2. OS DÍAS DAS LETRAS GALEGAS
O Día das Letras Galegas é unha celebración cultural
instituida no ano 1963, data na que se cumprían cen anos
dende a publicación da obra de Rosalía de Castro
“Cantares galegos”, considerada como punto de partida
para o Rexurdimento, o volver a nacer da nosa cultura.
A súa finalidade é a de homenaxear a aquelas persoas que
destacasen pola súa creación literaria en lingua galega ou
pola defensa do idioma.
Anualmente a Real Academia Galega escolle unha
personalidade diferente, tendo en conta que se esixe que
pasasen como mínimo dez anos dende o seu falecemento.
Por Ramón Beltrán Carballeira
3. ROSALÍA DE CASTRO
Santiago de Compostela 1837 – Padrón 1885
UNHA VEZ TIVEN UN CRAVO
Unha vez tiven un cravo
cravado no corazón
i eu non me acordo xa si era aquel cravo
de ouro, de ferro ou de amor.
Sóio sei que me fixo un mal tan fondo,
que tanto me atormentou,
que eu día e noite sin cesar choraba
cal choróu Madalena na Pasión.
Señor, que todo o podedes
-pedinlle unha vez a Dios-,
daime valor para arrincar dun golpe
cravo de tal condición.
…
FOLLAS NOVAS
1963
4. CASTELAO
Rianxo 1886 – Bos Aires 1950
Galicia é a mellor esquina do solar
hispánico, cabo do mundo antigo e avanzada
de Europa nomar inmenso da libertade. A
arquitectura barroca do noso chan, labrada
en pedra granítica, está sempre coberta por
un manto de zugoso verdor. Os montes son
redondos como peitos de muller e as serras
son como lombos de boi cebado. Os vales son
ledos e farturentos. O mar tolea de carraxe
cando nono deixan penetrar na terra; pero
cando entra, quédase adormecido no leito
das rías. Galiza é unha unidade territorial
armónica, de formas e coor, perfeitamente
diferenciada do resto da Hespaña. A
patria é a Terra...
SEMPRE EN GALIZA
1964
6. FRANCISCO AÑÓN
Outes 1812 – Madrid 1878
A LEITEIRA
Ergome a'o abrir d'o dia
inda alumea o luceiro,
e'en chegando a algun regueiro
bautizo con auga fria
o leite d'o meu pucheiro,
porque mellor aproveite,
¿Quén merca o leite?
Madrugueiros estudantes
hacho ô pasar pol-a veiga
e deteñenm'os tunantes
pedindo nata, manteiga,
e que sei eu.... Banadantes!
mal fogo de Diol-os-deite,
¿Quén merca o leite?
… 1966
7. CURROS ENRÍQUEZ
Celanova 1851 – A Habana 1908
AIRES DA MIÑA TERRA
Como a miniña tola
que sai por ves primeira
con dengue e muradana
prá festa do lugar;
así, xentil i aposta,
vai vindo a Primaveira,
grinaldas de craveles
vertendo ó seu pasar.
Os álbores espidos
De fruto e de ramaxe,
cubertos xa de folla
comenzan a dar fror;
i á sombra agachapado
do prácido follaxe,
mentras que o gando garda,
fai chifros o pastor.
...
1967
8. LÓPEZ CUEVILLAS
Ourense 1886 – Ourense 1958
PROSAS GALEGAS
"¡Probiños os ríos! Os máis pequenos
morreron xa. As fervenzas dos outros calaron
ca súa leda cantiga, e os muiñeiros
esqueceron as noites afrodíticas dos muíños.
De vagar, de vagar, soio escoan por entre as
pedras das presas fíos de auga, tan miudos,
tan febles, que semellan as bagoas dun neno.
¿Onde foi, ouh ríos, a vosa forza de
viaxeiros arriscados? Tristeiros, mudos, a
vosa iauga encora nas chás e fede por que,
falla de azos pra camiñar, morreu ca
soedade do alén.
E aínda os grandes ríos da nosa terra: O
Miño, O Sil, o Ulla, qué debecidos, qué
probes! De cada día, o voso leito afúndese
máis, como si andivérades a abrir a vosa
propia sepultura... 1968
9. NORIEGA VARELA
Mondoñedo 1869 –Chavín 1947
D´O ERMO .
iNin rosiñas brancas, nin claveles roxos!
