Një nga sfidat që do të përcaktonte fatin e Bashkimit Evropian në vitet 90-të ishte bashkimi ekonomik e monetar. Shqipëria e atyre viteve niste hapat e saj të brishtë drejt ekonomisë së tregut të lirë. Situata ekonomik-financiare që trashëgoi qeveria e parë demokratike ishte tragjike: leku zhvlerësohej dita-ditës, inflacioni ishte galopant, rezervat në valutë të huaj të Bankës së Shtetit kishin shteruar në manovra të gabuara në bursa ndërkombëtare, ekonomia ishte në stanjacion të plotë. Ekonomia e tregut ngjalli dëshirën e shqiptarëve për ty hapur bizneset e para ndaj kishte një etje të tregut për valutë të huaj, kryesisht dollar. Të ardhurat nga emigrantët në vendet fqinje kishin filluar të luanin rolin e tyre në balancën financiare të vendit. Dollari amerikan, lireta italiane, marka gjermane apo dhrahmia greke filluan të shkëmbeheshin në tregun e zi, sistemi bankar i asaj kohe akoma nuk kish lulëzuar, ndërsa banka e Shqipërisë ishte e papërgatitur ndaj fenomeneve të reja financiare që po lindnin. Mosbesimi ndaj lekut, nevoja për siguri të kursimeve dhe tregtia me jashtë solli nisjen e një procesi gradual të zëvendësimit të monedhës në ekonominë shqiptare. Monedha unike, Euro hyri në qarkullim në 1 Janar të vitit 2002 në 12 vende të BE ndaj dhe në Shqipëri do të trokiste shpejt. Në fillim shqiptarët u treguan të rezervuar ndaj euros por siç u vu re dhe më vonë shumë shpejt do të behej monedha dominuese në shkëmbimet tregtare dhe në kursimet e shqiptarëve.

1. Tema: Avantazhet dhe disavantazhet
e hyrjes së Shqipërisë në monedhën euro
A duhet konsideruar alternativa e euroizimit të njëanshëm?
Punuan: Erlet Shaqe
Një nga sfidat që do të përcaktonte fatin e Bashkimit Evropian në vitet 90-të ishte bashkimi
ekonomik e monetar. Shqipëria e atyre viteve niste hapat e saj të brishtë drejt ekonomisë së
tregut të lirë. Situata ekonomik-financiare që trashëgoi qeveria e parë demokratike ishte tragjike:
leku zhvlerësohej dita-ditës, inflacioni ishte galopant, rezervat në valutë të huaj të Bankës së
Shtetit kishin shteruar në manovra të gabuara në bursa ndërkombëtare, ekonomia ishte në
stanjacion të plotë. Ekonomia e tregut ngjalli dëshirën e shqiptarëve për ty hapur bizneset e para
ndaj kishte një etje të tregut për valutë të huaj, kryesisht dollar. Të ardhurat nga emigrantët në
vendet fqinje kishin filluar të luanin rolin e tyre në balancën financiare të vendit. Dollari
amerikan, lireta italiane, marka gjermane apo dhrahmia greke filluan të shkëmbeheshin në tregun
e zi, sistemi bankar i asaj kohe akoma nuk kish lulëzuar, ndërsa banka e Shqipërisë ishte e
papërgatitur ndaj fenomeneve të reja financiare që po lindnin. Mosbesimi ndaj lekut, nevoja për
siguri të kursimeve dhe tregtia me jashtë solli nisjen e një procesi gradual të zëvendësimit të
monedhës në ekonominë shqiptare. Monedha unike, Euro hyri në qarkullim në 1 Janar të vitit
2002 në 12 vende të BE ndaj dhe në Shqipëri do të trokiste shpejt. Në fillim shqiptarët u treguan
të rezervuar ndaj euros por siç u vu re dhe më vonë shumë shpejt do të behej monedha
dominuese në shkëmbimet tregtare dhe në kursimet e shqiptarëve.
Euro, Si lindi e si u vu në zbatim
Rruga për të arritur në bashkimin ekonomik e monetar të vendeve europiane ka qenë e gjatë e me
sfida të panumërta. Në vitin 1957, me firmosjen e Traktatit të Romës, nuk ishte parashikuar nga
gjashtë vendet anëtare mundësia e unifikimit në fushën ekonomike dhe monetare. Shkak ishte

2. sistemi Bretton Woods (ku bënin pjesë edhe monedhat europiane) firmosur në Uashington në 27
dhjetor të vitit 1945, që vendosi kurs fiks të shkëmbimit ndërmjet monedhave, konvertimin në ar
“gold exhange standart” dhe dollarin amerikan si monedhë reference. Kështu, 44 vende u takuan
në Bretton Woods të New Hampshire (SHBA) dhe themeluan sistemin Bretton Woods, ku kurset
fikse valutore në raport me dollarin amerikan dhe çmimin fiks të artit të shprehur në dollar. Ata
themeluan edhe institucione të tjera
-Fondi Monetar Ndërkombëtar (FMN)
-Banka Botërore
-GATT (Marrëveshja e Përgjithshme për Tregti dhe Tarifa).
Në mënyrë që tu shpëtonin ndryshimeve të papritura në llogaritë kombëtare (që mund të
shkaktonte krizë në bilancin e pagesave) vendet anëtare të Breton Woods-it shpesh parandalonin
qarkullimin e kapitalit ndërmjet vendeve. Megjithatë, ato nxisnin qarkullimin e mallrave dhe
shërbimeve për shkak të pikëpamjeve mbi tregtinë sipas së cilës të gjitha ekonomitë përfitojnë
nga tregtia. Sipas sistemit të kurseve fikse të këmbimit, me përjashtim të SHBA-së vendet e tjera
kishin politika monetare jo-efikase, të domosdoshëm për një ekuilibër të brendshëm. Instrument
kryesor për arritjen e ekuilibrit të brendshëm ishte politika fiskale (blerjet qeveritare ose tatimet).
Instrumentet kryesore për arritjen e ekuilibrit të jashtëm ishte huazimi nga FMN, kufizimet e
kapitalit financiar dhe ndryshimet të rralla në kurset e këmbimit. Por sipas kursit fiks të këmbimit
të sistemit të Bretton Ëoods-it, devalvimet konsideroheshin si të rralla, dhe politikat fiskale
konsideroheshin si instrument kryesor për arritjen e ekuilibrit të brendshëm dhe atij të jashtëm.
Por në përgjithësi, politikat fiskale nuk mund të arrijnë këto dy qëllime në të njëjtën
kohë.Devalvimi, sido që të jetë, mund të arrij këto dy ekuilibrin e brendshëm (qëllime
makroekonomike ) ekuilibrin e brendshëm dhe të jashtëm) në të njëjtën kohë. Në sistemin e
Bretton Ëoods, hartuesit e politikave kryesisht tentonin që përmes politikave fiskale të arrinin e
ekuilibrin e brendshëm, dhe atë për qëllime politike. Prandaj këmbimit i bëri shtetet që të
përballen me deziekuilibër te jashtëm.Devalvimet si dhe revalvimet e rralla ndihmuan në
vendosjen e ekuilibrit te brendshëm dhe të jashtëm, por spekulatoret po ashtu tentonin te që
shkaktonte çrregullime dhe parashihnin ato parashihnin ato që shkaktonte çrregullime dhe
deziekuiliber serioz (të brendshëm dhe të jashtëm).
Krijimi i Komunitetit Evropian të qymyrit dhe çelikut, si një metodë integrimi sektorial, ishte
guri i parë në ndërtesën europiane1. Traktati i Romës lindi fillimisht si nevojë e vendeve
firmëtare për një mbarëvajtje të karakterit ekonomik. Ato nuk u ndalën thjesht në hartimin e
politikave të përbashkëta në zgjidhjen e nevojave për qymyr dhe çelik por suksesi në bashkimin
doganor dhe më vonë liberalizimi i tregut bujqësor, sollën ndryshime cilësore në ekonomitë e
gjashtë vendeve anëtare. Forcimi i mëtejshëm i marrëdhënieve ekonomike dhe efikasiteti në
rënie i sistemit Bretton Woods solli nevojën e krijimit të Bashkimit Ekonomik dhe Monetar.
1 Milo. P, Bashkimi Europian. Albpaper: Tiranë 2002. fq:33

