Ατομική θεωρία και κοσμολογία

1. Σεβαστίδου Όλγα
Σουκάντου Βασιλική
Καρακώττας Παναγιώτης
Καράτσιαλης Ανδρέας
Καράτσιαλης Σπύρος
Θέμα Δ

2. • Το Σύμπαν για τους μεγάλους Έλληνες διανοητές αποτελείται από έναν άπειρο αριθμό
κόσμων που σαν φυσαλίδες το γεμίζουν. Ας δούμε λοιπόν την κοσμολογία του
Λεύκιππου και του Δημόκριτου, που θεωρούν ότι τα τρία βήματα της κοσμικής
δημιουργίας είναι τα επόμενα:
• Στην αρχή υπήρχε ένα μη αισθητό υλικό, ανάλογο του χάους και του ερέβους, το οποίο
οι Λεύκιππος και Δημόκριτος ανέφεραν ότι αποτελούνταν από δύο οντότητες, το Ον και
το Μη Ον. Το ενδιαφέρον είναι ότι στην περίπτωση αυτή οι δύο προσωκρατικοί
φιλόσοφοι συγκεκριμενοποιούσαν το υλικό αυτό εφόσον με τη έννοια Μη Ον
αναφέρονταν σ’ αυτό που σήμερα ονομάζουμε μαθηματικό χώρο, ενώ με την έννοια Ον
στα άτομα.

3. Σύμφωνα με τη καταγεγραμμένη
άποψή τους τα άτομα και ο χώρος
είναι αληθινές και αντικειμενικές
πραγματικότητες, οι οποίες όμως
βρίσκονται έξω από το πεδίο των
ανθρωπίνων αισθήσεων.
Ο Κόσμος, λοιπόν, γεννήθηκε από ένα
μη αισθητό υλικό το οποίο
προϋπήρχε. Η άποψη αυτή βρίσκει
σύμφωνη τη σύγχρονη κοσμολογική
άποψη που υποστηρίζει ότι το Σύμπαν
γεννήθηκε από ένα μη αισθητό υλικό
το οποίο ονομάζει «ψευδοκενό».

4. • Η συνέχεια της κοσμικής δημιουργίας του
Λεύκιππου και του Δημόκριτου θεωρεί ότι
αφού ανοίξουν μέσα στο μη αισθητό υλικό
τα μεγάλα κενά, σώματα από το
πρωταρχικό μη αισθητό υλικό
αποσπώμενα από το άπειρο οδηγούνται
στα μεγάλα κενά μέσω μιας αντίστοιχης
δίνης. Στην άκρη της δίνης –λόγω της
περιστροφής της- το υλικό που εξέρχεται
γίνεται αισθητό, τακτοποιείται, ενώ στη
συνέχεια σταματά η περιστροφή της δίνης
και παύει να υφίσταται.
• Οι Λεύκιππος και Δημόκριτος αναφέρουν
ακόμη ότι η εκτόξευση του «λεπτού» υλικού
δεν ταυτίζεται με το φαινόμενο της Μεγάλης
Έκρηξης.

5. Ο κόσμος αλλοίωσις, ο βίος υπόληψις.
Ο κόσμος είναι μια [συνεχής] αλλαγή, η ζωή είναι γέννημα
της φαντασίας.
Δημόκριτος
• Οι απόψεις τους συνεχίζονται και ολοκληρώνονται με την περιγραφή ενός φαινομένου
το οποίο λογικά δεν θα έπρεπε να γνωρίζουν. Αναφέρουν, λοιπόν, ότι η βίαιη συστολή
και περιστροφή της εναπομένουσας κεντρικής σφαιρικής συμπύκνωσης οδηγεί στη
δημιουργία μιας νέας γιγάντιας δίνης, που τείνει εκ νέου να συγκεντρώσει το
διασκορπισμένο υλικό προς το σημείο της σφαιρικής συμπύκνωσης.
Με λίγα λόγια περιγράφουν ολόκληρο τον μηχανισμό δημιουργίας μιας μελανής οπής,
εισηγούμενοι ότι το Σύμπαν μας εξελίσσεται στο πλαίσιο μιας γιγαντιαίας μελανής οπή.
Αυτό είναι κάτι το εκπληκτικό, που το προτείνει πλέον μια σειρά σύγχρονων
αστροφυσικών.

6. • Ο Λεύκιππος ήταν Έλληνας φιλόσοφος του
5ου αι. π.Χ. από τη Μίλητο, εισηγητής της
ατομικής θεωρίας, μαθητής του Ζήνωνα του
Ελεάτη. Το γεγονός ότι η ζωή και η καταγωγή
του Λεύκιππου περιβάλλονται από πολλά
αναπάντητα ερωτήματα και συγκεχυμένες
πληροφορίες είχε οδηγήσει στην αμφισβήτηση
της ύπαρξής του ως προσωπικότητας, ήδη από
την αρχαιότητα.
• Πάντως, ο Λεύκιππος είναι αρχαιότερος του
Δημόκριτου, ο οποίος υπήρξε μαθητής του και
νεότερος του Παρμενίδη, τον οποίο ακολουθεί
σε πολλά νοήματα της φιλοσοφίας του. Δεν
είναι γνωστό πότε γεννήθηκε, αλλά φαίνεται
πως έζησε περίπου στα 480-400 π.Χ. και είναι
σύγχρονος του Εμπεδοκλή και του Αναξαγόρα.