Eu venero as froliñas d'os toxos.
D'os toxales as ténues froliñas,
que sorríen, a medo, entr'espiñas.
Entr'espiñas que o Ceyo agasalla
con diamante-las noites qu'orballa.
¡Oh d'o yerm'o preciado tesouro!
as froliñas d'os toxos son d'ouro.
D'ouro vello son, mai, as froliñas
d'os bravos toxales, ¡d'as devocións miñas!...
1969
10. MARCIAL VALLADARES
A Estrada 1821 – A Estrada 1903
MAXINA OU A FILLA ESPÚREA.
"Corría o ano mil oitocentos sesenta e
seis: era unha mañán de maio;
empezaba a esclarecer, e ladrando os
cans nas eiras, daban a xente que
pasaba polas congostras; cantaban xa o
millangarrido, a bubela e o cuco nas
carballeiras, o merlo e o reiseñor nos
salgueirales, o paspallás entre os
centeos, e os xílgaros e carrinciños, os
chincheiros e siríns desfacíanse nos
eidos mirando cada un pra o seu amor,
que alí os oviños no níxaro empolaba, e
adozando todos en concerto vario,
traballos preludio de maternidá...
1970
11. LÓPEZ ABENTE
Muxía 1878 – Muxía 1963
CENTILEOS NAS ONDAS .
Lostregueante choviscar de estrelas
No escuro seo dunha noite en calma;
Labarada de auceiros e de arelas
A arder na seca gándara da ialma.
Anceios meus de lles ronbare aos mares
Rondas de escuma, pérolas nacradas,
Rebrilos de ronseles estelares
Nos albos colos das mariñas fadas.
Ladrón, a vixiar nas penedías,
Nas pardas lombas dos adustos cabos,
No fervente balbor das ardentías,
Nas mouras furnas nos rochedos bravos.
No brancore dos seixos dos coídos,
No morno abrigo das arnelas fondas...
Só puiden apañar estes louridos
Centileos nas ondas. 1971
12. LAMAS CARVAJAL
Ourense 1849 – Ourense 1906
A ALDEA (frag.)
No medio dun souto, ao pé dunha serra,
na cume dun monte, no fondo dun val,
coas chouzas de seixos telladas de colmo,
están as aldeas, o mundo rural.
...
Alí como os corpos, o espritu esmorece,
sin outros alentos que a superstición;
os mortos as bruxas, os trasnos, as meigas,
seus dioses penates, seus númenes son.
Fanáticos, chámanlle á cencia herexía
ao xenio loucura, grandeza ao poder,
valor á osadía, ao medo pacencia,
á usura comercio, vergonza ao non ter.
...
Alí, os caciques engordan e chegan
a ricos sin teren nin rentas nin bés,
namentras o triste maestro de escola,
un ánema en pena de fraco parés.
1972
13. LAGO GONZÁLEZ
Tui 1865 – Santiago 1925
O DERRADEIRO CELTA
Chega ond'a cerca do castro,
mira pro fondo do val,
finca na parede o codo,
deita a cabeza na mau,
e namentras que coa outra
Arrincando musgue está
Pensatible, triste e morno,
Así se pon a falar:
Alá van os nosos eidos,
a miña casa alá vay;
xa me mataron os fillos
Matárom´a muller xa;
Morreron os nosos homes
Que souperon peleyar
Morréron-nos os druidas
Servidores de Teutás
... 1973
14. VIQUEIRA CORTÓN
Madrid 1886 –Bergondo 1924
DA GÁNDARA ERMA E TRISTE
¿Da gándara erma e triste,
piñeiro bravo,
non ouces do mar o mar molto
tan solitario?
¿Non sintes te chamar á vida
pra un vivir sempre máis alto?
Piñeiro antigo,
vello e engruñado,
ergue as sempre verdecentes ponlas
que ao vento traman cal tramaron
as daqués que, rexos e amorosos,
aquí cantaron.
...
1974
15. PINTOS VILLAR
Pontevedra 1811 –Vigo 1876
A GAITA GALEGA TOCADA POLO
GAITEIRO (frag.)
Ou Galicia, Galicia boi de palla
canta lástima ten de tí o Gaiteiro!
O aguillón que che meten é de aceiro
e con él muita forza te asoballa.
No lombo teu zorrega, bate e malla
fasta o máis nomicreque ferrancheiro
e calesquer podenco forasteiro
te vafa de vergonza sin migalla!