3. Programi i paraqitur në tetor të vitit 1970 nga një grup ekspertësh (i ashtuquajturi raporti
Werner)2 kishte si qëllim futjen e një sistemi kursi këmbimi fiks ndërmjet valutave europiane
kundrejt dollarit dhe qarkullimin e lirshëm të kapitaleve mes tyre. Në perspektivën e ardhshme
ky projekt parashikonte edhe mundësinë e një monedhe unike. Sistemi i fiksimit të kursit të
këmbimit kundrejt dollarit hyri shpejt në krizë duke përplasur pastabilitetin e sistemit
ndërkombëtar drejt monedhave europiane.
Në vitin 1972, vendet firmëtare të Traktatit të Romës krijuan një mekanizëm të ri për ti bërë ballë
krizës, i ashtuquajtur “Gjarpri në tunel”3 i cili lejonte kontrollin e luhatjeve të monedhave
europiane në korniza të papërcaktuara qartë kundrejt dollarit. Në pak kohë edhe kjo tentativë
dështoi pasi SHBA nuk mbajti dollarin në kufijtë e “tunelit”, por jo dëshira për një sistem
monetar të përbashkët. Në vitin 1979 u krijua Sistemi Monetar Europian (S.M.E) e cila përcaktoi
kurse këmbimi të qëndrueshme mes monedhave evropiane por me mundësi korrigjimi nëpërmjet
një marzhi luhatjeje nga +/-2.25% me përjashtim të lirës italiane të cilës ju la si marzh +/-6%.
Gjithashtu u vendos që çdo modifikim i mundshëm i kurseve të këmbimit do të aprovohej
unanimisht nga vendet anëtare. Kjo, ishte tentativa e parë serioze e koordinimit monetar mes
vendeve europiane, paradhoma e traktateve të Manstrihtit.
Në Këshillin Europian të Hanoverit, në vitin 1988, u zgjodh një komision me në krye Jacques
Delors 4 me objektiv studimin e një Bashkimi Ekonomik dhe monetar të zgjeruar , integrimin e
plotë të tregjeve financiare, lirinë e plotë të lëvizjes dhe transferimit të kapitaleve si dhe arritjen e
realizimit të një monedhe unike. Komisioni propozonte krijimin e një Bashkimi Ekonomik dhe
Monetar të zgjeruar, integrimin e plotë të tregjeve financiare, lirinë e plotë vtë lëvizjes dhe
transferimit të kapitaleve si dhe arritjen e realizimit të një monedhe unike. Komisioni propozonte
krijimin e një Bashkimi monetar të ri ndërmjet tre fazash: koordinim ekonomik dhe monetar,
monedhë unike dhe krijimin e Bankës Qëndrore Europiane si institucion autonom dhe i pavarur
nga qeveritë e vendeve anëtare. Konkluzionet e nxjerra nga ky komision u shqyrtuan në
Këshillin Europian të Madridit, në qershor të vitit 1989 ku dhe u vendos realizimi i fazës së parë
të propozimit me liberalizimin e plotë të kapitaleve të tetë vendeve anëtare. Me Traktatin e
Mastrihtit në vitin 1992 u forcua dëshira për pasjen e një monedhe unike europaine, të fortë e të
qëndrueshme. Lindi kështu traktati i Bashkimit Europian që përbën një sërë dispozitash dhe
protokollesh ku më të spikaturit ishin përcaktimi statusit të Sistemit Europain të Bankave
Qendrore (S.E.Q.B), Instituti Monetar Europian (I.M.E) dhe të Bankës Qendrore Europiane
(B.Q.E).
2 Pierre Ëerner (1913-2002), kryeministër dhe Ministër I Financave I Luksenburgut nga 1959 deri në 1974
3 “The snake in the tunnel” ku gjarpri simbolikisht ishte niveli I huhatjeve të monedhave të gjashtë vendeve
anëtare të Komunitetit dhe tuneli simbolizonte nivelin e luhatjes së dollarit
4 Jacques Lucien Jean Delors (1925), President i Komisionit Europian nga viti 1985 deri në 1994

4. Traktati i Bashkimit Europain u realizua në tre faza, ku faza e tretë përcaktoi lindjen e Euros. Në
1 janar të vitit 1999 njëmbëdhjetë vende anëtare adoptuan Euron si monedhë të përbashkët.
Banka Qendrore Europiane bëhet përgjegjëse për politikat monetare të Bashkimit Europian. Më
1 janar të vitit 2002 hidhen në qarkullim kartëmonedhat e para në vendet anëtare. Monedhat
kombëtare u hoqën nga qarkullimi disa muaj më vonë. Në vitet 1992-1993 Komuniteti u godit
rënd nga një krizë e Sistemit Monetar Europain. Sterlina angleze u zhvlerësua me 7 për qind dhe
doli nga SME, e njëjta gjë ndodhi edhe me liretën italiane, lirën irlandeze, pesetën spanjolle dhe
eskudon portugeze. U shtuan presionet mbi frangën franceze duke përkeqësuar konjukturat
ekonomike të vendeve anëtare. Mekanizmi monetar europian u ndodh në prag shkatërrimi. Një
mbledhje urgjente e ministrave të financave të gusht të vitit 1993 doli në përfundimin se duhej
zgjeruar marzhi i luhatjes nga 2.25 për qind në 15 për qin d por e konceptuar si masë e
përkohshme për të përgatitur kalimin me fazën e dytë të Bashkimit Ekonomik dhe Monetar5.
Lindja e Euros , pa dyshim, është fenomeni financiar më i rëndësishëm i shekullit të njëzetë. Ky
ishte një operacion i madh logjistik dhe përmbushja e tij me sukses ndihmoi në pranimin dhe
besimin e qytetarëve të Eurozonës të monedhës së re. Ajo erdhi si rezultat i një procesi të gjatë
bashkëpunimi dhe transformimi idesh e politikash mes vendeve evropiane. Euro ishte përgjigjja
më emirë e mundshme europiane përballë globalizimit masiv të tregjeve ekonomiko-financiare
botërore.
“Politika e dollarizimit është si të mbyllësh gojën për të mos ngrënë, që të dobësohesh.
Mund të jetë efektive për një kohë të shkurtër, por nëse nuk ndërron stil jetese në ngrënie,
ju nuk do të jeni I shëndetshëm, thjesht një individ më I dobët
(MannC., “Dollarization as Diet”)6
Ç’kuptojmë me termin Euroizim/ Dollarizim?
Krizat ekonomike në Amerikën Latine, gjatë viteve 1980 shtyjë disa nga vendet e këtij rajoni
përdorimin e gjerë të dollarit amerikan si ruajtës vlere dhe si shtangës I rrezikut financiar. E
njëjta gjë ndodhi me markën gjermane e më pas me Euron, që gjetën një përhapje të gjerë në
Europën Lindore pas vitit 1990. Ky përdorim në masë I valutave të huaja në shumë ekonomi çoi
në interesimin jo vetëm të akademikëve por edhe të hartuesve të politikave, në efektet që
5 Milo.P, Bashkimi Europian. Albpaper: Tiranë 2002. Fq:202-203
6 MannC., “Dollarizimi si dietë”

