Recommandé
Contenu connexe
Tendances
Tendances (20)
Similaire à Grp coğrafya
Grp coğrafya
- 1. DIŞ KUVVETLER GENEL FİZİKİ COĞRAFYA HAZIRLAYANLAR: MERVE ŞİMŞEK FATMA DOĞAN DİLAN KAÇAR ELİF YILDIRIM ÖĞRETMEN :HARUN ER
- 2. DIŞ KUVVETLER Enerjisini güneşten alan yeryüzünü aşındırma,taşıma,biriktirme yoluyla şekillendiren kuvvetlere dış kuvvetler denir
- 3. Dış kuvvetler • Dış kuvvetler faaliyetlerini;aşındırma, taşıma ve biriktirme olmak üzere üç aşamada gerçekleştirir Aşındırma Taşıma Biriktirme
- 4. Dış kuvvetlerKütle Hareketleri Yer kabuğunun herhangi bir kısmının kütle halinde yer değiştirmesi sonucunda meydana gelen olaylardır
- 5. Ana kaya üstündeki toprak kütlesinin bir yamaç boyunca eğim doğrultusunda yer değiştirilmesi TOPRAK KAYMASI olarak adlandırılır Toprak tabakasının ana kaya ile birlikte yer değiştirmesi de HEYELAN olarak adlandırılır
- 6. Eğim fazlalığı Yer çekimi Yağışın ve kar erimelerinin artması Tabakaların durumu Kayanın toprağın cinsi Doğal afetler Beşeri etkenler TOPRAK KAYMASI VE HEYELANI ETKİLEYEN FAKTÖRLER
- 7. Ülkemizde toprak kaymaları en fazla ilkbahar mevsiminde görülmektedir. Bunun en önemli nedeni kar erimeleridir. Toprak kayması en fazla Karadeniz Bölgesi’nde meydana gelmektedir. Özellikle Doğu Karadeniz Bölümü’nde heyelânlar çok fazla olmaktadır.Trabzon’daki Sera ve Erzurum’daki Tortum gölleri buna örnek olarak verilebilir.
- 8. TORTUM GÖLÜ
- 10. ÇÖZÜLME FİZİKSEL ÇÖZÜNME:Kayaçların dış kuvvetlerin etkisi ile ufalanması,dağılması ve parçalanmasıdır. Sıcaklık farkı En önemli faktör Buz çatlatması Tuz çatlatması Bitki kökleri Etkili olmaktadır
- 12. Kayacın kimyevi yapısında bir değişiklik meydana getirmeden oluşan parçalanmaya fiziki çözülme adı verilir
- 14. KÖK ÇATLAMASI Kök çatlatması, fiziksel çözünmenin olduğu bölgelerde görülür.toprak fiziksel etkilerle ayrışır.örneğin likenler, kaya yosunları bu bitkiler köklerinden salgıladıkları asitle bu olay meydana gelir.
- 15. KİMYASAL ÇÖZÜLME Su ve sıcaklığın etkisiyle kayaçların eriyerek mineral yapılarının değişmesine kimyasal çözünme adı verilir SU Kayaları eritir + SICAKLIK Çözülmeyi hızlandırır KİMYASAL ÇÖZÜLME
- 19. AKARSULAR
- 20. Yeryüzünün şekillenmesinde en büyük paya sahip dış güç akarsulardır. Akarsuların küçüklerine dere, çay, öz, su; büyüklerine ise ırmak veya nehir denir.
- 21. AKARSULARLA İLGİLİ TERİMLER Akarsu kaynağı: Akarsuyun doğduğu yerdir. Akarsu ağzı: Akarsuyun herhangi bir denize veya göle döküldüğü yerdir. Akarsu yatağı: Kaynakla ağız arasında uzanan, akarsuyun içinde aktığı çukurluktur.
- 22. Dönemli akarsu Sürekli akarsu Sürekli akarsu yatağında sürekli su bulunduran akarsudur Dönemli akarsu Yatağında her zaman su bulundurmayan, bazen kuruyan akarsudur.