7. • Ο Λεύκιππος και ο Δημόκριτος ανέπτυξαν μια
σειρά από θεωρίες, ιδιαίτερα πρωτοποριακές
για την εποχή τους, με ναυαρχίδα τους
την Ατομική Θεωρία. Σύμφωνα με αυτήν, η ύλη
αποτελείται από μικροσκοπικά, αόρατα, αιώνια,
άφθαρτα, αμετάβλητα, αδιαίρετα σωμάτια, τα
άτομα, τα οποία γεννήθηκαν αυτόματα και
τυχαία.
• Η ατομική θεωρία στοχεύει στο να φέρει σε
συμφωνία την ελεατική θέση του ενός και
αμετάβλητου όντος με βασικά χαρακτηριστικά της
εμπειρικής πραγματικότητας, όπως αυτή μας
δίνεται στην αισθητηριακή και μάλιστα με το
αναντίρρητο γεγονός της αλλαγής των πραγμάτων.

8. • Μεταξύ των ατόμων υπάρχει το κενό, το
οποίο όμως έχει υλική υπόσταση. Λόγω της
ύπαρξης του κενού, τα άτομα έχουν την
ιδιότητα της κίνησης. Από τις συγκρούσεις
των ατόμων δημιουργείται η ύλη.
Ανέπτυξε κοσμολογικές θεωρίες,
σύμφωνα με τις οποίες οι συγκρούσεις των
ατόμων δημιουργούν νέα σώματα αλλά
και νέους κόσμους, ενώ υπάρχουν και
άπειροι κόσμοι που δημιουργούνται από
άπειρα σε πλήθος άτομα. Θεωρούσε ότι
το Σύμπαν έχει σφαιρικό σχήμα και ότι
γεννήθηκε μέσω των διαδικασιών μιας
λευκής οπής, ενώ θα συνθλιβεί με τον
αντίστροφο τρόπο που δημιουργήθηκε.

9. • Ο άνθρωπος, κατά τον Λεύκιππο, είναι και αυτός ένα σύνολο ατόμων και υπόκειται στη γένεση
και τη φθορά, ενώ ο τρόπος επικοινωνίας του με τους άλλους ανθρώπους πραγματοποιείται
μέσω των αισθήσεων. Στη θεωρία του Λεύκιππου, όπου τα πάντα είναι ή συναποτελούν σώμα,
οι αισθήσεις περιορίζονται, τελικά, σε μια επαφή εξ αποστάσεως και κάθε είδος αίσθησης, όπως
αναφέρει ο Αριστοτέλης, ο οποίος δεν ενστερνίζεται αυτή τη θεωρία, καταλήγει να είναι ένα
είδος αφής. Η αναγωγή αυτή των αισθήσεων στην αφή στηριζόταν στη θεωρία των ειδώλων του
Εμπεδοκλή, σύμφωνα με την οποία τα είδωλα είναι ρευστές εικόνες που πηγάζουν από τα
αντικείμενα, διατηρούν το σχήμα τους και μόνες αυτές, έρχονται σε επαφή με τα αισθητήρια
όργανα μας.
• Σύμφωνα με κάποια χωρία του Αριστοτέλη προέκυπτε με βεβαιότητα ότι ο Λεύκιππος είχε
καταγράψει τη θεωρία του σε συγγράμματα. Ως έργα του αναφέρονται ο «Mέγας διάκοσμος»,
όπου εξέθετε τη φυσική του θεωρία και η γνωσιολογική πραγματεία «Περί νου».

10. Δημόκριτος

11. • Ο Δημόκριτος, ο πολυμερέστερος και μεθοδικότερος νους πριν από τον Αριστοτέλη,
περιγράφοντας το Άτομο, δεν είχε καμιά αντίρρηση να αποδώσει τα περισσότερα από τα
γνωρίσματα που οι Ελεάτες είχαν αποδώσει στο ον. Έτσι αυτός προσδιόρισε το άτομο ως
αγέννητο, άφθαρτο, αναλλοίωτο, πλήρες και τέλειο, ομοιόμορφα συμπαγές,
απαλλαγμένο από κενό, απλό, ενιαίο και αμερές, χωρίς αυξομειώσεις, αραιώσεις και
πυκνώσεις ή διαστολές και συστολές, αδιαίρετο και με καθορισμένα όρια. Αντίθετα όμως
από τους Ελεάτες, που πρόσθετον στο ον και τα γνωρίσματα του μοναδικού, του
σφαιρικού και του ακίνητου, ο Δημόκριτος είπε στην αντίστοιχη θέση του δικού του
ορισμού για το άτομο ότι τα άτομα είναι άπειρα σε πλήθος και σε σχήματα και ότι
κινούνται αιώνια μέσα στο κενό και μάλιστα σε άπειρους συνδυασμούς φοράς.