5. përdorimi I lartë I një monedhe të hua mund të ketë në arritjen e qëllimeve të politikës monetare
të një vendi.
Termi dollarizim7 përdoret kur një monedhë e huaj, jo domosdoshmërish dollari adoptohet në
vend të monedhës vendase. Dollarizimi mund të ndodh në disa mënyra:
Jo zyrtare pa një aprovim legal (kur popullsia e një vendi humbet besimin në monedhën e saj
dhe preferon të përdorë gjithnjë e më shumë monedhën e në vendi tjetër për transaksione
ekonomike)
Gjysmë-zyrtare (I ashtuquajturi sistem bimonetar) ku monedha e huaj është shpallur ligjërisht e
pranueshme por që ka një rol dytësor në raport me monedhën vendase
Zyrtare, kur një shtet, heq dorë nga emetimi dhe përdorimi I monedhës së saj dhe përdor vetëm
monedhë të huaj.
Termi euroizim, sinonim i termit dollarizim, nënkupton adoptimin e monedhës euro nga një shtet
që nuk bën pjesë në grupin e vendeve anëtare të Bashkimit Evropian të cilët kanë adaptuar euron
si monedhë të tyre kombëtare.
Eurizimi mund të përshtatet në tre mënyra
Euroizim I njëanshëm
Euroizim me marrëveshje
Euroizim I kryer nga një administratë provizore (siç ishte rasti I UMNIK dhe Kosovës8)
Euroizim i njëanshëm i një ekonomie
Hyrja e Euro-s në qarkullim ndryshoi sistemin monetar në Europë duke pasur një efekt të madh
mbi vendet jo anëtare të Bashkimit Ekonomik Monetar. Ndikimi i Euro-s varet nga intensiteti i
marrëdhënieve tregtare dhe financiare të një vendi me Eurozonën, tregun ndërkombëtar të
kapitalit, kursit të këmbimit si dhe nga roli i Euro-së si valutë ndërkombëtare. Disa vende janë
përpjekur të përfitojnë nga situata e krijuar nga monedha e re Europiane për të nxitur reformat e
tyre ekonomike dhe për të përshpejtuar integrimin ekonomik me vendet perëndimore të
7 http.//www.dorarization.org/
8 Nuti, M. (2002, January). Costs and benefits of unilateral euroisation in Central Eastern Europe. Ëorking paper
series: Russian-Europen Centre for Economic Policy .

6. Bashkimit Europian. Debati i ndezur mbi Euroizimin e njëanshëm në këto vende ka sjellë
reagimin negativ të Bashkimit Europian i cili është në kundërshtim me këtë strategji të euroizimit
të njëanshëm nga vendet jo-anëtare të BE duke menduar se kjo mund të përdoret si një mënyrë e
tërthortë për të tejkaluar etapat që çdo vend aspirant duhet të plotësojë për të bërë pjesë në
Eurozonë. Kohët e fundit, FMN-ja, hodhi hipotezën e adoptimit në mënyrë të njëanshme të
monedhës Euro nga disa vende të Lindjes9. Dy ekonomistë polakë Rostowski dhe Bratkowski
janë ithtarët kryesorë të Euroizimit të njëanshëm në vendet e Evropës Qendrore dhe Lindore.
Sipas tyre, vendet në tranzicion të cilat kërkojnë anëtarësim në BE monedha vendase duhet të
zëvendësohet me monedhën Euro brenda një kohe të mundshme për tu realizuar. Kjo do të thotë
që cash-i i brendshëm që është në qarkullim apo në katastrofat e bankave do të zëvendësohet me
kartëmonedha dhe monedha euro të cilat blihen duke përdorur rezervat ndërkombëtare të një
vendi. Ata besojnë se do të ishte mjaft përfituese për disa vende në tranzicion nëse euroizimi i
njëanshëm do të implementohej me pranimin në BE. Thelbi i argumenteve të Rostowski-t dhe
Bratkowskit mund të përmblidhet kështu: suksesi i reformave të tregut në vendet e Europës
Qendrore dhe Lindore , si dhe shpresa për anëtarësim në Bashkimin Europian , kanë zgjuar
shpresat e një rritje ekonomike të shpejtë. Kjo do të thotë se shtetasit do të kursejnë më pak,
ndërsa investitorët e huaj janë të gatshëm të gjejnë fondet e nevojshme për të mbuluar hendekun
e krijuar mes kursimeve dhe investimeve. Rezultati është një përmirësim i llogarisë së kapitalit
dhe një deficit në llogarinë rrjedhëse të këtyre vendeve, çka i bën vendet e Europës Qendrore dhe
Lindore shumë të prekshme nga kufizimet rrjedhëse të kapitalit. Rostowski argumenton se në një
situatë të tillë, këto vende nuk mund të mbështeten as në politikat monetare dhe as në politikat
fiskale. Si rezultat, periudha para anëtarësimit në Bashkimin Ekonomik Monetar (EMU), ose i
ekspozon vendet e Europës Qendrore dhe Lindore para një rreziku të lartë të krizës së monedhës
ose I detyron që të zhvillohen me ritme më të ngadalta nga çfarë është e mundur. Duke pasur
parasysh se një nga synimet kryesore për anëtarësimin në Bashkimin Europian është zhvillimi
ekonomik, integrimi ekonomik dhe arritja e standardeve ekonomike të vendeve perëndimore,
atëherë rruga e anëtarësimit në EMU e përkrahur nga Bashkimi Europian dhe shtetet e reja
anëtare dhe kandidate, do të ishte kundër këtij synimi. Sie tillë kjo politikë e BE-së, duhet të jetë
në favor të një adoptimi më të hershëm të Euro-s nga këto vende.
Rostowski argumenton se euroizimi i njëanshëm do të ishte mundësi e mirë për politika
ekonomike për vendet e Europës Qendrore dhe Lindore se sa rruga e përcaktuar nga BE sepse
Mekanizmi i Kursit të Këmbimit (ERM-II) dhe kriteret e Mahstrihtit mbi inflacionin, mund të
bëhen shkak për problem serioze , si për shembull, zhvlerësimi I monedhave lokale, pasi këto
vende karakterizohen nga norma të larta të rritje ekonomike, deficite të mëdha të llogarive
rrjedhëse dhe një vlerësim real I kursit të tyre të këmbimit.
Para se një vend anëtar të adoptojë monedhën euro, duhet të plotësojë disa kritere ekonomike dhe
juridike, të ashtuquajturat kriteret e konvergjencës. Disa vende që nuk bëjnë pjesë në zonën
9 KOTIS,A (2002): Southeastern Europe and the Euro area. The euroisation debate. University of Thessaly, Greece:
Department of planning and regional development and South and East European Development Center (SEED).

