Γ'Λυκείου

1. ΆΞΙΟΝ ΕΣΤΙ
(ΆΣΜΑ Δ’)
Οδυσσέα Ελύτη

2. Γενιά του Τριάντα
• Ρήξη με το «μίζερο» λογοτεχνικό παρόν
• Πίστη στο μέλλον, στη ρώμη της γυμνασμένης και υγιούς νεότητας,
στην ατομικότητα και την ελεύθερη βούληση, στη δημιουργική
φιλοδοξία, στη δύσκολη τέχνη.
• Σύζευξη μοντερνισμού με παράδοση
• Εθνοκεντρικότητα

3. « Ένα το χελιδόνι * κι η άνοιξη ακριβή»

4. «Θέλει νεκροί χιλιάδες * να’ναι στους
Τροχούς»

5. « Θεέ μου πρωτομάστορα * μ’έχτισες μέσα στα βουνά»

6. «Πάρθηκεν από Μάγους * το σώμα του Μαγιού»

7. Σ’ένα βαθύ πηγάδι * το’χουνε κλειστό»

9. Θέ μου Πρωτομάστορα * μέσα στίς πασχαλιές καί Σύ

10. Θέ μου Πρωτομάστορα *
μύρισες τήν Ἀνάσταση!

11. « Σάλεψε σαν το σπέρμα * σε μήτρα
σκοτεινή»

12. « Το φοβερό της μνήμης * έντομο μες τη γη»

13. «Κι όπως δαγκώνει αράχνη * δάγκωσε το φως»

14. « Στα βουνά με θεμέλιωσες»
Η γη αποτελεί το θεμέλιο της ζωής (χώμα στις ρίζες μου έριξες // Μες στις πέτρες άνθισα και μεγάλωσα // στα
βουνά με θεμελίωσες)
Τα βουνά συντηρούν τη μνήμη και κατ’ αυτό τον τρόπο την ανθρώπινη ζωή, ακόμη και μετά το θάνατο (Θε μου
Πρωτομάστορα*μ’έχτισες μέσα στα βουνά ...το φοβερό της μνήμης*έντομο μες στη γη ... στα βουνά με
θεμελίωσες )
Τα θεμέλιά μου στα βουνά
και τα βουνά σηκώνουν οι λαοί στον ώμο τους
και πάνω τους η μνήμη καίει
άκαυτη βάτος
Μνήμη του λαού μου σε λένε Πίνδο και σε λένε Άθω
Εσύ μόνη απ’ τη φτέρνα τον άντρα γνωρίζεις
Εσύ μόνη απ’ την κόψη της πέτρας μιλάς
ο Όλυμπος, ο Ταΰγετο
Κάτι που να σου σταθεί βοηθός και αφού πεθάνεις
ΓΙΑΝΝΗΣ Π. ΖΗΚΟΥΔΗΣ Η αφηγηματική δομή του Άξιον Εστί του Οδυσσέα Ελύτη.
https://www.fryktories.gr/sites/fryktories.gr/files/fileresources/axion_esti_elyths.pdf

15. Συνεκδοχή
• Η συνεκδοχή είναι σχήμα λόγου και θεωρείται ένα από τα καλύτερα
μέσα για επίτευξη ζωηρού και πυκνού λόγου. Μας προβάλλει λόγου
χάρη ένα σημείο ή μέρος από ένα οργανικό σύνολο, κινώντας τη
φαντασία μας να συλλάβει μαζί του και τα υπόλοιπα σημεία του
όλου που αποσιωπήθηκαν. Η υποβλητική δύναμη της συνεκδοχής
εξαρτάται από το προβαλλόμενο σημείο -αν συγκεντρώνει μέσα του
κυρίαρχες σχέσεις με το όλον, δίνοντας του σφρίγος και κίνηση.
( Στουγιαννίδης)

16. Παραδείγματα συνεκδοχών στο « Άσμα δ΄»
Εικόνα Σημασία
Τροχοί Βασανιστήρια
Αίμα Ζωή
Μάης Άνοιξη

