Εισαγωγή στην Προσωποκεντρική Προσέγγιση Παύλος Ζαρογιάννης Ελληνικό Κέντρο Focusing http://new.focusing.gr/ Παρουσίαση, Νοέμβριος 2015 Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Κλινική Ψυχολογία

2. Εισαγωγή στην Προσωποκεντρική Προσέγγιση
1 Ιστορική εξέλιξη της Προσωποκεντρικής Προσέγγισης
2 Θεωρία προσωπικότητας
3 Θεωρία θεραπείας
4 Σύγχρονες τάσεις και ρεύματα
5 Κλινικά αποσπάσματα
Παύλος Ζαρογιάννης

3. 1 Ιστορική εξέλιξη της Προσωποκεντρικής Προσέγγισης

4. 1 Ιστορική εξέλιξη της Προσωποκεντρικής Προσέγγισης
Η προσωποκεντρική προσέγγιση επιστημονικά ανήκει στη
λεγόμενη ‘τρίτη δύναμη’ της ψυχολογίας (Maslow), την
Ανθρωπιστική Ψυχολογία, η οποία εμφανίστηκε επίσημα στην
επιστημονική-ακαδημαϊκή κοινότητα μέσα από την την
διοργάνωση μιας ημερίδας και την συνακόλουθη ίδρυση της
αντίστοιχης εταιρείας το 1961.
Φιλοσοφικά δε βασίζεται στις σχολές της Φαινομενολογίας και
του Υπαρξισμού.
Α. Εισαγωγικά
Παύλος Ζαρογιάννης

5. 1 Ιστορική εξέλιξη της Προσωποκεντρικής Προσέγγισης
1η περίοδος: η μη-κατευθυντικότητα (’40)
2η περίοδος: η πελατοκεντρική ψυχοθεραπεία (’50)
3η περίοδος: η προσωποκεντρική προσέγγιση (’60)
Β. Οι 3 φάσεις της προσωποκεντρικής προσέγγισης
Παύλος Ζαρογιάννης

6. 1.1 Η μη-κατευθυντική συμβουλευτική και ψυχοθεραπεία (’40)
«Counseling and Psychotherapy»
Τόσο η κλινική του πρακτική, όσο και η ερευνητική του δραστηριότητα (καθηγητής Ψυχολογίας στο
πανεπιστήμιο του Ohio) οδήγησαν τον Rogers σε μια πρώτη διατύπωση των δικών του θέσεων για τη
Συμβουλευτική και την Ψυχοθεραπεία (για πρώτη φορά σε μια διάλεξη στο πανεπιστήμιο της Minnesota στις
11-12-1940).
Κύριο χαρακτηριστικό της σκέψης του εκείνη την εποχή ήταν η μη-κατευθυντικότητα:
στόχος δεν είναι η επίλυση ενός προβλήματος, αλλά η στήριξη του ατόμου στην προσωπική του ανάπτυξη.
Αυτή μπορεί να επιφέρει και την επίλυση από το ίδιο το άτομο.
Συνεπώς:
ο θεραπευτής γίνεται υποστηρικτής της ανάπτυξης
δεν εστιάζεται στο γνωστικό μέρος του προβλήματος, αλλά στο συναισθηματικό υπόβαθρο
(Rank) των λεγομένων του πελάτη
εστιάζεται στο παρόν και δεν ψάχνει στο παρελθόν
σύμφωνα με φαινομενολογική θεώρηση, το κέντρο βάρους είναι οι προσωπικές-υποκειμενικές
εμπειρίες του πελάτη και είναι αυτός μόνο που κατανοεί τις εμπειρίες του και τις ανάγκες του.
Παύλος Ζαρογιάννης

7. 1.1 Η μη-κατευθυντική συμβουλευτική και ψυχοθεραπεία (’40)
«Counseling and Psychotherapy»
Το συγκεκριμένο βιβλίο ήταν μια μικρή επανάσταση που οδήγησε και σε σύγκρουση με
ψυχιάτρους, γιατί:
δεν διαφοροποιεί ανάμεσα σε συμβουλευτική και ψυχοθεραπεία.
Για τον Rogers οι όροι είναι ταυτόσημοι, εφόσον σηματοδοτούν και οι δύο την ίδια διαδικασία
και οδηγούν στα ίδια αποτελέσματα: την ανάπτυξη του ανθρώπου.
Οι διαφορές του ήταν σαφείς. Ο ίδιος δεν θέλησε να τις αποδεχτεί.
Συμβουλευτική = περιορισμένη, παιδαγωγική
Ψυχοθεραπεία = αναδόμηση της προσωπικότητας, ψυχολογία/ψυχιατρική
εισάγει τους όρους ‘σύμβουλος’ και ‘πελάτης’ αντί για ‘ψυχοθεραπευτής’ και κυρίως ‘ασθενής’
δημοσιοποιεί έναν απομαγνητοφωνημένο διάλογο διάρκειας 8 ωρών με έναν πελάτη του,
θέλοντας να απομυθοποιήσει την θεραπευτική διαδικασία. Αυτό θεωρήθηκε ιεροσυλία του
άβατου της ψυχοθεραπείας - άνοιξε όμως το δρόμο για την ψυχοθεραπευτική έρευνα

8. 1.1 Η μη-κατευθυντική συμβουλευτική και ψυχοθεραπεία (’40)
«Counseling and Psychotherapy»
Η μη-κατευθυντική προσέγγιση ορίζεται κυρίως αρνητικά:
όχι συμβουλές
όχι πίεση
όχι ηθικολογίες
όχι διάγνωση
όχι ερμηνεία
όχι συγκέντρωση πληροφοριών
όχι υποβάθμιση του πελάτη μέσα από γενικεύσεις
όχι ταύτιση
όχι παρηγοριά
όχι ορθολογισμός
Παύλος Ζαρογιάννης

9. 1.1 Η μη-κατευθυντική συμβουλευτική και ψυχοθεραπεία (’40)
«Counseling and Psychotherapy»
Η μη-κατευθυντική προσέγγιση αντίθετα προσπαθεί να συμβάλει στην:
 δημιουργία μιας ζεστής ατμόσφαιρας
 χωρίς κρίσεις, επικρίσεις, αξιολογήσεις
 λεκτικοποίηση της συναισθηματικής διάστασης των προβλημάτων
και να οδηγήσει έτσι στην αυτοδιερεύνηση.
Ο πελάτης δεν είναι ασθενής, αλλά πάσχον υποκείμενο με ενεργό ρόλο στη
διαδικασία της ανάπτυξης του.
Κύριοι όροι της περιόδου:
 συμβουλευτική / ψυχοθεραπεία
 πελάτης / ασθενής
 συναισθήματα, σχέση, παρόν
Παύλος Ζαρογιάννης

10. 1.2 Η πελατοκεντρική ψυχοθεραπεία (’50)
«Counseling and Psychotherapy»
Την δεκαετία του ‘50 ο Rogers προχωρεί σε περαιτέρω επεξεργασία των θέσεων του
για την συμβουλευτική και την ψυχοθεραπεία.
Η αλλαγή του ονόματος σηματοδοτεί τη μεταβολή του κέντρου βάρους:
→ ο όρος ‘μη-κατευθυντικός’ αναφέρεται στη στάση του
συμβούλου/θεραπευτή, η οποία νοείται ακόμη ως τεχνική
→ ο όρος ‘πελατοκεντρικός’ αναφέρεται πλέον στον πελάτη.
Αυτός αποτελεί το επίκεντρο της θεραπευτικής σχέσης.
Παύλος Ζαρογιάννης

11. 1.2 Η πελατοκεντρική ψυχοθεραπεία (’50)
«Counseling and Psychotherapy»
 Έτσι ο θεραπευτής καλείται να εστιάσει την προσοχή του στον
εσωτερικό, υποκειμενικό κόσμο του πελάτη του.
 Το ζητούμενο εδώ δεν είναι η σωστή τεχνική, αλλά η κατάλληλη στάση
του θεραπευτή.
 Επίσης η προσοχή στρέφεται στη θεραπευτική διαδικασία και στη
θεραπευτική σχέση: 2 λέξεις κλειδιά για την προσωποκεντρική
προσέγγιση.
Παύλος Ζαρογιάννης

12. 1.2 Η πελατοκεντρική ψυχοθεραπεία (’50)
«Client-Centered Therapy»
Στο βιβλίο αυτό επιχειρούνται παράλληλα 3 στόχοι:
1.η διατύπωση 19 θέσεων για μια θεωρία της προσωπικότητας
2.η εφαρμογή των αρχών της πέραν της ατομικής θεραπείας
(παιγνιοθεραπεία, ομαδική θεραπεία, παιδαγωγική)
3.μια θεωρητική θεμελίωση της πελατοκεντρικής θεραπείας
Κύριοι όροι της περιόδου:
κατανόηση
θεραπεία είναι η σχέση
οι 3 θεραπευτικές συνθήκες: ενσυναίσθηση, άνευ όρων αποδοχή,
αυθεντικότητα/γνησιότητα
‘εάν-τότε’ υπόθεση
Παύλος Ζαρογιάννης

