3. ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Ή ιδέα της έκδοσης ένος τόμου στον όποιο θα έχουν συγ
κεντΡωθει ο{ σωζόμενες μαρτυρ{ες για την άρχα{α Κυνικη φι
λοσοφ{α ηταν του Παναγιώτη Κονδύλη. 'Ανέλαβα να έτοψάσω
αύτη την έκδοση, γιατι' πάντοτε ή Κυνικη φιλοσοφ{α άσκουσε
έπάνω μου ιδια{τερη γοητε{α: χωρι'ς να συναγων{ζεται στο πε
δ{ο του θεωρητικου στοχασμου τι'ς μεγάλες φιλοσοφικες σχο
λές της 'Αρχαιότητας, έδωσε ενα ιδεωδες ζωης με άξιοπρόσε
κτη άπήχηση και' {στορικη διάρκεια' κι άκόμη, με έντυπωσ{αζε
i; συνέπεια που χαρακτήριζε τη συμπεριφορα των άρχα{ων Κυ
νικων, ή συμφων{α της πράξης με τι'ς άρχες τι'ς όποιες διακή-
ρυχναν,
" υπαρ ξιακη,
Ύj
/ /
'λ ικρινεια τους.
ει
Ο{ δυσκολ{ες του έΥχειΡήματος ουτε λΕγες ησαν ουτε άσή
μαντες. Για λόγους που άνάγονται στον ώς έπι' το πολυ πρα
κτικο χαρακτήρα άλλα κα!. στην ολη ιδιομορφ{α του Κυνισμου,
αύτο το φιλοσοφιχο κ{νημα παρήγαγε σχετικα περιορισμένη
γραμματε{α που κι αύτη ήδη νωρι'ς στους έλληνιστικους χρό
νους εtχε χαθει. Λιγοστες εΊναι και' ο{ σωζόμενες μαρτυρ{ες,
κυρ{ως άνεκδοτολογικου χαρακτηρος, που παραδ{δονται άπο
συγγραφεις συχνα άρκετα μεταγενέστερους, μαρτυρ{ες με πολ
λες και' δυσδιάκριτες πια Στωικες άλλα και' αλλες προσμ{ξεις
- ύλικο που δύσκολα μπορουμε να το άξιοποιήσουμε για την
άναστήλωση του θεωρητικου οικοδομήματος του άρχα{ου Κυ
νισμου.
'Η /
παρουσα συ λλ' συγκpOTΎj ηκε με
ογη /θ' /
β αση "/
το αντιστοιχο
μέρος του τετράτομου εργου του G. Gjannantonj, Socraticorum
Reliquiae (1983-1985), στο όποιο έχουν συγκεντΡωθει - για
πρώτη φορα με άξιώσεις πληρ6τητας - ολες ο{ σχετικες μαρ
τυρ{ες, και' το όποΙΟ σχεδον άμέσως μετα την πρώτη έμφάνισή
του καθιερώθηκε ώς ύπόδειγμα και' κανόνας για ολη τη Σω
κρατική. 'Έχουν έτσι περιληφθει έδω ο{ σωζόμενες μαρτυρ{ες
' '
γ ,α τον
"',4 ντισθ/ 'Δ ιογενη και, οσους μα θ ητευσαν, αμε-
ενη, τον / " / , /
σως l; διαμέσου του Κράτη, σε αύτον, καλύπτεται δηλαδη το
4. 111 ΠΡΟΛΟΓΟΣ
διάστημα απο τιχ τέλη του 50υ αΙ ως τι'ς αρχες του 30υ αΙ.
π.Χ. πα θ'
Τ7
ως σε
, αυτες τις μαρτυριες σεν περι λ αμβ ανονται
'" Ι " ι
- ' 'λ ι 'Ι: ι
πλ ην ε αχιστων ε~αιpεσεων -
, 'λ ε~ει παρα θεματα απο
επι
ιι: " Ι
κάποιο έργο των αρχαίων Κυνικων, ή διάκριση σε αποσπάσμα-
τα τυπου-
ι Α και,ι
τυπου-
Β" ΙΥ ,
οπως την γνωpι~oυμε απο τα
, '" Frag-
menta der Vorsokratiker του Η. Djels, δεν θα εlχε ν6ημα.
