Εισήγηση με θέμα "Το νόμιμο χρήμα στο δίκαιο της ΕΕ" στο 1ο 1o Διεθνές Συνέδριο για το Χρήμα, που συνδιοργάνωσαν το ΟΠΑ, το Παν/μιο Θεσσαλίας, η ΝΒ & η Economia. 24.5.2018

1. ΤΟ ΝΟΜΙΜΟ
ΧΡΗΜΑ ΣΤΟ
ΔΙΚΑΙΟ ΤΗΣ Ε.Ε.
Γεώργιος Κ. Παπαδόπουλος,
Δικηγόρος, LL.M. (Cantab.),
Μ.Δ. (Παν/μίου Αθηνών)
Το Μέλλον του Χρήματος
1o Διεθνές Συνέδριο για το Χρήμα,
ΕΚΠΑ, Παν/μιο Θεσσαλίας ΝΒ
Economia,,
24.5.2018

2. «Δια τούτο τούνομα έχει νόμισμα, ότι ου
φύσει αλλά νόμω εστί»
Αριστοτέλης, Ηθικά Νικομάχεια

3. ΟΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΤΟΥ
ΧΡΗΜΑΤΟΣ

4. μέσo εξόφλησης των
χρεών
φορέας ίδιας
(οικονομικής) αξίας
μέτρο αξίας των
αγαθών

5. υπό
στενή
έννοια
Υπό
ευρεία
έννοια

6. ΝΟΜΙΜΟ
ΧΡΗΜΑ
Legal tender

7. ΔΙΚΑΙΟ Ε.Ε.

9. «LA MONNAIE FUT LA
GRANDE OUBLIÉE DU
TRAITÉ DE ROME»
D. Carreau, 1971

10. ΑΡΘΡΟ 128 ΣΛΕΕ
«1. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα έχει το αποκλειστικό δικαίωμα να επιτρέπει την
έκδοση τραπεζογραμματίων σε ευρώ μέσα στην Ένωση. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική
Τράπεζα και οι εθνικές κεντρικές τράπεζες μπορούν να εκδίδουν τέτοια
τραπεζογραμμάτια. Τα τραπεζογραμμάτια που εκδίδονται από την Ευρωπαϊκή
Κεντρική Τράπεζα και τις εθνικές κεντρικές τράπεζες είναι τα μόνα
τραπεζογραμμάτια που αποτελούν νόμιμο χρήμα μέσα στην Ένωση.
2. Τα κράτη μέλη μπορούν να εκδίδουν κέρματα σε ευρώ, η ποσότητα των οποίων
τελεί υπό την έγκριση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Το Συμβούλιο, προτάσει
της Επιτροπής και μετά από διαβούλευση με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και την
Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, μπορεί να θεσπίζει μέτρα για την εναρμόνιση της
ονομαστικής αξίας και των τεχνικών προδιαγραφών όλων των κερμάτων που
πρόκειται να κυκλοφορήσουν, στο βαθμό που είναι απαραίτητος για την ομαλή
κυκλοφορία τους μέσα στην Ένωση».

11. «η διάταξη με την μεγαλύτερη
πολιτική σημασία»
Βασίλης Σκουρής, 2003

12. ΧΡΗΜΑ ΕΝ
ΕΥΡΕΙΑ
ΕΝΝΟΙΑ
Broad sense money

13. Η εξελικτική πορεία του
χρήματος

16. ΧΑΡΤΟΝΟΜΙΣΜΑ
Κίνα, 910

17. ΚΡΑΤΙΚΗ (ΚΕΝΤΡΙΚΗ)
ΤΡΑΠΕΖΑ ΣΟΥΗΔΙΑΣ
1661

19. SOCIETY FOR WORLDWIDE
INTERBANK FINANCIAL
TELECOMMUNICATIONS
(SWIFT)
1972

25. Είναι το bitcoin χρήμα;
«… νόμισμα ή κάποιας μορφής χρήμα».
• Securities and Exchange Commission v. Trendon T. Shavers and Bitcoin Savings
and Trust (Texas District court)
«… ενώ δεν αποτελούν εκ του νόμου μέσα πληρωμής, γίνονται
ωστόσο δεκτά από τους συμβαλλόμενους ως μέσο πληρωμής»
• ΔΕΕ , Skatterverket, 22.10.2015

