Ferdi Nuredini

1. Teknologji Informative

2. Kolokfiumi i parë po afrohet, hmmmmm 

3. Softueri
• Çka paraqet softueri
• Softueri sistemor
• Softueri aplikativ
• Gjuhët programore
• Softueri në ndërmarjet

4. Çka paraqet Sofueri
 Softueri (Software)- paraqet tërësinë e programeve kompjuterike
 Programet- një sërë instukcionesh të cilat kompjutori duhet ti
kryej në mënyrë që të realizohet detyra e dhënë nga shfrytëzuesi
 Programimi – paraqet procesin e shkruarjes (kodimit) të
programit
4

5.  Softueri dhe :Hardueri paraqesin dy komponente themelore dhe në kuptim
funksional të pandara të çdo sistemi kompjuterik.
 Për dallim nga hardueri i cili paraqet e tërësinë e komponenteve materjale dhe fizike të
kompjutorit, softueri paraqet komponentën jomaterjale e cila pëfshinë programe të
ndryshme të cilët janë të nevojshëm/shumë të rëndësishëm për funksionimin e
sistemit kompjuterik.
 Softueri zakonisht ndahet në dy kategori:
- Softueri sistemor (systems software) i cili përmbanë:
- sistemin operativ dhe të gjitha veglat (utilities) të cilat e mundësojnë funksionimin
e sistemit kompjuterik
- Softueri aplikativ i cili përmbanë programet të cilat i kryejn punët e shfrytëzuesve,
psh. tekst procesorët (word processors), tabelat (spreadsheets) dhe sistemet për
menaxhim me bazat e të dhënave (database management systems), bien në kategorin e
sofuerit aplikativ.
 Spreadsheet = Dokument i cili i ruan/memoron të dhënat në “formë” radhash dhe
kolonash

6. Softueri sistemor
 Sofueri bazik apo sistemor paraqet nocion i cili shfrytëzohet për të
përshkruar/emruar llojë të posaçëm të programeve të cilët paraqesin një
shtresë ndërmjet harduerit dhe softuerit aplikativ.
 Funksioni i tijë themelorë është të koordinoj punën e harduerit në
harmoni me kërkesat e softuerit aplikativ, njëkohësisht duke siguruar
shfrytëzim optimal të resurseve kompjuterike.
 Në thelb ekzistojnë tri lloje të softuerit sistemor: sistemet operative,
përkthyesit e programeve dhe utility programet

7. Softuerit sistemor
 Softueri sistemor paraqet grup/klasë të programeve e cila është e orientuar në
funksionimin e sistemit kompjuterik duke i koordinuar aktivitete e harduerit
dhe kërkesat e sistemit aplikativ.
 Mundë të thuhet se mbështetja e përgjithëshme e sistemeve kompjuterike nga
aspekti softuerik ndahet në 4 nivele. Tri nivelet e para i takojnë softuerit
sistemorë, kurse i katërti softuerit aplikativ.
 Niveli i parë qeverisë me resurset e sistemit kompjuterik (procesori, memorja,
njësitë hyrëse/dalëse ) duke siguruar/mundësuar punë të tyre efikase dhe
racionale.
 Niveli i dytë përfshinë programet të cilët sigurojnë transferin e të dhënave nga
njësitë periferike në memorinë primare/operative.
Në këtë nivel gjinden programet për editimin e teksteve (editorët), programet
për zbulimin dhe korigjimin e gabimeve (debugger) si dhe programet për
sortim dhe bashkim/shkrirje (sort/merge)

8.  Niveli i tretë përmbanë programe të cilët mundësojnë përkthimin e
programeve prej gjuhëve të larta programore në të ashtuquajturat gjuhë
të makinës e që janë: interpreterët, kompajlerët, asemblerët, e tj.