13. 1.2 Η πελατοκεντρική ψυχοθεραπεία (’50)
«Client-Centered Therapy»
Προς το τέλος της περιόδου αυτής αναπτύσσεται και η βιωματική
προσέγγιση.
Υπό την επίδραση του συνεργάτη του E. Gendlin ο Rogers σκέφτεται πλέον
όλο περισσότερο με βάση την έννοια της διαδικασίας, αλλά και του
βιώματος.
η θεραπεία κατανοείται ως διαδικασία
το βίωμα θεραπευτή και θεραπευόμενου κατέχει πρωταγωνιστικό ρόλο
Παύλος Ζαρογιάννης

14. 1.3 Η προσωποκεντρική προσέγγιση (‘60)
«On becoming a person»
Κατά τη δεκαετία του 60 λαμβάνει χώρα μια σημαντική αλλαγή:
σταδιακά καθιερώνεται ο όρος Προσωποκεντρική Προσέγγιση.
Ο όρος αυτός είναι γενικός, γι’ αυτό και χρησιμοποιείται η λέξη ‘προσέγγιση’.
Δηλώνει μια ολόκληρη κοσμοθεωρία με συγκεκριμένο φιλοσοφικό υπόβαθρο, με
ξεχωριστό ανθρωπολογικό μοντέλο και μια ιδιαίτερη θεωρία διαπροσωπικών
σχέσεων που υπερβαίνει τα στενά όρια του συμβουλευτικού/θεραπευτικού πλαισίου.
Αυτή την δεκαετία ο Rogers αρχίζει να εργάζεται με ομάδες και να εφαρμόζει σ’
αυτές τις θεραπευτικές συνθήκες της πελατοκεντρικής θεραπείας.
Δανείζεται τον όρο ‘ομάδες συνάντησης’ και δίνει πλέον σ’ αυτές το δικό του
θεωρητικό και πρακτικό στίγμα.
Παύλος Ζαρογιάννης

15. 1.3 Η προσωποκεντρική προσέγγιση (‘60)
«On becoming a person»
Το εξελισσόμενο θεωρητικό υπόβαθρο της Προσωποκεντρικής Προσέγγισης κατά τη
δεκαετία του ’60 περιλαμβάνει:
όλα τα προηγούμενα χαρακτηριστικά, όπως τη μη-κατευθυντικότητα, τη σημασία της
σχέσης, της θεραπευτικής διαδικασίας, της προσωπικής ανάπτυξης, της
υποκειμενικότητας, της στάσης
επιρροές από τον ευρωπαϊκό Υπαρξισμό του Kierkegaard και από την διαλογική
φιλοσοφία του Buber
την ανάπτυξη από τον Gendlin της βιωματικής κατεύθυνσης
→ Η θεραπευτική σχέση αποκτά μια νέα δυναμική και περιγράφεται εκ νέου ως
ηθική πράξη, ως διαλογική συνάντηση του πελάτη και του θεραπευτή που πλέον
ορίζονται ως πρόσωπα.
Κύριοι όροι της περιόδου:
πρόσωπο
συνάντηση

16. 1.3 Η προσωποκεντρική προσέγγιση (‘60)
«On becoming a person»
α) το ‘πρόσωπο’
Οι θεολογικές σπουδές του Rogers, καθώς και η ενασχόληση του με τον ευρωπαϊκό
υπαρξισμό τον οδήγησαν στην ανακάλυψη της έννοιας του ‘προσώπου’. Η έννοια
αυτή είναι τόσο σημαντική που σηματοδοτεί πλέον ολόκληρη την προσέγγιση του και
περιγράφει με τον καλύτερο τρόπο την εικόνα του για τον άνθρωπο.
Με την έννοια ‘πρόσωπο’ ο Rogers καταφέρνει να ξεπεράσει τα όρια της
μονοδιάστατης έννοιας ‘άτομο’ και τις παγίδες που αυτό ενδεχομένως κρύβει
(ατομικισμός), γιατί το ‘πρόσωπο’ είναι έννοια γενικότερη, πλουσιότερη και
επαρκέστερη για να αποδώσει την εικόνα που σχηματίζει ο Rogers για τον άνθρωπο.
Η έννοια ‘πρόσωπο’ έχει πίσω της μια μακρά παράδοση με δύο μεγάλους
διαφορετικούς κορμούς: από τη μία πλευρά βρίσκεται η εβραιο-χριστιανική
θεολογία και από την άλλη η ευρωπαϊκή φιλοσοφία. Κάθε ένας τονίζει και μια
διαφορετική διάσταση της έννοιας ‘πρόσωπο’.
Παύλος Ζαρογιάννης

17. 1.3 Η προσωποκεντρική προσέγγιση (‘60)
«On becoming a person»
α) το ‘πρόσωπο’
→ η ευρωπαϊκή φιλοσοφία ασχολείται κυρίως με τη διάσταση της ουσίας και
βλέπει στο ‘πρόσωπο’ την ατομικότητα, την αυτονομία, την μοναδικότητα, την
ελευθερία, την αυτοαναφορικότητα, την αξία (Kant, Husserl, Plessner, Jaspers,
Heidegger,…)
→ η εβραιο-χριστιανική θεολογία ασχολείται κυρίως με τη διάσταση της σχέσης
και βλέπει στο ‘πρόσωπο’ την αναφορικότητα ως προς τον άλλο, την ικανότητα
διαλόγου με τον άλλο, την υπευθυνότητα ως προς τον άλλο και δεν διστάζει να ορίσει
την ύπαρξη ως συν-ύπαρξη (Πατέρες της Εκκλησίας, Teilhard de Chardin, Buber,
Levinas,…).
Παύλος Ζαρογιάννης

18. 1.3 Η προσωποκεντρική προσέγγιση (‘60)
«On becoming a person»
α) το ‘πρόσωπο’
Στο βιβλίο του ‘Το πρόσωπο και ο Έρως’ ο Χ. Γιανναράς γράφει:
«Με τη λέξη πρόσωπο προσδιορίζουμε μια αναφορική πραγματικότητα. Ο
αναφορικός χαρακτήρας του όρου δηλώνεται καταρχήν από την αφετηριακή χρήση
του, δηλαδή από τη σύσταση και την ετυμολογία του. Η πρόθεση προς μαζί με το
ουσιαστικό ώψ, (γεν. ωπός), που σημαίνει: όμμα, οφθαλμός, όψις, σχηματίζουν τη
σύνθετη έννοια πρός-ωπον: έχω την όψη στραμμένη προς κάποιον ή προς κάτι, είμαι
απέναντι σε κάποιον ή σε κάτι. … Το πρόσωπο ορίζεται ως αναφορά και σχέση και
ορίζει μιαν αναφορά και σχέση.»
(Γιανναράς Χ, Το πρόσωπο και ο έρως, σελ. 21)
Παύλος Ζαρογιάννης

19. 1.3 Η προσωποκεντρική προσέγγιση (‘60)
«On becoming a person»
α) το ‘πρόσωπο’
Αν και οι δύο αυτοί νοηματικοί άξονες φαίνονται να κινούνται σε διαφορετικές
κατευθύνσεις, ο Rogers βλέπει στην έννοια του ‘προσώπου’ τη διαλεκτική τους
σύνθεση:
μέσα σε ένα προσωπο-κεντρικό κλίμα σχέσης, το οποίο εμπνέεται από την
ενσυναίσθηση, την ,άνευ-όρων αποδοχή και την αυθεντικότητα, αυτό που σταδιακά
αναδύεται είναι το πρόσωπο, που εν-δυνάμει υπάρχει σε κάθε άνθρωπο. Όταν η Π.Π.
μιλάει για πραγμάτωση, εννοεί την πραγμάτωση του προσώπου με τη διπλή έννοια
που εμπεριέχει και τις 2 προαναφερθείσες θεωρητικές παραδόσεις.
Παύλος Ζαρογιάννης

20. 1.3 Η προσωποκεντρική προσέγγιση (‘60)
«On becoming a person»
α) το ‘πρόσωπο’
Έτσι λοιπόν ‘πρόσωπο’ σημαίνει:
τη διαρκή προσπάθεια να είσαι πλήρως ο εαυτός σου και ταυτόχρονα να είσαι
πλήρως με τον άλλο, για τον άλλο, να είσαι σε σχέση.
να διατηρείς την αυτονομία σου, την ανεξαρτησία σου, την υποκειμενικότητα σου,
την μοναδικότητα σου, την ελευθερία σου, ενώ παράλληλα αναγνωρίζεις και βιώνεις
την αναφορικότητα σου, την εξάρτηση σου από τον άλλο, την ευθύνη προς τον άλλο,
το γεγονός ότι δεν μπορείς να υπάρχεις έξω από σχέσεις, το γεγονός ότι ύπαρξη
σημαίνει συν-ύπαρξη και μόνο.
Με αυτή την έννοια ‘πρόσωπο’ δεν είναι κανείς. Δεν φτάνει ποτέ κανείς εκεί.
Το πρόσωπο είναι ένα συνεχές γίγνεσθαι, μια πορεία, μια διαδικασία.
Παύλος Ζαρογιάννης

21. 1.3 Η προσωποκεντρική προσέγγιση (‘60)
«On becoming a person»
β) η ‘συνάντηση’
Μέσα στα πλαίσια της ίδιας δυτικο-ευρωπαϊκής παράδοσης συνάντηση είναι η σχέση
μεταξύ προσώπων (δυνητικών).
Αν θυμηθούμε τον ορισμό του προσώπου από τον Γιανναρά, στον ορισμό ενυπάρχει η
έννοια της ‘συνάντησης’, εφόσον πρόσωπο σημαίνει, ότι είμαι στραμμένος προς
κάποιον, στέκομαι απέναντι στον άλλο, τον κοιτάζω τον συναντώ με το βλέμμα μου,
με το σώμα μου, με όλο μου το είναι.
Παύλος Ζαρογιάννης

