үйлдвэрлэлийн шинжилгээ

1. Үйлдвэрлэлийн онол
Лекц 5

2. Пүүсийн хүрээнд нөөцийн янз бүрийн
төрлийг ашиглахтай холбоотойгоор
менежерүүд шийдвэр гаргах
шаардлагатай болдог.
• Уламжлал ѐсоор эдгээр нь
үйлдвэрлэлийн, маркетингийн,
санхүүгийн, хүний нөөцийн
шийдвэрүүдэд ангилагдана. Гэхдээ
эдгээр шийдвэрүүд хоорондоо
холбоотой байх бөгөөд эдгээрийг тус
бүрд нь хэлэлцэх явдал зайлшгүй
шаардлагатай байдаг.

3. Үйлдвэрлэлийн талаарх шийдвэрүүдийг орц
буюу нөөцийн хэмжээ, төрлийг тодорхойлох,
капитал, хөдөлмөр, түүхий эд материал, тоног
төхөөрөмж, эд хогшил, техник хэрэгсэлүүд болон
менежерүүдийн ур чадварыг тодорхойлоход
ашиглаж, бүтээгдэхүүнийг боломжит хэмжээгээр
үйлдвэрлэхэд хэрэглэнэ.
• Хувийн секторын менежерийн зорилго
бол хувьцаа эзэмшигчдийн хөрөнгийг
хамгийн их байлгах явцад хувь нэмрээ
оруулахуйц илүү үр ашигтай зүйлд
пүүсийн нөөцийг хослуулж шийдвэрлэх
явдал юм.

4. Улсын болон ашгийн бус байгууллагын
менежерүүд төсвийн хязгаарлалттай
байнга тулгарч байдаг.
• Ийм тохиолдолд тэдний зорилго нь өгөгдсөн
төсвийн хэмжээнд бүтээгдэхүүн,
үйлчилгээний тоо хэмжээг хамгийн их байлгах
явдал байдаг. Энэ зорилгод хүрэхийн тулд
бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлд орцын зардлыг
хамгийн бага байлгах нөхцлийг үндэс
болгоно. Зардлын тухай эдийн засгийн онолд
авч үзэхдээ янз бүрийн орцуудад зардлыг
шилжүүлж, улмаар орлого, зардлыг
харьцуулах боломжтойгоор үйлдвэрлэлийн
оновчтой шийдвэрт хүрэх явдал юм.

5. Үйлдвэрлэлийн функц нь
• Математик илэрхийлэлээр
Q=f(X1,X2,...,Xk)
Q - үйлдвэрлэх бүтээгдэхүүний тоо хэмжээ
X1,X2,...,Xk – үйлдвэрлэлийн процесс дахь
орцуудын хэмжээ
f( ) - функц технологийг өөртөө хамтатгадаг.

6. Бүтээгдэхүүний тоо хэижээг хамгийн их
байлгах нөхцлийг үйлдвэрлэлийн функц
илэрхийлдэг.
• Үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагааг
хялбаршуулах үүднээс хоѐр орц, нэг
гарц байх үйлдвэрлэлийн функцийг авч
үздэг. Иймээс L ба K орцыг Q
хэмжээний бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхэд
ашиглагдах үйлдвэрлэлийн функцийн
математик илэрхийлэл нь:
Q=f(L,K)

7. Кобб-Дугласын үйлдвэрлэлийн
функц
Q=αLβ1Kβ2
L-хөдөлмөрийн тоо,
K-капиталын хэмжээ,
α, β1, β2-тогтмол хэмжигдэхүүн

8. .
• Үйлдвэрлэлийн шинжлэхдээ 2
хугацааны хооронд хамааруулан
судладаг:
– Богино хугацаан дах үйлдвэрлэлийн
функц (нэг хүчин зүйл тогтмол байх
боломжит хугацаа).
– Урт хугацаан дах үйлдвэрлэлийн функц
(бүх хүчин зүйл хувьсах боломжит хугацаа).