17. Το σύμβολο
Είναι μια μορφή σύμβασης, κοινά αποδεκτή, στην οποία
χρησιμοποιούμε κάτι, για να αναπαραστήσουμε κάτι άλλο. Στα
λογοτεχνικά κείμενα, για να αποκωδικοποιήσουμε και να
κατανοήσουμε το σύμβολο, το οποίο μπορεί να εκφράζει μια ιδέα,
χρειάζεται να περάσουμε στη διαδικασία της ερμηνείας.
http://archeia.moec.gov.cy/sm/281/glossario_logo_oron_anath.pdf

18. Σύμβολα στο « Άσμα δ΄»
Σύμβολο Ιδέα
Χελιδόνι Ατομική, μεμονωμένη προσπάθεια
Άνοιξη Κάτι το ποθούμενο, που φέρνει ευτυχία στον
άνθρωπο, στα συγκεκριμένα συμφραζόμενα, η
ελευθερία
Πρωτομάστορας Συνδεδεμένη η λέξη συνειρμικά με το δημοτικό
τραγούδι « Του γιοφυριού της Άρτας» παραπέμπει
στον άνθρωπο εκείνο που κάνει μια επώδυνη για τον
ίδιο θυσία για το κοινό καλό.
Βαθύ πηγάδι/σκοτάδι Αδιέξοδη κατάσταση στην οποία βρίσκεται
κάποιος/στα όρια της απελπισίας.
Σε πηγάδια κατέληγαν τα θύματα φόνων ή θύματα
μαχών σε περίοδο πολέμου ( ομαδικοί τάφοι)
Στα συγκεκριμένα συμφραζόμενα παραπέμπει ίσως
στα βασανιστήρια των αγωνιστών για την ελευθερία,
των κρατούμενων των Γερμανών, των ανταρτών που
τους κατέκλυσε η απαισιοδοξία και η απελπισία.

19. Εκφραστικά μέσα
Εικόνα Εκφραστικό μέσο
1 «Σάλεψε σάν τό σπέρμα σέ μήτρα σκοτεινή» Μεταφορά
«Πάρθηκεν ἀπό Μάγους τό σώμα τοῦ Μαγιοῦ
Τό ‘χουνε θάψει σ’ ἕνα *μνῆμα τοῦ πέλαγου»
Μεταφορά
2 «Θέλει νεκροί χιλιάδες * νά ‘ναι στους Τροχούς
Θέλει κι οἱ ζωντανοί * νά δίνουν τό αἷμα τους».
Σχήματα λόγου : Συνεκδοχή
3 Θέ μου Πρωτομάστορα * μ’ ἔζωσες τίς ἀκρογιαλιές
Θέ μου Πρωτομάστορα * στά βουνά μέ θεμέλιωσες!
Μεταφορά

20. Εκφραστικά μέσα- Σχήματα λόγου
Και τα σχήματα λόγου και τα εκφραστικά μέσα είναι χαρακτηριστικά
στοιχεία της λογοτεχνικής γλώσσας. […] Υπάρχει, όμως, μια
θεμελιώδης διαφορά: τα εκφραστικά μέσα είναι η ευρύτερη σε
πλάτος έννοια, ενώ τα σχήματα λόγου είναι η στενότερη.. Μπορούμε
δηλαδή να πούμε ότι συνιστούν δύο ομόκεντρους κύκλους που ο
στενότερος (= σχήματα λόγου) είναι εγγεγραμμένος στον ευρύτερο (=
εκφραστικά μέσα). Όλα τα σχήματα λόγου είναι εκφραστικά μέσα,
αλλά όλα τα εκφραστικά μέσα δεν συνιστούν αναγκαστικά και
σχήματα λόγου (Ν. Παρίσης, «Εκφραστικά μέσα και σχήματα λόγου»: http://www.philognosia.gr/gr/ekfrastika.html)

21. «Σημασιολογικά σχήματα λόγου»
Σημασιολογικά σχήματα λόγου (εκφραστικά μέσα):
• Μεταφορά
• Μετωνυμία
• Συνεκδοχή
• παρομοίωση
• ειρωνεία
• αλληγορία
• προσωποποίηση
• υπερβολή)