22. 1.3 Η προσωποκεντρική προσέγγιση (‘60)
«On becoming a person»
β) η ‘συνάντηση’
Τότε δεν υποβιβάζω τον άλλο σε θέση αντικειμένου της γνώσης μου, της ερμηνείας
μου ή/και του ελέγχου μου, αλλά ο άλλος παραμένει πάντα ένα άλλο υποκείμενο, ένα
άλλο πρόσωπο, που προσπαθώ να συναντήσω πέρα από ρόλους, προσωπεία,
συμπτώματα.
Έτσι η ερώτηση που του απευθύνω δεν είναι «Τι είσαι;»
(ο άνθρωπος ως αντικείμενο),
αλλά «Ποιος είσαι;».
Η ερώτηση είναι άμεση, τίθεται πάντα σε ενεστώτα χρόνο και προϋποθέτει
συνύπαρξη σε κοινό χώρο.
Παύλος Ζαρογιάννης

23. 1.3 Η προσωποκεντρική προσέγγιση (‘60)
«On becoming a person»
β) η ‘συνάντηση’
Η έννοια της συνάντησης δηλώνει λοιπόν:
παρουσία, αμεσότητα, σωματικότητα,
διάλογο, συνομιλία, απευθύνω το λόγο και μου απευθύνεται ο λόγος
αναλαμβάνω την ευθύνη της απάντησης
ετερότητα, διαφορετικότητα
σύγκρουση, αντιπαράθεση, αντιμετώπιση, είμαι απέναντι
Παύλος Ζαρογιάννης

24. 2 Θεωρία Προσωπικότητας

25. 2 Θεωρία Προσωπικότητας
Όπως αναφέρθηκε ήδη, την δεκαετία του ‘50 ο Rogers διατυπώνει σταδιακά μια
σχετικά ολοκληρωμένη θεωρία για την προσωπικότητα, στη βάση της οποίας μπορεί
να προτείνει και μια συνεκτική θεωρία θεραπείας.
Οι σημαντικότερες έννοιες της προσωποκεντρικής θεωρίας προσωπικότητας είναι η
εμπειρία, το φαινομενολογικό πεδίο, το αντιληπτικό πεδίο, ο οργανισμός, η
τάση πραγμάτωσης, ο εαυτός, η συμβολοποίηση, η συμφωνία, η
διαστρέβλωση, η άρνηση και η ασυμφωνία.
Παύλος Ζαρογιάννης

26. 2 Θεωρία Προσωπικότητας
2.1 Ο εαυτός
Για την κατανόηση ωστόσο της προσωποκεντρικής θεωρίας προσωπικότητας είναι απολύτως
απαραίτητη η αναφορά στην έννοια του ‘εαυτού’.
Ο εαυτός θεωρείται ότι δημιουργείται σταδιακά και ότι είναι αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης με
το περιβάλλον, ιδιαίτερα της αξιολογικής αλληλεπίδρασης με τους άλλους, κυριως τους
σημαντικούς άλλους.
Ως εαυτός ορίζεται ένα οργανωμένο, ρευστό, αλλά σταθερό εννοιολογικό σχήμα αντιλήψεων
των χαρακτηριστικών και σχέσεων του «εγώ», ή του «εμένα», μαζί με τις προσκείμενες
αξίες σ’ αυτές τις έννοιες.
Κάποιες από αυτές τις αξίες βιώνονται από τον ίδιο τον οργανισμό, ενώ άλλες
ενδοβάλλονται ή προσλαμβάνονται από άλλους, αλλά που γίνονται αντιληπτές με
διαστρεβλωμένο τρόπο, σαν να είχαν βιωθεί άμεσα.
Ο εαυτός (αυτοαντίληψη, αυτοεικόνα, δομή εαυτού) παίζει καθοριστικό ρόλο στην περαιτέρω
ανάπτυξη του ανθρώπου, εφόσον αυτός (ο εαυτός) οργανώνει και συντονίζει όλες τις
επακόλουθες εμπειρίες.

27. 2 Θεωρία Προσωπικότητας
Εμπειρία
Η εμπειρία κατέχει θεμελιώδη ρόλο στη σκέψη του Rogers και της φαινομενολογικής
παράδοσης γενικότερα.
Ο όρος χρησιμοποιείται στη ψυχολογική του διάσταση και “υποδηλώνει οτιδήποτε συμβαίνει
στον οργανισμό, το οποίο είναι προσβάσιμο στη συνειδητότητα, αλλά οπωσδήποτε δεν είναι και
συνειδητό” (Μπρούζος 2004, σ.140).
Με άλλα λόγια ως “εμπειρία χαρακτηρίζονται οι διαδικασίες που συντελούνται στον οργανισμό
και αφορούν τις σκέψεις και τα συναισθήματα. Η εμπειρία αποτελεί υποκειμενική διαδικασία
επεξεργασίας και ‘κατασκευής’ της πραγματικότητας” (Μπρούζος 2004, σ.149).
Κατά τη διάρκεια συγκρότησης του εαυτού, αλλά και εφεξής οι εμπειρίες είτε
1.συμβολοποιούνται, γίνονται αντιληπτές και οργανώνονται σε κάποια σχέση
με τον εαυτό,
2.αγνοούνται, γιατί δεν υπάρχει κάποια αντιληπτή σχέση με τη δομή του
εαυτού,
3.τους αρνείται η συμβολοποίηση ή τους δίνεται μια διαστρεβλωμένη
συμβολοποίηση, επειδή η εμπειρία είναι ασυνεπής με τη δομή του εαυτού.

28. 2 Θεωρία Προσωπικότητας
2.2 Η συμφωνία
Στη περίπτωση που οι εμπειρίες συμφωνούν με τους ενεχόμενους στην αυτοεικόνα όρους αξίας,
τότε μπορούν να συμβολοποιηθούν κατάλληλα, δηλ., με σωστό τρόπο, να ενσωματωθούν στην
εικόνα που έχει ο άνθρωπος για τον εαυτό του και να την διευρύνουν συμβάλλοντας έτσι στην
προσωπική του ανάπτυξη, ωρίμανση, πραγμάτωση. Επιπλέον η επιλεγόμενη συμπεριφορά
εναρμονίζεται πλήρως με την αυτοεικόνα/αυτοαντίληψη.
Όταν λοιπόν η αυτοεικόνα είναι τέτοια που όλες οι αισθητηριακές
και σπλαχνικές εμπειρίες του οργανισμού είναι, ή μπορεί να είναι,
ενσωματωμένες σε ένα συμβολικό επίπεδο σε μια σταθερή σχέση με
την αυτοεικόνα, τότε υφίσταται ψυχολογική προσαρμογή.
Το άτομο είναι σε θέση να αποδέχεται δηλ., όλο και περισσότερες
εμπειρίες του, μπορεί να διαπραγματεύεται το υπάρχον
ενδοβεβλημένο σύστημα αξιών του και να το αντικαθιστά με δικές
του νέες αξίες, έτσι ώστε να βασίζεται στη δική του οργανισμική
αξιολογική διαδικασία, είναι τέλος σε θέση να αποδέχεται και να
κατανοεί καλύτερα τους άλλους και τις σχέσεις του.

29. 2 Θεωρία Προσωπικότητας
2.3 Η ασυμφωνία
Στη περίπτωση που οι εμπειρίες δεν συμφωνούν με τους ενεχόμενους στην αυτοεικόνα όρους
αξίας, τότε δεν μπορούν να συμβολοποιηθούν κατάλληλα και να ενσωματωθούν σ’ αυτήν.
Η ασυμφωνία ανάμεσα στην αυτοεικόνα και τις εμπειρίες βιώνονται ως απειλή, η οποία
αντιμετωπίζεται είτε μέσω διαστρέβλωσης, είτε μέσω άρνησης. Οι εμπειρίες δηλ., είτε
διαστρεβλώνονται για να αποτελέσουν μέρος της αυτοεικόνας, είτε τους αρνείται η όποια
συμβολοποίηση και αγνοούνται.
Όταν ο οργανισμός αρνείται να συνειδητοποιήσει σημαντικές
αισθητηριακές και σπλαχνικές εμπειρίες, οι οποίες κατά συνέπεια
δεν συμβολοποιούνται και δεν οργανώνονται στην αυτοαντίληψη ή
δομή του εαυτού, τότε υφίσταται ψυχολογική δυσπροσαρμογή ή
διαταραχή. Όταν συμβαίνει αυτό, υπάρχει μια βασική ή εν δυνάμει
ψυχολογική ένταση.
Παύλος Ζαρογιάννης