Έτσι, ή παράθεση των αποσπασμάτων στηρίζεται, οπως και'
στο έργο του Gjannantonj, στην έξης λογικη σειρά: προηγουν
ται κάθε φορα οι' βιογραφικες αναφορές, ακολουθουν ανέκδοτα
και αποφθεγματικες φράσεις, ο[ λεγ6μενες χρειες, οι' ειδήσεις
για τι'ς συγγραφες κάθε φιλοσ6φου καί, τέλος, δοξογραφικες
και' αλλες πληροφορίες για τη διδασκαλία του.
Ό εργαλειακος χαρακτήρας του έργου του Gjannantonj (ό
ί'διος το έχει χαρακτηρίσει «εργαλειΌ δουλειας») ώθησε τον
,
ιταλ'
ο ,
εpεuνητη " να συμπερι λΙβ'
α ει στη συλλ ογηι του και '"
αρκετα
αποσπάσματα, των όποίων ή υπαγωγη σε αυτον η εκεινο τον
φιλ6σοφο δεν βασίζεται σε ρητη όνομαστικη αναφορα και' ώς
εκ τούτου δεν ε[ναι πάντοτε απολύτως ασφαλής. Μερικα απο
τα αποσπάσματα αυτης της κατηγορίας δεν τα έχουμε περιλά-
βει ευω, οπως σεν εχουμε περι λ α ει και" ορισμενα α α: ενα
,~-" " ,ι ιβ ι "λλ .Ι
απ6σπασμα, το V Β 141 κατα την αpfθμηση των Socraticorum
Reliquiae, το όποιο προφαιιως αφορα στον Διογένη απο τη Σε
λεύκεια και' οχι στον κυνικο Διογένη, και' κάποια πολυ φθαρμέ
να η πολυ δυσανάγνωστα αποσπάσματα απο τον Φιλ6δημο και'
τον Πολυδεύκη.
ΤΟ κείμενο ακολουθεζ με κάποιες αποκλίσεις, τον Gjanna-
ntonj, ό όποιος αντλει κάθε φορα απο τJ?ν καλύτερη κριτικη
έκδοση' τα όρθογραφικα σφάλματα (δυστυχως τα αρχαιοελλη
νικα αποσπάσματα των Socraticorum Reliquiae βpfθoυν λαθων)
διορθώνονται σιωπηρά. Συχνα ή μετάφρα.ση των αποσπασμά
των γίνεται πιο ελεύθερη: σε πολλα σημεια προτιμήσαμε να
προσθέσουμε - συνήθως σε αγκύλες - μια σύντομη διασάφη
ση η μια πληροφορία προκειμένου να αποφύγουμε να επιβαρύ
νουμε τον όγκώδη τ6μο με μία 'ακ6μη υποσημείωση. Οι' όμηρι-
Ι ,Ι ι - Ν Κ Υ Υ ι
κοι
,
στιχοι σινονται
,
στις μεταφρασεις των . α~αντ~ακη-
Ι.Θ. Κακριδή, του Δ.Ν. Μαρωνίτη 1, σπανι6τερα, της Α. Πα
νωφοροπούλου-Σιγάλα.
'Ε'Ο
Λπι~oυμε
ΙΥ .Ι'
οτι η παρουσα
Ι ,ι '
εκσοση
θ
α
' συμ
β Ιλ
α ει
"
στην ανα-
,θέρμανση του ενδιαφέροντος για τη φιλοσοφία των Κυνικων,
5. ΠΡΟΛOlΌΣ 11
αύτη την περιθωριακη αλλα πάντοτε επίκαψη έκφανση του αρ
χαίου κ6σμου. Στην είκ6να μας για την 'Αρχαι6τητα δεσπ6-
ζουν τα μεγάλα κατορθώματα του έλληνικου πνεύματος: ό
στοχασμος των Προσωκρατικων, ή τραγικη ποίηση, ή φιλοσο
φία του Πλάτωνα και' του 'Αριστοτέλη - έχουμε συνηθίσει να
βλέπουμε το κέντημα του αρχαίου κ6σμου απο την καλή' με
" / / ,
'Κυνικους το βλ εμμα στρεφεται για λ/
τους '" /
ιγο και στην αναπο δ η
όψη του, την όχι και' τ6σο όμορφη, αύτην ομως πού, οπως θα
έλεγε ό Σοπενάουερ, μας επιτρέπει να αντιληφθουμε πως ένώ
νονταν τα νήματα.
Ν.Μ.Σ.