26. ΈΝΝΟΜΕΣ ΣΥΝΈΠΕΙΕΣ ΝΟΜΙΜΟΥ
ΧΡΗΜΑΤΟΣ
Επικράτηση της ιδιωτικής αυτονομίας

27. ΈΝΝΟΜΕΣ ΣΥΝΈΠΕΙΕΣ
Υποχρεωτική αποδοχή (άλλως, υπερημερία δανειστή)
Αποδοχή στην ονομαστική αξία (νομιναλιστική αρχή)
Εξοφλητική ενέργεια (απόσβεση ενοχών δια καταβολής)

28. ΤΟ ΝΟΜΙΜΟ
ΧΡΗΜΑ ΥΠΟ
ΔΙΩΓΜΟ;
• Ξέπλυμα (;)
• Φοροδιαφυγή (;)
• Κόστος για την
οικονομία (;)

29. ΤΟ ΝΌΜΙΜΟ ΧΡΉΜΑ ΚΑΙ ΤΑ
ΘΕΜΕΛΙΏΔΗ ΔΙΚΑΙΏΜΑΤΑ
Πληροφοριακός αυτοκαθορισμός
Eλεύθερη και ισότιμη ανάπτυξη της προσωπικότητάς
& συμμετοχή στην οικονομική ζωή
Ασφάλεια και προστασία

30. POS
• Οικονομική
ανισοδυναμία
• Νομική ανισοδυναμία

31. Η ΓΝΩΜΟΔΟΤΙΚΗ ΑΡΜΟΔΙΟΤΗΤΑ
ΤΗΣ ΕΚΤΈλεγχοςαναλογικότητας
Περιορισμοί σε μη φορολογητέες
συναλλαγές
Υπερβολικά χαμηλό όριο χρήσης
μετρητών
Επιβολή πρόσθετου κόστους για τη
χρήση μετρητών

32. Η συρρίκνωση της εμβέλειας
του εκδοτικού προνομίου

33. Η συρρίκνωση της σημασίας του
εκδοτικού προνομίου της ΕΚΤ
Εν ευραία εννοία χρήμα
97%
Υπό στενή έννοια
(νόμιμο) χρήμα
3%
Κατανομή χρήματος υπό ευρεία & στενή έννοια
Εν ευραία εννοία χρήμα
Υπό στενή έννοια (νόμιμο) χρήμα

34. Παγκόσμια
κατανομή
περιουσιακών
αγαθώνΠηγές
1. Bank of International
Settlement, OTC derivatives
statistics at end-June 2013;
Bank’s annual reports.
2. Savills World Research,
Around The World In Dollars And
Cents, 2014.
3. Mc Kinsey & Company,
Financial Globalization: Retreat
or Reset?, 2013.
4. World Federation of
Exchanges, 2014.
5. Estimated using M1 data from
the Central Banks of: Euro Area,
United Kingdom, United States,
Japan, China, Australia, Brazil,
Canada, India, Russia.
6. Estimated using the quantity
of gold ever mined of 171,000
tons from the World Gold
Council, 2013.

35. Η δημιουργία του χρήματος
«Broad money is made up of bank deposits — which are essentially
IOUs from commercial banks to households and companies — and
currency — mostly IOUs from the central bank. Of the two types of
broad money, bank deposits make up the vast majority — 97% of the
amount currently in circulation. And in the modern economy, those
bank deposits are mostly created by commercial banks themselves»
Bank of England, Quarterly Bulletin , 2014 Q1

36. Άσκηση εξουσίας κατά
παραχώρηση της αρχής;
• Πόσο χρήμα παράγεται;
• Ποιο το κόστος του χρήματος;
• Για ποιους σκοπούς χρησιμοποιείται & Πώς
κατανέμεται;

37. Πιθανοί κίνδυνοι της
υπάρχουσας ευρείας
διακριτικής ευχέρειας
Οικονομική αστάθεια (κίνητρα δημιουργίας χρήματος)
Κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες (άνιση πρόσβαση)
Ιδιωτική εξουσία εκτός δημοκρατικού ελέγχου

38. Τα νομικά όρια της διακριτικής
ευχέρειας των χρηματοπιστωτικών
ιδρυμάτων
Βασιλεία ΙΙΙ
Οδηγία 2013/36/ΕΕ - Κανονισμός (ΕΕ) αριθ.
575/2013
Υποχρεώσεις έναντι των μετόχων - υπεύθυνος
δανεισμός / business judgment rule

