HISTORY

1. ΟΔΥΣΣΕΙΑ
Ραψωδία α 1-173
Επιμέλεια: Ε. Πατέρα Σελίδα 1

2. ΟΔΥΣΣΕΙΑ
Μ ΕΡΟΣ Α ΤΗΛΕΜ ΑΧΕΙΑ
1η Ενότητα
Ρ αψωδία α 1-25
1ο προοίμιο:1-13, προοίμιο του ποιητή- παρουσίαση του Οδυσσέα-
ποιητικό παρελθόν
Ο Οδυσσέας παρουσιάζεται με τις παραδοσιακές του ιδιότητες
(πολύτροπος, πολυταξιδεμένος….)Ο ποιητής ηθογραφεί τον ήρωά του.
Αντιπαραθέτει το δικό του ήθος με εκείνο των συντρόφων του.
Οι άνθρωποι παρουσιάζονται υπεύθυνοι για τις πράξεις τους. Η ευθύνη
των ενεργειών τους βαρύνει.
Στ.1: μούσα: Η Καλλιόπη της επικής ποίησης.
2ο προοίμιο:14-25, προοίμιο της μούσας-η αρχή της ιστορίας του ήρωα
–ποιητικό παρόν
Η Μούσα ορίζει αόριστα το χρονικό σημείο που επιλέγει ως αρχή της
εξιστόρησης. Αναφέρεται στην απόφαση των θεών , στους αγώνες του
Οδυσσέα στην Ιθάκη, στη συμπάθεια των θεών προς το πρόσωπο του και
στην αντιπάθεια του Ποσειδώνα.
Για να εξελιχθεί ένας μύθος χρειάζονται δυνάμεις που θα αντιμάχονται.
Αφηγηματική τεχνική: in media res= στη μέση των πραγμάτων.
Ο Όμηρος εγκαινιάζει ένα νέο τρόπο αφήγησης στον καθιερωμένο τρόπο
αφήγησης ab ovo(= από το αυγό) που δίνει τα γεγονότα από την αρχή με
χρονολογική σειρά. Έρχεται και αντιπαραβάλλει το δικό του καινοτόμο
τρόπο, in media res, αρχίζοντας την αφήγησή του από τη μέση.
Επιμέλεια: Ε. Πατέρα Σελίδα 2

3. ΟΔΥΣΣΕΙΑ
Ενότητα 2η
Ρ αψωδία α στ. 26-108
Πρώτο συμβούλιο των θεών στον Όλυμπο, όπου λαμβάνονται σημαντικές
αποφάσεις.
1η μέρα της Οδύσσειας (χρόνος)
Όλυμπος, το ανάκτορο των θεών (τόπος)
Δίας, Αθηνά και οι άλλοι θεοί (πρόσωπα)
 Ποιος θεός απουσιάζει από την «αγορά» των θεών και γιατί;
 Ποια είναι η γνώμη του Δία για τις συμφορές των ανθρώπων;
 Τι έκανε ο Αίγισθος και πως τιμωρήθηκε; Γιατί ο Όμηρος τοποθετεί
αυτό το μύθο στην Οδύσσεια; Ποια αντιστοιχία υπάρχει με τα
πρόσωπα της Οδύσσειας.
 Ποιον συμπονά η Αθηνά και γιατί;
 Χαρακτηρίζω τον Οδυσσέα και τους συντρόφους του (στίχοι 76-77)
 Ποιο σχέδιο προτείνει η Αθηνά;
 Τι θα κερδίσει ο Τηλέμαχος με το ταξίδι του στην Πύλο και στη
Σπάρτη;
Στ. 26-51: οι άνθρωποι είναι υπεύθυνοι για τις πράξεις τους
( παράδειγμα του Αίγισθου)
Στ.52-72: η εύνοια της Αθηνάς
Στ.73-92: ο Δίας αποφασίζει την επιστροφή του Οδυσσέα.
Στ.93-108: το σχέδιο της Αθηνάς.
Στ.89-90: προοικονομία
Στ.106-107: τα ταξίδια του Τηλέμαχου.
Βασικοί όροι ερμηνείας
Αναχρονισμός: Η απόδοση ή παρουσίαση αντικειμένων, γεγονότων και
πολιτισμικών στοιχείων της εποχής του Ομήρου σε παλαιότερη εποχή, με
αποτέλεσμα να παρουσιάζεται ανάμειξη στοιχείων δύο εποχών που
απέχουν μεταξύ τους.
Ανθρωπομορφισμός: στην ομηρική θεολογία οι θεοί έχουν την
ικανότητα να παίρνουν ανθρώπινη μορφή. Η ενέργεια αυτή ονομάζεται
ενανθρώπιση και το φαινόμενο ανθρωπομορφισμός. Η εμφάνιση των
θεών στους θνητούς ονομάζεται επιφάνεια και γίνεται με υπερφυσικούς
τρόπους. Οι θεοί εμφανίζονται στους θνητούς για να τους βοηθήσουν,
όταν βρίσκονται σε δύσκολη θέση. Εκτός από την επιφάνεια υπάρχουν
και άλλοι τρόποι θεϊκής παρέμβασης:
Επιμέλεια: Ε. Πατέρα Σελίδα 3