30. 2 Θεωρία Προσωπικότητας
2.3 Η ασυμφωνία
Μάλιστα κάθε εμπειρία που είναι ασύμφωνη με την οργάνωση ή τη
δομή του εαυτού μπορεί να εκληφθεί ως απειλή, κι όσο περισσότερες
τέτοιες αντιλήψεις υπάρχουν, τόσο πιο άκαμπτα οργανώνεται η δομή
του εαυτού για να διατηρηθεί.
Και βέβαια η ασυμφωνία υποδηλώνει ότι για την αυτοεικόνα πιο
σημαντικό είναι η διατήρηση της παρά η διατήρηση και η ανάπτυξη
του συνολικού οργανισμού (Μπρούζος 2004, σ.196).
Η ασυμφωνία με άλλα λόγια αποβλέπει στη διατήρηση της δομής
του εαυτού.
Παύλος Ζαρογιάννης

31. 2 Θεωρία Προσωπικότητας
2.3 Η ασυμφωνία
Εάν σκεφτούμε την δομή του εαυτού ως μια συμβολική επεξεργασία ενός μέρους του ιδιωτικά
βιωματικού κόσμου του οργανισμού, αντιλαμβανόμαστε ότι όταν το άτομο αρνείται να
συμβολοποιήσει μεγάλο μέρος από αυτόν τον ιδιωτικό κόσμο, αυτό έχει ως συνέπεια ορισμένες
βασικές εντάσεις.
Υπάρχει μια πολύ πραγματική ανακολουθία μεταξύ του οργανισμού και του εαυτού, που ασκεί
έναν καθοριστικό έλεγχο στη συμπεριφορά.
Ο εαυτός είναι ανεπαρκής στο να αναπαραστήσει τις εμπειρίες του οργανισμού. Ο συνειδητός
έλεγχος γίνεται πιο δύσκολος, καθώς ο οργανισμός αγωνίζεται να ικανοποιήσει ανάγκες που δεν
είναι συνειδητά αποδεκτές, και να αντιδράσει σε εμπειρίες που ο συνειδητός εαυτός τις αρνείται.
Παύλος Ζαρογιάννης

32. 2 Θεωρία Προσωπικότητας
2.3 Η ασυμφωνία
Σ’ αυτή τη περίπτωση υπάρχει ένταση, και εάν το άτομο συνειδητοποιήσει σε κάποιο βαθμό
αυτή την ένταση ή την ανακολουθία, αισθάνεται αγχωμένος, αισθάνεται ότι δεν είναι ενιαίος ή
ολοκληρωμένος, ότι είναι αβέβαιος για την πορεία της ζωής του, γεγονός που εκφράζεται με
τέτοιες δηλώσεις όπως «Δεν ξέρω τι είναι αυτό που φοβάμαι», «Δεν ξέρω τι θέλω», «Δεν
μπορώ να αποφασίσω για τίποτα», «Δεν έχω κάποιον αληθινό στόχο».
Επιπλέον η συμπεριφορά δεν εναρμονίζεται με την αυτοεικόνα με αποτέλεσμα κάποιος να
δηλώνει: «Κάνω πράγματα που δεν είμαι εγώ, που δεν μπορώ να ελέγξω».
Τέλος, αν ο εαυτός δεν μπορεί να υπερασπίσει τον εαυτό του, μέσα από τους διαθέσιμους
αμυντικούς μηχανισμούς, ενάντια σε μεγάλες και συνεχιζόμενες απειλές, το αποτέλεσμα θα είναι
μια καταστροφική ψυχολογική κατάρρευση και κατακερματισμός.
Παύλος Ζαρογιάννης

33. 2 Θεωρία Προσωπικότητας
2.3 Η ασυμφωνία
Συνοπτικά η αμυντική συμπεριφορά μπορεί να περιγραφεί ως παρακάτω:
•Απειλή εμφανίζεται όταν οι εμπειρίες γίνονται αντιληπτές ως (ή υπάρχει η πρόβλεψη ότι είναι)
ασύμφωνες με τη δομή του εαυτού.
•Άγχος είναι η συναισθηματική αντίδραση στην απειλή.
•Άμυνα είναι μια αλληλουχία συμπεριφορών ως αντίδραση στην απειλή, και της οποίας ο στόχος
είναι η διατήρηση της δομής του εαυτού.
•Η άμυνα περιλαμβάνει μια άρνηση ή διαστρέβλωση της αντιληφθείσας εμπειρίας για να μειώσει
την ασυμφωνία μεταξύ της εμπειρίας και της δομής του εαυτού.
•Η συνειδητοποίηση της απειλής, αλλά όχι η ίδια η απειλή, μειώνεται από την αμυντική
συμπεριφορά.
•Η αμυντική συμπεριφορά αυξάνει την δεκτικότητα στην απειλή, καθώς οι αρνημένες ή
δραστρεβλωμένες εμπειρίες μπορεί να απειλούνται από επανεμφανιζόμενες αντιλήψεις.
•Απειλή και άμυνα τείνουν να επανεμφανίζονται ξανά και ξανά διαδοχικά. Καθώς εξελίσσεται
αυτή η αλληλουχία, η προσοχή απομακρύνεται όλο και περισσότερο από την πραγματική απειλή,
αλλά όλο και περισσότερες εμπειρίες διαστρεβλώνονται και γίνονται ευπαθείς στην απειλή.
•Αυτή η αμυντική αλληλουχία περιορίζεται από την ανάγκη του ατόμου να αποδεχτεί την
πραγματικότητα.

34. 2 Θεωρία Προσωπικότητας
2.4 Σχηματική αναπαράσταση
II
α
δ
η
Ι ΙΙΙ
β γ
ε ζ
θ κ λ μ ι
Εαυτός Εμπειρίες
Παύλος Ζαρογιάννης

35. 3 Θεωρία Θεραπείας

36. 3 Θεωρία Θεραπείας
Με βάση την προσωποκεντρική θεωρία προσωπικότητας ο Rogers προτείνει στη δεκαετία
το ’50 μια θεωρία για τη θεραπεία.
Αυτή διατυπώνεται με τη μορφή προτάσεων ή καλύτερα προϋποθέσεων:
1.Δύο πρόσωπα βρίσκονται σε πραγματική ψυχολογική επαφή μεταξύ τους.
1.Το ένα από τα δύο πρόσωπα, ο πελάτης, βρίσκεται σε κατάσταση ασυμφωνίας,
ασχολείται με εκείνα τα βιώματα που δεν ταιριάζουν στην αυτοαντίληψη του, και
συνακόλουθα διακατέχεται από άγχος και ένταση.
1.Το άλλο πρόσωπο, ο θεραπευτής, είναι αυθεντικό στη σχέση του με τον πελάτη.
1.Ο θεραπευτής βιώνει άνευ όρων αποδοχή για το σύνολο των εμπειριών του πελάτη.
1.Ο θεραπευτής βιώνει ενσυναισθητική κατανόηση για το εσωτερικό πλαίσιο
αναφοράς του πελάτη.
1.Ο πελάτης βιώνει, τουλάχιστον υποτυπωδώς, την άνευ όρων αποδοχή, την
ενσυναίσθηση και τη γνησιότητα του θεραπευτή.

37. 3 Θεωρία Θεραπείας
Από τις παραπάνω διατυπωθείσες προϋποθέσεις 3 θα ξεχωρίσουν,
θα χαρακτηριστούν ως αναγκαίες και επαρκείς και θα αποτελέσουν
πλέον τον πυρήνα της προσωποκεντρικής θεραπείας,
η ενσυναίσθηση
η άνευ όρων αποδοχή
η αυθεντικότητα/γνησιότητα.
Παύλος Ζαρογιάννης

38. 3 Θεωρία Θεραπείας
Η διατύπωση της προσωποκεντρικής θεραπευτικής διαδικασίας με τη μορφή
προϋποθέσεων δεν είναι τυχαία. Αντίθετα υποδηλώνει πως η θεραπεία εξαρτάται από
την ύπαρξη συγκεκριμένων συνθηκών ή προϋποθέσεων, οι οποίες αν δεν υφίστανται
καθιστούν την (προσωποκεντρική) θεραπεία αδύνατη.
Έτσι η πελατοκεντρική/προσωποκεντρική θεραπεία διατυπώνεται από εδώ και πέρα
ως υπόθεση που κάθε φορά υπόκειται σε επαλήθευση:
Αν ο θεραπευτής μπορεί στη σχέση του με τον
συγκεκριμένο πελάτη να πραγματώσει τις προαναφερθείσες
συνθήκες, τότε ο πελάτης εισέρχεται σε μια διαδικασία
αυτογνωσίας και αυτοεξερεύνησης, διερεύνησης,
επεξεργασίας, δηλ., σε μια διαδικασία προσωπικής
αλλαγής, η οποία οδηγεί σε όλο και μεγαλύτερη
διαφοροποίηση, ανάπτυξη και ωρίμανση, άρα ανεξαρτησία,
ελευθερία, υπευθυνότητα, αλλά επίσης αλληλεγγύη και
κοινωνική υπευθυνότητα.