Agarima alleeira eses ingratos
ou víboras que postas ao teu peito
co ferrete che rompen mil buratos!
Si o sangre teu refugas do teu leito
malas novas madrasta de insensatos
dos fillos teus ao amor nan tés direito.
1975
16. RAMÓN CABANILLAS
Cambados 1876 – Cambados 1959
EN PÉ
¡En pé!
¡Irmáns! En pé, sereos,
a limpa frente erguida,
envoltos na brancura
da luz que cai de riba,
o corazón aberto
a toda verba amiga,
e nunha man a fouce
e noutra man a oliva,
arredor da bandeira azul e branca,
arredor da bandeira de Galicia,
cantémo-lo dereito
a libre nova vida!
...
1976
17. ANTÓN VILAR PONTE
Viveiro 1881 – A Coruña 1936
PENSAMENTO E SEMENTEIRA
"Eu xa fai tempo que ando a dicir que axiña
non haberá na Galiza máis que unha só
aristocracia - aristocracia de pensamento, non
de sangue -, aristocracia ou aristarquía, si
vos parece millor, a do galeguismo; a que leva
por bandeira e por escudo o "orgullo orixinal"
simbolizado no emprego da lingua materna,
que é o supremo froito de diferenciación da
lingua materna, que é o supremo froito de
diferenciación da raza á que perteñecemos. O
galego culto que hoxe se esprese en galego, por
ese só feito demostra levar na ialma un nidio
sentimento de libertade; un nobre afán de
asolagar a súa intelixencia nas augas vivas do
traballo enxebre co fin de lles dar o tempero
perciso para que poidan fecundar mortas
terras, cheias de lixos de escravitude,
trocándoas en viveiros de vizosa democracia...
1977
18. ANTONIO LÓPEZ FERREIRO
Santiago 1837 – Vedra 1910
O CASTELO DE PAMBRE (frag.)
"A Sobrado algo xa o conocemos; agora
paréceme posto en razón que tamén
enxerguemos algunhas palabras acerca do
Vilar de Mella. Xa dixemos que esta
fortaleza de Vasco Fernández estaba
situada onde se xuntan dous rigueiros que
van ao Iso, antre as parroquias de Mella
e Sendelle. Compúñase dunha torre
cadrada de tres pisos cas súas
correspondentes almeas e con dous corpos
de casa a ela pegados, un polo lado do
Norte e outro polo do Solano...
1978
19. MANUEL ANTONIO
Rianxo 1900 – Rianxo 1930
DE CATRO A CATRO (frag.)
Fomos ficando sós
o Mar o barco e máis nos.
Roubáronnos o Sol.
O paquebote esmultado
que cosía con liñas de fume
áxiles cadros sin marco.
Ronbáronnos o vento.
Aquel veleiro que se evadéu
pola corda floxa do horizonte.
Este océano desatracóu das costas
e os ventos da Roseta
ourentáronse ao esquenzo.
... 1979
20. ALFONSO X O SABIO
Toledo 1221 – Sevilla 1284
CANTIGAS DE SANTA MARÍA (frag.)
Da que Deus mamou leite do seu peito
non é maravilla de sâar contreito.
Desto fez Santa María miragre fremoso
ena ssa eigreja'n Lugo, grand'e piadoso.
por hûa moller que avía tolleito
o máis do seu corp'e de mal encolleito:
Da que Deus mamou leite do seu peito
non é maravilla de sâar contreito.
Que ámbalas súas mâos assí s'encolleran
que ben por cabo dos ombros todas se meteran.
e os calcannares ben en seu dereito
se meteron todos no corpo maltreito.
Da que Deus mamou leite do seu peito
nan é maravilla de sâar contreito.
1980
21. VICENTE RISCO
Ourense 1884 – Ourense 1963
LERIA (frag.)
“Nas camiñatas longas polas vereas enlamadas do
val, antre as muradellas dos eidos e á sombra dos
carballos, polos vieiros abertos da serra, batidas do
vento, antre as uces e as carqueixas, polas estradas
poeirentas baixo un sol de xusticia; nas pousas na
porta de chouza e na portalada do pazo, ao pé do
cruceiro ou debaixo dun cabaceiro, ao acollido da
chuvia, xantando nos mesós, sentados nos longos
bancos onde se sentan osarrieiros e os camiñantes;
durmindo nas pousadas da aldea, baixo o faiado de
rexas trabes de castiñeiro; falando cos rapaces, cos
vellos, coas mulleriñas, cos homes que andan no
traballo; ollando os longos horizontes cinguidos de
serras azúes, sorbendo o ár fresco da mañá e o luar
da noite, vai ún comungando coa terra, deixándoa
entrar máis adentro na ialma, ...