4. ΟΔΥΣΣΕΙΑ
 Τα θεϊκά σημάδια
 Τα όνειρα
 Οι νοερές επεμβάσεις(θεϊκή φώτιση)
Ο ανθρωπομορφισμός των θεών πολλές φορές υπερτονίζεται, και μάλιστα
οδηγείται στα άκρα. Όπως οι θνητοί, έτσι και οι θεοί τραυματίζονται,
πονούν, φωνάζουν κτλ. Κατά τη διάρκεια της μάχης δε λειτουργούν με
βάση το δίκαιο, αλλά με βάση τις προτιμήσεις τους και τα συμφέροντά
τους.
Χαρακτηριστικά επίθετα: αποδίδουν ιδιότητες μη ορατές.
Περιγραφικά επίθετα: αποδίδουν ιδιότητες ορατές.
Αφηγηματικές τεχνικές: τριτοπρόσωπη αφήγηση, διάλογος, ζωντάνια,
αμεσότητα
Επιμέλεια: Ε. Πατέρα Σελίδα 4

5. ΟΔΥΣΣΕΙΑ
Ενότητα 3η
Ρ αψωδία α 109-173
Στόχοι διδασκαλίας
 Να αντιληφτούν οι μαθητές ότι άρχισε να εφαρμόζεται το δεύτερο
μέρος του σχεδίου της Αθηνάς και να προβληματιστούν για την
προτεραιότητα που δίνεται σ’ αυτό.
 Να σχηματίσουν μια πρώτη εντύπωση για την κατάσταση στην
Ιθάκη
 Να γνωρίσουν το εθιμοτυπικό της φιλοξενίας καθώς και άλλα
πολιτισμικά στοιχεία της ομηρικής κοινωνίας.
 Να σκιαγραφήσουν το ήθος των μνηστήρων και του Τηλέμαχου.
 Να κατανοήσουν τους όρους σκηνή και εικόνα στο πλαίσιο της
λογοτεχνίας και να αντιληφθούν τη σημασία της ουσιαστικής
λεπτομέρειας.
 Να γνωρίσουν τον όρο περιγραφική αφήγηση στα ομηρικά έπη.
Αφού διαβαστεί το κείμενο αρχίζει η συνερευνητική επεξεργασία του.
Σύνδεση με τα προηγούμενα: Η Αθηνά έχει προτείνει ένα σχέδιο στο Δία
για την επιστροφή του Οδυσσέα. Ο Ερμής θα πάει στην Καλυψώ να της
ανακοινώσει την αμετάθετη απόφαση των θεών σχετικά με την επιστροφή
του Οδυσσέα. Η ίδια θα πάει στην Ιθάκη να εμψυχώσει τον Τηλέμαχο και
να τον στείλει στην Πύλο και στη Σπάρτη, για να ζητήσει πληροφορίες για
τον πατέρα του.
 Ποιοι μιλούν σ’ αυτή την ενότητα;
Ο Τηλέμαχος μιλάει μόνο σε δύο στίχους στους υπόλοιπους μιλάει ο
αφηγητής. Ο Όμηρος χρησιμοποιεί την περιγραφική αφήγηση.
Επρόκειτο για την τεχνική που αναφέρεται στο χωροχρόνο. Η αφήγηση
είναι το δυναμικό στοιχείο του κειμένου αναφέρεται στο «γίγνεσθαι», η
περιγραφή είναι το στατικό αναφέρεται στο «είναι».
Ένταξη του κειμένου στο κοινωνικό, πολιτικό, πολιτισμικό πλαίσιο (
βοηθητικές γνώσεις –ιστορία, λογοτεχνία, μυθολογία κτλ).
Οι σκηνές αναφέρονται σε:
 Αλλαγή τόπου
 Αλλαγή προσώπων
 Αλλαγή τόπων και προσώπων
 Διαφοροποίηση χρόνου
Επιμέλεια: Ε. Πατέρα Σελίδα 5

