эрх зүйн хөгжил

1. Лекц:№5
Монголын түүх
Багш Г.Гэрэлмаа

2. Онолын үүднээс тоймловол:
Эрх зүй бол тухайн хүн амын үндсэн
бүх бүлгийн нийтлэг хүсэл зоригийг
юм уу, тэдгээрийн доторхи төрийн
засаглалд ноёрхох байр суурьтай
байгаа тийм бүлгийн өвөрмөц хүсэл
зоригийг төрийн хүчээр хуульчлан
бататгасан нийгмийн хэм
хэмжээнүүдийн тогтолцоо юм.

3. “Түүхийн тэмдэг тэмдэглэл”
(Ши цзи)
Эртний
улсуудын
баримталдаг
хууль эрх
зүйн талаарх
эх сурвалж
юм.

4. Хүннүгийн хуулинд зааснаар:
Ирт үзүүртнийг
гаргавал
цаазаар
аваачна гэж
заасан байдаг

5.  Хулгайн ялтай
хүний гэр бүлийг
(эд хөрөнгийг
Ред.)
хураана, хөнгөни
йг
бэрээднэ, хүндий
г цаазаар авна
хэмээн 16.71-д
дурджээ.

6.  Сүмбийн
толгойлогч
Таньшихуай
“Цааз тогтоон
шийдэж байсан
бөгөөд зүрхлэн
зөрчигч
байгаагүй”

7. Цэрэг захиргааны цааз
402 -410 онд
Их Нируны
хаан Жарун
Цэрэг
Захиргааны
шинжтэй цааз
тогтоосон.

8. Эртний улсуудад гэмт хэрэгтнийг
Бэрээдэх
Хөрөнгийг хураах
Хүнд хөдөлмөрт зүтгүүлэх
Цаазаар авах гэх мэт ялын
төрлүүд байжээ.

9. Эрх зүйн шинэ хууль
Кидан улс өмнөх улсуудын эрх зүйг уламжилж
шинэ хууль гаргасан. Үүнд:
 Албан татвар
 Ан агнуур
 Давс
 Архи
 Тамхины тухай хууль гаргав.

10. ИХ МОНГОЛ УЛС
Энэ үеийн эрх
зүйн сурвалж
бичиг нь “Их
Засаг” хууль
билээ.

11. “ИХ ЗАСАГ” хууль
 Эртний язгуур  Олон төрлийн
утга нь харилцааг
хууль, цааз, дү зохицуулсан
рэм, журам, хэ нэгдмэл хууль
в, ѐс юм. цааз байжээ.

12. Хуулийн агуулга
төр засах цааз
иргэний аж байдлын цааз
эрүүгийн бодлого
төвлөрүүлэн тайлбарлаж болно.

13. Шийтгэлийн төрлүүд
 Андгайлах (тангаргийн эрүү)
 Золиослох
 дөнгөлөх
 торгох
 ташуурдах буюу шийдэмдэх
 гянданд хорих
 цөлөх
 цаазаар авах буюу алах ял

14. Юан гүрний анхны хууль
 1262 онд ЯО-
ШУГИЙН
боловсруулсан
“Ярьж эмхтгэсэн
хуулийн бичиг”
бол Хубилай
хааны анхны
хууль юм.

15.  Их Юаны
нэвтэрхий хууль"
 "Их Юаны хууль
цаазын бичиг"
 "Ертөнцийг засах
магад хууль" зэрэг
томоохон хууль цаазын
бичгүүд гарсан

16. Монголын эрх зүйн уламжлал
Дээрх хуулиудад Монгол хүн,
эзэн орны давуу эрхийг
хуульчилсан, мөн энэ хуулинд
монголын эрх зүйн шинж
уламжлагдсан байдаг.

17. Түмэн Засагт хааны “Их Цааз”
 “Их цааз” –ыг тулгуур болгож түмт тус
тусын нутагт дагаж мөрдөх өвөрмөц
цааз гаргаж байжээ. Тухайлбал:
“Алтан ханы цаазын бичиг”
“Хутугтай сэцэн хунтайжийн
шашны цааз”

18. “Алтан ханы цаазын бичиг”
онцлог шинж:
 : Агуулгын хувьд бүрэн хэлбэржээгүй, тал
1.
нутгийн хэв хуулийг тэр чигээр нь бичигт
буулгасан шинжтэй
 2. Анги давхаргын ялгааг нарийн
илэрхийлээгүй
 З.Үндсэн зүйлүүдэд нь шашны нөлөө огт
тусгагдаагүй
 4. Хожуу үеийн хууль цаазны дурсгалуудтай
хүйн холбоотой байгаагаараа өвөрмөц байна.

19. Хутуттай сэцэн хунтайжийн
шашны цааз"
Уг цааз нь
Алтан хан,
Далай лам
нарын
даалгавараар
зохиогджээ.

20. Хуулиндах шашны нөлөө
 Уг цаазад бөө мөргөлийн зан
үйлийг хориглож, бурханы
шашин дэлгэрэх явдлыг дэмжиж
лам нарын хэргэм зэргийг
ноѐдын зэрэг дэвтэй таацуулан
лам нарын дагаж мөрдөх
сахилга журмыг тогтоосон.

21. Үйсэн дээрх бичиг
 (XYI зууны II
хагасаас эхлэн XYII
зууны 40-өөд он
хүртэл) гарсан
Халхын 4 аймаг, 6
хошуу, 7 шавийн
ноѐдын 18 цаазын
хураамж бол Үйсэн
дээрх бичиг юм.

22. "Халхын шинэ олдсон цааз
эрхэмжийн бичиг"
1970-аад онд
Булган аймгийн
Дашинчилэн
сумын Хар бухын
балгаснаас
эрдэмтэн
Х.Пэрлээ олжээ.

23. Дөчин Дөрвийн Хоѐрын Их цааз
Ойрадын Эрдэнэбаатар
хунтайжийн шууд
оролцоотойгоор 1640
онд хийсэн . Гол
зорилго нь харийн
түрэмгийлэлд
нэрвэгдсэн цагт эв
нэгдлийг эрхэмлэх
талаар байжээ.