'Αθήνα, Νοέμβριος 1996
Είχε σχε'δον όλοκλ'ηρωθεΊ: ~ εκτύπωσΊ] αυτοu τοu τ6μου,
οταν εφυγε για πάντα άπο κοντά μας ό ΠαναγιώΤΊ]ς ΚονΌύλ'ης,
άναπάντεχα, στο μεσουράνΊ]μα μιας 'δΊ]μΙOυpγικΎjς ζωΎjς. "Ας
είναι ελαφρυ το χωμα που τον σκεπάζει. Θνfισκειν με λέγε
τους αγαθούς.
Άθ~να, 21 'Ιουλίου 1998
Ν.Μ.Σ.
9. ΑΝΤΙΣΘΕΝΗΣ
Ό ΆντισθένΊjς (περίπου 455-360 π.Χ.), γιός το;), ΆντισθένΊj από
τ~ν ' Aθ~να και μια.ς Θρακιώτισσας /)oύλΊjς, μαθψ~ς, από τους πιό
αφοσιωμένους, το) ΣωκpάΤΊj καί, πιθανότατα, /)άσκαλος το) ΔΙOγένΊj
από τη ΣινώΠΊj, είχε συγγράψει πολλα εργα (/)ιαλόγους, έpμψευτικtι
στόν 'ΌμΊjpO, pψopικtι σχε/)ιάσματα), από τtι όπο'ϊ.α σώζονται ελάχι
στα σπαράγματα. Συνεχίζοντας τις θεωρψικες ανα~ψ~σεις τής Σο
φιστικής και το) ΣωκpάΤΊj, πpOσπάθΊjσε νtι αποσαφψίσει τη σXέσΊj
γλώσσας και αντικεψένου, δπου υποστηριξε τό αaύνατo της αντίφα
σΊjς (ούκ εστιν cΧντιλέγειν), και /)ιεpεύνΊjσε όρισμένες πτυχες της λο
γικής θεωρίας το) όρισμο). 'Ωστόσο 1) πλευρOC αύτη τής πνευματικής
/)Ίjμιoυpγίας το) ΆντισθένΊj /)εν αφορα. τ~ν Kυνικ~ φιλοσοφία. Έν
/)ιαφέρον γιOC τ~ν ίστορία το) Κυνισμο) εχει 1) ήθικη το) ΆντισθένΊj,
οί κυριότερες αρχες τής όποίας ριζώνουν στη /)ι/)ασκαλία το) Σωκρά
τΊj και είναι οί ακόλουθες: Ή εύ/)αψονία βασίζεται στην αpετ~, κι
αύτ~ πάλι στ~ γνώσΊj, 1) όποία, εφόσον καταΚτΊjθε'ϊ., /)εν χάνεται πο
τέ· κι 1) αpετ~ πάλι, καθώς βασίζεται στ~ γνώσΊj, είναι κάτι /)ι/)ακτό.
'Ηθικός στόχος το) ανθρώπου πρέπει νOC είναι και 1) απελευθέpωσΊj
από καθετι περιττό. Με τις ί/)έες του αύτες ό ΆντισθένΊjς θεωp~θΊj
κε, ~/)Ίj κατOC τ~ν ΙSΨΨΊj , ApXαιότΊjτα, ως ό θεμελιωτ~ς τής Κυνικής
φιλοσοφίας (ΔιoγένΊjς Λαέρτιος Ι 15· νι 13), τ~ν όποία αποφασιστι
κότερα και ριζοσπαστικότερα /)ιαμόρφωσε ό ΔΙOγένΊjς από τη Σινώ
ΠΊJ, ό άΠOκλΊjθεις Κύων' 1) ίστopικ~ σχέσΊ) αύτο) το) τελευταίου με
τόν ΆντισθένΊj παραμένει ασαφ~ς. Πρβ. RE ι 2(1894), στ.
2538-2545 Ρ. Natorp.
1. ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ, Φιλοσ6φων βίων και 80γμάτων συναγω
γη νι 1. Πρβ. ΣΟΥΔΑ, στό λήμμα' ΆντισθένΊjς" ΕΥΔΟΚΙΑ,
ΊωνιιΧ 96 ρ. 95, 1. ΕΠΙΦΑΝΙΟΣ, ΚατιΧ αιρέσεων πι 2,9.
Ά ντισθένης Ά ντισθένους Άθηναίος. Έλέγετο 8' ούκ εΙναι lθαγενής
10. 16 οι ΑΡΧΑΙΟΙ ΚΤΝΙΚΟΙ
οθεν και' προς τον όνει8{ζοντα είπειν, «και' ή μήτηρ τών θεών Φρυγ{α
έστ{ν». Έ8όκει γαρ εΙναι Θρι:!ττης μητρός.
