3. Waarover? Wat is CHV? Rol van CHV-team Kennis van materialen en hun eigenschappen Calamiteiten en schadebeelden Hoe handelen? Praktische afspraken: samenstellen team prioriteitenlijst noodmaterialen aanwezigheid externe hulp; beredderingsfirma’s netwerking opleiding en oefening
4. Wat is CHV? Onderdeel van calamiteitenplan Niets wettelijk geregeld Teamwerk, geleid door collectieverantwoordelijke of in beste geval een restaurateur Ontfermt zich over de collectie, in het bijzonder in geval van calamiteit
5. Wie?Organisatie team CHV Collectieverantwoordelijke en/of restaurateur Neemt de leiding in noodsituaties, geeft instructies (evacuatie, behandeling) Contactpersoon intern, met brandweer en met hulpverlening Heeft actueel bestand van externe hulpverleners Medewerkers collectiebeheer Kennis en vaardigheden voor juiste handelingen Weten wat hun rol is en hun taken zijn binnen de ploeg Medewerkers technische dienst Beschikken over materialen om kasten en vitrines te openen, schilderijen af te haken,.. Medewerkers beveiliging/veiligheid
6.
7. Rol van het CHV-team Hebben aandacht voor collectiezorg binnen calamiteitenplan Analyseren de risico’s voor de collectie Registreren de incidenten m.b.t. objecten (meldformulier) Doen aanbevelingen voor preventieve conservering Stellen interne en externe waarschuwingslijsten op Stellen mee de prioriteitenlijst op (welke objecten voorrang bij evacuatie) Oefenen regelmatig (table top; art handling; …) Werken samen met de andere afdelingen (netwerk; contact met Monumentenwacht e.a.) en maken afspraken met de hulpdiensten
8. Rol van het CHV-team Preventie Wegnemen van de oorzaken van de calamiteit (gebruik handblussers, afsluiten watertoevoer,..) Eerste bereddering (triëren, evacuatie, schadestop) Inschakelen hulpdiensten, collectiedeskundigen, beredderingsbedrijven Voorlichten en begeleiden professionele hulpdiensten
9.
10.
11.
12.
13.
14. Acute actie nodig
15.
16. Prioriteitenlijst (2) Gebaseerd op de verschillende onderdelen van het gebouw, locaties. Bv. Lijst per lokaal afwerken bij (begin van) calamiteit Hoe aanduiden? Zichtbaar markeren, bv. indicatie op kast of legger (bv. kleurstrip) Voorzie gereedschap en middelen om objecten te vervoeren
17.
18. Opdracht in geval van calamiteit Op verantwoorde wijze redden, evacueren en gevolgschade trachten te voorkomen Oproepen van andere CHV-ers Juiste handelingen kunnen verrichten (korte termijn, intern) Contacten met externe hulpverleners Dit veronderstelt: Kennis van de materialen, schadeoorzaken en -gevolgen Inzicht en vaardigheid (manipuleren, verpakken,..) Procedures voor evacuatie (draaiboek te nemen acties) Beperking van eigen handelingen kennen (do’s & dont’s) Als team kunnen werken Hulpmateriaal beschikbaar hebben
19. Evacuatie Collectieverantwoordelijke (CHV-leiding) bepaalt wanneer en waar naartoe objecten verplaatst worden Best te werken volgens vooraf opgestelde/afgesproken procedures voor evacuatie (draaiboek opgenomen in calamiteitenplan!) Hanteren volgens de instructies (opleiding) Aandacht voor registratie bij evacuatie Uitgaan van de prioriteitenlijst
20.
21. Objecten die eerste hulp behandeling nodig hebben voor ze kunnen gehanteerd en getransporteerd worden
22. Objecten die geen onmiddellijke behandeling nodig hebben
23. Objecten die total loss zijn
24.
25. Calamiteiten: quick en slow Ernstige en onomkeerbare schade aan de collectie is niet enkel het gevolg van een kortstondige rampsituatie. Langzame processen kunnen even desastreuze gevolgen hebben: Ongeschikte klimaatomgeving (RV) Lichtschade Insecten en schimmels Luchtverontreiniging Verkeerde (be)handelingen Calamiteiten: natuurlijke: brand, overstroming, storm. Andere: ontploffing, oorlog, instorting,…
26. Aard van de schade/aantasting Mechanische breuk; scherven; scheuren, vervorming... Vervuiling (stof; olie; bluspoeder; …) Brandschade; roetschade Waterschade Schimmel Menselijke oorzaak zonder /met opzet ……
27.