12. • Από τη μηχανική και μόνο κίνηση της
αποίου ύλης, ο Δημόκριτος εξήγησε, σε
βάση καθαρά ποσοτική, κάθε ποιότητα και
ειδοποιό διαφορά. Χωρίζοντας την
πραγματικότητα σε αληθινή («ετεή») και σε
συμβατική («νόμω»), δηλαδή στην ουσία
της ύλης και στα επιφαινόμενά της, ο
Δημόκριτος ως ένα σημείο συμβάδιζε
βέβαια με τους Ελεάτες, που χώριζαν το ον
από τα φαινόμενα. Ταυτόχρονα όμως
απομακρυνόταν από εκείνους, γιατί μόνο
αυτός εννοούσε την ουσία όχι μεταφυσικά
αλλά υλικά και τα φαινόμενα της φύσης όχι
ως αυταπάτη των ανθρώπων, αλλά ως κάτι
που κατά κάποιο τρόπο επισυμβαίνει γύρω
από την ουσία.

13. • Σύμφωνα με τη θεωρία του Ατόμου, ο Δημόκριτος δίδαξε ότι
ένας κόσμος συντίθεται, όταν σε μεγάλο κενό του διαστήματος
συναθροίζονται αλληλοσυγκρουόμενα πολλά άτομα και με τη
φορά τους σχηματίζεται δίνη. Μέσα σ’ αυτή τη δίνη, εξήγησε ο
Δημόκριτος, τα ομοειδή άτομα έλκονται αμοιβαία,
«συναγελάζονται» και απαρτίζουν ζώνες, που δεν είναι άλλο
από τα προσιτά στις αισθήσεις μας φυσικά σώματα, δηλαδή
φωτιά, αέρας, νερό, γη. Στη συνέχεια τα βαρύτερα από αυτά
τα υλικά μαζεύονται στο κέντρο και αποτελούν τη Γη, ενώ τα
ελαφρότερα εξωθούνται προς την περιφέρεια και
διαμορφώνονται σε ουράνια σώματα και μετεωρολογικά
φαινόμενα.
Απείρους τε είναι κόσμους και γενητούς και φθαρτούς.
– Απείρους τε είναι κόσμους και γενητούς και
φθαρτούς.
Υπάρχουν άπειροι κόσμοι που είναι
δημιουργημένοι και φθαρτοί.
Δημόκριτος

14. • «Αυτοί (δηλαδή ο Λεύκιππος, ο Δημόκριτος και
ο Επίκουρος) έλεγαν, ότι οι πρώτες αρχές των
όντων είναι άπειρες στο πλήθος και πίστευαν,
ότι είναι άτομες και αδιαίρετες και απαθείς,
επειδή είναι συμπαγείς καθώς επίσης και ότι δεν
έχουν καθόλου κενό μέσα τους. Γιατί η διαίρεση
οφείλεται στο κενό που υπάρχει στα σώματα...»
Για να καταλήξουμε στην Ατομική
Θεωρία του Δημόκριτου αξίζει να
διαβάσουμε και το απόσπασμα
από τον Σιμπλίκιο

15. • Από τα παραπάνω καταλήγουμε, στο ότι το πραγματικό
Ὄν του Παρμενίδη αντιπαρατίθεται το άτομο και το κενό, δηλαδή
αυτό που είναι πλήρες και στερεό πρέπει να είναι αδιαίρετο ή με
άλλα λόγια ένα άτομο.
• Τα άτομα δεν γίνονται αισθητά από τον άνθρωπο, δεν είναι ορατά,
γιατί είναι πολύ μικρά. Είναι αιώνια, αναλλοίωτα και άφθαρτα,
άπειρα στο πλήθος και το σχήμα και διασκορπισμένα στο άπειρο
κενό, γι΄ αυτό οι ιδιότητες στις οποίες διαφέρουν ανάμεσά τους είναι
το σχήμα και η διάταξη. Έτσι, οι διαφορές στα αντικείμενα
εξαρτώνται μόνο από ποσοτικές διαφορές και διαφορές θέσης και
διάταξης.
Απείρους τε είναι κόσμους και γενητούς και
φθαρτούς.
Υπάρχουν άπειροι κόσμοι που είναι
δημιουργημένοι και φθαρτοί.

16. • https://www.logiosermis.net/2013/
08/blog-
post_7859.html#.Y7b2_HZBxPY
• https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%
9B%CE%B5%CF%8D%CE%BA%CE%B9
%CF%80%CF%80%CE%BF%CF%82
• https://www.peri-
grafis.net/ergo.php?id=1285
• https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%
94%CE%B7%CE%BC%CF%8C%CE%BA
%CF%81%CE%B9%CF%84%CE%BF%CF
%82