39. 3 Θεωρία Θεραπείας
Συνέπεια αυτής της εννοιολόγησης της θεραπείας είναι πως η προσωποκεντρική
θεωρία γενικότερα νοείται κυρίως ως μια θεωρία θεραπείας και λιγότερο ως μια
θεωρία διαταραχής.
- Και με αυτή την έννοια το διακύβευμα για την προσωποκεντρική
προσέγγιση δεν είναι τόσο, το τι έχει ο πελάτης και από τι πάσχει, αλλά
στο εάν και πως ο θεραπευτής μπορεί να πραγματώσει τις θεραπευτικές
συνθήκες στην σχέση του με αυτόν, εάν και πως μπορεί να τον
καταλάβει.
Η κατανόηση και όχι η εξήγηση είναι η θεραπευτική οδός.
- Επιπλέον η ίδια η θεραπεία δεν είναι ούτε τεχνική, ούτε μέθοδος με την
παραδοσιακή έννοια.
Είναι προσφορά σχέσης. Είναι σχέση. Το μόνο που μπορεί να προσφέρει
ο πελατοκεντρικός θεραπευτής στον πελάτη του, είναι ο τρόπος που
σχετίζεται μαζί του. Με την έννοια αυτή η προσωποκεντρική σχέση είναι
μια διορθωτική σχέση!

40. 3 Θεωρία Θεραπείας
- Πιο συγκεκριμένα δε για τον πελάτη λοιπόν θεραπεία είναι προσωπική
ανάπτυξη, η οποία εμπεριέχει την συμβολοποίηση της ενυπάρχουσας
ασυμφωνίας και την επίτευξη μιας κατάστασης συμφωνίας, ενώ για τον
θεραπευτή θεραπεία είναι η συνεχής προσπάθεια πραγμάτωσης των
θεραπευτικών συνθηκών.
Παύλος Ζαρογιάννης

41. 3 Θεωρία Θεραπείας
- Οι θεραπευτικές συνθήκες δεν είναι σε καμία περίπτωση τεχνικές, τις
οποίες μαθαίνει κανείς και τις εφαρμόζει ανάλογα, αλλά ποιότητες, τις
οποίες καλείται ο θεραπευτής να ανακαλύψει μέσα του, να τις καλλιεργεί
και στη συνέχεια να τις πραγματώνει στη σχέση του με κάθε πελάτη του.
Με αυτή την έννοια η πραγμάτωση των τριών συνθηκών δεν θεωρείται
ποτέ δεδομένη, αλλά είναι πάντα μια ανοιχτή υπόθεση, διαδικασία, που
εμπεριέχει και τη μη-πραγμάτωση, την αστοχία.
Παύλος Ζαρογιάννης

42. 3.1 Ενσυναίσθηση (ενεργητική ακρόαση)
Ενσυναίσθηση σημαίνει ότι αφήνω οικειοθελώς τον κόσμο μου και σταδιακά
εισέρχομαι στον κόσμο του άλλου, φοράω τα παπούτσια του και βλέπω τον κόσμο με
τα μάτια του· νιώθω πως είναι να ζεις στον κόσμο του άλλου, να βιώνεις τα πράγματα
από την δική του πλευρά, να σκέφτεσαι και να ενεργείς αλλιώς, χωρίς όμως να
ξεχνάω πως δεν είμαι ο άλλος άνθρωπος και χωρίς να ταυτίζομαι μαζί του. Είναι μια
σαν να κατάσταση, σαν να είμαι ο άλλος.
Παύλος Ζαρογιάννης

43. Καθώς βρίσκομαι και κινούμαι στον κόσμο του άλλου χωρίς αξιολόγηση, επίκριση και
άμυνες, ακριβώς επειδή δεν είμαι αυτός, είμαι συγχρόνως σε θέση να μπορώ να
αντιλαμβάνομαι, να αναγνωρίζω και να κατανοώ πληρέστερα όλο τον εσωτερικό κόσμο
του άλλου, αυτά που λέει καθώς και τα υπόρρητα νοήματα των λόγων του, τα φανερά
συναισθήματα του, αλλά και την ευρύτερη συναισθηματική του ατμόσφαιρα, όλο τον
αμυντικό μηχανισμό του, καθώς και τις μικρότερες ή μεγαλύτερες ασυμφωνίες του, τις
διαστρεβλώσεις, αρνήσεις, ανακολουθίες, ατοπήματα, αντιφάσεις του, όλα όσα ο άλλος
δεν μπορεί να αντιληφθεί λόγω της βασικής ασυμφωνίας στην οποία βρίσκεται.
3.1 Ενσυναίσθηση (ενεργητική ακρόαση)
Παύλος Ζαρογιάννης

44. Την όλη μου κατανόηση του κόσμου του άλλου καλούμαι να του την καθρεπτίσω και να
του την επικοινωνήσω, με στόχο ο άλλος να αρχίσει να αναστοχάζεται τα λεγόμενα του, να
τα επανεξετάζει, να αναρωτιέται ως προς αυτά, να τα επεξεργάζεται, να τα αμφισβητεί
ή/και να τα επιβεβαιώνει, έτσι ώστε να φτάσει στο σημείο να αποδεχτεί και να
συμβολοποιήσει με σωστό τρόπο ότι μέχρι τώρα δεν αποδεχόταν, διαστρέβλωνε ή
αρνείτο.
Η ενσυναίσθηση, ή ενσυναισθητική κατανόηση, περιλαμβάνει ταυτόχρονα την αντίληψη
και κατανόηση του κόσμου του άλλου, καθώς και την επικοινωνία της αντίληψης,
κατανόησης αυτής (Tolan σ. 18).
3.1 Ενσυναίσθηση (ενεργητική ακρόαση)
Παύλος Ζαρογιάννης

45. Συνεπώς το πρώτο βήμα για την ανάπτυξη της ενσυναισθητικής ανταπόκρισης είναι η
ανάπτυξη και εκλέπτυνση της αντίληψης. Αυτή περιλαμβάνει πέρα από (το τι), τα λόγια
και τις εκφράσεις του πελάτη, (το πώς) τα συναισθήματα του, καθώς και το ευρύτερο
συναισθηματικό κλίμα και πλαίσιο αναφοράς μέσα από το οποίο αυτός μιλάει (ένταση,
βαθμό, τόνο, αναστολή, δισταγμό, …).
Το δεύτερο βήμα αποτελεί η κατάλληλη λεκτικοποίηση και επικοινωνία όλων αυτών από
τον θεραπευτή. Σε αυτήν περιλαμβάνεται όχι μόνο η αντίληψη, αλλά και η πολύ ιδιαίτερη
κατανόηση του θεραπευτή όλων αυτών των στοιχείων που αντιλήφθηκε στη σχέση του με
τον πελάτη του και συνεπώς η αυτεπίγνωση του.
3.1 Ενσυναίσθηση (ενεργητική ακρόαση)
Παύλος Ζαρογιάννης

46. Ενσυναίσθηση λοιπόν είναι αντίληψη της όλης εμπειρίας του πελάτη, αλλά και προσφορά
της αντίληψης του θεραπευτή, ο οποίος προσπαθεί αυθεντικά να καταλάβει τον κόσμο του
πελάτη του, έτσι όπως αυτός (ο θεραπευτής) τον βιώνει.
Στο σημείο αυτό βρίσκεται η διαφορά ανάμεσα στις δεξιότητες συμβουλευτικής και την
συμβουλευτική/ψυχοθεραπεία.
3.1 Ενσυναίσθηση (ενεργητική ακρόαση)
Παύλος Ζαρογιάννης

47. Οι δεξιότητες συμβουλευτικής περιλαμβάνουν την παραμονή στον κόσμο του
πελάτη και το εσωτερικό πλαίσιο αναφοράς του, όπως και την απλή λεκτική
αντανάκλαση της αντίληψης του κόσμου αυτού.
Στην συμβουλευτική/ψυχοθεραπεία δεν επικοινωνείται απλά το πώς έγινε
αντιληπτός ο κόσμος του πελάτη, αλλά και η κατανόηση του κόσμου αυτού από
τον θεραπευτή. Εδώ ο θεραπευτής ακούει κάτι που δεν έχει πει ο πελάτης, το οποίο
όμως αυτός επικοινώνησε. Αυτό που άκουσε, το εκφράζει διακριτικά δίνοντας τη
δυνατότητα στον πελάτη του να το επιβεβαιώσει ή να το απορρίψει.
3.1 Ενσυναίσθηση (ενεργητική ακρόαση)
Παύλος Ζαρογιάννης

48. Παράδειγμα:
Π.: Το θέμα είναι, πως δεν θα μπορέσω να μείνω με την κόρη μου αυτή τη φορά.
Μόνο την πρώτη μέρα επιτρέπεται να παραμείνουν οι γονείς.
Θ.: Και είναι σαν να … την εγκαταλείπεις;
3.1 Ενσυναίσθηση (ενεργητική ακρόαση)
Παύλος Ζαρογιάννης

49. Ο ενσυναισθητικός θεραπευτής παραμένει λοιπόν στο εσωτερικό πλαίσιο
αναφοράς του πελάτη του και λεκτικοποιεί την κατανόηση του με τη μορφή
ενσυναισθητικών ανταποκρίσεων με στόχο να διευκολύνει τον πελάτη του στον
αναστοχασμό, την αυτοδιερεύνηση και την αυτοκατανόηση (Mearns & Thorne, σ
43).
Η ενσυναίσθηση δεν είναι κάτι στατικό, μια λιγότερο ή περισσότερο επιτυχημένη
ανταπόκριση, αλλά διαδικασία, διαδικασία συνύπαρξης με τον πελάτη, τρόπος
συσχέτισης που ως τέτοιος εμπεριέχει πάντα και την αλληλεπίδραση. Οι
ανταποκρίσεις, η ανταπόκριση είναι το αποτέλεσμα της ενσυναισθητικής
κατανόησης και σχέσης.
3.1 Ενσυναίσθηση (ενεργητική ακρόαση)
Παύλος Ζαρογιάννης