9.  Niveli i katërt përmbanë një sërë programesh aplikative të cilë janë
të përcaktuara për zhgjidhjen e problemeve konkrete të
shfrytëzuesëve.
 Kombinimi i konfiguaracionit të caktuar harduerik dhe sistemit
softuerik përkatës njihet si platorma kompjuterike
Konfigurimi kompjuterik, - i referohet specifikave teknike të
sistemit kompjuterik, kurse këto specifika zakonisht përmbajnë
shpejtësinë e procesorit, kapacitetin e RAM, hard disku , si dhe
llojin e video card në sistemin kompjuterik

10. Sitemi operativ
 Sitemi operativ paraqet komplet apo garniturë të programeve dhe
rutineve programore të cilët mundësojnë funksionimin e sistemit
kompjuterik, duke siguruuar shfrytëzim optimal të resurseve të tyre.
 Sistemi operativ luan rolin kryesor në funksionimin e sistemit
kompjuterik, dhe zakonisht është i vendosur në diskun magnetik/hard
disk. Kurë të kyçet kompjutori, sistemi operativ nga disku bartet në
memorjen operative , dhe pas kësaj i njejti vendos kontroll mbi
elementet e sistemit kompjterik duke siguruar gadishmërinë e tyre për
funksionim, dhe vetëm pas kësajë shfrytëzuesi aktivizon programin
aplikativ i cili do të zgjidhë problemin e caktuar (qeverisje me stoqet,
llogaritje të pagave, e tj,

11. Sistemi operativ
Pozicioni i sistemit operativ Ndërlidhjet (interfaces) e sistemit
në sistemin e përgjithshëm operativ
softuerik të desktop(PC)
kompjutorëve

12. Driver është një fajll i vogël që i ndihmon kompjuterit të
komunikojë me një pajisje hardverike
GUI "Graphical User Interface,“- ndërlidhje
grafike e kompjuterit që iu mundëson
shfrytëzuesve të klikojnë dhe manipulojnë me
objektet me mausë në vend që të fusin tekst në
command line
Interakcioni/bashkëveprimi ndërmjat sistemit operativ
(operating system) drajverëve (drivers) dhe njësive
periferike (peripheral devices)
12

13. Funksionet e sistemi operativ
 Bën mbikqyrjen e funksionimit të sistmit
kompjuterik në tërësi
 Bën përcjelljen e statusit të kompjutorit
dhe bënë (shpër)ndarjen kohore të
operacioneve dukei kyçur këtu edhe
proceset hyrëse-dalëse (I/O)
 I ndanë kohë nga procesori dhe memorja
primare programeve të cilët ekzekutohen
në kompjutorë
(planifikon memorjen)
 E meundëson interfejsin (komunikimin)
mes sgfrytëzuesit dhe haruerit

14. Funksionet e sistemit operativ
- qeverisja me proceset
- qeverisja me memorjet (memorja
virtuele)
- qeverisja me njësitë hyrëse dhe dalse I/
O
- qeverisja me të dhënat dhe sigurimi
- unterfejsi shfrytëzues
Arkitektura e sistemit operativ

15. Kategorit e sistemeve operative
Desktop sisteme operative
- Windows …
- Unix
- Linux
- Macintosh OS X
- IBM OS/2
Sisteme operative për server të vegjël
- UNIX
- LINUX
-Windows 2000
-Windows XP
-Novell NetWARE
Sisteme operative për server të mdhenjë
- IBM OS/390, VM,VSE, OS/400
Sisteme operative për superkompjutor
-Cray Unicos
-IBM AIX

16. Softueri aplikativ
 Softueri aplikativ përfshin atë klasë të programeve me të cilat
ndërmarjet dhe njerëzit me ndihmën e kompjutorëve zgjedhin
probleme/detyra konkrete nga sfera e interesimit të tyre
 Programet të cilat realizojnë porositë, kontrollojn stoqet, kryejnë
përpunime statisikore të të dhënave, sigurojn informata për marketing e
finansa e tj. e tj. paraqesin vetëm shembull të vogël të softuerit aplikativ
që ofrohet në tregun softuerik
 Ekzistojnë dy mënyra të furnzimit me softuer aplikativ:
 - shfrytëzuesi vet e bënë zhvillimin e softuerit të duhur
 - shfrytëzuesi e blen softuerin aplikativ në tregun softuerik në formë të
pakove të gatshme softuerike

