1. ЭТҮГЭН ДЭЭД СУРГУУЛЬ
Бизнесийн зохион байгуулалт
ба пүүсийн онол
Багш О.Норовсамбуу

2. Агуулга
 Бизнесийн зохион байгуулалтын хэлбэрүүд
 Нэг хүний эзэмшлийн үйлдвэр
 Нөхөрлөл
 Корпораци
 Үйлдвэрлэлийн функци
 Нийт бүтээгдэхүүн
 Ахиу бүтээгдэхүүн
 Дундаж бүтээгдэхүүн

3. Бизнесийн зохион байгуулалт
 Үйлдвэрийн газрын үйл ажиллагаа нь
зохион байгуулалтын хэлбэрээсээ
хамаарч байдаг. Нилээд олон орны хувьд
нийтлэг байдаг хэлбэрүүд бол:
 Нэг хүний эзэмшлийн үйлдвэр
 Нөхөрлөл
 Корпораци /компани/ юм.

4. Нэг хүний эзэмшлийн үйлдвэр
 Нэг хүний эзэмшлийн үйлдвэрлэлийн газар
нь үүсгэн байгуулахад хялбар, эзэн нь өөрөө
бүх үйл ажиллагааг шууд удирдан зохион
байгуулдагаараа давуу талтай.
 Үйлдвэрийн эзэн үйл ажиллагааны үр дүнд
олсон үр ашигаа бүрэн эзэмших эрхтэй,
үйлдвэрийн газрын үйл ажиллагаанд гарсан
дутагдал, доголдлыг бүрэн хариуцан
үүрэгтэй.

5. Нөхөрлөл
 Нөхөрлөл гэдэг нь хоѐр буюу түүнээс дээш
тооны хүн өөрсдийн өмчийг нэгтгэх замаар
байгуулсан үйлдвэрийн газар юм.
 Нөхөрлөлд оролцогчид нь ашигаас хувь авна,
үйлдэрийн газрын алдагдал хохирлыг нөхөхөд
хамтарсан хариуцлага хүлээнэ.
 Нөхөрлөлийн давуу тал нь гэвэл зохион
байгуулахад хялбар, төрөлжилт боломжтой,
санхүүгийн эх үүсвэр дээр хэлбэрийг бодвол
бололцоотой байдаг явдал.

6. Корпораци
 Корпораци гэдэг нь хуулийн үндсэн дээр
тодорхой төрлийн үйл ажиллагаа эрхэлж байгаа
байгууллага юм. Корпорацийг эзэмшигчид нь
өөрийн оруулсан хувь хөрөнгийн дагуу
хариуцлага хүлээнэ.
 Корпораци нь өмнөх хоѐр хэлбэртэй
харьцуулбал илүү үр ашигтай зохион
байгуулалтын хэлбэр бөгөөд хувь
нийлүүлэгчдийн хүлээх хариуцлага
хязгаарлагдмал байдаг.

7. Корпораци
 Хувь нийлүүлэгчид нь корпорацийн ашигаас
ногдол ашиг авдаг.
 Корпорацийг үүсгэн байгуулахад төвөгтэй,
шийдвэрлэх асуудал өргөн, татварын хэмжээ
өндөр, өмчлөгчөөс шууд хяналт тавихад
бэрхшээлтэй зэрэг нь корпорацийн сул талыг
тодорхойлно.

8. Бизнесийн зохион
байгуулалтын хэлбэрүүд
Хэлбэр Үүсгэх Ашиг Хариуцл Эзэн Өрсөлдөөнд
авах ага удирда тэсвэрлэх
хүлээх х
1 хүний Хялбар Дан Дан Өөрөө Унахдаа
ганцараа ганцараа хялбар
Нөхөрлөл Хялбар Оролцог Хязгаар- Хам- Удаан тогтох
чид хувь гүй тарч нь
авна тодорхойгүй
Корпораци Төвөгтэй Ногдол Хязгаар- Сонгог- Тэсвэртэй
ашиг лагдмал дсон

9. Монгол улсын хуулинд
зааснаар
 Аж ахуйн нэгжийн дор дурдсан
хэлбэрүүд байж болно:
1. хувиараа эрхлэх аж ахуй;
2. хоршоо;
З. компани.
 Аж ахуйн нэгж өмчийн төрлөөр төрийн,
хувийн болон холимог хэлбэртэй байна.

10. Хувиараа эрхлэх аж ахуй
 Иргэн хувийн өмчдөө тулгуурлан мөнгөн
орлогын байнгын эх үүсвэртэй байхын
тулд үйлдвэрлэл /үйлчилгээг хоршоо/
компанийн хэлбэрээр бус дангаараа
тогтвортой эрхэлж үйл ажиллагаатайгаа
холбогдон үүсэх үүргийг эд хөрөнгөөрөө
хариуцах аж ахуйн нэгжийг хувиараа
эрхлэх аж ахуй гэнэ.