22. Ποια ισχύουν στο ποίημα που μόλις
διαβάσαμε;;
• Τα εμφανέστερα χαρακτηριστικά της νεωτερικής (μοντέρνας) ποίησης
θεωρούνται τα εξής:
1. Ο ελεύθερος στίχος
2. Η έμφαση στο δραματικό στοιχείο
3. Το καθημερινό λεξιλόγιο -άμεση, ως ένα βαθμό, συνέπεια της
δραματικότητας- σε αντίθεση προς το «ποιητικό» λεξιλόγιο της παλαιάς,
που κάνει τη νέα ποίηση να πλησιάζει προς το λεξιλόγιο της πεζογραφίας
και τον τόνο της προφορικής ομιλίας
4. Η σκοτεινότητα, μια σκοτεινότητα διανοητικής φύσεως, που απορρέει
από την κατάργηση της λογικής αλληλουχίας
5. Η αμφισβήτηση, η υπονόμευση και τελικά η κατάργηση κάθε
μορφολογικού κανόνα (π.χ. μέτρο, ομοιοκαταληξία).

23. ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΠΟΙΗΣΗ
Ο παραδοσιακός ποιητής γράφει σεβόμενος
• το μέτρο
• την ομοιοκαταληξία
• τη διαίρεση του ποιήματος σε στροφές με ίσο αριθμό στίχων και τον αριθμό των
συλλαβών σε κάθε στίχο.
• Επίσης, αποφεύγει τους διασκελισμούς.
• προσέχει πολύ την επιλογή των λέξεων αποφεύγοντας όσες θεωρεί «αντιποιητικές»
• επιζητεί τα σχήματα λόγου και τον εκφραστικό πλούτο.
• Επιπλέον, ένα παραδοσιακό ποίημα χαρακτηρίζεται από αλληλουχία νοημάτων, ενώ ο
τρόπος με τον οποίο εκφράζονται τα νοήματα αυτά δεν αμφισβητεί τη λογική μας ή τον
κόσμο γύρω μας και όσα γνωρίζουμε γι’ αυτόν.
• Επομένως, ένα παραδοσιακό ποίημα δεν θέτει ιδιαίτερα προβλήματα στον αναγνώστη
σε ό,τι αφορά την κατανόηση και προσπαθεί να του προσφέρει την αισθητική
απόλαυση με την τήρηση κανόνων και συμβάσεων.
Cuddon (2010): 403-405, 442

24. Υπερρεαλισμός
• Παντοδυναμία της φαντασίας, της τύχης και του ονείρου και
αναγωγή μέσω αυτών στην υπερπραγματικότητα,
• Τεχνική της αυτόματης γραφής, ενισχυμένη από την ψυχαναλυτική
θεωρία περί του ονείρου
• Πρωτοκαθεδρία στο ασυνείδητο
• Συνένωση αντιθέτων σε μια υπερπραγματικότητα στην οποία
κυριαρχεί το τυχαίο, χωρίς πρόγραμμα και οργάνωση ( τυχαία
συνάντηση ανόμοιων αντικειμένων).
• Τολμηρές εικόνες που δεν υπακούουν σε κάποια λογική η ηθική τάξη.

25. Η «χρυσή τομή» του Ελύτη
• Με μια νέα αναγεννημένη ποιητική γλώσσα, ο Ελύτης δημιουργεί ένα κόσμο που
κινείται ανάμεσα στο όνειρο και στην πραγματικότητα.
• Δημιουργεί μια ελληνική, λυρική εκδοχή του υπερρεαλισμού συμφιλιώνοντας την
ελληνική διανόηση με το κίνημα.
• Ωστόσο δεν ακολουθεί ούτε τις ψυχαναλυτικές συντεταγμένες, ούτε την κοινωνική
στράτευση.
• Εισάγει μια κοσμογονική αισιοδοξία αναμειγνύοντας παραδοσιακά μέτρα με μια
ελλειπτικότητα στην έκφραση.
• Συμφιλιώνει με έναν αισιόδοξο διονυσιακό λυρισμό : τη μνήμη, την παράδοση, την
ελληνοκεντρικότητα ( ζητούμενα γενιάς του τριάντα), σε μια υπερπραγματικότητα,
εξυμνώντας παράλληλα τον έρωτα, τη πατρίδα, τη φύση, τον άνθρωπο.
• Στρέφεται στο συλλογικό υποσυνείδητο της δημοτικής παράδοσης και συμφιλιώνει
την ατομικότητα με τη συλλογικότητα ( «ποίηση του εμείς»), την παράδοση με τον
μοντερνισμό.