- 23. Yukarı çığır: Akarsu havzasının kaynağa yakın kısmı. Aşağı çığır: Akarsu havzasının ağıza yakın kısmı. Orta çığır: Akarsu havzasının yukarı ve aşağı çığır arasındaki kısmı. Hız çizgisi: Akarsu hızının fazla olduğu noktaları birleştiren çizgidir. Akarsu hızı: Akarsuyun birim zamanda aldığı yoldur. Akarsu hızı muline denilen bir araçla ölçülür.
- 24. Akarsuyun Akış Hızını Etkileyen Faktörler AKIŞ HIZI Bitki örtüsü Yük Miktarı Yatak Genişliği Su Miktarı Eğim Kayaçların Geçirgenliği
- 25. Akarsu havzası: Bir akarsuyun bütün kollarıyla birlikte sularını topladığı ve faaliyet gösterdiği alandır. Eğer akarsular, topladıkları suyu denize ulaştırabiliyorsa, böyle akarsuların havzası açık havza dır. Akarsular topladıkları suyu denize ulaştıramıyorsa kara içinde bir denize döküyorsa veya yer altına sızıyorsa bu tür akarsuların havzası kapalı havzadır
- 26. Su Bölümü Çizgisi İki akarsu havzasını birbirinden ayıran sınırdır. Genellikle dağların doruk noktalarından geçerler.
- 27. Akarsu drenajı(ağı) Akarsu havzası, içindeki kollarıyla birlikte bir ağ oluşturur. Buna akarsu ağı denir. Havzanın eğimi, yapıyı oluşturan taşların cinsi ve tabakaların özelliklerine göre, değişik tipte akarsu drenajları oluşur.
- 28. Akımı Etkileyen Faktörler Yağış miktarı Buharlaşma miktarı Havzanın genişliği Kaynağın büyüklüğü Zemin özelliği Bitki örtüsü
- 29. Akarsu rejimi Akarsuyun yıl içerisindeki debi değişiklikleridir. Akım düzeni olarak da adlandırılmaktadır. Düzenli rejim ve düzensiz rejim olarak ikiye ayrılır.
- 30. Düzenli Rejim ve Düzensiz Rejim Aylara ve mevsimlere göre seviye değişikliği fazla olan akarsuların rejimleri de düzensizdir
- 31. Akarsu rejimlerini etkileyen faktörler Akarsu rejimi Yer şekilleri İklim Bitki örtüsü Jeolojik yapı İnsan
- 34. Akarsu aşındırması Kimyasal aşındırma Akarsu aşındırması Kimyasal aşındırma Suda eriyebilen kayaçların akarsu yatağında eritilmesiyle oluşan aşındırmadır. En fazla Karadeniz ve Akdeniz Bölgesinde görülür.
- 35. Fiziksel (Mekanik)aşındırma Akarsuların eğime bağlı olarak kazandıkları güçle, içlerindeki materyaller ile birlikte yatağındaki kayaları parçalayarak aşındırmasıdır. Akarsular genelde bu yolla aşındırma yaparlar.
- 36. Taban (Kaide)seviyesi Akarsular aşındırmalarını derine yana ve geriye doğru aşındırma yapar. Hiçbir akarsu yatağını deniz seviyesinin daha altına kadar aşındıramamaktadır. Bu seviyeye de taban seviyesi denir.
- 38. Geriye aşındırma Akarsuyun yatağını ağız kısmından kaynağa doğru aşındırmasıdır. Geriye doğru aşındırma ile akarsular, çevredeki küçük akarsuları kollarıyla birlikte kendisine bağlar.
- 39. Yana aşındırma Akarsuların içlerindeki materyallerle birlikte eğimin azaldığı yerde salınımlar yaparak, yanlara çarpması sonucu meydana gelen aşındırmadır.
- 40. Denge profili • Akarsu çeşitli şekillerde aşındırarak yatağının eğimini giderek azaltır. En sonunda akarsu yatağı deniz seviyesine yakın ve çok az eğimli bir profil kazanır buna da denge profili denilmektedir. • Ülkemizde denge profiline en yakın akarsular Kıyı Ege ve Marmara bölgesinde bulunur.
- 41. Denge profiline ulaşmış bir akarsuda;
- 42. Aşındırmayı etkileyen faktörler Yatak eğimi Akış hızı Su miktarı Yük miktarı ARTTIKÇA Aşındırma artar Zemin yapısı SERTLEŞTİKÇE Aşındırma azalır
- 44. Vadi 1. Vadi Akarsuyun akışa geçtiği, eğime bağlı olarak iniş gösteren oluklara vadi denir.