1981
22. LUIS AMADO CARBALLO
Pontevedra 1901 – Pontevedra 1927
PROEL
O xesto monacal da pedra
benzoa o acougo da aldea…
Axiónllanse os camiños
abrazados ao cruceiro,
nunha azul eternidade
de pedra e ceo.
A agonía do solpor
conmove o planto da terra,
e a paisaxe presígnase
con santas cruces de pedra.
A campaíña de prata
do día,
latexa un ángelus
de epifanía. 1982
...
23. MANUEL LEIRAS PULPEIRO
Mondoñedo 1854 – Mondoñedo 1912
OBRAS COMPLETAS. POESÍAS
¿Por qué o ceo máis limpo ao galego
lle párce afumado?
¿Por qué a terra frolida que manda
lle cheira a escamallo?
¿Por qué a iauga, hastra no ollo da fonte,
pra el ten sempre tasto?
¿Por qué sinte que a sangue sorenta
figura aburalo?
¿Por qué trema, dormente, e dacondo
somella ter rautos?
Porque está cos comenzos da febre
que aos probos deixados
fai perder a cabeza, i erguila,
dar fungueirazos,
…
1983
24. ARMANDO COTARELO
VALLEDOR
A Veiga 1879 – Madrid 1956
HOSTIA (frag.)
“¿Relembras?... Foi na doce Aquitaña. A
raiosa primaveira enguirlandaba a campía e a
serán deitaba tranquil coma un misteiro frolido.
Despeado e polvorente cheguei ó teu sarego.
Proscritos da terra nosa, decote perseguidos cal
bestas montesías, chamamos onde vós. E aquela
porta, a porta de túa nai, a úneca para nós
aberta, foi para min a porta dos ceos. No atrio
estabas ti, abeiro da “triquilla” arrodeada de
pombas como Vénus, belida como Flora, graciosa
como Aglae, como Hera sorrinte... ¡Ai! terrible
como o amor. Teur ollos feiticeiros miraron
garimosos o estrano pelerino de quen todos
fuxían... ¡Gracias, ouh Prócula, aínda
gracias, sempre gracias!
1984
25. ANTÓN LOSADA DIÉGUEZ
Boborás 1884 – Pontevedra 1929
Nós, Nº 71 (frag.)
Probos rosas, saundosas
esperando amañecer;
loumiñadas, degaradas
por medrar i arrencender.
Tristes rosas amorosas,
todo chega, i o fin chega
cando a póla se dobrega
e nan vos pode soster.
Craros soños, frolecidos
cobizando un ideal;
aniñados, enchoiados
nunha roseira lanzal.
Tristes soños noitecidos,
todo chega i o fin chega
se dos soños soilo queda
o imposibre no rosal. 1985
26. AQUILINO IGLESIA ALVARIÑO
Abadín 1909 – Santiago 1961
HOMENAXE A RAMÓN CABANILLAS
Viñeran anos de carnada e alas de corvo,
sombras desabogosas, chegaran as rulas,
o vento cantaba nas lanzas e nas almeas,
esa canción de ferro tan sabida.
Os que irían ás rilleiras do olvido,
cansos de andar arrastro polas viñas e
pumaregas,
viran chegar os señores da terra sobre os seus
cabalos,
e fixeron homenaxe ós poderosos
cos seus corazóns máis tristes que a noite
á sombra das súas fillas.
E soñaron entón en terras anchas coma mares
onde pousar o mel do seu corazón sin medida,
e botaron negras naus á mar dos deuses,
e sobre mares de cinza de orxos tristes,
e sobre mares ledas de ribeiras sin conto,
puxéronse de xonllos cos ollos entrabertos ós 1986
lonxes...
27. FRANCISCA HERRERO
A Coruña 1869 – A Coruña 1950
NÉVEDA (Introducción).