6. ΟΔΥΣΣΕΙΑ
1η σκηνή:στ.109-115 – Η προετοιμασία και η αναχώρηση της θεάς
Αθηνάς.
2η σκηνή: στ.116-142 – Ο αύλειος χώρος των ανακτόρων της Ιθάκης
μέσα από τα μάτια της θεάς Αθηνάς.
Επιμέλεια: Ε. Πατέρα Σελίδα 6

7. ΟΔΥΣΣΕΙΑ
Επιμέλεια: Ε. Πατέρα Σελίδα 7

8. ΟΔΥΣΣΕΙΑ
3η σκηνή: στ.142-161 – Ο Τηλέμαχος και η Αθηνά.
4η σκηνή: στ.162-173 – Το πλούσιο φαγοπότι των μνηστήρων.
Η ηθογράφηση των προσώπων γίνεται με έμμεσο τρόπο από τον Όμηρο
και στις εικόνες υπάρχει μια χαρακτηριστική λεπτομέρεια. Κάτι που έχει
ιδιαίτερη σημασία και δεν περνάει απαρατήρητο.
Επιμέλεια: Ε. Πατέρα Σελίδα 8

9. ΟΔΥΣΣΕΙΑ
Ερωτήσεις επεξεργασίας
 Πως κατέβηκε η Αθηνά από τον Όλυμπο;
 Σε τι μεταμορφώθηκε και που στάθηκε;
 Που βρίσκονταν οι μνηστήρες και τι έκαναν;
 Πως βρίσκεται η Αθηνά μέσα στην αίθουσα του ανακτόρου;
 Πως την υποδέχτηκε ο Τηλέμαχος;
 Ποιοι περιποιήθηκαν τον ξένο και πως;
 Τι έκαναν οι μνηστήρες;
 Ποια κατάσταση επικρατεί στην Ιθάκη;
 Ποιο είναι το μέρος του σχεδίου της Αθηνάς που πραγματοποιείται
και με ποιο τρόπο;
Πολιτισμικά στοιχεία: τα μέρη του ανακτόρου, υπηρετικό προσωπικό,
σκεύη, φαγητό, κιθάρα, έπιπλα.
Κοσμητικά επίθετα- μεταφορές- προοικονομία (στ.120-122)
Το τυπικό της φιλοξενίας
Σύμφωνα με το τυπικό τη φιλοξενίας ο ξενιστής υποχρεούται:
1. Να υποδεχτεί εγκάρδια τον ξένο με προσφώνηση και χειραψία και
να τον προσκαλέσει σε φιλοξενία. Αν ο ξένος έχει δόρυ, άλογα, άρμα
να φροντίσει να τακτοποιηθούν.
2. Να του προσφέρει λουτρό. Συνήθως μετά το λουτρό οι δούλες τον
αλείφουν με λάδι και τον ντύνουν με καθαρά ρούχα.
3. Να τον φιλέψει παραχωρώντας του τιμητική θέση, προσφέροντάς
του νερό, φαγητό, πιοτό.
4. Να τον ρωτήσει έπειτα ποιος είναι, από πού έρχεται, τι θέλει.
5. Να ακούσει το αίτημά του και αν μπορεί να το πραγματοποιήσει.
6. Να του προσφέρει διαμονή όσο χρειαστεί.
7. Να τον αποχαιρετήσει με δώρα που επισφραγίζουν τη φιλία τους.
Επιμέλεια: Ε. Πατέρα Σελίδα 9

10. ΟΔΥΣΣΕΙΑ
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
1. Με βάση το τυπικό της φιλοξενίας σε ποιες ενέργειες προβαίνει ο
Τηλέμαχος ως ξενιστής της Αθηνάς-Μέντη. Τηρεί το τυπικό της
φιλοξενίας;
2. Να περιγράψετε την ψυχική διάθεση του Τηλέμαχου στην ενότητα
αυτή.
3. Να βρείτε σκηνές αλλαγής τόπου και προσώπων.
4. Βρείτε εικόνες σε κάθε σκηνή.
5. Ποιο ήταν το υπηρετικό προσωπικό στο παλάτι του Οδυσσέα και με
τι ασχολούνταν;
6. Ποια είναι τα μέρη του ανακτόρου που αναφέρονται στην ενότητα.
7. Πως παρουσιάζεται η κατάσταση στην Ιθάκη τώρα που απουσιάζει ο
Οδυσσέας;
8. Πως παρουσιάζεται ο Τηλέμαχος στους στίχους127-153;
Επιμέλεια: Ε. Πατέρα Σελίδα 10

11. ΟΔΥΣΣΕΙΑ
Καλυψώ και Οδυσσέας
Επιμέλεια: Ε. Πατέρα Σελίδα 11