- 45. a. Çentik vadi
- 47. c. Asimetrik(yatık yamaçlı)vadi Akarsular vadinin dirençli kesimlerini az, dirençsiz kesimlerini çok aşındırarak asimetrik vadiler oluşturur.
- 48. d. Kanyon vadi Yatay tortul tabakaların bulunduğu yerlerde akarsular, yataklarını derine doğru aşındırarak kanyon vadi adı verilen şekiller meydana getirir.
- 50. e. Geniş tabanlı vadi Akarsular, eğimin azaldığı yerde yatağını yana doğru aşındırarak geniş tabanlı vadileri meydana getirir. Kızılırmak, Ege Bölgesi, Sakarya’nın akarsuları geniş tabanlıdır
- 51. 2. Çağlayan ve Çavlan Akarsular yataklarındaki gevşek malzemeleri çabuk, sert ve dirençli kısımları daha geç aşındırır. Böylece çağlayan ya da çavlan(şelale) oluşur. Ülkemizdeki en tanınmışları Manavgat Çağlayanı ile Düden, Muradiye ve Gürlevik şelaleleridir.
- 53. 3. Dev kazanı Çağlayanlarda yüksekten düşen suların çarptığı yeri aşındırmasıyla oluşmuş çukurluklara dev kazanı denir.
- 54. 4. Peri bacası Volkanik bölgelerde bulunan tüflerin sel suları tarafından aşındırılmasıyla peri bacaları meydana gelir. Bazı peri bacalarının üzerinde sert kayaçlardan oluşan şapka görünümlü kısımlar bulunur. Türkiye’de Nevşehir, Ürgüp, Göreme, Avanos çevresinde yaygındır
- 57. 5. Kırgıbayır(Bandlands) Yarı kurak iklim bölgelerinde, sel sularının bitki örtüsünden yoksun eğimli yamaçları girintili çıkıntılı bir şekilde aşındırmasıyla oluşur. Ülkemizde, iç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde yaygındır.
- 58. 6. Plato Akarsular tarafından derin vadilerle parçalanan geniş düzlükler PLATO olarak adlandırılır. Akarsular tarafından derin vadilerle parçalanan geniş düzlükler plato olarak adlandırılır. Ülkemizde plato çeşitleri Peneplen platoları, Karstik Platolar, Lav Platoları ve Aşındırma platoları olarak dörde ayrılır.
- 59. 7. Peneplen(yontukdüz) Akarsuların aşındırmasının son safhasında ortaya çıkan, deniz seviyesinde hafif dalgalı düzlüklerdir.
- 61. Akarsu biriktirme yapabilmesi için; Yatak eğiminin azalması Akarsu akış hızının azalması Suyun miktarını azalması Akarsu yükünün artması
- 62. Akarsu birikim şekilleri Birikinti konisi Birikinti yelpazesi Dağ eteği ovası Dağ içi ovası Delta Irmak adası
- 63. 1.Birikinti konisi ve yelpazesi Dağ yamaçlarında düzlüğe inen akarsular, taşıdıkları materyalleri eğimin azaldığı yerlerde yarım koni şeklinde biriktirirler. Bunlara birikinti konisi denir. Birikinti konisinin genişlemesi ile birikinti yelpazesi oluşur.
- 64. 3.Dağ eteği ovası Dağ eteğinde, eğimin azaldığı yerlerde meydana gelen birikinti konileri ve yelpazelerinin zamanla yanlara doğru büyüyerek birleşmeleri sonucu oluşan ovalardır. Bursa ovası, Uludağ’ın eteğinde oluşmuş bir dağ eteği ovasıdır.
- 65. Bursa Ovası
- 66. Dağ içi ovası 4. Dağ içi ovası Dağlık alanlar içinde akan akarsuyun eğimin azaldığı yerlerde taşıdığı malzemeleri biriktirmesiyle oluşur. Engebeli ülkelerde daha fazla oluşur. Malatya, Muş, Elazığ ovaları bu şekilde oluşmuştur.
- 67. 5.Taban seviyesi ovası Akarsuların denize yaklaştıkları yerlerde taşıma gücü azalır. Böyle yerlerde akarsular, taşıdıkları malzemeleri biriktirir ve ova yüzeyini alüvyal dolgu haline getirirler. Böyle oluşan düzlüklere taban seviyesi ovası denir.