50. Η λεκτικοποίηση της ενσυναίσθησης (αντίληψη του κόσμου του πελάτη και
αυτοεπίγνωση του θεραπευτή) μέσα από ενσυναισθητικές ανταποκρίσεις
περιλαμβάνει (Tolan σ. 26):
-τα λόγια του πελάτη
-τα συναισθήματα του
-τον τόνο της φωνής του
-την έκφραση του προσώπου του
-την στάση του σώματος του
-προηγούμενες πληροφορίες που έχει δώσει ο ίδιος ο πελάτης
-την στάση του απέναντι στον θεραπευτή
-τις αντιδράσεις του στα λόγια του θεραπευτή
-υπόρρητα νοήματα κάτω από τα λόγια του πελάτη
3.1 Ενσυναίσθηση (ενεργητική ακρόαση)
Παύλος Ζαρογιάννης

51. και
-τις σκέψεις του θεραπευτή
-τα συναισθήματα του θεραπευτή
-την φαντασία του θεραπευτή
-την αίσθηση του θεραπευτή για τον πελάτη του
-την επίγνωση του θεραπευτή ως προς το σώμα του
-την θεωρητική κατανόηση του θεραπευτή για το τι συμβαίνει στον πελάτη
-τις αντιδράσεις του θεραπευτή στα λόγια του πελάτη του
-την στάση του θεραπευτή απέναντι στον πελάτη του
3.1 Ενσυναίσθηση (ενεργητική ακρόαση)
Παύλος Ζαρογιάννης

52. 3.1 Ενσυναίσθηση (ενεργητική ακρόαση)
Είδη ενσυναίσθησης:
1.Σιωπηλή ακρόαση
2.Ενσυναισθητική κατανόηση
3.Διευκρινιστική ενσυναίσθηση
4.Συναισθηματική ενσυναίσθηση
5.Διερευνητική ενσυναίσθηση
6.Υποβλητική ενσυναίσθηση
7.Συμπερασματική ενσυναίσθηση
8.Επιβεβαιωτική ενσυναίσθηση
9.Προκλητική ενσυναίσθηση
10.Υποθετική ενσυναίσθηση
11.Παρατηρητική ενσυναίσθηση
12.Ενσυναίσθηση σε πρώτο πρόσωπο
13.Ως προς την σχέση
14.Ως προς την πορεία της θεραπείας
15.Ως την συνολική κατάσταση
Παύλος Ζαρογιάννης

53. 3.1 Ενσυναίσθηση (ενεργητική ακρόαση)
Τρόποι έκφρασης ενσυναίσθησης (Tolan σ. 30-42):
-λέξη προς λέξη επανάληψη
-περίληψη, συμπύκνωση
-χρησιμοποίηση μεταφοράς
-εικονοποίηση
-μη-λεκτική ανταπόκριση
-επανάληψη μεμονωμένων λέξεων
-αποφυγή ερωτήσεων
-ανοιχτές προτάσεις
-καταφατικές προτάσεις με ερωτηματικό τόνο
-καθρέφτισμα της μη-λεκτικής συμπεριφοράς
-καθρέφτισμα του ρυθμού, της έντασης, του τόνου
-σιωπή
-πρόσκληση για περαιτέρω αφήγηση, προτροπή
-συγκεκριμενοποίηση των γενικεύσεων του πελάτη με εσύ-μήνυμα
-λεκτικοποίηση του υπόρρητου μηνύματος, συναισθήματος, της
υπόρρητης αίσθησης
-προσπάθεια διευκρίνησης των λεγομένων του πελάτη
-χρησιμοποίηση της φαντασίας του θεραπευτή

54. 3.1 Ενσυναίσθηση (ενεργητική ακρόαση)
Κλίμακα ενσυναίσθησης (Mearns & Thorne, σ 45-46)
0: καθόλου κατανόηση
1: μερική κατανόηση (των συναισθημάτων και βιωμάτων του πελάτη που
είναι στην επιφάνεια)
2: κατάλληλη κατανόηση (κατανόηση και αποδοχή των συναισθημάτων του
πελάτη)
3: προσθετική κατανόηση (κατανόηση πέρα από την άμεση επίγνωση του πελάτη,
κατανόηση των υπόρρητων συναισθημάτων)
Η τελευταία αυτή κατανόηση είναι μια βαθιά ανταπόκριση, όταν ο πελάτης βρίσκεται
στο όριο της συνειδητότητάς του. Ενσυναίσθηση είναι η αίσθηση αυτού του ορίου
από την πλευρά του θεραπευτή (Mearns & Thorne, σ 47).

55. 3.2 Άνευ όρων αποδοχή
Η κατάσταση ασυμφωνίας στην οποία βρίσκεται ο πελάτης υποδηλεί, πως
σημαντικές οργανισμικές εμπειρίες δεν έγιναν αρχικά από άλλους, και δεν μπορούν
να γίνουν ούτε από το ίδιο το άτομο, αποδεκτές λόγω των ενδοβεβλημένων όρων
αξίας. Γι’ αυτό είτε διαστρεβλώνονται, είτε κρατούνται μακριά από την
συνειδητότητα.
Το γεγονός πως κάποιες οργανισμικές εμπειρίες δεν γίνονται αποδεκτές, δεν σημαίνει
πως εξαφανίζονται. Αντίθετα συνεχίζουν να βιώνονται και να ασκούν πίεση
δημιουργώντας συναισθήματα έντασης, δυσφορίας και άγχους.
Ο προσωποκεντρικός θεραπευτής στην προσπάθεια του να διευκολύνει την
προσωπική ανάπτυξη του πελάτη του καλείται να τον αποδέχεται, χωρίς να τον
κρίνει και να τον αξιολογεί.
Παύλος Ζαρογιάννης

56. Η άνευ όρων αποδοχή ή η χωρίς όρους θετική αναγνώριση, εκτίμηση, αγάπη ή σεβασμός
αποτελούν προσπάθειες εννοιολόγησης μιας θεραπευτικής συνθήκης, η οποία λειτουργεί
διορθωτικά προς όλον τον προηγούμενο τρόπο ζωής και σχετίζεσθαι του πελάτη.
Λειτουργώντας με βάση το αυθεντικό κομμάτι της προσωπικότητας του ο θεραπευτής
στην συνάντηση με τον πελάτη του δεν φιλτράρει, ούτε κρίνει το πώς τον βιώνει.
Παραμένει ανοικτός και δέχεται τον πελάτη του στην ολότητα του, πρωταρχικά ως
ανθρώπινη ύπαρξη, αλλά και ως το συγκεκριμένο άτομο με τις αδυναμίες, τα ατοπήματα,
τις ατέλειες, τα δύσκολα, ενοχλητικά, ενδεχομένως και απωθητικά συμπτώματα του, ώστε
να μπορέσει κάποια στιγμή ο ίδιος ο πελάτης να αποδεχτεί ότι μέχρι τώρα δεν αποδεχόταν
και να το ενσωματώσει στην εικόνα του· να συμφιλιωθεί έτσι με τον εαυτό του, να άρει το
ρήγμα μέσα του και να περάσει σε μια κατάσταση συμφωνίας και αυθεντικότητας.
3.2 Άνευ όρων αποδοχή
Παύλος Ζαρογιάννης

57. Κρίσεις ή αξιολογήσεις εκ μέρους του θεραπευτή ακόμη και όταν δεν διατυπώνονται ρητά,
υπάρχει κίνδυνος να επικοινωνηθούν μη-λεκτικά, μέσα από την στάση του σώματος, μέσα
από ένα βλέμμα, τον τόνο ή την ένταση της φωνής.
Ένας πελάτης που έχει υποστεί πολύ κριτική και έχει μεγαλώσει σε ένα περιβάλλον με
αυστηρούς όρους αξίας είναι συνήθως ιδιαίτερα ευαίσθητος σε θέματα αποδοχής και
απόρριψης. Γι’ αυτό στη αλληλεπίδραση με τον πελάτη του ο θεραπευτής χρειάζεται να
είναι ιδιαίτερα προσεκτικός για να μην προβάλλει το δικό του αξιακό σύστημα, ούτε να
δημιουργήσει νέους όρους αξίας. Αντίθετα χρειάζεται να βοηθήσει τον πελάτη του να
ανακαλύψει τις πολύ προσωπικές του αξίες ή να τις διαμορφώσει εκ νέου.
3.2 Άνευ όρων αποδοχή
Παύλος Ζαρογιάννης