17.  Pako softuerike = programe apo grupe të programeve të zhvilluara nga ekipe
specializuara për zhvillim të softuerit, dhe mundë të fitohen/blehen në formë
“paketuar”
 Pakot sofuerike janë të pajisura me dokumentacionin përkatës, udhëzime për
instalim,dhe përdorim dhe bëjnë zgjedhjen e problemeve standarde.
 Të gjitha përshtajet nevojave specifike të shfrytëzuesve janë të kufizuara dhe n
varshmëri me nivelin e fleksibilitetit të pakos softuerike.
Pakot programore të cilat i takojnë kategorisë së softuerit aplikativ të
dedikuar për shfrytëzim në PC
-pako për kontabilitet,
-pako industriale,( CAD,CAM,CAD/CAM,CIM )
-DSS (sisteme për mbështetje të vendimeve),
-softuer për zhvillim të sitemeve të eksperteve ,
-pako statistikore,
-editorë të teksteve e tj,

18.  Softueri aplikativ mundet të përmblidhet/grupohet në më
shumë kategori:
- Tekst editor
- Desktop publishing
- Llogaritje tabelare
- Baza të të dhënave
- Grafikë
- Statistikë dhe matematik
- Multimedia
- Komunikim
- Aplikacione tjera

19. Gjuhët programore
Komunikimi mes njeriut dhe kompjutorit nga shumë aspekte është specifik.
Gjuha e kompjutorëve përbëhet vetëm nga dy simbole, kurse gjuha e njeriut nga
shumë shprehje e simbole. Komunikimi direkt mes njeriut dhe kompjutorit nuk
është i mundëshëm, dhe mu për këtë arsye është e nevojshme të zhvillohet
gjuhë e re e cila do të jet e kuptushme për njeriun dhe poastu pas përkthimit
edhe për kompjutorin. Kështu janë paraqitur ghjuhët programore.
Gjuha programore për nga karakteri është artificial dhe përbëhet nga një sërë
simbolesh të definuara paraprakisht, kurse nga këto simbole formohen
instrukcionet/ urdhërat nëpërmjet të të cilave njeriu e njofton apo i kumton
(informon) kompjutorit se në çfarë mënyre ta zgjedhë problemin e caktuar apo
konkret.
Softueri i tërësishëm i kompjutorit qoft ai sitemorë apo aplikativ, përbëhet nga
një sërë instrucioneve/urdhërave të cilat janë tëshkrurara nga ndonjë prej
gjuhëve programore, kurse gjuha programore mundet të kuptohet si instrument
apo metodë me të cilën zgjidhja e problemit të caktuar duke filluar prej idesë
abstrakte të programit nëpërmjet algoritmit transformohet në një grup të
instrukcioneve të cilin e quajm PROGRAM.
19

20. Me zhvillimin e teknikës dhe teknologjisë informatike janë paraqitur/zhvilluar
numër shumë i madh i gjuhëve programore.
Disa nga gjuhët më të rëndësishme programore të klasifikuara në kategori:
 Gjuhët e (orientuara) makinës (machine language)
 Gjuhët e larta programore (COBOL,FORTRAN,ALGOL, PASCAL, BASIC,C)
 Gjuhët e intelegjencës artificiale (PROLOG= PRO gramming in LOGic,
LISP=LISt-Processing)
 Gjuhët për programim sistemor dhe konkurent (ADA,BLISS,MODULA-2,
OCCAM e tj).
 Gjuhët programuese speciale (JCL =Job Control Language)
 Gjuhët programuese vizuele (Visual Basic, Visual C++)
Gjuha artificiale është një gjuhë e krijuar nga një person
apo një grup njerëzish, të cilët me kalimin e kohës mund
të zgjerojnë fjalorin dhe zhvillojnë gramatikën. Dallimi mes
gjuhëve normale dhe atyre artificiale është se gjuhët
artificiale nuk janë zhviluar natyrshëm nga shoqëria por
nga një person apo një grupi me qëllime dhe arsye të
ndryshme