7. Euro, marrin pjesë në mekanizëm in ERM-II I cili është menduar si një sistem për të evituar
luhatjet e mëdha të kursit të këmbimit mes monedhave jo-pjesëmarrëse dhe Euros. Pjesëmarrja
në ERM-II është e lirë për çdo vend, por në vetvete ky mekanizëm është një nga kriteret e
konvergjencës. Vendet kandidate për të hyrë në Eurozonë duhet të marrin pjesë në mekanizëm,
pa pasur luhatje të theksuara ekonomiko-financiare, për të paktën dy vjet para se të adoptojë
monedhën Euro. Në rastin e evndeve të Ballkanit Perëndimor, direktivat më të fundit të BE-së
propozojnë që , për të shpejtuar procesin e tyrë të integrimit,Bashkimi Europian duhet ti nxitë
këto vende të marrin pjesë në programet e BE-së, të cilat janë të rezervuara vetëm për shtetet
anëtare.
Nivelet e integrimit ekonomik janë të larta, pasi 75 për qind e tregtisë së vendeve të Ballkanit
Perëndimor bëhet me vendet e BE-së dhe në vende si Shqipëria, banka të vendeve të Eurozonës
zotërojnë mbi 90 për qind të sektorit bankar tregtar10.
Aktualisht vendet zyrtarisht të euroizuara janë Mali I Zi dhe Kosova: deri në vitin 1999 në këto
dy vende përdorej marka gjermane si monedhë. Së fundi, duke u shtyrë edhe nga kriza
ekonomike, shumë vende të tjera jo-anëtare të BE (përfshi edhe Shqipërinë) kanë shprehur
mendimin e përfshirjes së njëanshme të monedhës Euro në ekonomitë e tyre por gjithsesi debate
mbetet I hapur.
Rasti i Malit të zi
Pas shpërbërjes së Republikës Socialiste Federative të Jugosllavisë, dy republikat e mbetura Mali
i zi dhe Serbia, formuan republikën federale jugosllave në 28 prill të vitit 1992. U ricentralizua
sistemi bankar ku Banka Kombëtare e Malit të zi humbi përkohësisht autonominë e saj duke u
bërë një lloj filiali i Bankës qendrore Serbe. Mes abuzimeve të panumërta të pushtetit të
Milosheviçit me politikat monetare në kurriz të Malit të zi, qeveria malazeze vendosi futjen e
markës gjermane si monedhë për zëvendësimin e dinarit jugosllav. Hyrja e DM filloi në nëntor të
vitit 1999dhe në pak muaj u bë monedha kryesore në kryerjen e transaksioneve dhe pagesave.
Kjo manovër u shoqërua me legalizimin e përdorimit të DM nga qeveria malazeze si dhe
aplikimin prej saj të pagesave dhe pensioneve në DM. Duke paguar rreth 12.5 milionë DM në
nëntor të vitit 1999, ekonomia filloi të bashkëvepronte , pagat shpenzoheshin në dyqane e lokale
dhe riktheheshin tek qeveria në formën e taksave. Në vazhdim edhe sektori privat ndoqi të
njëjtën rrugë, duke paguar punonjësit në DM dhe duke ofruar çmimet në këtë kartëmonedhë. Në
një kohë shumë të shkurtër bilani i depozitave në Monedhën gjermane ishte rritur me rreth 100
milionë duke nënkuptuar që rreth 70-80 milionë ishin tërhequr nga ekonomia e nëndheshme dhe
cash11.
10 SOJLI, E(2009). Një vlerësim i zëvendësimit të monedhës në ekonominë shqiptare. Tiranë: Banka e Shqipërisë.
Material Diskutimi

8. Rasti i Panamasë
Republika e Panamasë përdor që prej vitit 1904, si monedhë shkëmbimi dollarin amerikan.
Karakteristikë e Panamasë është se nuk ka Bankë Qendrore , normat e interesit mbi depozitat
janë më pak se 1 për qind dhe normat e interesit mbi huanë bankare janë më pak se 2 për qind
mbi normën e interesit që aplikohet në SHBA. Ekonomia panameze paraqet kushte makro-ekonomike
të qëndrueshme ku norma vjetore e inflacionit luhatet nga 1.4% deri në 3%në vit.
Indeksi i volatilitetit të PBB dhe ën termat tregtare është 2.9 dhe 7.9 respektivisht kurse për
vendet e Amerikës Latine këta tregues janë 4.7 dhe 15.112.
Këto karakteristika të sistemit ekonomik panamez, ka një prodhuar një rast unik të dollarizimit të
njëanshëm të një ekonomie me cikle të qëndrueshme dhe sistem makro-ekonomik eficent.
Avantazhet me monedhën unike Euro
Opinioni mbizotërues, si në qarqet akademike dhe politike, është se avantazhet e Euroizimit, të
paktën për një periudhë afatshkurtër janë thellësisht të dukshme sidomos me vendet në zhvilli ku
dhe aspirate për hyrjen në BE është e madhe. Me hyrjen në bashkimin monetar nëpërmjet
përdorimit të së njëjtës monedhë goditjet me burim kurset e këmbimit dhe normat e interesit,
eliminohen13.
Reduktimi i kostove të transaksioneve
Realitetet e këtyre viteve të tranzicionit, kanë dëshmuar për një preferencë gjithnjë e më në rritje
të përdorimit nga ana e qytetarëve të monedhave të forta europaine dhe dollarit amerikan, gjë që,
në nëj masë të caktuar, ka çuar në një euroizim pjesor të ekonomisë. Avantazhi më i prekshëm i
një euroizimi të njëanshëm është reduktimi i kostove të transaksioneve. Këto kosto, edhe pse në
vetvete janë humbje për bilancet e bankave, ndikojnë ndjeshëm në ekonominë e një vendi që
11 “The Euro and the Balkans”, Daniel Gros, paper at the conference “ëhen is a nationally currency a luxury”March
2001
12 Burimi: “Financial Integration and Dollarization: The case of Panama” Juan Luis Moreno-Villalaz, Cato Journal, Vol
25, No 1 (Ëinter 2005)
13 XHEPA,S. (2002). Euroizimi i ekonomisë shqiptare, një alternativë për tu konsideruar. Tiranë: Banka e Shqipërisë

9. importon fuqishëm dhe ku çdo ditë e më tepër politikat shtrënguese fiskale shtyjnë bizneset, drejt
një transparence të kapitaleve të tyre financiare nëpërmjet kanaleve ligjore.
Ulja e normës së interesit
Reduktimi i shpejtë dhe i njëanshëm i normës së interesit do të stimulonte rritjen e investimeve
dhe do të kishte një impakt pozitiv në politikat fiskale, me uljen e ndjeshme të kostos së borxhit
publik. Natyrshëm, avantazhet më të mëdha do të ndjeheshin në vendet ku Banka Qendrore
ndjek një politikë të normave të interesit reale14. Një nga pretendimet nga kundërshtarët e
euroizimit të njëanshëm (Wojcik)është që procesi nuk ka spe të çojë në një rënie të normave të
interesit në periudhë mesatare dhe afatgjatë, sepse heqja e parasë vendase, megjithëse çon në
heqjen e rreizkut të parasë në huadhënie, mund të rrisë rrezikun e mospagimit të tyre. Kjo mudnt
ë ndodhë sepse zhvlerësimi nuk është i disponueshëm si mjet për të rritur konkurrencën e
prodhuesve të brendshëm. Rrjedhimisht normat e interesit për huatë ndaj bizneseve vendase,
aktualisht mund të ngrihen në bilanc, po kështu edhe normat mbi huatë ndaj qeverisë si rasti i
Argjentinës15.
Wojcik thekson se në fund të viteve 1990 normat reale të interesit ishin të njëjta në Argjentinë
dhe në Poloni, duke nënkuptuar se normat e Polonisë nuk kanë pse të bien pas euroizimit ,
meqenëse Argjentina kishte një rregullim nëpërmjet bordit të monedhës me regjim kursi
këmbimi mjaft të fiksuar (hard pegged)me dollarin amerikan, duke pasur shumë ngjashmëri me
euroizimin e njëanshëm. Sipas Rostowskit, Wojcik nuk përmend masën deri ku situata e
Argjentinës është e veçantë. Vendi shkëmbente vetëm 16 për qind të tregtisë së tij dhe 2.7 për
qind të PBB-së së tij me Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Kjo bie kontrast në krahasim me 58.7
për qind dhe 27.6 për qind përkatësisht në rastin e e tregtisë së Polonisë me vendet e Bashkimit
Monetar Europian16.
Reduktimi i luhatjeve të kursit të këmbimit
Apilikimi I një monedhe unike do të evitonte kostot që paraqet luhatja e kursit të këmbimit për
ekonominë e një vendni. Një luhatje e vazhdueshme e kursit të këmbimit të një monedhe sjell
14 Rostowski, J(2001). “The Eastern Enlargement of the EU and the Case for Unilateral Euroization” in Financial
Vulnerability and Exhange Rate Regims. Emerging Markets Experience. Cambridge: Mit Press.
15 Wojcik, C. (2002):Aletrnative options for the monetary integration of central and eastern european EU accession
countries. Occasional Paper No.3. Ljubjana Institute for Economic Research
16 Rostowski, J(2001). “The Eastern Enlargement of the EU and the Case for Unilateral Euroization” in Financial
Vulnerability and Exhange Rate Regims. Emerging Markets Experience. Cambridge: Mit Press.