11. Компани
 Компани нь дараахь хэлбэртэй байна:
 Хувь нийлүүлэгчийн оруулсан хөрөнгө нь
хувьцаанд хуваагдаж, хувьцаа нь нийтэд
чөлөөтэй арилжаалагддаг нээлттэй буюу
хувьцаат компани;
 Хувь нийлүүлэгчийн оруулсан хөрөнгө нь
хувьцаанд хуваагдаж, түүнийг захиран
зарцуулах эрх нь компанийн дүрмээр
хязгаарлагддаг хаалттай буюу
хязгаарлагдмал хариуцлагатай компани .

12. Олон улсын түвшинд
 Олон услын түвшинд үндэстэн дамнасан
корпорацын хэлбэр байдаг. Үйлдвэр-
лэлийн энэ хэлбэр нь олон улсын хууль
дүрмээр зөвшөөрөгдсөн байна.
 Ийм төрлийн үйлдвэрлэл нь бусад
бизнесийн зохион байгууллалтын
хэлбэртэй адил дан ганц болон олон
төрлийн бүтээгдэхүүнийг нийлүүлдэг
байж болно.

13. Үйлдвэрлэлийн онол
 Аливаа пүүсийн эцсийн зорилго нь
ашигаа нэмэгдүүлэх, ашиг олохын төлөө
үйл ажиллагаа байдаг. Ашиг гэдэг нь
пүүсийн нийт орлогоос нийт зардлыг
хассантай тэнцүү.
 Иймд ашигаа нэмэгдүүлэх гол арга бол
нэг талаас нийт орлогоо нэмэгдүүлэх,
нөгөө талаас үйлдвэрлэлийн зардлаа
бууруулах явдал юм.

14. Зардалын төрөл
 Гадаад зардал: Үйлдвэрлэл явуулахын
тулд гаднаас худалдан авч байгаа бүх
зүйлүүд тухайлбал түүхий эд материал,
түлш шатахуун, худалдааны татвар
 Дотоод зардал бие дааж өөрийнхөө
нөөцийг ашиглахтай холбоотой гарч ирж
байгаа зардал

15. Ашиг
 Зардлыг ингэж ашиглахтай холбоотойгоор
ашгийг
 Эдийн засгийн ашиг
 Нягтлан бодох бүртгэлийн ашиг гэж ялгаж
үздэг.
 Эдийн засгийн ашиг нь үйлдвэрлэлийн
газрын нийт орлогоос гадаад, дотоод зардлыг
хассантай тэнцүү байдаг.
 Нягтлан бодох бүртгэлийн ашиг нь нийт
орлогоос гадаад зардлыг хассантай тэнцүү
байна.

16. Үйлдвэрлэлийн функц
 Математик илэрхийлэлээр
Q=f(X1,X2,...,Xk)
Q - үйлдвэрлэх бүтээгдэхүүний тоо
хэмжээ
X1,X2,...,Xk – үйлдвэрлэлийн процесс дахь
орцуудын хэмжээ
f( ) - функц технологийг өөртөө
хамтатгадаг.

17. Үйлдвэрлэлийн функц
 Үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагааг
хялбаршуулах үүднээс хоѐр орц, нэг гарц
байх үйлдвэрлэлийн функцийг авч үздэг.
Иймээс L ба K орцыг Q хэмжээний
бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхэд ашиглагдах
үйлдвэрлэлийн функцийн математик
илэрхийлэл нь:
Q=f(L,K)

18. Үйлдвэрлэлийн функцийн
хэлбэрүүд
 Шугаман
f ( K ; L)  AK  BL
 Кобб-Дуглас
 
f ( K ; L)  A K L
 Леонтив
f ( K ; L)  min{aK ; bL}

19. Шугаман
f ( K ; L)  AK  BL

20. Кобб-Дуглас
 
f ( K ; L)  A K L

21. Леонтив
f ( K ; L)  min{aK ; bL}

22. Кобб-Дугласын
үйлдвэрлэлийн функц
 
Q  AK L
L-хөдөлмөрийн тоо,
K-капиталын хэмжээ,
А,α, β, -тогтмол хэмжигдэхүүн

23. .
 Үйлдвэрлэлийн шинжлэхдээ 2 хугацааны
хооронд хамааруулан судладаг:
 Богино хугацаан дах үйлдвэрлэлийн
функц (нэг хүчин зүйл тогтмол байх
боломжит хугацаа).
 Урт хугацаан дах үйлдвэрлэлийн функц
(бүх хүчин зүйл хувьсах боломжит
хугацаа).

