1. Ν. ΚΑΖΑΝΤΖΆΚΗΣ, ΒΊΟΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΕΊΑ ΤΟΥ ΑΛΈΞΗ ΖΟΡΜΠΆ
1η ενότητα: 2η ενότητα: 3η ενότητα:
Στο καφενείο του λιμανιού Η γνωριμία του αφηγητή με τον Ζορμπά Η αγάπη του Ζορμπά για το σαντούρι
ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΆ ΣΤΟΙΧΕΊΑ Διάλογος: προσδίδει αμεσότητα, ζωντάνια, ένταση, • Διάλογος
• α΄ πρόσωπος αφηγητής, αφήγηση δυναμική • Εγκιβωτισμένη αναδρομική αφήγηση με
με εσωτερική εστίαση, συνδυασμό Περιγραφή: ρεαλιστική εξωτερικών χαρακτηριστικών διάλογο αφηγημένο: υπογραμμίζεται ο
αυτοβιογραφικών-μυθοπλαστικών Ζορμπά με ωμό, αποκαλυπτικό τρόπο «κεραυνοβόλος έρωτας» του Ζορμπά για το
στοιχείων Αναδρομική αφήγηση: το επεισόδιο με τον ξυλοδαρμό του σαντούρι του
• Περιγραφή αφεντικού • Σχόλια/εσωτερικός μονόλογος: ο θαυμασμός του
αφηγητή για τις απόψεις του Ζορμπά
ΠΡΌΣΩΠΑ/ ΑΝΤΙΘΕΣΕΙΣ ΣΥΝΑΙΣΘΉΜΑΤΑ:έκπληξη, μαγεία, έκσταση
Ο Ζορμπάς: λαϊκός τύπος, ευθύς, θαρραλέος, αυθόρμητος, καταλαμβάνει τον Ζορμπά στο άκουσμα του οργάνου.
αθυρόστομος, ανεξάρτητος, ευφυής, ειλικρινής. Φύση Ακατανίκητη επιθυμία, πάθος, πείσμα που ξεπερνά
περιπετειώδης, φιλήδονος και μερακλής, ευέξαπτος, κάθε εμπόδιο, για να μάθει να παίζει. Ευγνωμοσύνη
παράτολμος, απρόβλεπτος, πρωτόγονος στις αντιδράσεις για τον δάσκαλο που τον μύησε στη μουσική. Μαγική
του, εκρηκτικός. Αγράμματος, με χοντροκομμένους έλξη, έξαρση, ψυχική ανάταση, ανακούφιση, που τον
τρόπους, κινείται με οδηγό το ένστικτο, την πείρα της ζωής απορροφά ολοκληρωτικά, όταν παίζει. Τρυφερότητα,
και το συναίσθημα στοργή, ευλαβική προσοχή, προστατευτική διάθεση,
Ο αφηγητής: διανοούμενος, στοχαστής, με ευρεία μάθηση, όταν το αγγίζει.
εκλεπτυσμένη σκέψη, πνευματκά ενδιαφέροντα, λογικός, ΙΔΕΕΣ:με απλό, ενστικτώδη αλλά ξεκάθαρο κατανοητό
μετρημένος, συνετός, κρίνει, εκτιμά, υπολογίζει πριν τρόπο και πειστικά σχήματα έχει συλλάβει την ουσία
ενεργήσει. Γοητεύεται από τον αυθορμητισμό και το της ζωής και της τέχνης πολύπλευρα, με τόλμη, χωρίς
«λιονταρίσιο μυαλό» του Ζορμπά, καταδεκτικός και σκοπιμότητες και κάθε λογής ασφάλειες και
ανοικτός, αναζητά την ουσία της ζωής και εκτιμά την αναστολές.
αλήθεια, ακόμα κι αν δεν προσφέρεται σε «ευπρεπές»
περιτύλιγμα.
ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΆ ΣΧΉΜΑΤΑ/ ΓΛΏΣΣΑ Παρομοίωση- μεταφορά: κρατάς και του λόγου σου Μεταφορές:
Υποβλητικές εικόνες εσωτερικής ζυγαριά • έπεσα με τα μούτρα στο λάκκο, Πήρα την
ατμόσφαιρας (οπτικές, ακουστικές, Παροιμιακή φράση/αλληγορία: υπογραμμίζει την κατρακύλα, Κόλαση: ο γάμος και οι οικογένεια
ορφρητικές) και εξωτερικού τοπίου ακαταλληλότητα, κατά τον Ζορμπά, της συμβατικής πηγή ταλαιπωρίας, δεν αφήνει απερίσπαστο τον
Προσωποποίηση των ψαριών, λογικής ως πυξίδας ζωής. Ζορμπά να αφοσιωθεί στο πάθος της τέχνης
Μεταφορές: τα τζάμια είχαν παχνιστεί, Μεταφορά/παρομοίωση/προσωποποίηση: το • ακατέργαστη, μεγάλη ψυχή, δεν αφαλοκόπηκε από
το πρόσωπο του νερού σαρακοτρυπημένο πρόσωπο, σαν ξύλο ταλαιπωρημένο, τη γη
Ασύνδετο, πολυσύνδετο, μικρές δουλεμένο, δυστυχισμένο Παρομοιώσεις: σα να ’γδυναν, σα να χάδευαν
περίοδοι, ύφος κοφτό, γοργό Γλώσσα: εκφραστική, προφορική με λαϊκότροπους τύπους, γυναίκα
χαρακτηριστικά σύνθετα και επίθετα, ιδιωτισμούς.

2. «Αν ήταν στη ζωή μου
να διάλεγα ένα ψυχικό οδηγό,
ένα Γκουρού, όπως λένε οι Ιντοί,
ένα Γέροντα, όπως λένε οι καλόγεροι στο ‘Αγιον’Ορος,
σίγουρα θα διάλεγα το Ζορμπά»
…Γιατί αυτός είχε ό,τι χρειάζεται ένας καλαμαράς για να σωθεί: την πρωτόγονη ματιά που αδράχνει ψηλάθε σαϊτευτά τη θροφή της, τη δημιουργικιά, κάθε πρωί
ανανεούμενη αφέλεια να βλέπει ακατάπαυτα για πρώτη φορά τα πάντα και να δίνει παρθενιά στα αιώνια καθημερινά στοιχεία -αγέρα, θάλασσα, φωτιά, γυναίκα,
ψωμί, τη σιγουράδα του χεριού, τη δροσεράδα της καρδιάς, την παλικαριά να κοροϊδεύει την ίδια του την ψυχή, σα νά’χε μέσα του μια δύναμη ανώτερη από την
ψυχή, και τέλος το άγριο γάργαρο γέλιο, από βαθιά πηγή, βαθύτερο από το σπλάχνο του ανθρώπου, που ανατινάζουνταν απολυτρωτικό στις κρίσιμες στιγμές από
το γέρικο στήθος του Ζορμπά, ανατινάζουνταν και μπορούσε να γκρεμίσει -και γκρέμιζε- όλους τους φράχτες -ηθική, θρησκεία, πατρίδα- που άσκωσε γύρα του
ο κακομοίρης ο φοβητσιάρης ο άνθρωπος, για να κουτσοπορέψει ασφαλισμένα τη ζωούλα του.
‘Οταν συλλογίζουμαι με τι θροφή τόσα χρόνια με τάιζαν τα βιβλία κι οι δασκάλοι, για να χορτάσουν μια λιμασμένη ψυχή, και τι λιονταρίσιο μυαλό για θροφή με
τάισε ο Ζορμπάς σε λίγους μήνες, δύσκολα μπορώ να βαστάξω την πίκρα μου και την αγανάκτηση.
Πως να θυμηθώ και να μη θεριέψει η καρδιά μου τις κουβέντες που μου ‘κανε, τους χορούς που μου χόρευε, το σαντούρι που μου έπαιζε, σ’ ένα ακρογιάλι της
Κρήτης όπου ζήσαμε έξη μήνες, με πλήθος εργάτες, σκάβοντας για να βρούμε τάχα λιγνίτη. Ξέραμε καλά κι οι δυο μας πως ο πραχτικός αυτός σκοπός ήτανε
στάχτη για τα μάτια του κόσμου, εμείς βιαζόμαστε πότε να βασιλέψει ο ήλιος, να σκολάσουν οι εργάτες, να στρωθούμε οι δυο μας στην αμμουδιά, να φάμε το
χωριάτικο νόστιμο φαΐ μας, να πιούμε το μπρούσκο κρητικό κρασί μας και να κινήσουμε την κουβέντα.