10. destabilitet të çmimeve, pasiguri tek investitorët, kosto të lartë në investime si dhe një rrije të
deficitit të llogarisë korrente. Wojcik shqetësohet rreth mospërshtatjeve të kursit të këmbimit si
rezultat i inercisë inflacioniste pas konvertimit të monedhës vendase në euro. Sipas tij kjo do ta
bënte inflacionin më të vështirë për tu kontrolluar17.
Euroizimi si alternativë, në thelb kërkon gërshetimin e agregateve inflacioniste me ato monetare
siç edhe përcaktohet në regjimin e politikës monetare të Bankës Qendrore Europiane. Unifikimi
monetar do të eliminonte presione mbi kurse të këmbimit dhe për rrjedhojë edhe arritja e
stabilitetit të çmimeve do të ishte më kredibël. Duke qenë se futet në përdorim një monedhë që
vepron me një treg shumë më të gjerë, kursi i këmbimit të kësaj monedhe nuk do të ndikohej nga
veprimi I forcave të tregut të brendshëm18.
Disavantazhet e aplikimit të monedhës së përbashkët euro
Kur analizojmë euroizimin si fenomen , përveç avantazheve dueht të shqyrtojmë me hollësi edhe
anën tjetër të monedhës , kostot e saj në ekonominë dhe sistemin monetar të një vendi. Në të
gjitha literaturat ku diskutohen disavantazhet e aplikimit të një monedhe unike, insitucioni më I
lkamuardhe që rrezikon më tepër vijueshmërinë e funksioneve të tij është Banka Qendrore.
Banka Qendrore dhe eliminimi i rolit të saj
Në faqen kryesore të Bankës së Shqipërisë thuhet se është institucioni i vetëm në Republikën e
Shqipërisë përgjegjës për konceptimin, hartimin, miratimin dhe zbatimin e politikës monetare.
Kjo politikë hartohet në funksion të përmbushjes së objektivit kryesor të Bankës së Shqipërisë:
arritjes dhe ruajtjes së stabilitetit të çmimeve. Nëse do të mendonim një aplikim të monedhës
unike,do të “eliminoheshin” pothuajse të gjitha funksionet bazë të saj. Nëpërmjet euroizimit ,
shtetet pranojnë humbjen e pavarësisë në aplikimin e politikave monetare duke I hequr Bankës
Qendrore instrumentet për zbatimin e politikës monetare. Mungesa e të ardhura nga senjorazhi
si dhe humbja e rolit të Bankës Qendrore si huadhënës i shkallës së fundit janë dy nga fenomenet
më të rëndësishme që studiohen në rastin e një euroizimi/dollarizimi të një ekonomie.
Humbja e të drejtës së “seigniorage”
17 Wojcik, C. (2002):Aletrnative options for the monetary integration of central and eastern european EU açession
countries. Oçasional Paper No.3. Ljubjana Institute for Economic Research
18 XHEPA,S. (2002). Euroizimi i ekonomisë shqiptare, një alternativë për tu konsideruar. Tiranë: Banka e Shqipërisë

11. Që në kohën e feudalizmit, ishte e drejta e sundimtarit të një shteti (seigneur prej nga rrjedh
edhe fjala seigniorage) të nxirrte monedhat në qarkullim. Ai mund të vendoste një vlerë të parasë
më të lartë se vlera e metalit të shkrirë ose të stamponte më pak metal me të njëjtën vlerë. Në
këtë rast kostoja e prodhimit të monedhave ishte më e vogël se vlera nominale e stampuar ndaj
dhe diferenca quhej “seigniorage”. Pra sinjorazhi është diferenca e vlerës midis kostos
tipografike (letra dhe boja) të shpenzuar efektivisht për të shtypur e për të vendosur në qarkullim
kartëmonedhat, dhe vlerës së pjesës së jashtme, pra asaj numerike të shkruar mbi vet
kartëmonedhat. Ai është pushteti i vënies në qarkullim të kartëmonedhave me një vlerë nominale
shumë herë më të lartë sesa vlera vetjake që kanë , e si rrjedhoje përfitohet një fitim nga
sovraniteti i monedhës.
Në momentin kur Banka Qendrore Evropiane qe shtyp monedhat blen të mira duke përdorur këtë
monedhë që asaj i ka kushtuar shume pak, ajo fiton një fuqi blerëse unike. Jo vetëm kaq, Banka
Qendrore qe shtyp zyrtarisht monedha me një çmim qesharak (shume të ulet), vendos ne
Bilancin PASIV jo koston tipografike të shpenzuar realisht (letra dhe boja), por vlerën numerike
të shkruar mbi monedhat dhe kartëmonedhat. Sinjorazhi ne ketë mënyre kthehet ne PASIV për
Bankën, prandaj nuk është i tatueshëm dhe i shmanget pagimit të taksave.
Në ditët e sotme, me futjen e parasë letër, kostoja e prodhimit të saj, është e pakrahasueshme
kundrejt vlerës emërore të saj. Si rrjedhim të ardhurat nga sinjorazhi janë shumë të larta19.
Në këtë mënyrë heqja dorë nga monedha vendase sjell humbjen nga e drejta e përfitimit të këtij
burimi. Megjithëse në vendet me normë të ulët inflacioni kjo e ardhur është e ulët, përsëri ajo
nuk mund të mos merret në konsideratë.
Sipas Masson20 në vendet me normë të ulët inflacioni zëri i sinjorazhit zë 0.5-1 për qind të PBB-së
ndërsa në vendet me normë të lartë inflacioni kjo e ardhur shkon deri në 5 për qind të PBB-së
ndaj për rrjedhojë humbja është e madhe. Nëse do të flasim në pozitat e një vendi që synon të
heqë dorë nga monedha e saj për të adoptuar një monedhë tjetër do të vëmë re se dy janë kostot
të lidhen ngushtë me sinjorazhin: kostoja flow që lidhet me të ardhurat e munguara nga heqja
dorë e monedhës vendase dhe kostoja “stock” e sinjorazhit që lidhet me zëvendësimin e gjendjes
së parasë vendase në qarkullim me monedhën e re.
Në literaturën ekonomike kur flitet për sinjorazhin përdoren gjerësisht tre koncepte bazë:
a)Koncepti monetar i cili konsiderohet më i përshtatshëm për evndet me tregje kapitali të
pazhvilluar
19 XHEPA,S. (2002). Euroizimi i ekonomisë shqiptare, një alternativë për tu konsideruar. Tiranë: Banka e Shqipërisë
20 Masson,P.(1997): the scope for inflation targeting in developing countries. IMF ËP 97/130