ΆνησθένΊjς, γ~oς του Άντ~σθένΊj, ΆθΊjνocΙος. Δεν ~τocν, ~λε
yocv, γΊjγεν~ς ~τσ~, 8τocν κάπo~oς τον χλwocσε γ~' ocύτ6, λέγετoc~
8τ~ ό ΆνησθένΊjς του εϊπε πως «XOCL των θεων ~ μΊjτέpOC εϊνoc~
OCπο τη ΦΡ)γLoc». Γ~OCΤL π~στε)6τocν 8τ~ ~ μψέρoc το) ~τocν OCπο
τη ΘpάΚΊj.
Ό ΆντισθένΊ)ς θεωρείτο ΆθΊjVocίoς στον Φιχί8ωνιχ 59b [= ΆντισθένΊ)ς 30]
OCνocψέρετocι ώς έπιχώριος, OCχριβως 8πως χocι ό ΑίσχίνΊ)ς, ό Κρίτων χocι ό γιός
του Κριτόβουλος, ό Άπολλό8ωρος χ.&. ΓVωσΤOI ΆθΊ)νocίοι. Ή εr8Ί)σΊ) γιOC
την θpocχιχ~ χocτocγω~ της μΊ)τέρocς του 8εν OCποχλείετocι νOC εχει Ιστopιχ~
βOCσΊ) , ώστόσο, 8πως πocρocτηρεί ό ο. Gigon, Sokrates, σ. 290, ocύτη ~ χocτoc
γω~ του «λειτουργεί ώς πλocίσιο γιOC το ~θιχo πocρOC80ζο 8τι πocρ' 8λο τουτο
.η μίΧλλον λόγω ocύτου του γεγονότος ό ΆντισθένΊ)ς εγινε σπου80cίος &νθρω
πος, ocψου ~ εύγένειoc ένος OCνθρώπου 8εν εΙνocι ύπόθεσΊ) της γενεocλογιχης
προέλευσΊ)ς OCλλOC του ψpoν~μocτός του».
2. SENECA, De constantΪa sapientis 18, 5.
Antistheni mater harhara et 'rhressa ohiciehatur; respondit et deorum
matrem Idaeam esse.
ΚΟΡ6~~ε)ocν τον Άντ~σθένΊj πως ~ μψέρoc το) ~τocν βάΡβOCΡΊj Κ~
OCπο τη ΘpάΚΊj· εκεινος OCπάντφε 8η XOCL των θεων ~ μΊjτέpOC
~τocν OCπο τ~ν ''I~Ίj [της ΦΡ)γLocς].
3. ΠΛΟΠ ΑΡΧΟΣ, Περι' φυγi]ς 17 ρ. 607b.
ΤΟ 8έ του 'Αντισθένους ούκ έπαίνεις προς τον είπόντα οη «Φρυγ{α
σού εστιν ή μήτηρ», «και γαρ ή τών θεών»;
Δεν εΠLΚPOτεις τ~ν OCπάνΤΊjσΊj του Άντ~σθένΊj σ' εκεινον που
του 'πε 8η «~ μψέρoc σο) εϊνoc~ OCπο τ~ ΦΡ)γLOC»; «ΤΟ 'ί~~o εϊ
voc~ XOCL των θεων ~ μΊjτέρoc», OCπάνΤΊjσε ό Άντ~σθένΊjς.
11. ΑΝΤΙΣΘΕΝΗΣ 17
Κotτα τον Ρ. Natorp, στηλ"l) 2538 στο οίκειο λΊjμμot της RE, ό Πλούτotρχος
χotρotκτηρίζει έ/)ω την μψέρot του Άντισθέν"l) λotθεμένot ώς Φρυγ!οι, πotρot
συρμένος OCπο το OCνέκ/)οτο με το όποιο ό Διογέν"l)ς Λotέρτιος, νι 1 [=' Α ντι
σθέν"l)ς 1], OCνοΙγει στην Φιλοσ6φων β!ων κοιι' δογμάτων συνοιγωγη το κεφιi
λotιο για τον Άντισθέν"l)' πρβ. κotι Ο. Hense, Rheinisches Museum 45 (1890),
σ. 544 κ.Ι
4. ΚΛΗΜΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕιΣ, ΣτΡωματεϊς Ι, ΧV 66, 1.
