2. ՕԴ
• Օդը Երկրի մթնոլորտը կազմող գազային խառնուրդն է: Օդի` գազային
խառնուրդ լինելու հանգամանքն առաջինը պարզել է ֆրանսիացի
քիմիկոս Անտուան Լավուազիեն 1774 թ-ին. փակ անոթում զետեղված
մետաղի փոշին շիկացնելիս՝ նկատել է, որ մետաղի հետ միանում է օդի
միայն մի մասը՝ մի բաղադրիչը: 1777 թ-ին նա պարզել է նաև, որ օդի այդ
բաղադրիչը պիտանի է շնչառության համար, ուստի այն անվանել է
«շնչառությանը պիտանի օդ»՝ թթվածին, մյուսը՝ ոչ պիտանին՝ ազոտ, որը
հունարենից թարգմանաբար նշանակում է անկենդան:
• XIX դարում օդում հայտնաբերեցին նաև ածխածնի երկօքսիդ, իներտ
գազեր, մեթանի, ծծմբային գազի, ածխածնի
մոնօքսիդի, օզոնի, ջրածնի, ամոնիակի և ազոտի այլ միացությունների
հետքեր:
• Թթվածնի պարունակությունն օդում առաջինը որոշել են ֆրանսիացի
քիմիկոսներ Ժան Բատիստ Անդրե Դյուման և Ժան Բատիստ Բոսենկոն
1841 թ-ին: Ավելի ուշ օդը հեղուկացվեց և բաժանվեց իր երկու հիմնական
բաղադրիչների՝ ազոտի և թթվածնի: 1896–97 թթ-ին անգլիացի քիմիկոս
Վիլյամ Ռամզայը հեղուկ օդի կոտորակային թորմամբ ստացավ նաև 4 նոր
իներտ գազեր:
3. Օդի երկրամերձ շերտի
բաղադրությունը
• Ենթադրում են, որ Երկրի նախնական մթնոլորտը կազմված է եղել ամոնիակ-ջրածնային խառնուրդից.
նրանում թթվածինն սկզբում հայտնվել է ջրի դիսոցման ճանապարհով, այնուհետև՝ բույսերի, կենդանիների և
միկրոօրգանիզմների գործունեությամբ՝ լուսասինթեզով:
• Կյանքի համար առավել կարևոր նշանակություն ունի թթվածինը, որի ընդհանուր զանգվածը Երկրի վրա
5,13.1015տ է, իսկ Երկրի մթնոլորտը պարունակում է մոտ 1,18.1015 տ, որի պաշարները լրացվում են բույսերի
կողմից: Որքան շատ բույսեր են լինում շրջապատում, այնքան ավելի մաքուր և թթվածնով հարուստ է տվյալ
տեղանքի օդը:
• Մթնոլորտում իներտ գազերը հայտնվել են Երկրի հրաբխային գործունեության հետևանքով, իսկ CO2-ը՝
օրգանական վառելիքի այրման և լուսասինթեզի միջոցով:
• Վերջին հարյուրամյակում CO2-ի և մյուս ջերմոցային գազերի բաղադրությունն օդում աննախադեպ աճել է
և դարձել մեծամասշտաբ կլիմայական փոփոխությունների պատճառ: Իսկ էներգետիկայի և ծանր
արդյունաբերության հսկայածավալ աճի հետևանքով փոխվում է ոչ միայն օդի բաղադրությունը, այլև
մթնոլորտում կուտակվում են նաև պինդ գոյացություններ՝ փոշի, մուր և այլն, որոնք դառնում են ծխամշուշների
(սմոգ) և նման այլ երևույթների առաջացման պատճառ: Օդի վրա վնասակար ազդեցություն են թողնում նաև
տրանսպորտային միջոցների արտանետումները: Օդում կարող են հայտնվել նաև տարբեր միկրոօրգանիզմներ
ևս, այդ թվում՝ ախտածին, և վարակի պատճառ դառնալ:
• Մթնոլորտային օդում մշտապես կան ջրային գոլորշիներ, որոնց միջին պարունակությունը կոչվում է օդի
խոնավություն: Բարձր խոնավության դեպքում դժվար տանելի են ինչպես շոգը, այնպես էլ ցուրտը: Մարդու
բնականոն ջերմընկալման համար կարևոր է նաև օդի շարժումը: Շարժման առավել բարենպաստ
արագությունը ձմռանը 0,15 մ/վ է, ամռանը՝ 0,2–0,3 մ/վ:
• Փակ տարածությունների օդը կարող է որոշ վարակիչ հիվանդությունների, հատկապես՝ օդակաթիլային
վարակների (գրիպ, դիֆթերիա, կարմրուկ, քութեշ, կապույտ հազ և այլն) տարածման պատճառ դառնալ: Ուստի
դրանք անհրաժեշտ է մշտապես օդափոխել:
• Երկրի մթնոլորտում առանձնացված են տարբեր շերտեր, որոնցից յուրաքանչյուրն ունի օդի բաղադրության ու
վիճակի իր առանձնահատկությունները:
• 25–30 կմ բարձրություններում գտնվում է օզոնային շերտը, որը կենսական նշանակություն ունի, կլանում է
Արեգակի՝ կյանքի համար վնասակար անդրամանուշակագույն ճառագայթների հիմնական մասը:
• 100 կմ բարձրություններում օդի բաղադրությունը գրեթե չի փոխվում: