1. JOKABIDEAREN
OINARRI
BIOLOGIKOAK

2. 1. Herentzia genetikoa eta jokabidea
Ezin daiteke uka jokabideak oinarri biologikoak dituenik.
Gregor Mendel
Fraile botanikoa
Alemandarra
Ile kizkurra ala lisoa, begi beltzak edo
urdinak, ezpain estuak edo zabalak eta horrelako
ezaugarrien transmisioa lehenbiziz aztertu
zuen
Berari zor dizkiogu Herentziaren Legeak.
Mendelek ilarrekin egin zuen
lan, esperimentaziorako oso egokiak direlako.
Hainbat aldiz gurutzatu ondoren, ilar haien
ezaugarriak nola transmititzen diren aurkitu
zuen. Ezaugarri horiek faktore bikoitzen bitartez
kontrolatuta daudela erakutsi zuen. Faktore
horiek geneak dute izena eta belaunaldiz
belaunaldi transmititzen dira.

3. 1. Herentzia genetikoa eta jokabidea
Herentzia genetikoaren funtzionamendua
Jaio aurretik gertatzen diren garai guztiak aztertu
behar dira, espermatozoideak obulua ernaltzen
duenetik hasita, hau da, izaki berria eratzen
denetik.
1. Informazio genetikoa gorputzeko zelula
bakoitzaren nukleoan dago.
2. Nukleo horietan 23 bikotetan banatutako
46 kromosoma daude. Obuluak eta
espermak kromosoma pare bakoitzetik
dagokien erdia hartzen dute.
3. Kromosoma bakoitza ADN (azido
desoxirribonukleikoa) molekulez osatuta
dago.
4. ADN molekulen zatiak geneak
dira, herentziaren oinarrizko unitateak dira.

4. 1. Herentzia genetikoa eta jokabidea
Desberdintasunak
Gizakiok ditugun geneen erdia amarena da eta beste erdia aitarena; hala ere, orain arte ezin da
jakin zein jasotzen diren amarengandik eta zein aitarengandik. Gizaki bakoitzak gene
konposaketa desberdina eta bakarra du eta, beraz, bakoitzak ezaugarri desberdinak ditu.
Gizaki bakoitzak hamar bilioi gene ditu; beraz, bikote batenak nahasten baditugu, ehun bilioi seme-
alaba desberdin sortzeko aukera zabaltzen zaigu.
10 000 000 000 x 10 000 000 000 = 100 000 000 000 000 000 000
Hutsak Monosomiak eta trisomiak. Ezagunena Down sindromea
Kanpoko eragina 1986an Txernobil eta 1991n Golkoko gerra
Gaixotasunak Daltonismoa, hemofilia edota miopia.
Jokabideak Lotsatia, depresiboa, baikorra, bortitza izatea.
Herentzia ala ingurua?
1. Herentziak inguruak baino eragin handiagoa duela diote batzuk.
2. Beste zenbait ikerketa giroaren eraginaren alde azaltzen dena.
3. Ingurutik jasotako estimuluek garrantzi ukaezina dute gizakiongan, batez ere ume garaian.
4. Herentzia garrantzitsua da, Baina ez da nahikoa gizakion ahalmenak azaltzeko. Heredatutako
gaitasun nabarmena, baina elikadura egokirik ez badu edo kirola egiten ez badu, ez du
gaitasun hori garatuko.
5. Haurdunaldiko gertaerek ere eragina
6. Inguru egoki batean haziz gero, zerebro horren ahalmen osoa garatzea lor daiteke.

5. 1. Herentzia genetikoa eta jokabidea
“Los genes que regulan la personalidad”
REDES PARA LA CIENCIA

6. 2. Nerbio Sistema
Zelula oso espezializatu batzuen artean
osatzen duten multzoa da. Funtzio espezifiko
batzuen arduradun dira eta, horrela, gizabanakoaren
bizia mantentzen dute.
Gure nerbio sistemak betetzen dituen funtzioek bizitza ahalbidetzen digute.
Bi betebehar garrantzitsu ditu:
1. Gorputzaren erabateko funtzionamenduaz jabetzea.
2. Inguruarekin harremanetan jartzea.
Besteak beste, hurrengo funtzioak dira:
• Informazioa eta zentzumenek kaptatu dituzten estimuluak garraiatu.
• Estimulu horiei emandako erantzunak organoetaraino bidali.
• Organo horien funtzionamendu egokia zaindu: bihotz taupadak, arnas
erritmoa, digestioa…
• Estimuluak interpretatu eta erantzunak elaboratu (izaki biziduna zenbat
eta eboluzionatuagoa izan, orduan eta konplexuagoak).
• Goi mailako funtzioak ere burutu: inteligentzia, arrazonatu eta ikasteko
gaitasuna, memoria, sentimenduak…

7. 2. Nerbio Sistema
Osaketa:
Bi motatako zelulak:
1.Neuronak: Bere lana informazioa
jaso eta gorputzeko beste leku batera
eramatea da.
2.Zelula glialak: Nerbio sistema
sendotu eta babestu egiten dute:
• Batzuek neuronak mielinaz
estaltzen dituzte.
• Beste batzuek hildako neuronak
desagerrarazten dituzte.
• Beste batzuk neuronen
euskarriak dira.

8. 2. Nerbio Sistema
Nerbio Sistemako
zelula
espezializatuak
neuronak dira.
Neuronak
Ezagutzen diren zelula
espezializatuenak dira.
Beste funtzio batzuk
burutzeko gaitasuna galdu
dute eta ezin dira erditu, edo
elikatu, edo defenditu… Hori
dela eta, beste zelula
batzuen ardura dira funtzio
horiek guztiak; zelula
laguntzaileak
deritzaie hauei.

9. 2. Nerbio Sistema
Neuronak
•Nerbio sistemaren oinarrizko unitate
funtzionala da.
•Ez dira birsortzen. Jaiotzen garenean
neurona kopuru zehatz bat daukagu
eta suntsitzen direnak betiko galtzen
dira. Nerbio sistemaren kalte
gehienak ezin dira sendatu!
Gizakiok ezin konta ahal neurona
ditugu (Autore batzuen
ustez, zerebroan 15 000 milioi. Beste
batzuen iritziz 100 000 milioi). Sare
handietan kateatuta daude eta nerbio
sistema osoan zehar banatzen dira.

10. 2. Nerbio Sistema
Funtzionamendua :
•Nerbio bulkada dendritetan hasten da, estimulu fisikoren batek edo
beste neurona batzuen estimuluek eraginda. Axoiak ondoko beste
neurona batera igortzen du nerbio bulkada. Beraz, nerbio korrontea
dendritetatik sartzen da eta axoiatik irteten da.
•Nerbio bulkadak norabide bakarra du: dendritetan hasten da eta,
axoitik pasatuz, adar muturretaraino doa.
•Nerbio bulkadak abiadura handia du; batzuetan 100 m/segundoraino
irits daiteke.
•Tresna bereziak erabiliz, nerbio bulkada hauek detekta daitezke,
korronte elektrikoak baitira. Adibidea: elektroentzefalograma.

11. 2. Nerbio Sistema
Sinapsia:
•Nerbio bulkada neuronaren axoi bukaerara iristean, hurrengo neuronara
salto egin behar du, neuronak ez baitaude erantsita. Tarte txiki bat dago,
espazio sinaptikoa. Salto hau neurotransmisoreen lana da.
•Bada zenbait sustantzia benetako neurotransmisoreen lana
ordezka dezakeena eta nerbio bulkada faltsuak eragiten dituena:
droga aluzinogenoak (LSD, peiote…).
•Beste zenbait drogak Nerbio Sistema atzerarazi egiten du, edo
blokeatu: opiazeoak (heroina…).
•Beste zenbait drogak Nerbio Sistema kitzikatu eta aktibatu
egiten du: kokaina, droga sintetikoak, kafeina…
•GOGORATU: neuronak ez dira birsortzen. Neurona bat
galtzen denean, betirako galtzen da. Ez da sekula
errekuperatuko.

12. 2. Nerbio Sistema
NERBIO SISTEMA
Periferikoa Zentrala
Somatikoa Autonomoa
Sinpatikoa Parasinpatikoa
Oinarrian bi sistematan banatzen da, eta sistema horietako bakoitzak bere funtzioa du:
• NSZ (Nerbio Sistema Zentrala): Buruko eta bizkarrezurreko organoek osatzen
dute. Organismotik kanpo edo barruan gertatzen diren aldaketak jasotzen ditu eta
erantzuna sortarazten du.
• NSP (Nerbio Sistema Periferikoa): Hau bi sistematan banatzen da:
1. Sistema Somatikoa: Nerbioen betebehar nagusia kanpoaldearekin
harremanak izatea da. .
2. Sistema Autonomoa: Erraien jarduera erregulatzen du. Batez ere, hiru funtzio
ditu:
•Gorputzeko muskuluen uzkurdura/erlaxazioa.
•Barne organoen estimulazioa/inhibizioa.
•Sistema endokrinoaren hormona jarioaren kontrola.