12. b)Koncepti i kostots oportune në rastet kur baza monetare krijohet npm blerjes së aktiveve
financiare apo oblòigacioneve qeveritare pa kosto të larta apo pa ndryshime të konsiderueshme
në vlerë, rrjedhojë e financimit alterntiv në tregjet kapitale.
c)Koncepti fiskal konsiderohet si më i skatë pasi tregon të ardhurën reale nga sinjorazhi që i
kalon buxhetit të shtetit.21
Huadhënësi i shkallës së fundit (lender of last resort)
Për të parandaluar falimentimin e një banke, që do të shoqërohej me implikime të mëdha në jetën
ekonomike e sociale të një vendi (kriza e fundit financiare e dëshmon më së miri)dhe për të mos
lejuar shtrirjen e krizës në bankat e tjera me rrjedhojë humbjen e sistemit bankar, Banka
Qendrore luan rolin e huadhënësit të shkallës së fundit për aq kohë sa një bankë ndodhet në
krizë. Në rastin e euroizimit të njëanshëm Banka Qendrore humbet mundësinë e veprimit si
huadhënës I shkallës së fundit.
Kritikët theksojnë se roli I autoritetit monetar të vendit si huadhënës I shkallës së fundit mund të
goditet nëse vendi nuk do kishte akses në lehtësirat e kreditimit nga Banka Qendrore Evropiane
destinuar për të ndihmuar bankat me vështirësi likuiditeti22. Megjithatë ekzistojnë mënyra
alternative për ti ofruar bankave likuiditetin e nevojshëm.
Sipas Calvos23 mund të krijohen fonde stabilizimi apo linja kreditimi kontigjence që mund të
përdoren për të ndihmuar bankat që ndodhen në pozita të tilla. Për më tepër linjat e kreditimit të
kontigjencës në kushtet e euroizimit do të ishin më të lira pasi nuk do të ekzistonte rreziku i
zhvlerësimit monetar që ka lidhje me falimentimin. Në rast të euroizimit të njëanshëm Banka
Qendrore mund të ushtrojë huadhënien Brenda nivelit të rezervave valutore të vendit dhe në rast
pamjaftueshmërie mund të plotësohet me kredi nga bankat e huaja.
Teoritë për zonën optimale të monedhës
21 Habib, M. (2001): Is there a case for Unilateral?Evidence for Bulgaria, The Czech Republic, Hungary and Polnad.
Centre of neë emerging markets, Discussion Paper Series , 1, London
22 XHEPA,S. (2002). Euroizimi i ekonomisë shqiptare, një alternativë për tu konsideruar. Tiranë: Banka e Shqipërisë
23 Calvo (1999). On dollarization NBER ËORKING PAPERS, fq 53-54

13. Teoritë e bashkimit monetar kanë mbizotëruar nga të ashtuquajtura teori të zonës optimal të
monedhës. Qëllimi final është përcaktimi i karakteristikave të zonës ku mund të konsiderohet
optimal ekzistenca e një monedhe. Teoria ZOM (Zona Optimale e Monedhës)është rrjedhojë e
tre studiuesve: Kenen 1969; McKinnon 1963; Mundell 1961. Nga debati i tyre lindi teoria e
ZOM sipas të cilës vendet që përfshihen në zonën optimale të monedhës duhet të plotësojnë tre
kritere:
Shkallë të lartë lëvizshmërie të faktorëve mes tyre (Mundell 1961)
Strukturë e njëjtë prodhimi (Kenen 1969)
Shkallë të lartë të hapjes ekonomike midis njëra-tjetrës (Mc Kinnon 1963)
Sipas Mundell lëvizshmëria e faktorëve të prodhimit (punë dhe kapital) si kriter i parë. Integrimi
në një shkallë të lartë ndërmjet flukseve të kapitalit dhe lëvizshmërisë së punës ndërmjet vendeve
partnere mund të zvogëlojë nevojën e ndryshimit të kursit të këmbimit për tju përgjigjur në këtë
mënyrë goditjeve në ekonomi.
Teoria e Mundellit nuk parandalon kurset fleksibël të këmbimit por argumenton se arsyeja për
kurse këmbimi të ndryshueshme është e arsyeshme vetëm nëse bazohet në zonën optimale të
monedhës së rajonit. Vlen të theksohet se Mundelli merr parasysh edhe rëndësinë e faktorëve
politikë të cilët influencojnë në krijimin e zonës optimale të monedhës.
Sipas McKinnon sa më i madh të jetë volumi tregtar, aq më pak i vlefshëm është ekzistenca e një
kursi fleksibël këmbimi. Hapja e ekonomisë vlerësohet nga raporti i të mirave të tregtueshme
ndaj të mirave jo të tregtueshme. Thelbi i teorisë së tij mund të përmblidhet në shprehjen: nëse
lëvizet nga një ekonomi e mbyllur drejt një ekonomie të hapur, kurset e ndryshueshme të
këmbimit bëhen më pak efektive si mekanizëm i kontrollit të bilancit të jashtëm dhe më të
rrezikshme për nivelin e stabilitetit të çmimeve.
Kenen në studimin e tij fokusohet më tepër në diversifikimin e prodhimit duke përcaktuar edhe
kriterin e tretë të zonës optimale të monedhës. Sipas Kenen goditjet asimetrike nuk kanë efekt në
të gjithë sektorët e industrisë së një vendi por më tepër prekin sektorë të veçantë të ekonomisë.
Nëse interpretojmë drejt Kenen atëherë diversifikimi zbeh rolin e kursit të këmbimit si
instrument rregullues, duke luajtur orlin e “insulinës” kundër goditjeve të ndryshme në ekonomi.
Sa më e diversifikuar të jetë ekonomia e një vendi aq më e vogël është nevoja për një kurs
fleksibël këmbimi.
Teoria e ZOM është përballuar me një varg kritikash, pjesa më e madhe e të cilave kanë qenë
drejtuar nënvlerësimit të avantazheve të ndarjes së monedhës së përbashkët, mungesën e
treguesve operacional për kriterin e lëvizshmërisë dhe ndaj kriterit të hapjes së diversifikimit të
prodhimit. McKinnon në vitin 1993 shkruante se Teoria Klasike e Zonës Optimale të Monedhës
(zhvilluar në vitet 1960)u dominua nga idetë kejnesiane të aktivitetit makroekonomik ndaj në

