik de avond voor vertrek breeduit op een café- boot de mogelijkheden van de aanwezige appara-
terras gezeten, met zoveel mogelijk mensen ge- tuur beproefd. Zouden ze niet toevallig toch …?
sproken en geklonken. Een voorlopig laatste bad Met de mobiele telefoon kon je inderdaad twee
in intermenselijkheid. Bonte avond, balsemend. nummers bellen: VPRO en boswachter, voor nood-
Getwitterd had ik niet. Ik heb eens een account ge- gevallen. De aanwezige laptop bood slechts Word.
‘Wat je al niet bedenkt in maakt, maar doe er nooit wat mee. Ik ben van natu- Alle sociale buitenlijnen waren dood. Daar moest
re een lange tsjilper. Wat ik dagelijks meemaak meteen een tweede paniekbiertje voor open.
volstrekte eenzaamheid: achter mijn bureau is niet in een nieuwsflits uit te Twee uur later was ik zover mijn eerste video-
een symboolplanting van drukken. Twitteren moet kort. Bovendien kun je
geen plaatjes meesturen. Twitter en ik: dat wordt
boodschap op te kunnen nemen. Ik hoor het me
nog zeggen:
één aardappel’ waarschijnlijk nooit meer wat. ‘Dames en heren, het is hier vredig, het is hier
Facebook is een ander verhaal. Ik heb me er twee stil. Het gaat goed.’ ›
26 NRC WEEKB LAD 27

2. essay n e t w e r k va k a n t i e
‘Hoe ik het had gehad? Ik viel mijn vrouw in de armen,
ze voelde weer als nieuw’
› Dat van die vrede en stilte klopte. Oorverdovend doen had. Alle achthonderd pagina’s gelezen, Op hetzelfde moment dringt het tot je door dat je
echt. Ging het ook goed? Bij terugkijken meende ik waarvan sommige drie keer. Een tijdverdrijvend, er óók een week lang buiten staat. Je krijgt zo goed
iets te horen trillen in mijn stem. troostend boek. als (de koerier zei alles trouw te volgen) nul terug.
Tegen het vallen van de avond – ik stond aan dek Na één dag had ik mij opgesplitst in een tiental ik- En daar draait het om: antwoord op je posts. Bewijs
– plotseling geruis in de lucht. Wapperend vloog ken. De Filosoof, Het Ontginningshoofd, De Keu- van je bestaan. Sinds er Facebook is hoef je er niet
een fraaie witte handdoek over. Broeder Grote Zil- kenchef, etcetera. Een eigen broederbond, het is echt meer op te wachten. Meestentijds direct reac-
verreiger. Ik ademde op. Toch niet helemaal alleen. een oude truc. Verdeel jezelf en heers. Je hebt aan- tie. Wat een groot genot!
Kijken of ik contact kon krijgen met zo’n vogel. De spraak. Glaasje drinken samen, kaartje leggen, ge-
natuur, die zou ik hier hoe dan ook wel ondergaan. zelligheid. Lang werkt het niet. Het blijft toch In de eerste dagen moest ik soms denken aan een zin
Dik genieten. maar een kunstje. Broeder Zilverreiger hielp even- die ik ergens had gevonden op internet: ‘Alleen, mi-
min erg lang. Meestal druk met visserswerk. Na rakel!’ ik heb in mijn eenzaamheid vaak Mirakel!
Op Facebook heb ik een aantal vrienden en vrien- verloop van dagen zag die vogel mij niet eens meer geroepen. Het mirakelachtige was er gaande de
dinnen die duidelijk eenzaam zijn. Drie of vier staan. Hoe mooi ook, na verloop van tijd verdwijnt week aardig afgeraakt. Ik zat zonder drank, de mee-
posts per dag, sommigen uiten zich in taal die her- de fleur van zo’n wonderschoon geval en wordt hij genomen sigaretten waren opgerookt. Hoeveel da-
innert aan de huwelijksadvertenties in de krant. Ik gewoon een andere vogel onder vogels. Asociaal, er gen, hoeveel uren nog te gaan? En dan troostte ik
hoorde er eentje een liedje zingen. ‘House for sale’. kan geen woordje af. mijzelf: ik was hier in dit seizoen. Stel, ik was de
Gescheiden dus, beschikbaar voor wat nieuws. Ik Honderd keer het eiland belopen, dat nog geen laatste in de rij geweest, verbindingsloos in week
zie vaak blote huid op bijgevoegde foto’s, anderen hectare meet. En wat je verder niet bedenkt in vol- twee van de maand december op dit eiland? Blade-
proberen zich door mysteriedingen in de markt te strekte eenzaamheid. Een catalogus gemaakt van ren van de boom gevallen, een ijzige bries over het
prijzen. En lukt het niet meteen: virtuele liefde is alle berenklauwen, een encyclopedie van beschre- dode riet, een eerste ijslaag op het Lauwersmeer…
ook liefde, al blijft het bij een half ei steken. Als je ven houten bordjes in het riet, wegwijzers die de Nu riep ik het alsnog: ‘Alleen, mirakel!’
op een eenzaam eiland zit alleen te wezen met een mensen na mij doelloos aan het dwalen houden.
lege dop, dan bedenk je zulke dingen. Maar vooral Tevens uitgevoerd: een symboolplanting van één Here Here, verlos mij toch
de gewone vrolijkheid, ouwehoeren, de dingen die aardappel, onder auspiciën van Kartoffelkönig Toen ik mijn laatste bijdrage voor de Avonden had
het tussen mensen doen, die ga je missen. Alleen Frederik II van Pruisen (1712-1786). Hij had in gemaakt – ik moest toen nog krap twee dagen blij-
zijn is het probleem niet, fysiek bedoel ik. Nooit 1756 het Kartoffelbefehl uitgevaardigd: plant een ven – dacht ik: ik bedien de wereld eigenlijk als ge-
moeite mee gehad. pieper op elk braakliggend stukje grond, ter voe- woonlijk. Elke dag een post, niet op Facebook,
Het mooie van Facebook is juist dat je de deur ding van het volk. Nu, braakliggen deed Senner- Project: Een kamer maar op de radio en de website van de omroep. Men
niet uit hoeft voor contact. Je hebt toch wat men oog. Toneelkostuum aangetrokken, met malle hoort en ziet van mij, heel mooi. Maar ik zelf dan,
ambient awareness noemt, een splinternieuw ge- muts, koppelriem en sjerp, alsmede onderschei-
in het verleden mag ik ook iets terug? Het eiland lag er nu beweg-
voel. Dat was er vroeger niet, je wist niet eens dat dingstekens. Men mocht eens denken dat ik het wijzerd bij, en dooraderd met verbindingspaden.
het zo verrukkelijk was. Constant in contact met hoogstpersoonlijk was, die hier het grote Niets te In het VPRO-radioproject ‘Een kamer in Een stuk volwassener dan eerst. Klaar voor ’t volle
vrienden en collega’s, je netwerk, met zijn allen bij vieren zat. het verleden’ wordt wekelijks iemand naar leven, nu eerst de winter nog.
elkaar. Immer midden in je sociale cirkel, van alles Wie ‘men’? Ja niemand, daar kwam ik heel snel een afgelegen plek in Nederland gestuurd En al mijn ikken? Die hadden na gedane arbeid
op de hoogte, en direct! Ik las een stuk van ene Clive achter. En dan zit je daar zonder enige vorm van waar geen televisie en radio beschikbaar allemaal de wijk genomen, ik was nu echt alleen.
Thomas in The New York Times. Hij schreef: het is ambient awareness, en geen mogelijkheid om on- zijn, geen mobiele telefoon en geen inter- Moest ik nu een filmpje maken van mezelf op
alsof je fysiek bij al die mensen bent, dat je hun line dingen af te tappen. net. Die plek is een drijvende bungalow op knieën, de handen in de hoogte, roepend ‘Here He-
stemming voelt in alles wat ze posten. En heb je er het water van het Lauwersmeer. De gast re, verlos mij toch…’? Dat was mijn eer te na.
even geen behoefte aan: je zet gewoon de computer Alles is minder hier mag kiezen wat er in de koelkast ligt, welke Op de naburige Defensie-domeinen werd heftig
uit. Heel fijn. Dat nieuwe gevoel, het is inderdaad Bij alles wat ik deed heb ik mij die week afgevraagd cd’s en boeken er mee gaan, maar blijft gemitrailleerd, ik hoorde kanonnen. Er kwamen
verslavend. – dat was ook de bedoeling – wat betekent dit soci- verstoken van contact met de buiten- F-16-jagers over, de hele laatste dag. Door een
aal? Ik heb geleefd en gebouwd aan de toekomst wereld, behoudens het korte gesprekje mens bestuurd, maar ik voelde geen contact.
Hoe vaak overwoog ik vóór vertrek niet een dongel van een vrijwel ongeboren landstuk, ten behoeve met de man met de motorboot die dage- Troosteloos. Nu moest ik heel hardnekkig worden.
aan te schaffen, om in mijn binnenzak mee naar ’t van de mensen na mij op die ballingboot. Paden lijks het audioverslag op komt halen. Vóór Voor het eerst praatte ik in mezelf: ‘Je laat je er niet
eiland te smokkelen? Voor de afreis naar het Noor- aangelegd, rietstukken ontgonnen, bewegwijze- Atte Jongstra verbleef Paulien Cornelisse onderspitten, heb je dat goed begrepen?’
den ook lang in mijn handen gestaan met Clara ring geplaatst. Misschien was dat sociaal. in de watervilla, na hem kwam Joke
Shihs The Facebook Era: Tapping Online Social Net- Mijn projecten vastgelegd met digi-apparaten Hermsen en zullen volgen: Franca Treur, Dan breekt alsnog de gezegende dag van je bevrij-
works to Build Better Products, Reach New Audiences, en alles meegegeven met de koerier die dagelijks Maarten Doorman, Tommy Wieringa, ding aan. We schreven vrijdag 1 oktober in het Jaar
and Sell More Stuff (2009). Er zou tijd zijn om het mijn verslag kwam halen. Godzijdank – wat ben Maartje Wortel en Menno Wigman. des Heren Tweeduizendentien, klokke twee. Ik
eens te lezen. Een boek voor professionals, om te ik zonder digi-apparaten? Ik weet nog dat ik met Het Avonden-project is een afspiegeling hoorde een speedboot naderen. Hosanna in de
leren hoe je ook praktisch iets kunt hebben aan alle mijn zeis verveeld wat in een rietstuk stond te van het verblijf van Godfried Bomans en hoogte! Daarna leek de tijd veel sneller te gaan lo-
netwerkverkeer. Het zou kunnen dat ik kansen slaan en dacht: al is alles minder hier, eigenlijk Jan Wolkers op het waddeneiland pen. Per taxi naar de omroep voor het slotgesprek,
niet benut. Ik liet het echter thuis. Liever Strind- doe ik exact hetzelfde als bij mij thuis, als ik aan Rottumerplaat in 1971. Zij waren eveneens en toen naar huis. Ik viel mijn vrouw in de armen,
bergs Eenzaam (1903) meegenomen, had ik een het Facebookposten ben. Mijn foto’s en mijn één week lang moederziel alleen. ze voelde weer als nieuw. Hoe ik het had gehad?
›
broeder in de strijd. Ook stopte ik Piet Bots Vademe- filmpjes gaan regelrecht de openbaarheid in. Ik Heftig eenzaam en alleen. Terwijl zij iets te eten
cum voor historische bouwmaterialen, installaties en in- hoop maar dat mijn driemaal duizend vrienden voor meer informatie: maakte, zette ik mijn computer aan. Facebook aan-
frastructuur (2009) in mijn tas. Ik had het aange- het horen op de radio, en dat ze kijken op de om- weblogs.vpro.nl/ geklikt. Meteen mijn vrienden ingelicht: ik zat
schaft voor momenten dat ik echt niets anders te roepsite. eenkamerinhetverleden weer voor ze klaar! ‹
28 NRC WEEKB LAD 29