21. Gjeneratat e gjuhëve programore
Në industrinë kompjuterike , kjo shurtesë shfrytëzohet për ta prezantuar hapat kryesore
apo "generations" në evolimin e gjuhëve programore.
• 1GL or first-generation language ishte (dhe ende është ) machine language niveli ku
instrucionet dhe të dhënat të cilat procesorit i ipen në formë (vargje) të njëshve dhe
xerove
• 2GL or second-generation language është gjuha programore e quajtur assembler apo
"assembly"
• 3GL or third-generation language paraqesin ashtu të quajturat "high-level" programming
language, siqë janë PL/I, C,C++ Java, COBOL, FORTRAN,BASIC e tj.
• 4GL or fourth-generation language janë të dizejnuara për të qenë më afër gjuhëve
natyrale se gjuhët programore të 3GL
• Gjuhët për punë me bazat e të dhënave shpesh janë të përshkruara si 4GL.
Instrukcioni Psh.
EXTRACT ALL CUSTOMERS WHERE "PREVIOUS PURCHASES" TOTAL
MORE THAN $10 (Ekstrakt=nxjerr,shkëput)
Nëse 4gl janë të dizejnuara të mundësojnë zhvillimin e programeve specifike,
atëherë:
• 5gl janë të dizejnuara ti mundësojnë kompjutorit vet ta zgjidh problemin, kurse
shfrytëzohen kryesisht në intelegjencën artificiale. Prolog, OPS5, dhe Mercury
janë gjuhët më të njohura të gjuhëve të gjeneratës së 5-të
2

22. Fazat e zhvillimit të programeve kompjuterike
 Zhvillimi i programit kompjuterik kalon nëpër një sërë fazave ndërmjet
veti të ndërlidhura dhe kushtëzuara, të cilat sëbashku formojnë proces i
cili quhet programim, dhe rezultat i të cilit është programi.
 Programi është grup i instrukcioneve me të cilat njeriu e dirigjon/drejton
punën e sistemit kompjuterik në realizimin e detyrave të parashtruara.
Fazat në procesin e programimit janë:
- analiza e problemit
- zhvillimi i algoritmit
- kodimi
- kompajlimim (përkthimi) i programit
- testimi i programit dhe
- dokumentimi i programit

23. 2

26. Softueri i ndërmarjeve
Enterprise software - paraqet softuer që synon apo që ka për qëllim të zgjedh
problemet në ndërmarje(më radhë problemet e sektorëve).
 Enterprise Architecture paraqet logjikën organizuese për biznes proceset dhe IT
infrastrukturën duke reflektuar kërkesat integruese dhe standardizuese për modelin
operacional të ndërmarrjes
 Problemet me të cilat ballafaqohen ndërmarjet
- presionet nga konkurenca imponon nevojën e riorganizimit si dhe ndryshime në
infrastrukturën informatiko – komunikuese, mirëpo
- laramania e harduerit dhe sofuerit e cila është në shfrytëzim e sipër e rritë nivelin e
kompleksitetit dhe i vështirson ndryshimet
Zgjidhje të mundëshme….
- Middleware – softuer për ndërlidhje të moduleve aplikative të cilët janë të
zhvilluara me gjuhë të ndrushme programore dhe realzohen/ekzekutohen ne
platforma heterogene (të ndryshme)
- Pako softuerike me module funksionale të integruara (p.sh. marketing, finansa,
kontabilitet, menaxhim me resurset humane, e tj), me interfejs shfrytëzues grafik, të
bazuara në standarde industriale dhe të thjeshtë për konfigurim dhe instalim
2