39. Με βάση τις υφιστάμενες αξιολογήσεις
της ενωσιακής έννομης τάξης
υφίσταται κανονιστικό κενό σε ό,τι
αφορά τον εγγύτερο έλεγχο της
δημιουργίας χρήματος, κατά την
παροχή πιστώσεων, καθώς και κατά τη
λήψη αρνητικών αποφάσεων περί (μη)
παροχής πίστωσης, από το ιδιωτικό
χρηματοπιστωτικό σύστημα;

40. Καν. 575/2013, αιτ. σκ. 32
Γενικοί στόχοι είναι η ενθάρρυνση οικονομικά χρήσιμων τραπεζικών
δραστηριοτήτων που υπηρετούν το γενικό συμφέρον και η
αποθάρρυνση της μη βιώσιμης χρηματοπιστωτικής κερδοσκοπίας που δεν επιφέρει
πραγματικά πρόσθετα οφέλη

41. Καν. 575/2013, αιτ. σκ. 33, 45, 51,
116
[επιβάλλεται] εκτεταμένη αναδιαμόρφωση των τρόπων διοχέτευσης
των αποταμιεύσεων στις παραγωγικές
επενδύσεις. Είναι σημαντικό να καλυφθεί το υπάρχον χρηματοδοτικό κενό
για τις ΜΜΕ και να διασφαλιστεί η δέουσα ροή τραπεζικών
πιστώσεων προς τις ΜΜΕ υπό τις παρούσες συγκυρίες. Υπάρχει
ανάγκη μηχανισμών (…), προκειμένου να διασφαλίζεται η βέλτιστη κατανομή του
κεφαλαίου (…), ιδιαίτερα όσον αφορά τις μακροπρόθεσμες επενδύσεις
στην πραγματική οικονομία. Για τη συνεχή παροχή
χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών στα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις είναι
απαραίτητη μια δομή σταθερής χρηματοδότησης

42. Καν. 575/2013, αιτ. σκ. 97
«Οι δομές ορθής διακυβέρνησης, η διαφάνεια και
η δημοσιοποίηση είναι αναγκαίες προκειμένου να υπάρχουν υγιείς
πολιτικές αποδοχών. Προκειμένου να διασφαλισθεί η προσήκουσα διαφάνεια στην
αγορά όσον αφορά τις δομές των αποδοχών τους και τους συναφείς κινδύνους, τα
ιδρύματα θα πρέπει να δημοσιοποιούν αναλυτικές πληροφορίες σχετικά με τις
πολιτικές και πρακτικές αποδοχών που εφαρμόζουν καθώς και, για λόγους
εμπιστευτικότητας, συνολικά ποσά για τους υπαλλήλους οι επαγγελματικές
δραστηριότητες των οποίων έχουν ουσιώδη αντίκτυπο στο προφίλ κινδύνων του
ιδρύματος. Αυτές οι πληροφορίες θα πρέπει να διατίθενται σε όλα τα
ενδιαφερόμενα μέρη»

43. Καν. 575/2013
Επιβολή υψηλότερων κεφαλαιακών απαιτήσεων –
Περιορισμός της δυνατότητας μόχλευσης –
Επιβολή «αποθέματος ασφαλείας ρευστότητας»

44. Λύσεις de lege lata (?)
Εγγύτερος έλεγχος πιστοδοτικών αποφάσεων
Εποπτεύουσα αρχή (έλεγχος της κατά παραχώρηση άσκησης δημόσιας
εξουσίας)
Ιδιώτες (τριτενέργεια αρχής της ίσης μεταχείρισης/απαγόρευσης
διακρίσεων/ελεύθερης & ισότιμη συμμετοχή στην οικονομική ζωή)

45. Λύσεις de lege ferenda (?)
Δημοκρατικός έλεγχος δημιουργίας χρήματος
Αποφασιστική αρμοδιότητα κεντρικής τράπεζας – αλλαγή Συνθήκης για την
δυνατότητα έκδοσης χρήματος εν ευρεία εννοία
Περιορισμός ιδιωτικών τραπεζών σε ρόλο ενδιαμέσου

46. Σας ευχαριστώ!
Γεώργιος Κ. Παπαδόπουλος
Δικηγόρος, LL.M. (Cantab.), Μ.Δ. (Παν/μίου Αθηνών)
Email: george-papadopoulos@cantab.net
@G.Papadopoulos 2018