"Querendo un gran poema cantar, dúbidas
teño; que se falo galego non me entenden; e a
cantar castillán nan me comprendo. Así
mesmo pregúntome, se en prosa hei de
escribir ou ben en verso; e ríome soíña deste
meu dubidar; que é un aletexo igual ó dun
poliño que se debote, coidándose atrapado no
poleiro por un espanta-paxaros de trapo
movido polos ímpetus do vento. Ninguén ha
de le-lo meu escrito nin naide ha de folla-lo
meu pensamento... abonda con deixar corre-
la pruma; abasta con cumpri-lo meu desexo.
¡Lectores... quen os vira, mulpocado!
couberan nun puñiño ben pequecho!...
Deixade, pois, que escriba como canto:
deixádeme que fale cos galegos, que son
irmáns da alma os que me escoitan, e non ha
de asolagar nos meus defectos… 1987
28. RAMÓN OTERO PEDRAYO
Ourense 1869 – Ourense 1976
A CASA SOIA
Nas queixumosas táboas
Brosladas finalmente polo verme
analista de insomnios e fantasmas
repousou o mou pai no cadoleito,
e inda a piedade de unha bágoa de ólio
garda a lembranza gosalleira e triste
pra o fillo sempre na querida coimbra,
neno xiado de augural pavura
pola friaxe glacial de aquela man
quentor de Deus, forteza e recompensa.
Sofren meus probes libres
proba de soedade, noite e poeira,
apreixan requintados pensadores
os seus cristalográficos esquemas
en procura da chama dos poetas
aínda nos ermos bailadora lapa
... 1988
29. CELSO EMILIO FERREIRO
Celanova 1912 – Vigo 1979
LONGA NOITE DE PEDRA
O teito é de pedra.
De pedra son os muros
i as tebras.
De pedra o chan
i as reixas.
As portas,
as cadeas,
o aire,
as fenestras,
as olladas,
son de pedra.
Os corazóns dos homes
que ao lonxe espreitan,
feitos están
tamén
de pedra.
I eu, morrendo
nesta longa noite 1989
de pedra...
30. LUIS PIMENTEL
Lugo 1895 – Lugo 1958
SOLPORES DA MIÑA VILA
Solpores da miña vila,
longos, case eternos.
(Os anos pasan rápidos;
os días, lentos).
a luz esbara polo meu piano lustroso
¿Qué música lle poñeremos?
As maos, soñan.
Solpor de prata
sobor do ébano.
Penso nos poetas mortos.
Calma, calma...
1990
31. ÁLVARO CUNQUEIRO
Mondoñedo 1911 – Vigo 1981
SOEDADES DA MIÑA BRANCA
SEÑOR (frag.)
Escóitasme tí, miña señor amada, cando do
peito
meu o trobo arde
ou atrás de ti a sombra do meu soño
loucamente a túa apreixa e bica ?
Ouh doce o peso do teu corpo no meu maxín
deitado
Neste río do meu vagar sin fin
qué incendiado navío non navegas na noite?
-Por qué este corazón tanta frol murcha,
por qué inda son eu de tanta verba a boca?
Miña branca señor, corpo delgado:
este bosque é do tempo da máis recente lúa,
i ese malvís que tanto áer enfrauta
cada día que amence renasce e asubía.
1991
32. FERMÍN BOUZA BREY
Ponteareas 1901 – Santiago 1973
RETORNO (frag.)
"Mol rabanda do Mundo,
sabrosa terra nai,
que ventura manxarte
como un lírico pan
e chantarche a dentamia dos ollos
na códea vidal,
madura, recendente,
vizosa, a latexar!…
Somentes ti me sacias
a fame perennal
Regusto de alonxarme
para logo voltar,
e adormir no teu colo
abranguendo o teu van,
como un Miño quencido
polo peito dos vals,
coas augas quedas, quedas, 1992
sen presa polo mar.
33. EDUARDO BLANCO AMOR
Ourense 1897 – Vigo 1979
A PESCA (frag.)
Agarimantes cóxegas, moxenas
no teimoso cristal bulinte espello
dos vimios confidentes pola beira.
Sobro de nós, dondo silenzo, o ceio.
O peixe foi, seu pulo e bris de prata,
un istante no tempo de ar e rede;
dempois, nota e puñal, fendeu as
augas,
arrepío de luz na linfa verde.
Como ispido na forza do seu arco,
lanzal teu corpo, sen ferir a area,
sortíuse con lediza de venablo
para o cachón das augos balbordeiras.