58. Η άνευ όρων αποδοχή δεν αναφέρεται μόνο στην ολότητα του προσώπου του πελάτη ή
στην ολιστική οργανισμική εμπειρία του, αλλά ακόμη και στην στρεβλή, σκληρή και
μονόπλευρη αυτοεικόνα του με τους άκαμπτους αμυντικούς μηχανισμούς της · δεν αφορά
μόνο τα λεγόμενα θετικά, αλλά και τα πιο αντιφατικά, επιθετικά ή γενικότερα αρνητικά
κομμάτια του, πράγμα που αποτελεί συνήθως μεγάλη πρόκληση για τον θεραπευτή. Γιατί
είναι ακριβώς αυτά που ποτέ δεν έγιναν αποδεκτά και που χρειάστηκε να αποκοπούν από
το βίωμα του πελάτη ή να διαστρεβλωθούν.
Βέβαια καλό είναι να υπογραμμιστεί, πως η άνευ όρων αποδοχή δεν ταυτίζεται ούτε με
την συμφωνία, ούτε με την συγκατάβαση, ούτε με την προτροπή. Έχει να κάνει κυρίως με
την πίστη, ότι κάθε συμπεριφορά, όσο περίεργη, αδιανόητη, απωθητική κι αν είναι, έχει
ένα νόημα στο εσωτερικό πλαίσιο αναφοράς του πελάτη, το οποίο για να μπορέσει να
αναδυθεί και να γίνει κατανοητό, θα πρέπει πρώτα να γίνει αποδεκτό. Μόνο έτσι και η
οποιαδήποτε δύσκολη συμπεριφορά θα γίνει κατανοητή και ενδεχομένως θ’ αλλάξει.
3.2 Άνευ όρων αποδοχή
Παύλος Ζαρογιάννης

59. Ως ενδείξεις έλλειψης αποδοχής μπορούν να θεωρηθούν
(Tolan σ.75-79):
-ο έπαινος -η θετική ενδυνάμωση
-η προστατευτικότητα -η διάγνωση
-η κατηγοριοποίηση -η έλλειψη εμπιστοσύνης
-η προτροπή για ενέργειες -η έλλειψη υπομονής
-η αίσθηση ματαιότητας -οι προσδοκίες
-η ανάληψη ευθύνης -η τάση έλεγχου
-η επίδειξη γνώσεων -η θέση της αυθεντίας, του ειδικού
-η αποδοκιμασία -η συμμαχία
-η συμφωνία -η συγκατάβαση
-η ελαχιστοποίηση ενός θέματος -η κριτική
-η αξιολόγηση
3.2 Άνευ όρων αποδοχή
Παύλος Ζαρογιάννης

60. 3.3 Αυθεντικότητα/Γνησιότητα/Συμφωνία
Όπως ήδη αναφέρθηκε, το μικρό παιδί κατά την διάρκεια της ανάπτυξης του
βρίσκεται συχνά απέναντι στο δίλημμα να επιλέξει να κάνει αυτό που θέλουν οι
γονείς του ή να κάνει αυτό που του αρέσει και του δίνει ικανοποίηση.
Τις περισσότερες φορές επιλέγει το πρώτο, γιατί δεν αντέχει να δυσαρεστήσει τους
γονείς του και έτσι να χάσει την αποδοχή τους και την αγάπη τους. Αυτό έχει σαν
αποτέλεσμα να στρέφεται ενάντια στον εαυτό του, στις επιθυμίες του και σε ότι του
δίνει ικανοποίηση.
Η εστία αξιολόγησης των οργανισμικών εμπειριών μεταφέρεται σταδιακά εκτός
του ίδιου του οργανισμού δε άλλους ανθρώπους. Το παιδί αρχίζει να αντικαθιστά τις
δικές του αξίες με αυτές των άλλων, πρωταρχικά των γονιών του, και να στηρίζεται
σε αυτές προκειμένου να κρίνει και να αξιολογήσει τις εμπειρίες του. Οι
ενδοβεβλημένες αξίες γίνονται όροι αξίας για το παιδί και καθορίζουν πλέον την
συμπεριφορά του, την αντίληψη του, το βίωμα του, τον τρόπο που σχετίζεται.

61. Στην ενήλικη ζωή οι ενδοβεβλημένοι όροι αξίας δεν αναγνωρίζονται πλέον ως τέτοιοι,
αλλά θεωρούνται, και έχουν γίνει πια, προσωπικές αξίες που καλλιεργήθηκαν από το ίδιο
το άτομο και που βασίζονται σε ίδιες εμπειρίες. Συνιστούν σε μεγάλο βαθμό το εσωτερικό
πλαίσιο αναφοράς του ατόμου μαζί με τα επιπρόσθετα αποκτηθέντα στερεότυπα,
προκαταλήψεις, απόψεις και βιώνονται πια όχι ως αυτό που είναι, αλλά ως απόλυτες
αλήθειες.
Επιπρόσθετα οι όροι αξίας κρίνουν και καθορίζουν την τύχη των οργανισμικών εμπειριών,
εφόσον είναι αυτοί που επιτρέπουν ή όχι την κατάλληλη συμβολοποίηση τους και το κατά
πόσο οι οργανισμικές εμπειρίες ενσωματώνονται στην αυτοεικόνα, αποτελούν μέρος της
και με ποιο τρόπο.
3.3 Αυθεντικότητα/Γνησιότητα/Συμφωνία
Παύλος Ζαρογιάννης

62. Όσες οργανισμικές εμπειρίες αντιτίθενται στους όρους αξίας δεν μπορούν να
συμβολοποιηθούν σωστά, διαστρεβλώνονται ή γίνονται αντικείμενο άρνησης, με συνέπεια
την δημιουργία μικρότερης ή μεγαλύτερης ασυμφωνίας ανάμεσα σ’ αυτές και την
αυτοεικόνα. Το άτομο διαφυλάσσει έτσι τους όρους αξίας και την αυτοεικόνα του με το
τίμημα όμως της ασυμφωνίας, και άρα της ψυχικής έντασης, δυσφορίας, ανασφάλειας, του
πόνου και του άγχους.
Η υπάρχουσα ασυμφωνία λειτουργεί υπόρρητα και συνήθως βιώνεται, χωρίς όμως να
γίνεται άμεσα αντιληπτή και να συνειδητοποιείται. Αυτό που γίνεται αντιληπτό και
συνειδητοποιείται είναι οι επιπτώσεις της, τα συμπτώματα που αυτή προκαλεί.
Σε μια τέτοια κατάσταση ασυμφωνίας βρίσκεται ο πελάτης, όταν έρχεται για θεραπεία.
3.3 Αυθεντικότητα/Γνησιότητα/Συμφωνία
Παύλος Ζαρογιάννης

63. Αντίθετα ο θεραπευτής βρίσκεται σε κατάσταση συμφωνίας· είναι σε θέση δηλαδή, λόγω
της εκπαίδευσης του, της προσωπικής θεραπείας, της εποπτείας, της συνεχιζόμενης
προσωπικής και επαγγελματικής ανάπτυξης, της ευαισθητοποίησης και της επαγγελματικής
του αυτοκατανόησης, να συμβολοποιεί χωρίς άμυνες τις οργανισμικές του εμπειρίες και να
τις ενσωματώνει στην αυτοεικόνα του και στη συγκεκριμένη περίπτωση αυτές που έχουν
να κάνουν με τον πελάτη του και την σχέση μαζί του.
Συνεπώς ο θεραπευτής έχει ή μπορεί να έχει επίγνωση όλων αυτών των εμπειριών του,
είναι σε επαφή δηλαδή με το αυθεντικό, ανοιχτό, εύκαμπτο κομμάτι του εαυτού του (Tolan
σ. 44, 66), και είναι έτσι σε θέση να παρακολουθεί απρόσκοπτα την πορεία του πελάτη του
καταγράφοντας τις δικές του αισθήσεις, αντιδράσεις, συναισθήματα, σκέψεις καθώς αυτές
ρέουν (Tolan σ. 44).
3.3 Αυθεντικότητα/Γνησιότητα/Συμφωνία
Παύλος Ζαρογιάννης

64. Θα μπορούσε να πει κανείς, πως η αυθεντικότητα είναι μια μορφή αυτοενσυναίσθησης·
πραγματωμένης ενσυναίσθησης ως προς τον ίδιο τον εαυτό.
Η αυτοεπίγνωση αποτελεί ωστόσο την μια διάσταση της αυθεντικότητας του θεραπευτή,
καθώς δεν αποτελεί αυτονόητο δεδομένο ότι ο θεραπευτής δίνει φωνή σε ότι
συνειδητοποιεί στη σχέση του με τον πελάτη του. Η επίγνωση είναι απολύτως απαραίτητη
και αναγκαία, αλλά η διαφάνεια του όχι· χρειάζεται επιπρόσθετα διάκριση ως προς το εάν,
πότε και τι από αυτή θα επικοινωνηθεί αυθεντικά και γνήσια. Η αυθεντική επικοινωνία
προϋποθέτει την αυτεπίγνωση του θεραπευτή, αλλά δεν πραγματώνεται πάντα.
Ο προσωποκεντρικός θεραπευτής καλείται να μπορεί να αναγνωρίζει, αν μια
ανταπόκριση του πηγάζει από την ενσυναισθητική κατανόηση του εσωτερικού πλαισίου
αναφοράς του πελάτη του ή από την δικό του αυθεντικό εσωτερικό πλαίσιο αναφοράς και
να μπορεί περαιτέρω να επιλέγει τι από αυτά θα επικοινωνήσει στον πελάτη του για να τον
διευκολύνει στην διαδικασία αυτογνωσίας του, χωρίς να τον κρίνει, επικρίνει ή αξιολογεί
(Tolan σ. 49).
3.3 Αυθεντικότητα/Γνησιότητα/Συμφωνία