14. këtë këndvështrim ekonomia monetare kombëtare shihej pozitivisht si pjesë e paketës për
mënjanimin e shock-eve që buronin nga sektori privat. Kjo mund të shpengojë disa nga
kufizimet e teorisë ZOM edhe pse ato nuk mund të jenë të pasinkronizuara me perspektivat
aktuale të realiteteve të sotme me karakteristika: nivele të larta ndërvarësie, integrimi dhe
shkëmbimesh tregtare midis vendeve. Në fillimet e viteve 1990 debatet akademike të qarqeve
europiane u fokusuan në hipotezën nëse vendet e BE-së plotësonin kriteret e ZOM. Me gjithë
skepticizmin (pamjaftueshmëri buxheti, lëvizshmëri e ulët e punës të bënin të mendoje se BE-ja
nuk ishte Zonë Optimale e Monedhës) që shoqëroi si prezantimi kritereve të Mastrihtit deri në
futjen e monedhës unike, Bashkimi Monetar tregoi se Euro është një nga sukseset më të mëdha
ekonomike dhe politike.
Ekonomia shqiptare dhe Euro
Pyetja që lind natyrshëm është: cilat janë kostot dhe përfitimet që do të sillte për të euroizimi i
njëanshëm. Përpara se të japim një përgjigje të saktë për këtë pyetje, është e rëndësishme të dimë
se në çfarë shkalle është de facto e euroizuar. Gjithashtu do të trajtojmë kostot ekonomike që
sinjorazhi ka për ekonominë tonë.
Parametrat e ekonomisë shqiptare
Shqipëria mbetet një nga vendet më të varfra të Evropës megjithëse disa reforma politike dhe
ekonomike që prej vitit 1992, kur përfundoi sundimi komunist thuajse 50 vjeçar. Qeveria ka
ndjekur një integrimit të madh në komunitetit euro-atlantik për disa vjet. Shqipëria nënshkroi
Marrëveshjen e Stabilizim-Asociimit me Bashkimin Evropian në qershor të vitit 2006, si hap i
parë drejt anëtarësimit të BE dhe dorëzoi një aplikim të plotë për anëtarësim në prill të vitit 2009,
i cili nuk u pranua., çka do ti jepje asaj statusin e vendit kandidat. Be aktualisht pranoi kërkesën e
Shqipërisë për liberalizmin e vizave, për të kaluar pa pengesa në vendet e zonës Shengen, e
drejtë kjo që shqiptarëve u ishte mohuar për shumë vite me radhë. Në prill të vitit 2009 ,
Shqipëria arriti anëtarësimin e plotë në NATO, duke shënuar një moment të rëndësishëm në
zhvillimin e saj politik. Infrastruktura e transportit dhe e energjetikës në Shqipëri janë në nivele
të varfra krahasuar me standardet e Europës. Sektori i bujqësisë mbetet burimi më i madh i
punësimit. Nga të dhënat shihet qartë se kriza ekonomike botërore u pasqyrua edhe në Shqipëri
duke sjellë rënie të indikatorëve bazë të ekonomisë shqiptare. Por në raportet e ndryshme të
institucioneve prestigjioze ekonomike botërore Shqipëria paraqet përmirësime të ndjeshme në
krahasim vitet e kaluara. Sipas raportit të Forumit Ekonomik Botëror mbi konkurueshmërinë e
ekonomive Shqipëria renditet në vendin e 96-të(2010) nga 108 në vitin (2009), ndërmjet 133
ekonomive të vendeve të ndryshme. Indeksi i lirisë ekonomike e rendit ekonominë shqiptare të
53-ën në botë duke përmirësuar me 7 vende më lart nga vitit i kaluar. Sipas këtij raporti liria
ekonomike në Shqipëri është e krahasueshme me vende në rajon si Kroacia apo Maqedonia.
Raporti i Bankës Botërore “Të bësh biznes 2010” tregon se Shqipëria ka bërë progres pozitiv
duke u pozicionuar nga vendi i 89 i vitit të kaluar në vendin e 82.

15. Euroizmi i ekonomisë shqiptare, në çfarë nivelesh jemi?
Karakteristikë e vendeve në zhvillim është se paraja jashtë bankave është e lartë dhe një pjesë e
mirë e transaksioneve kryhen cash. Sipas Calvos, zakonisht nuk ekzistojnë të dhëna mbi paranë e
huaj që qarkullon në një ekonomi. Si rrjedhim rëndësia e zëvendësimit të parasë është e
pavëzhgueshme. Nga thënia e mësipërme kuptohet se paraja e huaj në qarkullim mendohet si
përbërësi i zëvendësimit të monedhës më i vështirë për tu llogaritur. Qarkullojnë disa metoda të
matjes që përqendrohen kryesisht në transfertat e parave, këmbimet e kryera apo edhe faktorë të
tjerë makroekonomikë. Feige si mënyrë direkte për matjen e dollarit në qarkullim ka përdorur
raportimin e doganave të SHBA-së ku paraqiten sasitë e dollarit që dalin nga vendi dhe
destinacionet e tyre. Modigliani dhe Muller përdorin konvertimet neto të kryera në zyrat e
këmbimit valutor për të llogaritur sasinë e parasë së huaj në qarkullim. Reihart e klasifikon
monedhën e huaj si kombinim i raporteve të depozitave të huaja me M3 (përdoret edhe nga
FMN), boxh i jashtëm / prodhim kombëtar bruto dhe borxhi në valutë në raport me borxhin në
total. Instituti vjenez i Studimeve Ekonomike Ndërkombëtare, në bashkëpunim edhe me Bankën
Botërore ka kryer një studim për të evidentuar shkallën e euroizimit të ekonomisë shqiptare.
Sipas këtij studimi indeksi i eurozimit llogaritet si raport i:
Paraja e huaj në qarkullim + Depozitat në monedhë të huaj
IE=M3 + Paraja e huaj në qarkullim
Tek depozitat në monedhë të huaj përfshihen të gjitha llojet e depozitave në valutë, rrjedhëse dhe
pa afat të cilat janë lehtësisht të vëzhgueshme pasi raportohen çdo muaj në Bankën Qendrore.
Në Shqipëri burimet kryesore të hyrjes së monedhës së huaj janë të ardhurat nga eksportet, paratë
nga transfertat e emigrantëve, kalimet cash nëpërmjet pikave doganore dhe kovertimet nga lekë
në monedhë të huaj. Për të llogaritur mbetjet në valute të huaj në Shqipëri, duhet të llogarisim
edhe daljet nga sistemi nëpërmjet pagesave nga importet, transfertat jashtë vendit, kalimet cash
nga doganat me destinacion të huaj dhe konvertimet nga valutë e huaj në lekë.
Në bazë të përllogaritjeve të këtij studimi euroizimi i ekonomisë shqiptare u tejkalon të 56 për
qind duke e konsideruar të lartë këtë indeks. Në këtë indeks zërat me peshë janë përqindja e lartë
e transaksioneve tregtare me vendet e BE-së (rreth 90 për qind), rritja e kredisë në monedhë të
huaj nga bankat në vend (rreth 85 për qind të totalit të kredisë) apo remintancat nga emigrantët
tanë.
Kostot e sinjorazhit për Shqipërinë