9. Үйлдвэрлэлийн богино хугацаа
• Богино хугацаанд үйлдвэрлэлийн
процессыг оновчтой болгоход
үйлдвэрлэлийн 3 үр дүнг ашигладаг.
– Нийт бүтээгдэхүүн Total Product (TP)
• Богино хугацаан дахь нийт гарц
– Ахиу бүтээгдэхүүн Marginal Product (MP)
• TP-ний өөрчлөлт
– Дундаж бүтээгдэхүүн Average Product (AP)
• нэгж орцын бүтээгдэхүүн

10. Үйлдвэрлэлийн богино хугацаа
Q=f(X,Y):

11. Богино хугацаан дахь үйлдвэрлэл
Богино хугацаанд Y=2 байхад хамгийн их гарцын
хэмжээг ольѐ

12. Богино хугацаан дахь үйлдвэрлэл
• Q=f(X,Y) функц өгөгдсөн байна. X
хувьсах орц, Y тогтмол орц
– X орцын МР ахиу бүтээгдэхүүн нь
– X орцын АР дундаж бүтээгдэхүүн нь
X
Q
MPX
X
Q
APX

13. Богино хугацаан дахь үйлдвэрлэл
• Үйлдвэрлэлийн
хувьсах орц ба нийт
бүтээгдэхүүний
мэдээллийг ашиглан
Ахиу бүтээгдэхүүн
(MP) бa дундаж
бүтээгдэхүүн (AP)
тодорхойльѐ

14. Ахиу бүтээгдэхүүн тооцъё

15. Ахиу бүтээгдэхүүн тооцъё

16. Дундаж бүтээгдэхүүн тооцъё

17. Дундаж бүтээгдэхүүн тооцъё

18. • TP, MP, AP-ний
графикаас
тэдгээрийн
хамаарлыг
харъя
Богино хугацаан дахь үйлдвэрлэл

19. • Хэрэв MP нь эерэг
байвал TP өснө.
• Харин MP сөрөг
болвол TP буурна.
• MP=0 байхад TP
maximum болно.
Богино хугацаан дахь үйлдвэрлэл

20. Үйлдвэрлэлийн 3 үе шат
• Үйлдвэрлэлийн функцийг шинжлэх үед
эдийн засагчид ТР, АР ба МР функцийн
харилцан хамааралд үндэслэн
үйлдвэрлэлийн ялгаатай гурван үе
шатыг онцолж үздэг.

21. Үйлдвэрлэлийн 3 үе шат
• MP & AP оновчтой байх үе шатууд:
– Шат I
• APL өснө, MPL≥APL, EP>1
– Шат II
• APL өснө, MP ≥ 0
– Шат III
• TPL maximum, MPL =0, EP=0

22. Үйлдвэрлэлийн 3 үе шат
I үе шат нь дундаж
бүтээгдэхүүн өсч
байх хандлагатай
Х-ийн хэмжээг
тодорхойлно.
II үе шат нь дундаж бүтээгдэхүүн хамгийн их
утгандаа (Х1) хүрч улмаар ахиу бүтээгдэхүүн
буурсаар тэг (Х2) (болох үеийн Х-ийн хэмжээг
харуулна. II үе шатны төгсгөлийн цэгт ТР гарц
хамгийн их утгандаа хүрсэн байна.
III үе шатанд нийт
бүтээгдэхүүн буурч,
үүнтэй зэрэгцэн ахиу
бүтээгдэхүүн сөрөг
болно. III үе шатанд Х-
ийн бүх утга Х2-оос
хавьгүй их байна.

23. • Богино хугацаанд пүүс үйлдвэрлэлээ
зөвхөн II шатанд л явуулна.
– Яагаад гэвэл:
• III шатанд цөөн бүтээгдэхүүн
үйлдвэрлэхэд гаргах хувьсах зардал их
байна?
• I шатанд болохоор тогтмол хүчин
чадлаа дутуу ашиглахад хүрнэ.

24. • Богино хугацаан дахь үйлдвэрлэлийн процесс

25. II шат
Хувьсах орцын ашиглалтын оновчтой
хэрэглээ

26. • Гарцын шийдвэрийн хувьсагчид:
• Нийт орлого (TRP) = Q•P
• Ахиу орлого (MRP) =
• Нийт хөдөлмөрийн зардал (TLC) = w•X
Ахиу хөдөлмөрийн зардал (MLC) =
Пүүсийн хувьсах орцын оновчтой хэрэглээ нь
MRP=MLC үед бүрддэг.
MPP
X
QP
X
PQ
X
TRP )(
w
X
TLC

27. II шат
Хувьсах орцын ашиглалтын
оновчтой хэрэглээ

28. • Дээрх нөхцөл хангагдахад
үйлдвэрлэлийн хувьсах орцын оновчтой
ашиглалт бүрддэг
k
k
w
MP
w
MP
w
MP

2
2
1
1
Хувьсах орцын ашиглалтын оновчтой
хэрэглээ