65. Στόχος εδώ βέβαια δεν είναι ούτε η αυτοαποκάλυψη, ούτε η εκτόνωση του θεραπευτή,
αλλά η δημιουργία μιας αυθεντικής, ειλικρινούς και γνήσιας σχέσης με τον πελάτη, την
οποία αυτός μπορεί να εμπιστευτεί γνωρίζοντας, αναγνωρίζοντας, κατανοώντας και
αποδεχόμενος ποιές σκέψεις, ποια συναισθήματα και αντιδράσεις προκαλεί στον άλλο,
χωρίς την απειλή της κρίσης, αξιολόγησης και απόρριψης (Tolan σ. 44).
Η αυθεντικότητα και η συνεπαγόμενη αυθεντική επικοινωνία του θεραπευτή είναι
προσφορά, και όχι επιβολή της απόλυτης αλήθειας μιας αυθεντίας (Tolan σ. 47)· είναι
δηλαδή μια θεραπευτική συνθήκη για την αναπτυσσόμενη εμπιστοσύνη του πελάτη προς
τον εαυτό του, την αντίληψη του, την αξιολογική του διαδικασία, την τάση πραγμάτωσης
του, για την επιζητούμενη δική του συμφωνία και αυθεντικότητα (Tolan σ. 43).
3.3 Αυθεντικότητα/Γνησιότητα/Συμφωνία
Παύλος Ζαρογιάννης

66. Είναι πολύ πιθανόν ένας θεραπευτής να βρίσκεται σε κατάσταση ασυμφωνίας στη σχέση
του με τον πελάτη του, όταν (Tolan σ. 59):
- θέλει μάλλον να κάνει, παρά να είναι
- εστιάζεται περισσότερο σ’ αυτό που βιώνει ο ίδιος, παρά στον πελάτη του
- θέλει να προβεί ο πελάτης του σε μια συγκεκριμένη πράξη
- ψάχνει να βρει τα θετικά μιας κατάστασης
- θέλει να καταλάβει ο πελάτης την δική του την οπτική
- τα συναισθήματα του τον τοποθετούν έξω από την ψυχολογική σχέση με τον πελάτη του
- μια πράξη του πελάτη γίνεται σημαντική
- ελαχιστοποιεί τις συνέπειες των αποφάσεων του στον πελάτη του
- αρχίζει να επιχειρηματολογεί
- θέλει να επηρεάσει τις αποφάσεις του πελάτη του
- νιώθει πως χρειάζεται να δικαιολογήσει τις πράξεις του ή τα λεγόμενα του
3.3 Αυθεντικότητα/Γνησιότητα/Συμφωνία
Παύλος Ζαρογιάννης

67. Οδηγίες για την αυθεντικότητα:
1.Έχει η έκφραση της αυθεντικότητάς μου ως πρόθεση το καλό του πελάτη μου;
2.Είναι η έκφραση της αυθεντικότητας μου σχετική με την παρούσα θεραπευτική
κατάσταση;
3.Είναι η έκφραση μου φυσική, αυθόρμητη, και χωρίς καμία κρυφή ή χειριστική πρόθεση;
4.Όταν εμφανίζονται εντάσεις ή προβλήματα στην θεραπευτική σχέση, έχει η έκφραση της
αυθεντικότητας μου ως πρόθεση να κατανοήσει, να ανταποκριθεί δημιουργικά και να
επανορθώσει αυτά τα προβλήματα;
5.Αν έχω αρνητικές αντιδράσεις προς τον πελάτη μου, σκέφτομαι καταρχάς μήπως αυτές
οι αντιδράσεις αντανακλούν δικά μου προβληματικά θέματα;
6.Μήπως θα ήταν καλύτερα για τον πελάτη να κρατήσω κάποια από τα συναισθήματα μου
και τις αντιδράσεις μου, ιδιαίτερα αν η έκφραση τους μπορεί να πληγώσει ή να επιβαρύνει
τον πελάτη ή να καταστρέψει την σχέση μας;
7.Αν αποφασίσω να μοιραστώ στον πελάτη αρνητικές ή προβληματικές αντιδράσεις είναι η
ξεκάθαρη πρόθεση μου, το θεραπευτικό όφελος;
3.3 Αυθεντικότητα/Γνησιότητα/Συμφωνία

68. 4 Σύγχρονες τάσεις και ρεύματα

69. 4 Σύγχρονες τάσεις και ρεύματα
Παραδοσιακές
προσωποκεντρικές
κατευθύνσεις
Διάφορες
υποκατηγορίε
ς
Βιωματικές
κατευθύνσεις
κλασική
πελατοκεντρική
ψυχοθεραπεία
(μη-κατευθυντική)
διαλογική
κατεύθυνση:
-σχέση σε βάθος
-σχηματισμοί
εαυτού
διαδραστική
συμπτωματολογική
προ/θεραπεία
υπαρξιακή
συνθετική
Focusing
διαδικασιο-
βιωματική
συγκινησιακά
εστιασμένη
θεραπεία
Rogers
Sommerbeck
Broadley
Bozarth
Merry
Sanders
Mearns
Thorne
Cooper
Schmid
Behr
Lietaer
Swildens
Binder
Prouty
Cooper
Kriz
Gendlin
Wiltschko
Purton
Leissen
Greenberg
Elliott
Watson
Goldman
Παύλος Ζαρογιάννης

70. 5 Κλινικά αποσπάσματα

71. 5 Κλινικά αποσπάσματα
Ακολούθησαν αναλυτικά κλινικά αποσπάσματα
5.1 Τι είναι εαυτός;
5.2 Η λύπη ...
5.3 Το βάρος ...
Παύλος Ζαρογιάννης

72. Βιβλιογραφία

73. Βιβλιογραφία
Biermann-Ratjen, E.-M. & Eckert, J. & Schwartz, H.-J. (1981). Gesprächs¬psychotherapie. Verändern
durch Verstehen. Stuttgart: Kohlhammer
Buber, M. (1923/ 1962). Das dialogisches Prinzip. Geringen: Schneider
Γιανναράς, Χ. (1987). Το πρόσωπο και ο έρως, Αθήνα: Εκδ. Δόμος
Frenzel, P., Schmid, P.F. & Winkler, M. (Hrsg.) (1992). Handbuch der Personzentrierte Psychotherapie.
Köln: Edition Humanistische Psychologie
Gendlin, E.T. (1978). Focusing. New York: Everest House; 1981. New York: Bantam
Hinz, Arnold & Behr, Michael. (2002). ‘Biografische Rekonstruktionen und Reflexionen’. Zum 100.
Geburtstag von Carl Rogers. Gesprächs¬psychotherapie und Personzentrierte Beratung, 33. Jahrgang, Heft 3,
p.p. 197-302
Juchli Geiser, Christiane. (2003). ‘Bereicherung oder Entfremdung? Ausweitung oder Entgrenzung?’,
Gesprächspsychotherapie und Personzentrierte Beratung, 34. Jahrgang, Heft 3, p.p. 121 – 126
Κοσμόπουλος, Α. & Μουλαδούλης, Γ. (2003). Ο Carl Rogers και η προσωποκεντρική του θεωρία για την
ψυχοθεραπεία και την εκπαίδευση. Αθήνα: Εκδ. Ελληνικά Γράμματα
Lietaer, Germain. (2002), ‘The United Colours of Person-Centered and Experiential Psychotherapies’,
Person-Centered and Experiential Psychotherapies, 1. p.p. 4-13
Μπρούζος, Α. (2004). Προσωποκεντρική Συμβουλευτική. Θεωρία, Έρευνα και Εφαρμογές, Αθήνα: Εκδ.
Τυπωθήτω-Γιώργος Δαρδανός

74. Βιβλιογραφία
Rogers, C. R. (1942). Counseling and psychotherapy. Newer concepts in practice. Boston: Houghton and
Mifflin
Rogers, C. R. (1951). Client-centered therapy. Its current practice, implications, and theory. Boston:
Houghton and Mifflin
Rogers, C. R. (1959). A theory of therapy, personality, and interpersonal relationships, as developed in the
client-centered framework. In: Koch, S. Psychology. A study of science. Vol. III: Formulations of the person
and the social context. New York: McGraw Hill, p.p. 184-256
Rogers, C. R. (1961). On becoming a person. A therapist’s view of psychotherapy. Boston: Houghton and
Mifflin
Rogers, C. R. (1970). On encounter groups. New York: Harper and Row
Sanders, P. (Ed.) (2004). The tribes of the person-centred nation: an introduction to the schools of therapy
related to the person-centred approach, Ron-on-Wye: PCCS Books
Schmid, Peter F. (1994). Personzentrierte Gruppenpsychotherapie in der Praxis: Ein Handbuch. Bd. 1:
Autonomie und Solidarität. Köln: Edition Humanistische Psychologie
Schmid, Peter F. (1996). Personzentrierte Gruppenpsychotherapie in der Praxis: Ein Handbuch. Bd. 2:Die
Kunst der Begegnung. Mit einem Beitrag von Carl R. Rogers/Peter F. Schmid. Paderborn: Junfermann
Thorne, B. (1992). Carl Rogers. London: Sage
Stumm, G., Wiltschko, J., Keil, W.W. (Hrsg) (2003). Grundbegriffe der Personzentrierten und Focusing-
orientierten Psychotherapie und Beratung. Stuttgart: Pfeiffer bei Klett-Cotta
Wood, J. K. (1988). Menschliches Dasein als Miteinandersein. Gruppenarbeit nach personenzentrierten
Ansätzen. Köln: Edition Humanistische Psychologie