24. Үйлдвэрлэлийн богино хугацаа
 Богино хугацаанд үйлдвэрлэлийн процессыг
оновчтой болгоход үйлдвэрлэлийн 3 үр дүнг
ашигладаг.
 Нийт бүтээгдэхүүн Total Product (TP)
 Богино хугацаан дахь нийт гарц
 Ахиу бүтээгдэхүүн Marginal Product (MP)
 TP-ний өөрчлөлт
 Дундаж бүтээгдэхүүн Average Product (AP)
 нэгж орцын бүтээгдэхүүн

25. Ахиу бүтээгдэхүүн
 Капиталын ахиу бүтээгдэхүүн
Q df K ; L 
MPK  
K dK
 Хөдөлмөрийн ахиу бүтээгдэхүүн
Q df K ; L 
MPL  
L dL

26. Дундаж бүтээгдэхүүн
 Капиталын дундаж бүтээгдэхүүн
Q
APK 
K
 Хөдөлмөрын дундаж бүтээгдэхүүн
Q
APL 
L

27. Богино хугацаан дахь
үйлдвэрлэл

28. Жишээ
L Q MP AP
1 150
2 340
3 510
4 650
5 740
6 800
7 830
8 820

29. Жишээ
L Q MP AP
1 150 0
2 340 190
3 510 170
4 650 140
5 740 90
6 800 60
7 830 30
8 820 -10

30. Жишээ
L Q MP AP
1 150 0 150
2 340 190 170
3 510 170 170
4 650 140 162,5
5 740 90 148
6 800 60 133,3
7 830 30 118,5
8 820 -10 102,5

31. Үйлдвэрлэлийн зардлал

32. Урт, богино хугацаа
 Үйлдвэрлэлийн зардлыг хугацаанаас нь
хамааруулан ангилж авч үзэх нь янз бүрийн
хугацаанд зардлыг бууруулах, хянах боломж
олгодог.
 Богино хугацаа гэдэг нь үйлдвэрлэлийн хүчин
зүйлсийн аль нэг нь тогтвортой байх хугацаа
юм.
 Үйлдвэрлэлийн бүх хүчин зүйл хувьсч
өөрчлөгдөх хугацааг урт хугацаа гэнэ.

33. Зардал
 Зардал
 Тогтмол
 Хувьсах
 Тогтмол зардал гэдэг нь үйлдвэрлэлийн бусад
хүчин зүйлс өөрчлөгдөж байхад анхныхаа
хэлбэрээр байгаа зардлыг хэлнэ. Үүнд барилга,
тоног төхөөрөмж гэх мэт.
 Хувьсах зардал гэдэг нь үйлдвэрлэлийн
хэмжээг өөрлөхөд богино хугацаанд
өөрчлөгдөж байгаа зардлыг хэлнэ. Жишээ нь.
Түүхий эд материалын зардал, хөдөлмөр

34. Зардал
 C – Зардал /Cost/
 TC – Нийт зардал /Total cost/
 FC – Тогтмол зардал /Fixed cost/
 VC – Хувьсах зардал /variable cost/
TC=FC+VC

35. Богино хугацаан дахь
тогтмол зардал

36. Нийт зардал, хувьсах зардал,
тогтмол зардал

37. Дундаж зардал
 Нэг ширхэг бараа үйлдвэрлэхэд ногдож
байгаа зардлыг дундаж зардал гэнэ.
Тогтмол зардал -
 Дундаж Хувьсах зардал -
Нийт зардал –

38. Ахиу зардал
 Бүтээгдэхүүнийг нэг нэгжээр нэмж
үйлдвэрлэхэд гарч байгаа нэмэлт зардлыг
ахиу зардал /МС/ гэнэ.
 МС – Ахиу зардал
 ∆ТС – Нийт зардлын өөрчлөлт
 ∆Q – бүтээгдэхүүний тоо хэмжээний
өөрчлөлт

39. Дундаж зардлууд болон ахиу
зардлын муруй

40. Жишээ бодлого
Q TC FC үC ATC AFC AүC MC
0 30
1 50
2 60
3 75
4 120

41. Жишээ бодлого
Q TC FC VC ATC AFC AVC MC
0 30 30
1 50 30
2 60 30
3 75 30
4 120 30

42. Жишээ бодлого
Q TC FC VC ATC AFC AVC MC
0 30 30 0
1 50 30 20
2 60 30 30
3 75 30 45
4 120 30 90

43. Жишээ бодлого
Q TC FC VC ATC AFC AVC MC
0 30 30 0 0
1 50 30 20 50
2 60 30 30 30
3 75 30 45 25
4 120 30 90 30

44. Анхаарал тавьсанд
баярлалаа!

45. Жишээ бодлого
Q TC FC VC ATC AFC AVC MC
0 30 30 0 0 0
1 50 30 20 50 30
2 60 30 30 30 15
3 75 30 45 25 10
4 120 30 90 30 7.5

46. Жишээ бодлого
Q TC FC VC ATC AFC AVC MC
0 30 30 0 0 0 0
1 50 30 20 50 30 20
2 60 30 30 30 15 15
3 75 30 45 25 10 15
4 120 30 90 30 7.5 22.5

47. Жишээ бодлого
Q TC FC VC ATC AFC AVC MC
0 30 30 0 0 0 0 0
1 50 30 20 50 30 20 20
2 60 30 30 30 15 15 10
3 75 30 45 25 10 15 15
4 120 30 90 30 7.5 22.5 45