16. Nëse flasim për kushtet e Shqipërisë do të vlerësojmë humbje nga sinjorazhi si pasojë e
euroizimit janë në vlerë monetare për tu marrë në konsideratë. Në disa studime për matjen e
sinjorazhit në Shqipëri është dalë në përfundimin se kostot e tij në periudhën 2002-2008 janë
mesatarisht 1.73 për qind i PBB (Produktit të Brendshëm Bruto). Ajo që vihet re në këtë studim
është një tendencë rënëse e këtij zëri në të ardhurat e buxhetit të shtetit në vite. E matur sipas
konceptit fiskal kjo e ardhur për Shqipërinë në periudhën e studimit 2000-2008 është vetëm 0.44
për qind e PBB dhe përbën 1.92 për qind të të ardhurave fiskale. E matur sipas konceptit të
kostos oportune, e ardhura nga sinjorazhi është mesatarisht 1.85 për qind e PBB. Nga të dhënat e
mësipërme arrijmë nëpërfundimin se kostoja e humbjes së të ardhurës së Shqipërisë nga
sinjorazhi, në rast të një euroizimi të njëanshëm është i papërfillshëm.
A duhet vërtet një euroizim i ekonomisë?
Shpresa për një marrë pjesë në Evropë vazhdon prej më shumë se dy dekadash. Në vitin 1991
kur përfundoi procesin e tranzicionit, Shqipëria filloi nga kushtet më të papërshtatshme në të
gjithë Europën Lindore Qendrore; sihte krejtësisht e izoluar pasi shkëputi marrëdhëniet si me
Bashkimin Sovjetik ashtu edhe me Kinën, kishte një ekonomi plani të centralizuar , të rreptë e të
pareformuar, despotizëm dhe realisht nuk ekzistonte prona private. Në vitet 1989-1992,
Shqipëria humbi mbi 40 për qind të PBB-së së saj, por më pas rritja ekonomike e pandërprerë
dhe e qëndrueshme , me përjashtim të vitit 1997, kur PBB ra me 7 për qind e bëri Shqipërinë një
nga pak vendet në tranzicion , që në vitin 2000 tejkaloi nivelin e vitit 1989 (me tre për qind).
Shqipëria u bë anëtare e Organizatës Botërore të Tregtisë në shtator të vitit 2000; regjimi i saj i
tregtisë së hapur kategorizohet në nivelin e parë nga dhjetë nivelet e treguesit të tregimit, të
përcaktuar nga Fondi Monetar Ndërkombëtar. Inflacioni, fillimisht në një klasifikim trshifror,
pothuajse u ul në zero në vitin 1999 dhe nuk ka lëvizur më shumë se 3-4 për qind që atëherë.
Çekuilibrimet e brendshme dhe të jashtme janë akoma të pranishme, por kanë rënë dukshëm.
Ndryshimet sistematike dhe strukturale kanë filluar. Kjo ndërthurje bazash të forta dhe me një
kohë relativisht të gjatë para pranimit të Bashkimit Europian dhe akoma më shumë për
anëtarësimin në Bashkimin Monetar Europian, ngre shumë pikëpyetje. Së pari, a duhet Shqipëria
tani të vendosë një lidhje të ngushtë me Euron, për shembull, një kurs këmbimi të caktuar apo
një shkallë të paqëndrueshme të regjimit aktual të shkëmbimit? Së dyti, a duhet Shqipëria të
ndërmarrë veprime të njëanshme kundrejt një kursi këmbimi të caktuar me euron? Ky lloj
“euroizimi” do të merrte një ose dy forma; a) zëvendësim zyrtar dhe total të lekut me euron ose
b)një bord monedhë që do të lidhte lekun në një barazi të pathyeshme e të fiksuar. Cila do të
ishte kostoja e përfitimeve për Shqipërinë nga një veprim i tillë? Si do të ndikonte përshtatja
graduale me standardet e Bashkimit Europian me këto kosto e përfitime? Cilat do të ishin pasojat
për zhvillimin e negociatave me Bashkimin Europian?
Si Komiteti Europian dhe Banka Qendrore Evropian , i kanë lejuar vendet kandidate për pranim,
të adoptojnë çdo regjim kursesh këmbimi që ato vetë mund të zgjedhin, duke përfshirë edhe bord

17. monedhë, siç është miratuar edhe nga pranimet e tyre në Bullgari, Estoni dhe Lituani. Euroizimi
në një këndvështrim të ngushtë, i kuptuar si zëvendësim i monedhës vendase me euron, në të
kundërtën është rregulluar plotësisht në mënyrë strikte nga Bashkimi Europian derisa janë
përcaktuar jo vetëm konvergjencat për hyrjen, por edhe pranimin e negociuar në Bashkimin
Monetar Evropian: “Çdo adoptim i njëanshëm i monedhës së vetme në kuptimin e “euroizimit”,
do të jetë në kundërshtim me nënvizimet e arsyeve ekonomike të traktatit të Bashkimit Monetar
Evropian, i cili parashikon adoptimin aktual të Euros, si një pikë përfundimtare e procesit të
strukturuar të konvergjencës brenda një kuadri pune të shumëllojshme. Për këtë arsye, euroizimi
i njëanshëm nuk do të jetë një mundësi e anashkalimit të hapave të parashikuar nga traktati për
adoptimin e euros24. Euroizmi I njëanshëm, nuk është në kompetencat e autoriteteve të Bashkimit
24 Mishkin , Frederic S. (2002 January): Inflation Targeting in Emerging Market Countries, in NBER ËORKING PAPER
No.7618.

18. Europian, por Shqipëria, si të gjitha vendet kandidate për pranim, duhet të ketë situatë të
favorshme për të negociuar pranimin e saj ndaj euroizimi është një alternativë që duhet marrë në
konsideratë. Ashtu siç e pamë edhe më lart, në peshoren e avantazheve apo disavantazheve ,
Shqipërisë i leverdis një euroizimi njëanshëm. Ajo de facto e ka bërë monedhën e saj, mjetin
kryesor të transaksioneve brenda dhe jashtë vendit. Tregu imobiliar dhe I ndërtimeve prej vitesh
përdor monedhën euro për shit-blerjet. Volumin tregtar, Shqipëria e ka kryesisht me vende ku
euro është monedha kryesore e shkëmbimeve, rrethohet nga vende fqinje ku pothuaj të gjithë
kanë euron si monedhë zyrtare. Nëse parametrat ekonomikë të çojnë në një qasje sa më të shpejtë
drejt Euros, mungon vullneti politik për të avancuar me zë të lartë këtë alternativë. Ndoshta për
Bankën e Shqipërisë , do të jetë gjithmonë një argument tabu duke parë të rrezikuar vetë
ekzistencën e saj. Komuniteti I biznesit nuk ka një pozicionim të qartë për euroizimin e
njëanshëm të ekonomisë shqiptare. Edhe qeveria e ka përmendur ndonjëherë në ajër këtë
alternativë por pa një iniciativë të qartë e studim të detajuar. Do të duhen tryeza ekspertësh për
të arritur në një vendim pozitiv për euroizimin. Ndoshta ka ardhur koha dhe janë pjekur kushtet
që Shqipëria të ketë një monedhë unike me vendet anëtare të BE. Por që të merret vendimi për
eurozimin e njëanshëm të vendit, duhet një strategji e qartë , hapa të llogaritura mirë e mbi të
gjitha kurajë për të thyer çdo frikë apo pasiguri për këtë iniciativë.
Bibliografia
Mishkin , Frederic S. (2002 January): Inflation Targeting in Emerging Market Countries
Milo, P. Bashkimi Europian. Albpaper: Tiranë 2002WORKING PAPER No.7618.
XHEPA,S. (2002). Euroizimi i ekonomisë shqiptare, një alternativë për tu konsideruar.
Tiranë: Banka e Shqipërisë
Calvo (1999). On dollarization NBER ËORKING PAPERS
Habib, M. (2001): Is there a case for Unilateral Evidence for Bulgaria, The Czech Republic,
Hungary and Polnad. Centre of neë emerging markets, Discussion Paper Series , 1, London
http.//www.dolarization.org/
Nuti, M. (2002, January). Costs and benefits of unilateral euroisation in Central Eastern
Europe. Ëorking paper series: Russian-Europen Centre for Economic Policy

19. KOTIS,A (2002): Southeastern Europe and the Euro area. The euroisation debate.
University of Thessaly, Greece: Department of planning and regional development and
South and East European Development Center (SEED).
SOJLI, E(2009). Një vlerësim i zëvendësimit të monedhës në ekonominë shqiptare. Tiranë:
Banka e Shqipërisë. Material Diskutimi
Ëojcik, C. (2002):Aletrnative options for the monetary integration of central and eastern
european EU açession countries. Occasional Paper No.3. Ljubjana Institute for Economic
Research
The Euro and the Balkans”, Daniel Gros, paper at the conference “when is a nationally
currency a luxury”March 2001
“Financial Integration and Dollarization: The case of Panama” Juan Luis Moreno-
Villalaz, Cato Journal, Vol 25, No 1 (Ëinter 2005)
Rostowski, J(2001). “The Eastern Enlargement of the EU and the Case for Unilateral
Euroization” in Financial Vulnerability and Exhange Rate Regims. Emerging Markets
Experience. Cambridge: Mit Press