1993
34. LUIS SEOANE
Bos Aires 1910 – A Coruña 1979
A FONTE (frag.)
Semellaba o vello un vagamundo,
unha braga ao meio da coxa
máis curta a outra e de difrente coor,
desguedellado e arrodeado de moscas,
ollando cara a fonte.
Un burato cun picho no muro,
A fonte da rúa do Franco,
con unha auga mellor que outras,
que roidosa enchía as sellas
cantando a auga e brincando.
Ao agochárese as mozas
amostraban as pernas, as coxas
frescas como a auga da fonte.
Eso é todo o que agardaba,
encostado, desdenoso, no muro,
aquel vello que semellaba un vagamundo.
1994
35. RAFAEL DIESTE
Rianxo 1899 – Santiago 1981
O GRANDOR DO MUNDO
Tanto ouvira falar de Bôs-Aires, das ruas
longas e direitas que non se dan ademiradas nin
andadas, da prata relocinte e xenerosa con que
alá premian o traballo, dos boletíns de moitas
llanas e da xente sabida que os lé, dos longos
trens que bruan pol-a pampa infinda e de mil
cousas ledas, lanzales e rumosas, tanto ouvira
falar, antrementres co-a navalla barbeira –a
mais levián da vila- percorría as fazulas dos
seus parroquianos de sempre, e tanto no seu
maxín escarabellou o falado, que un día topouse
de súpito co-a circia vôntá d’ir a Bôs-Aires.
Dez anos alá, e voltaría rico de pecunia e
lembranzas.
Unha mañanciña saeu da vila cun baul
pequerrecho....
1995
36. XESÚS FERRO COUSELO
Valga 1906 – Ourense 1975
COMO E POR QUÉ OS ESCRIBANOS
DEIXARON DE EMPREGAR O
GALEGO
O galego enton é a fala dos vasalos e dos
señores, dos cregos e dos labregos, e óucese o
mesmo nos concellos que nas eirexas,
misturado co latín nas prédicas e cerimonias.
“E esto así dito e outorgado ergueuse o dito
chantre e tomou por las maos aos ditos Afonso
Ougea e Tereixa Alvares e en suas maos
feceron logo palavras de casamento ambos e
dous, segundo que manda a nosa Santa
Madre Iglesia, dizendo o dito Afoso Ougea
que recebía a dita Tereixa Alvares por sua
muller boaa e leal e a dita Tereixa Alvares
dizendo que reçebía ao dito Afonso Ougea por
seu marido boo e leal…” Ansí se fixo un
casamento, nos comenzos do catrocentos, según
as Notas de Estebo Pérez, chanceller do
Cabidoo da Catedral de Ourense...
1996
37. ÁNXEL FOLE
Lugo 1903 – Lugo 1986
CONTOS DA NEBOA
O Venancio, que sabía moitas historias disas
que chaman do outro mundo, falaba das
premonicións.
-Hai moitos casos en que se aduviña o porvir
dunha maneira que chamaremos instintiva.
-Ista conversa era millor prá noite, coma
cando paseabamos po-la Ferradura e
contabamos disas historias de medo, ás que
era tan afeizoado o gran clínico don Roberto
Nóvoa Santos.
- Penso recordar que me dixeron que don
Roberto cría que os cás oubeaban cando
sentían a morte dunha persoa, poucas horas
antes de morrer.
Pasamos por diante dunha casa estreitiña.
No portal había unha mesa mortuoria. Non
sei cómo, acheguéime a vé-la esquela. “Don
Casto Méndez, ex recaudador de
contribuciones...” Era o de Pastoriza.
1997
38. JOHÁN DE CANGAS
MARTÍN CODAX
MEENDINHO
Ondas do mar de Vigo
Ondas do mar de Vigo,
se vistes meu amigo?
E ai Deus!, se verra cedo?
Ondas do mar levado,
se vistes meu amado?
E ai Deus!, se verra cedo?
Se vistes meu amigo,
o por que eu sospiro?
E ai Deus!, se verra cedo?
Se vistes meu amado,
por que ei gran coidado?
E ai Deus!, se verra cedo?
Martín Codax 1998
39. ROBERTO BLANCO TORRES
Cuntis 1891 – Entrimo 1936
DIANTE DA NATUREZA
N-as leiras que dan froito,
sóbor chan que xermina,
o traballo fecundo
impón a lei da vida.