- 68. 6.Delta ovaları • Akarsuların taşıdıkları malzemeleri, denize döküldüğü yerde biriktirmesi sonucu, üçgene benzeyen düzlükler meydana gelir. Bunlara da delta ovası denilmektedir. • Başlıca delta ovaları Çukurova, Bafra ve Çarşamba ovaları.
- 69. Delta ovalarının oluşabilmesi için, Akarsu yükünün fazla olması Kıyının sığ (derinliği az) olması Kıyıda güçlü akıntıların olmaması Gel-git genliğinin az olması gereklidir.
- 70. 6. Irmak adası(kum adacıkları) Akarsu eğiminin azaldığı ve yatağın genişlediği yerlerde, taşınan alüvyonlar ve kumlar küçük adacıklar şeklinde biriktirilir. Bunlara IRMAK ADASI(kum adacıkları) denir.
- 71. AŞINIM VE BİRİKİMİN BİRLİKTE ETKİLİ OLDUĞU ŞEKİLLER
- 72. 1. Menderes (Büklüm) Akarsuların, eğimlerinin azaldığı yerlerde kıvrılarak akarlar. Hem aşındırma, hem de biriktirme sonucunda, bu kıvrımlar daha da genişleyerek menderesleri oluştururlar. Büyük Menderes
- 73. Menderes oluşturan bir akarsuyun; • Yatak eğimi azalmıştır. • Akarsu hızı azalmıştır. • Uzunluğu artmıştır. • Aşındırma gücü azalmıştır. • Biriktirme faaliyetleri yaygındır.
- 74. 2. Taraça (Seki) Alüvyal tabanlı vadi üzerindeki akarsuların, yeniden canlanarak, yatağını kazması sonucunda oluşan yüksekte kalmış eski vadi tabanlarıdır.
- 76. RÜZGARIN ETKİSİ Rüzgarın doğrudan etkisi kurak ve yarı kurak iklim bölgelerinde görülür. Çöller bu alanların başında gelir 4. Nem miktarına 1.Rüzgarın hızına 2. Taşıdığı materyallerinbü yüklüğüne 5.Arazinin yapısına 3.Arazinin kullanım şekline 6.Bitki örtüsüne Göre farklılık gösterir
- 78. 1.MANTARKAYA(ŞEYTAN MASASI) Kayaların alt kısımlarının rüzgar tarafından aşındırılmasıyla oluşur daha çok kurak bölgelerde görülür
- 80. 2.YARDANG Farklı dirençteki kayaçların yumuşak kısımlarının rüzgarlar tarafından aşındırılmasıyla oluşan oluk veya yarıklardır
- 82. Rüzgarlar blok halindeki kayaların gevşek kısımlarını sökerek kayadan ayırır. İrili ufaklı kovuklardan oluşan bu şekillere tafoni adı verilir. 3. TAFONİ
- 85. 4.ŞAHİTKAYA Üst üste tortullanan farklı dirençteki tabakaların rüzgarlar tarafından aşındırılmasıyla oluşur.
- 88. 1.KUMUL Rüzgarın taşıdığı kumları biriktirmesiyle oluşmuş kum tepeleridir
- 90. 2.BARKAN
- 91. Kurak bölgelerde rüzgarla savrulan ince materyallerin birikmesi sonucu oluşmuş 8-10m. Yükseklikteki hilal şeklindeki kum tepelerine denir.
- 94. 3.LÖS
- 95. « DALGA VE AKINTILARIN OLUŞTURDUĞU OLUŞTURDUĞU ŞEKİLLER
- 97. Dalgaları Oluşturan Nedenler Deniz tabanlarında Meydana gelen; Rüzgarlar Depremler Heyelenler Volkanizmalardır
- 99. 1.FALEZ (YALIYAR) Dalga aşındırmasıyla kıyıda meydana gelen dikliktir. Kıyıya kadar gelen dalga bütün gücüyle kıyıya çarpar. Böylece zamanla dalgaların çarptığı yer oyulur. Oyuk büyüdükçe üst kısım çökerek falez denilen diklikler oluşur. Ülkemizde Karadeniz ve Akdeniz örnek verilebilir.