13. 2. Nerbio Sistema
ZEREBROA Nerbio Sistema Zentrala
Entzefaloa
DIENTZEFALOA ZEREBELOA •Garun enborra
GARUN •Zerebeloa
ENBORRA •Zerebroa
•Dientzefaloa
Bizkarrezur muina
BIZKARREZUR
MUINA
Nerbio Sistema Periferikoa
•Sistema Somatikoa
•Sistema autonomoa edo begetatiboa
•Sistema sinpatikoa
•Sistema parasinpatikoa

14. 2. Nerbio Sistema
ZEREBROA ENTZEFALOA
DIENTZEFALOA ZEREBELOA
GARUN
ENBORRA
BIZKARREZUR
MUINA

15. 2. Nerbio Sistema
ENTZEFALOA

16. 2. Nerbio Sistema
ZEREBROA
·Zer da? Zerebroak kilo bat inguruko intxaur mamiaren itxura
du eta bizkarrezurraren goiko aldean dago. Hainbat egitura
berez iditu, besteak beste: sistema linbikoa eta kortex
zerebrala (garun azala).
ZATIAK
Sistema linbikoa
Gure kontrolpean ez dauden ekintzak eragiten ditu
Egitura nagusia hipotalamoa da. Eragina du
gosean, egarrian, tenperaturan eta sexu
jokabidean. Gorputzaren barne-orekaren ardura
nagusia ere hipotalamoari dagokio.
Kortexa eta informazioaren prozesaketa

17. 2. Nerbio Sistema
Zerebroa aztertzerakoan, neurologoek hemisferio
bakoitza lau zatitan banatu ohi dute: Lau zati
Tolestura handi baten bidez, ia horiek lobuluak dira:
neurri berdina duten bi Lobulu frontalak bekokian.
hemisferiotan banatzen da. Lobulu parietalak buruaren goialdean.
Lobulu okzipitalak buruaren atzealdean.
Lobulu tenporalak belarrien gainean.

18. 2. Nerbio Sistema
“Cerebros rotos”
INFORME SEMANAL

19. 2. Nerbio Sistema
“La Fórmula del cerebro”
REDES PARA LA CIENCIA

20. 2. Nerbio Sistema
ZEREBROA AZTERTZEKO METODOAK
Azterketa Klinikoak
Zaurien eta gaixoen ondorioak aztertu
Zerebroaren manipulazioa
• Hildakoaren zerebroa aztertu
• Bizirik dagoenean: elektrizitatearen bidez estimulatuz
Zerebroaren jarduera elektrikoaren erregistroa
Zelulen potentzial elektrikoa paperean idatziaz

21. 2. Nerbio Sistema
Zerebroaren jarduera elektrikoaren erregistroa
Ordenadore bidezko tomografia axiala (argazki sorta)

22. 2. Nerbio Sistema
Zerebroaren jarduera elektrikoaren erregistroa
Azterketa tomografiko transaxila (mugimenduaren jarduera)

23. 2. Nerbio Sistema
Zerebroaren jarduera elektrikoaren erregistroa
Erresonantzia magnetiko nuklearra

24. 2. Nerbio Sistema
BIZKARREZUR MUINA
Oinarrizko funtzioa komunikatzea da.
Pitzadurak ezin dira “konpondu” (oraingoz)
Erreflexuak ere kontrolatzen ditu

25. 2. Nerbio Sistema
Nerbio Sistema Periferikoa
NSZ eta gorputzeko organo eta egituren
artean kokatzen da.
•Sistema Somatikoa
•Sistema autonomoa edo begetatiboa
•Sistema sinpatikoa
•Sistema parasinpatikoa

26. 2. Nerbio Sistema
Sistema
Somatikoa

27. 2. Nerbio Sistema
Sistema
autonomoa

28. 2. Nerbio Sistema
Beste bideo interesgarri batzuk:
Modificar el cerebro con luz:
http://www.rtve.es/television/20120504/modificar-cerebro-luz/521786.shtml
El alma está en la red del cerebro:
http://www.rtve.es/television/20111111/alma-esta-red-del-cerebro/474693.shtml
No eramos únicos. Ahora lo somos:
http://www.rtve.es/television/20110320/no-eramos-unicos-ahora-somos/418459.shtml
Antes y después de conocer el cerebro:
http://www.rtve.es/television/20110227/redes-antes-despues-conocer-
cerebro/412058.shtml
El cerebro construye la realidad:
http://www.rtve.es/television/20111027/cerebro-construye-realidad/471391.shtml

29. 3. Sistema Endokrinoa
Zer da? hormonak deritzen substantzia
batzuk jariatzen dituen guruin multzoa da.
Funtzioa: Hormonak odolera isurtzen dira
zuzenean eta eragin zuzena dute zelulen
jardueran.
Hipofisia: hormona ugari jariatzen ditu
eta hormona horietako bakoitzak beste
hainbat guruinetan du eragina: giltzurrun
gainekoetan, tiroidean eta sexualetan
beste batzuen artean. Hipofisia
hipotalamoak zuzentzen du

30. 3. Sistema Endokrinoa