Soilo as cibdás imbéciles
co pitismo dan grima.
O agro, o agro, é a musa
d’ardente melonía
en onde a frol d’a loita
chea d’arume e limpa,
ergue seus cores roxos
ô cume que aloumiña,
falando ôs peitos nobres
d’a redentora obriga.
Soilo as cibdás imbéciles
traicionan a consina…
1999
40. MANUEL MURGUÍA
Arteixo 1833 – A Coruña 1923
DISCURSO NOS XOGOS FRORAIS DE
TUI
¡O noso idioma! O que falaron nosos pais e
vamos esquecendo, o que falan os aldeáns e nos
achamos a ponto de n’entendelo; aquel en que
cantaron reis e trovadores; o que, fillo maor da
pátrea gallega, nola conservóu e conserva coma
un don da providencia; o que aínda ten nos
nosos labres as dozuras eternas e acentos que
van ó corazón; o que agora oídes coma si fose
un himno relixioso; o hermoso, o nobre idioma
que do outro lado dese río é léngoa oficial que
serve a máis de vinte millóns de homes e ten
unha literatura representada polos nomes
gloriosos de Camoens e Vieira, de Garret e de
Herculano; o gallego, en fin, que é o que nos
dá dereito á enteira posesión da terra en que
fomos nados, que nos de que, pois somos un
pobo distinto, debemos selo...
2000
41. ELADIO RODRÍGUEZ
Leiro 1864 – A Coruña 1949
ORACIÓS CAMPESIÑAS
Quixera que os meus versos
cheirasen á terra húmida,
……………………………
sonasen sempre a cántigas barudas;
……………………………
tivesen oraciós de atardeceres
……………………………
chegasen as concencias máis escuras
e despertasen n’elas
as voluntades murchas,
e prendesen nas almas
as arelas patrióticas máis xurdias,
e rezasen á eito
a pregaria eucarística e litúrxica
do santo amor á todo canto é noso
i-á todo canto en nós vive e perdura,
pra que así nos sentísemos
nas xornadas futuras 2001
máis grandes e máis donos de nós mesmos,
42. FREI MARTÍN SARMIENTO
Vilafranca do Bierzo 1695 – Madrid 1772
Coloquio de 24 Gallegos Rústicos
No chan que en Morrazo
chaman os galegos
tamen San Cybran
que chega hasta o ceo,
que está no camiño
que vay ao Ribeyro
dendes Pontevedra
a vila do reyno,
a hum-ha legoiña,
camiño dereyto,
fay conta que sigues
o rumbo surlesto
se sube en relanzo
por todo o vieyro
sen muita fadiga
nem muito tormento, 2002
43. ANTÓN AVILES DE TARAMANCOS
Taramancos 1935 – A Coruña 1992
O SEMIDEUS DERROTADO
O elmo ourilucente está guindado
na inmensidá da gándara bravía,
a espada escentilante non porfía
na valerosa man de xesto ousado.
Esparéxese o pó no medio día
testemuña da loita afervoada,
e soio en pé a egua, camarada
de tanta camiñata largacía.
O seu carón a adágara rachada
que en cen combates defendeu seu peito
cobre de sombra a testa entusiasmada
E sérvelle o terrón de cadaleito
e de suario sérvelle a xeada
a aquel que en valentía foi perfeito.
2003
( Poemas a Maricarme Pereira)
44. XAQUÍN LORENZO “XOCAS”
Ourense 1907 – Ourense 1987
ENREDOS
A voz enredos ten na Galiza dous valores: úsase
xeralmente pra indicar algo de pouca importancia e
sen transcendencia; cando se fala de froita, por
exempro, os nosos labregos acostuman a decer: «ises
son enredos de rapaces».
En sentido máis restrinxido, un enredo é un
xoguete, é decer, un artiluxio co que os nenos
satisfán a sua necesidade de ocupar o tempo
imitando no posible ás persoas maiores. O mesmo
significado ten asimesmo a palabra brinquedo (de
brincar = saltar, xogar). A anterior fórmase de
enredar, do mesmo valor que brincar. Chámanse
tamén os xoguetes ixolas, de onde ixoleiro =
mañoso.
O xoguete non ten fronteiras xeográficas nen
cronolóxicas; en tódolos pobos e en tódalas épocas
móstrasenos a existencia dista industria infantil.