- 101. 2.HALİÇ
- 102. BİRİKTİRME ŞEKİLLERİ
- 103. KIYI OKU (KIYI KORDONU) Dalga ve akıntıların kıyıdaki ufalanmış materyallerin kıyı önünde biriktirmesiyle kıyı oku oluşur.
- 104. TOMBOLO
- 105. LAGÜN(DENİZ KULAĞI)
- 106. KIYI TİPLERİ
- 107. BOYUNA KIYILAR Bu kıyı tipinde genel uzanış gerisindeki dağların genel uzanışına uygun gider. Bu kıyılar gerideki dağlara paralel uzanır. Bu kıyıların girinti ve çıkıntıları azdır. Kıta sahanlığı dardır. Türkiye’de Karadeniz ve Akdeniz kıyıları bu tip kıyılardır.
- 108. ENİNE KIYILAR Kıyı gerisindeki dağlar, kıyıya dik iniyorsa enine kıyılar oluşur. Bu kıyı tipi, çok girintili ve çıkıntılı koylar , körfezler, yarımada ve adalara yer verir. Kıyı önündeki şelf alanı geniştir. Oluşumları; tektonik çökmeler sonucu ortaya çıkan uzun çukurları deniz sularının doldurması ve bu çöküntü hendeklerin tortularla dolarak, körfez ve koylarda kıyının yani karanın denize doğru ilerlemesi hareketlerine denir. Ülkemizde Ege kıyıları bu tip kıyı tipidir.
- 109. RİA TİPİ KIYILAR Akarsu vadilerinin ağız kısmının deniz suları altında kalmasıyla oluşan kıyı tipidir. Bu durum karanın çökmesi ya da deniz ilerlemesi sonucu oluşur. En tipik örnekleri Fethiye-Didim arasındaki kıyı bölgesi (Menteşe yöresi kıyıları), İstanbul Boğazı kıyıları ile Kuzeybatı İspanya ve Güneybatı İrlanda kıyılarında rastlanır.
- 110. DALMAÇYA TİPİ KIYILAR Kıyı çizgisini çok yakından izleyen , kıyıya paralel uzanan dağların bulunduğu kıyılarda çökmelerle dağlar arasındaki vadilerin sular altında kalması ile oluşmuş kıyı tipidir. Kıyıya paralel dağların dorukları adalar halinde su yüzeyinde kalmıştır. Adriya Denizi’nin doğu kıyılarında , Türkiye’de Kaş-Finike arasında dalmaçya tipi kıyılar görülür.
- 111. LİMAN KIYILARI Dar ve uzun körfezlerle lagünler birer doğal limandır. Bu tür şekillerin bulunduğu kıyılara limanlı kıyı denir. Bunların en tipik örneklerine, Karadeniz’in Ukrayna kıyılarında rastlanır. Türkiye’de Büyük ve Küçükçekmece kıyıları örnek verilebilir.
- 112. FİYORTLU KIYILAR Buzullarla oyulup oluşturulmuş, derin vadilerin, buzullar çekildikten sonra deniz suları altında kalması sonucu oluşmuş kıyılara fiyortlu kıyı denir. Norveç kıyıları bu kıyı tipine örnektir.
- 113. SKYER TİPİ KIYILAR Hörgüç kayaların ve moren yığınlarının sular altında kalmasıyla oluşan çok sayıda adacık, girinti ve çıkıntıdan oluşan kıyılardır. En güzel örneklerine Finlandiya kıyılarında rastlanır.
- 116. • Kalker(kireçtaşı) • Jips(alçıtaşı) • Kayatuzu gibi suda çözünebilen kalsiyum karbonatlı Kayaçların yaygın olduğu bölgelerde oluşan şekillere karstik şekiller denir.
- 117. Karstik yapının oluşabilmesi için; • Karstik yapının saf olması • Suyun bol bulunması • Karstik arazinin kalın tabakalar oluşturması gereklidir.
- 120. LAPYA Karstik arazilerde sular kireçtaşlarını aşındırarak oyuklar ve yarıklar oluşturur. Bunlara lapya denir. En küçük karstik aşınım şeklidir.
- 122. DOLİN Lapyalar zamanla genişleyip birleşerek dolinleri oluştururlar.