Εγώ σπάνια μιλούσα, τι να πει ένας «διανοούμενος» σ’ ένα Δράκο; Τον άκουγα να μου μιλάει για το χωριό του στον ‘Ολυμπο, για τα χιόνια, τους λύκους, τους
κομιτατζήδες, την ‘Αγια-Σοφιά, το λιγνίτη, τις γυναίκες, το Θεό, την πατρίδα και το θάνατο -και ξάφνου, όταν πλαντούσε και πια δεν τον χωρούσαν τα λόγια,
τινάζουνταν απάνω στα χοντρά χαλίκια του γιαλού κι άρχιζε να χορεύει. Γερός, ορθόκορμος, κοκαλιάρης, με αναγερτό το κεφάλι, με καταστρόγγυλα μικρά
μάτια σαν πουλιού, χόρευε και σκλήριζε και χτυπούσε τις αδρές πατούσες στο γιαλό και πιτσίλιζε με θάλασσα το πρόπωπό μου.
Αν άκουγα τη φωνή του, την κραυγή του, η ζωή μου θα είχε πάρει αξία. θα ζούσα μ’ αίμα και σάρκα και κόκαλα ό,τι τώρα χασισοπότικα στοχάζουμαι κι ενεργώ
με χαρτί και καλαμάρι. Μα δεν τόλμησα, έβλεπα το Ζορμπά μεσάνυχτα να χορεύει χλιμιντρίζοντας και να μου κράζει να τιναχτώ κι εγώ από το βολικό καβούκι
της φρονιμάδας και της συνήθειας και να φύγω για τα μεγάλα, τ’ αγύριστα ταξίδια μαζί του, κι έμενα ασάλευτος, τουρτουρίζοντας.
Πολλές φορές έχω ντραπεί στη ζωή μου, γιατί έπιασα την ψυχή μου να μην τολμάει να κάνει ό,τι η ανώτατη παραφροσύνη -η ουσία της ζωής- μου φώναζε να
κάμω, μα ποτέ δεν ντράπηκα για την ψυχή μου όσο μπροστά στο Ζορμπά.
Η επιχείρηση του λιγνίτη πήγε κατά διαβόλου. Ο Ζορμπάς κι εγώ κάμαμε ό,τι μπορούσαμε για να φτάσουμε, γελώντας, παίζοντας, κουβεντιάζοντας, στην
καταστροφή. Δε σκάβαμε να βρούμε λιγνίτη, αυτό ήταν μια αφορμή για τους απλοϊκούς φρόνιμους ανθρώπους, «για να μη μας πάρουν με τις λεμονόκουπες»
έλεγε ο Ζορμπάς και σκούσε στα γέλια. «Μα εμείς, αφεντικό» (μ’ έλεγε αφεντικό και γελούσε) «εμείς αφεντικό, έχουμε άλλους, μεγάλους σκοπούς. -Ποιους,
μωρέ Ζορμπά;» τον ρωτούσα. « Σκάβουμε για να δούμε, λέει, τι δαιμόνους έχουμε μέσα μας.»

3. Γρήγορα είχαμε φάει ό,τι μου’ χε δώσει ο κακόμοιρος ο θειος μου, για ν’ ανοίξω, λέει, γραφείο, απολύσαμε τους εργάτες, ψήσαμε ένα αρνί, γεμίσαμε ένα
βαρελάκι κρασί, στρωθήκαμε στο ακροθαλάσσι, όπου βρίσκουνταν τ’ ορυχείο, αρχίσαμε να τρώμε και να πίνουμε, πήρε ο Ζορμπάς το σαντούρι του, σήκωσε το
γέρικο λαιμό, άρχισε τον αμανέ. Τρώγαμε, πίναμε, ποτέ δε θυμούμαι να’ χα τόσο κέφι, ο Θεός συχωρέσει την επιχείρηση, φωνάζαμε, ο Θεός συχωρέσει τη
μακαρίτισσα, ζωή σε λόγου μας, πάει στο διάολο ο λιγνίτης.