28.
29.
30.
31.
32.
33.
34.
35.
36. Eigenschappen van materialen Organisch (papier, leder, hout, textiel, ivoor, been, pels, …) Dierlijk of plantaardig van oorsprong Koolstofketting; brandbaar (cellulose; collageen, …) Hygroscopisch; reageert op omgeving Volumeverandering (zwellen; krimpen) lichtgevoelig Anorganisch Steen, metaal, aardewerk, glas. Meer inert, maar corrosie, uitzetting, capillariteit Synthetisch (petrochemische industrie) en halfsynthetisch (bv cellulosenitraat, celluloseacetaat> foto, film,…): complex; vocht- en lichtgevoelig; autonoom desintegrerend; gevoelig voor gassen
37. Prioriteiten Op basis van materiaal: eerst organisch materiaal. prioriteiten mogelijk binnen collectieonderdelen: bv. bij waterschade fotografische collecties: eerst kleurenmateriaal redden
38. schilderijen Water- en roetschade: tracht ze in hun geheel over te brengen naar een veilige ruimte; zo gauw mogelijk restaurateur betrekken. Langzaam laten drogen (paneel, doek, lijst) Niet uitlijsten, niet van spieraam halen maar neerleggen, goede kant naar boven Gescheurd schilderij (droog): neerleggen met goed kant naar onder
39. Meubilair, beelden 1 Gevaar bij waterschade: schimmelvorming, loskomen van fineer, vlekvorming in afwerklaag, loskomen van verbindingen Ofwel ter plaatse laten, hogerop plaatsen, ofwel verplaatsen: goed organiseren Ken de te volgen weg Voldoende mankracht Correcte manier van manipuleren Drogen Vocht opdeppen met nette katoenen doeken of absorberend papier (niet wrijven) Voorzie goede luchtcirculatie (op blokken; kastdeuren en schuiven open, eventueel ventilator, indirect)
40. Meubilair, beelden 2 Niet te snel drogen (> spanningen> barsten, vervormingen) Langzame daling RV > 55% (max. 10%/dag, geringer bij fineer) Eventueel tijdelijk bedekken met polyethyleen om té snelle droging te vermijden (kleine objecten in geperforeerde zak) Schimmel (vooral in stoffering); T°>4,5°C IJzerbeslag: tijdelijk wegnemen
41. meubilair, beelden 3 Oude verlijmingen zijn wateroplosbaar > losse fragmenten opbergen in PE-zak, bewaren bij meubel Gepolychromeerde beelden, vergulde lijsten, inlegwerk: zeer gevoelig (krijtpreparatie = hygroscopisch). Zo weinig mogelijk aanraken Ook niet-aangetaste geëvacueerde objecten verantwoord opslaan…
42.
43.
44.
45.
46. Textiel Waterschade: vezels zwellen; verzwakking; vormverlies kleuren kunnen uitbloeden (bij droging) schimmels en bacteriën Manipuleren: nat textiel: gewicht + verzwakt = scheuren één voor één verplaatsen, ondersteund ( met laken, plastic plaat..) Voorzichtig droogbetten (handdoek). Nooit uitwringen! Liefst niet vouwen. Indien nodig: barrièrelaag en ondersteuning van vouwen Gevaar van uitbloeden: droogbetten en koude föhn, ofwel: nat houden, ofwel: invriezen Hulp van restaurator; vriesdrogen
47. Papier en boeken 1 Algemene regels: Probeer natte boeken niet te openen of te sluiten Natte boeken niet ‘uitpersen’ Verhuisdozen niet te vol stoppen Nooit oppervlak van natte foto’s aanraken
48. Papier en boeken 2 Schadebeelden: Boeken zwellen; vervorming van papier en perkament; gewichtstoename Migratie van onzuiverheden in papier Uitbloeden van kleuren Aaneenkleven van bladen; Schimmelvorming (binnen 48u)
49.
50.
51.
52.
53.
54.
55. Boeken, boekbanden Vochtig: opstaand, waaieren, aan lucht drogen Nat: neerleggen; doorschieten met absorberend materiaal, aan lucht drogen Doordrenkt: dichtlaten, eventueel inpakken in plastic, in krat verpakken, invriezen, vriesdrogen
56.
57.
58.
59.
60.