- 123. DOLİN • Derinlikleri birkaç metredir. • Çapları ise birkaç yüz metreyi • bulabilir.
- 124. UVALA • Dolinlerin birleşmesiyle uvalalar meydana gelir.
- 125. UVALA
- 126. POLYE Birkaç uvalanın birleşmesiyle polyeler meydana gelir. Genişliği birkaç kmyi bulabilir.
- 127. MAĞARA • Karstik arazilerde yer altına sızan sular burada çatlaklar boyunca kendisine yol bulur ve çözünmeyle bu yolu genişletir.
- 128. Çatlakların zamanla büyüyüp genişlemesi ile mağaralar meydana gelir
- 129. GALERİ Birden fazla mağaranın birleşmesiyle galeri adı verilen daha büyük mağaralar oluşur.
- 130. DÜDEN • Karstik bölgelerdeki sular düden adı verilen çukurluklardan yer atına sızar. • Yağışın bol olduğu dönemlerde ise sular düdenlerden yeryüzüne çıkar.
- 131. DÜDEN
- 132. OBRUK Mağara tavanlarının veya derinliği artan dolinlerin çökmesi ile meydana gelen çukurluklara obruk adı verilir.
- 133. OBRUK GÖLLERİ Obrukların tabanlarında suların birikmesiyle obruk gölleri meydana gelir.
- 135. TRAVERTEN Yeryüzüne çıkan suların bünyesindeki kalsiyum karbonatın çökmesiyle traverten adı verilen ter şekilleri meydana gelir.
- 136. Travertenler ihtiva ettikleri minerallerin özelliğine bağlı olarak farklı renk alır.
- 137. SARKIT Su damlacıkları içindeki kalsiyum karbonatın mağara tavanında tortullanmasıyla sarkıt oluşur.
- 138. SARKIT
- 139. DİKİT Su damlacıkları içindeki kalsiyum karbonatın mağara tabanında tortullanmasıyla dikit oluşur.
- 140. SARKIT- DİKİT
- 141. SÜTUN Sarkıt ve dikitin zamanla birleşmesiyle sütun oluşur.
- 142. BUZULLARIN OLUŞTURDUĞU ŞEKİLLER Soğuk iklim bölgelerinde ya da soğuk havanın etkili olduğu yerlerde her yıl düşen kar üst üste birikerek kalın tabakalar oluşturur ve alttaki tabakayı sıkıştırmasıyla buzullar oluşur. Kutuplarda ve yüksek dağlar üzerinde yağışlar genellikle kar halinde olur. Sıcaklık çok düşük olduğu için yağan karlar erimeden üst üste birikir. Biriken bu karlara toktağan(kalıcı) kar denir.
- 143. KALICI KAR Yaz ve kış karla örtülü olan böyle yerlerin alt kısımlarına toktağan(kalıcı) kar sınırı adı verilir.
- 144. Kalıcı kar sınırı; Bakıya, Enleme, Yüksekliğe bağlı olarak değişir.
- 145. BUZUL ÇEŞİTLERİ
- 146. VADİ BUZULU Yükseklerdeki vadi içlerinde oluşan buzullardır.
- 147. Dağlardaki çukurluklara yerleşmiş buzullardır. Sirk Buzulu
- 148. Sirk Buzulu
- 149. Sirk Gölü
- 150. Örtü Buzulu Kutuplara yakın sahalarda, deniz seviyesine kadar inerek geniş alanları kaplayan buzullardır. Grönland ve Antartika gibi
- 151. Takke Buzulu Yüksek dağların zirvelerini örten buzullardır.
- 153. Buzul Vadisi Eğim boyunca inen vadi buzullarının aşındırması ile oluşmuş U profilli vadilerdir.
- 154. Hörgüç kaya Yüksek dağ doruklarında buzul aşındırması sonucu oluşan kaya tepeleridir.
- 155. Sirk(Buz Yalağı) Buzul aşındırması sonucu oluşmuş çukurluklardır. Buzulların erimesiyle bu çanaklar suyla dolunca sirk gölleri oluşur.
- 157. Moren Buzulların eridiği yerde taşıdığı malzemeyi biriktirmesiyle oluşur.
- 158. Drumlin Buzul hareketi sonucu oluşan uzun ve çoğu zaman balinaya benzetilen bir tepeciktir.