2004
45. XESÚS LORENZO VARELA
A Habana 1916 – Madrid 1978
LUGO
Na fonte de ferro,
no coiro dos bois
no espello do vento,
da navalla e da frol.
No recén da herba,
no lobo e no can,
nos ollos da meiga,
na pedra do lar.
No refaixo dela,
na ponte do alén
no andar das ovellas.
no ar do mencer.
No cabalo quente,
no viño millor
no que non se perde
no meu corazón.
2005
...
Na vida, na morte, no amor e no ren,
loubareite, Lugo de aceiro e de mel.
46. MANUEL LUGRÍS
Sada 1863 – A Coruña 1940
A FESTA DE TACÓN
Sempre tuveron n-o peito d'os gallegos
cariñoso agarimo as ideas de caridá
misturadas c'o santo antusiasmo pol-a
pátrea: n-a noite d'o veint' e cinco d'o
derradeiro mes dimos unha proba d'ista
verdá.
Pol-a tarde d'ese cobizado dia non
pensaban os gallegos mais que n-a festa
que se proparaba. Todol-os sembrantes
revertian alegria, todol-os corazós
latexaban á impulsos d'os recordos mais
ledos e feiticeiros. As gaitas deixaban
ouvir de vez en cando os seus tenros
conceutos, xa co'a churrusqueira
muiñeira, xa co'a vagarosa e sempre
divina alborada...
2006
47. MARÍA MARIÑO
Noia 1918 – O Courel 1967
VERBA QUE COMEZA
Linme hoxe toda por dentro.
¡Linme!
¡Como me está chegando!
¡Como me apaña!
Eu non sei,
non sei si me chega ou vou por ela.
Non o sei.
¿Ouh, pra que me trouxeches si hoxe
me levas?
Hoxe,
hoxe, día de todos en un.
Infindá do tempo. ¡Hoxe!
Hoxe de quen todos somos na marea
sin ondas,
sin velas,
sin barcos en coor vello.
Hoxe, ¿de quen?
Hoxe: dirán uns. 2007
Hoxe: dirán outros mentras...
48. XOSÉ MARÍA ÁLVAREZ BLÁZQUEZ
Tui 1915 – Vigo 1985
Ise neno da rúa
Non é certo que os nenos teñan fame
Non pode ser.
Ben o sabedes todo
os que andades no mundo atafegados
á percura do pan dos vosos fillos
Ises outros que vedes pola rúa
pedindo esmola,
non teñen fame, non, porque daquela
vos teríades morto de vergonza.
E ben vos vexo andar nos vosos coches
ou nos tranvías, a berrar de cousas
estranas, -¡viva, beba, baba, buba¡-
sen reparar naquil esfarrapado
que coa moura mauciña está petando
na porta de ferro.
... 2008
49. RAMÓN PIÑEIRO
Láncara 1915 – Santiago 1990
A LINGOAXE E AS LÍNGOAS
No panorama cultural dos nosos días
bótase de ver que a preocupación pola
lingoaxe vai tomando unha amplitude i
unha relevancia crecentes. En boa
parte, naturalmente, polas achegas
da propia ciencia lingüística; pro
tamén, e cada vez máis, porque a
investigación da lingoaxe interesa
noutros campos científicos, ou mesmo
como medio de verificación da
filosofía. ..
2009
50. UXÍO NOVONEYRA
Parada do Courel 1930 – Santiago 1999
SE O PASADO É PASADO
SE o pasado é pasado
i o presente é o urgente
Por qué inda busca a xente
aquel soño clausurado?
Vido visto ben santiago
I esa cuestión non resolta
Fago camiño de volta
camiño de volta fago
Camiño de volta fago
Volvo do cabo do Mundo
Terra sólo en ti me fundo
É a certeza que trago
2010
51. LOIS PEREIRO
Monforte de Lemos 1958 – A Coruña 1996
Cero á esquerda
O corredor de fondo perde o alento
fuxindo dunha vida inzada de renuncias
da súa liturxia obesa e oleosa,
mediocre nos seus comunais fracasos,
bágoas de xelo, indignación contida
non deu chegado a tempo de exercer
a súa rebelión,
nin de levar a cabo
a súa vinganza definitiva
contra un mundo inxusto, homicida, e cruel,
pola inutilidade da súa propia vida
solitario, enfermo e fatigado,
a morte anticipouse e chegou antes.
2011