Τα ξημερώματα χωρίσαμε. Εγώ τράβηξα πάλι για τα χαρτιά και τα μελάνια, αγιάτρευτα λαβωμένος από την αιματωμένη σαΐτα που δεν ξέρουμε πως να την
πούμε και τη λέμε πνεύμα. Αυτός πήρε καταβορρά και καταστάλαξε στη Σερβία, σ’ ένα βουνό κοντά στα Σκόπια, όπου ξετόπωσε, λέει, πλούσια φλέβα
λευκόλιθο, τύλιξε μερικούς παραλήδες, αγόρασε σύνεργα, στρατολόγησε εργάτες κι άρχισε πάλι ν’ ανοίγει μέσα στη γης γαλαρίες. Τίναξε βράχους, έφτιαξε
δρόμους, έφερε νερό, έχτισε σπίτι, παντρεύτηκε, γέρος κοτσονάτος, μιαν όμορφη γλεντοχήρα, τη Λιούμπα, κι έκαμε κι ένα παιδί μαζί της.
‘Οπου μια μέρα έλαβα ένα τηλεγράφημα:
«Εύρον πρασίνην πέτραν ωραιοτάτην,
ελθέ αμέσως. Ζορμπάς»
‘Ηταν η εποχή που ακούγουνταν οι πρώτες μακρινές βροντές της καταιγίδας που είχε κιόλα κινήσει καταπάνω στη γης. Ο παγκόσμιος πόλεμος. Εκατομμύρια
άνθρωποι έτρεμαν, θωρώντας την πείνα, τη σφαγή, την παραφροσύνη νά’ ρχουνται. ‘Ολοι οι δαιμόνοι του ανθρώπου είχαν ξυπνήσει και διψούσαν για αίμα.
Μέσα σε τέτοιες φαρμακερές μέρες έλαβα το τηλεγράφημα του Ζορμπά. Στην αρχή θύμωσα, ο κόσμος χάνεται, κιντυνεύει η ζωή κι η τιμή κι η ψυχή του
ανθρώπου, κι ορίστε τώρα ένα τηλεγράφημα να κινήσεις, να κάμεις χίλια μίλια για να δεις μιαν όμορφη πράσινη πέτρα! Ανάθεμα είπα στην ομορφιά, γιατί ‘ναι
άκαρδη και δεν νοιάζεται για τον πόνο του ανθρώπου.
Μα ξαφνικά τρόμαξα, ο θυμός είχε κιόλας ξεθυμάνει κι ένιωθα με φρίκη πως η απάνθρωπη αυτή κραυγή του Ζορμπά αποκρίνουνταν σε άλλη απάνθρωπη μέσα
μου κραυγή. ‘Ενα άγριο όρνιο μέσα μου τίναξε τα φτερά του να φύγει. ‘Ομως δεν έφυγα. δεν τόλμησα πάλι, δεν κίνησα να πάω, δεν ακολούθησα τη θεϊκιά
θηριώδη μέσα μου κραυγή, δεν έκαμα μια γεναία παράλογη πράξη. Ακολούθησα την κρύα ανθρώπινη φωνή του λογικού, πήρα την πένα κι έγραψα του Ζορμπά
και του εξηγούσα…
Κι’ αυτός μου αποκρίθηκε: «Είσαι, και να με συμπαθάς, αφεντικό, καλαμαράς. Μπορούσες κι εσύ, κακομοίρη, μια φορά στη ζωή σου να δεις μιαν όμορφη
πράσινη πέτρα και δεν την είδες. Μα το Θεό, κάθουμαι κάποτε, όταν δεν έχω δουλειά, και λέω με το νου μου: «Υπάρχει, δεν υπάρχει Κόλαση;» μα χτες που
έλαβα το γράμμα σου, είπα: « Σίγουρα πρέπει να υπάρχει Κόλαση για μερικούς καλαμαράδες».
( αποσμάσματα από την ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΟΝ ΓΚΡΕΚΟ )