26. Συνανάγνωση
Σολωμός, «Ο Κρητικός»
[...] κι ετάραζε τα σπλάχνα μου ελευθεριάς ελπίδα
κι εφώναζα: «ω θεϊκιά κι όλη αίματα Πατρίδα»
κι άπλωνα κλαίοντας κατ’ αυτή τα χέρια μ καμάρι·
καλή ’ν’ η μαύρη πέτρα της και το ξερό χορτάρι
Τι δίνει ελπίδα ελευθερίας
στο ποιητικό εγώ στο
ποίημα του Σολωμού και τι
στου Ελύτη;

27. Στον Ελύτη τις θυσίες, τα μαρτύρια, το βαρύ τίμημα που έχουν να
πληρώσουν οι Έλληνες για την ελευθερία τους, συνοδεύει και η ιστορική
μνήμη και το ξύπνημά της.Επίσης υπάρχει η παρουσία του Θεού, τον οποίο
το ποιητικό υποκείμενο επικαλείται. Ο Θεός στερεώνει τους Έλληνες στα
στέρεα και αμετακίνητα βουνά, οι Έλληνες είναι κάτι γι’αυτόν πολύ
αγαπημένο, «ο περιούσιος λαός του Θεού». Αυτά είναι που δίνουν ελπίδα
αλλά και νόημα στη θυσία των αγωνιζομένων.
Στο Σολωμό κυριαρχεί η φιλοπατρία, η αυτοθυσία και η εθνική περηφάνεια
που γεννούν στο ποιητικό υποκείμενο « ελευθεριάς ελπίδα» που «ταράζει
τα σπάχνα του».

28. Κατ’ οίκον εργασία

29. 1. Το ποίημα κορυφώνεται αισιόδοξα ή απαισιόδοξα; Πού φαίνεται
αυτό;
2. Ποιες εικόνες παραπέμπουν στο ομαδικό υποσυνείδητο της λαϊκής
παράδοσης και ποιες στην εκκλησιαστική παράδοση; Ποια ιδέα
εξυπηρετούν;

30. Γιάννης Ρίτσος, «Ρωμιοσύνη»
Όταν σφίγγουν το χέρι, ο ήλιος είναι βέβαιος για τον
κόσμο
όταν χαμογελάνε, ένα μικρό χελιδόνι φεύγει μέσ' απ'
τα άγρια
γένια τους
όταν κοιμούνται, δώδεκα άστρα πέφτουν απ' τις άδειες
τσέπες τους
όταν σκοτώνονται, η ζωή τραβάει την ανηφόρα με
σημαίες και με
ταμπούρλα
{..} Τόσα χρόνια πολιορκημένοι από στεριά και
θάλασσα
όλοι πεινάνε, όλοι σκοτώνονται και κανένας δεν πέθανε
—
πάνου στα καραούλια λάμπουνε τα μάτια τους,
μια μεγάλη σημαία, μια μεγάλη φωτιά κατακόκκινη
και κάθε αυγή χιλιάδες περιστέρια φεύγουν απ' τα
χέρια τους
για τις τέσσερις πόρτες του ορίζοντα.
Να βρείτε ομοιότητες ανάμεσα στο ποίημα του Ελύτη
«Ένα το χελιδόνι» και στο διπλανό απόσπασμα σε
επίπεδο περιεχομένου (νοήματα).
Που παραπέμπει η εικόνα των πουλιών και στα δύο
ποιήματα;