61. Leder Modder en vuil afspoelen met zuiver water Afdeppen In vorm brengen met (ongekleurde) handdoeken of vloeipapier Aan de lucht laten drogen Het meeste ledermateriaal kan ingevroren en gevriesdroogd worden
62.
63.
64. Fotografisch materiaal Zeer complex, verschillende materialen en technieken Nooit beeldzijde aanraken Ingelijste foto’s: uit de lijst, tenzij foto aan glas kleeft. Idem met hoes Langzaam aan de (koude) lucht laten drogen, beeldzijde naar boven Massa foto’s: in koud schoon water; aan de lucht drogen Invriezen (indien mogelijk met folie tussen – siliconenpapier?). Opgepast: geen glas, metaal of collodium invriezen
65.
66. Andere materialen, overzicht 1 Keramiek: Eventueel spoelen en aan de lucht laten drogen Water uit recipiënten verwijderen Fragmenten, stukken met zoutafzetting: in polyethyleen zak Steen Afdeppen Aan de lucht laten drogen Metaal Spoelen, afdeppen Aan de lucht drogen Werk met handschoenen
67. Andere materialen, overzicht 2 Elektronische dragers Video- en geluidsbanden. In cassettes meestal voldoende beschermd. Zoniet: uit cassette nemen, spoelen in lauw zuiver water en aan de lucht laten drogen. Opnieuw in cassette en kopiëren Diskettes. Omhulsel verwijderen en in gedestilleerd water leggen. Voorzichtig afdrogen met niet-pluizende handdoek. In nieuw omhulsel en kopiëren Been, schelp, ivoor Ivoor is zeer gevoelig. Indien vuil: voorzichtig spoelen, afdeppen en langzaam in koude lucht laten drogen.
68. Over roetschade Beroete foto’s, prenten, schilderijen, boeken enz. niet aanraken! Beroete objecten ter plaatse door restaurator laten zuiver maken Niet-beroete objecten afdekken met plastic en (laten) verwijderen Vermijd roetverspreiding via tocht, klimaatsysteem, openstaande deuren Veiligheidskledij en masker Neem/zuig roet weg van werkplek en gangpaden Nat beroet papiermateriaal invriezen en nadien laten vriesdrogen
69. Denk aan persoonlijke veiligheid en gezondheid Aangepast schoeisel, laarzen beschermende kledij, handschoenen (rubber, vinyl) Stofmasker; beschermmasker tegen schimmels e.a. (FFP3)
70. Denk aan persoonlijke veiligheid en gezondheid Aangepast schoeisel, laarzen beschermende kledij, handschoenen (rubber, vinyl) Stofmasker; beschermmasker tegen schimmels e.a. (FFP3)
71. Praktische afspraken Lijst contacten (waarschuwing intern / extern) Rolverdeling en taakafspraken / procedures / draaiboek. Maak eventueel werkfiche per persoon en/of per type van object. Noodmaterialen Collectiesamenstelling definiëren Afspreken over voorraden en –beheer Aankoop? Externe hulp- en beredderingsfirma’s oplijsten Netwerking Disaster squad oprichten? Opleiding en oefening Afspraken plaatsbezoeken & training (tabletop?) Hands-on oefeningen
78. Prioriteitenlijst samenstellen Hoe te herkennen? Plattegrond met nummering, voor interne evacuaties Afspraken voor externe evacuaties Met wie? Hoe? Langs welke weg? Waar naartoe?
79. ECCE-forum Lijst hulpmaterialen Lijst externe hulpverleners (niet beperkend) Voorbeelden van draaiboeken Voorbeelden van acties, richtlijnen, do’s & dont’s bij diverse soorten collecties
80. Praktische afspraken Noodmaterialen Collectiesamenstelling definiëren Afspreken over voorraden en –beheer Aankoop beredderingsmaterialen (collectief?) Externe hulp en beredderingsfirma’s Aanzet en begeleiding: Dienst B&B, FARO, MoWa, restauratieopleiding e.a.? Netwerking Disaster squad? Opleiding en oefening Workshops (o.a. waterschade in archieven, e.a..) Afspraken plaatsbezoeken & training (tabletop?)
81. Voorbeelden van training protocollen Table top trainingen Evacuatie trainingen Art handling Training in eerste hulp voor objecten Opleiden van trainers Workshops voor restauratoren inzake art handling, eerste hulp, CHV-groepsleiding Zie ook opleidingsaanbod consulenten, Faro, ... websites http://www.museum-security.org/calamiteitenwijzer.pdf en www.chv-training.net