Οίδε μεν ο{ χρ6νοι των παρ' 'Έλλησι πρεσβυτάτων σοφων τε και' φι
λοσ6φων. 'Ως δε ο{ πλεϊστοι αύτων βάρβαροι το γένος και παρα βαρ
βάροις παιδευθέντες, τΕ δεϊ χαι λέγειν, εί' γε Τυρρηνος r) Τύριος ό
Π υθαγ6ρας έδεΕχνυτο, Ά ντισθένης δε φρυξ ~ν, χ. τ.λ.;
Αυτο!. ~σα.ν OL κα.φο!. των πιο παλιων σοφων κα!. φιλοσόφων
άνάμεσα στους 'Έλληνες. Κα!. χρειάζεται καν να άναφέρουμε
οτι OL περισσότεροι άπο αυτους εΙχαν βαpβαpικ~ καταγωγ~ κα!.
π~pαν τ~ μόpφωσ~ τους άπο βαρβάρους, άφου εΙναι γνωστο
οη ό Πυθαγόρας ~ταν Τυρρψος ~ άπο τ~ν Τύρο κα!. ό Άνη
σθένΎ)ς άπο τ~ ΦρυγΙα,l κλπ.;
1. Έ/)ω ό Κλ~μ"l)ς συγχέει, πιθotνως, τον Άντισθέν"l) με τον Διογέν"l), ό
όποιος στον Αιλιocν6, Ποικ!λη [στορ!οι ΙΙ 31e OCλλιΧ κocι OCλλου OCνocφέρετocι ώς
Διογένης ό ΦΡUξ.
5. ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ, Φιλοσ6φων βΕων χαι' δογμάτων συναγω
γη ΙΙ 31.
ΕΖπ6ντος γοUν τινος αύτψ [sc. Σωχράτει] ώς ειη Ά ντισθένης μητρος
Θρο/ττης, «συ δ' 4Jou», έφη, «ουτως αν γενναϊον έχ δυοϊν ΆθηναΕων
γενέσθαι;».
'Όταν κάποιος εΙπε στον ΣωκράΤΎ) οη ό ΆνησθένΎ)ς ~ταν άπο
θρακιώτισσα μΎ)τέρα, εκεΤνος του εΙπε: «ΠΙστευες πως ~ταν
Sυνατον ενας τόσο γενναΤος &νθρωπος να 'χει γεννΎ)θεΤ άπο Suo
, ΑθΎ)ναΙους;».
2. Οί Αρχαϊοι Κυνικοί
12. 18 ΟΙ ΑΡΧΑΙΟΙ ΚΤΙΙΙΚΟΙ
6. ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ, Φιλοσόφων β!ων και' δΟΥμάτων συναΥω
Υή νι 1.
'Όθεν και έν TIΧYiypq: κατα Τ17ν μάχην ευδοκψήσας έδωκε [sc. ό
Ά ντισθένης] λέΥειν Σωκράτει ώς ουκ αν έκ δυοιν Άθηνα!ων ουτω
ΥεΥόνοι ΥενναΙος.
'Έτσι, οταν ό ΆντισθένΎjς οιακρίθψε στ~ μάXΎj τ~ς Τανά
γρας,1 εοωσε άφoρμ~ στον ΣωκράΤΎj να λέει O:rΙ οεν ηταν ουνα
τον ενας τόσο γενναΊ.'ος ανθρωπος να 'χει γεννΎjθεΊ.' άπο Ουο
'Αθψαίους.
1. Π ρέπει να αναφέρεται μάλλον σ,~ μάXΎJ ,ου 426 π.χ., για τ~ν όποίιχ κά
νει λόγο ό Θοuκul>ίl>Ίjζ, 11139. Ό Ο. Gigon, Sokrates, σ. 290, αμφιβάλλει για
,~ν ίσ,oρικόΤΎJτα της πλΎJρoφoρίας: l>εl>ομένοu δ,ι και για ,ον Πλάτωνα πα
ραl>ίl>εται δτι ελαβε μέρος σε μάXΎJ κοντα στ~ν Τανάγρα, είκάζει δτι μπορει
να πρόκει,αι για απόπειρα πλασματικης σ'JγΚΡισΊjς των Μο ανl>ρων με στό
χο να μειωθει ό Πλάτων. Διεζοl>ικ~ σuζ~ΤΎJση ,ου πpoβλ~ματoς, το όποιο
σuνl>έεται αμέσως με τον προσl>ιορισμο της χρονολογίας γέννΎ)σΎ)ς ,ου' Αντι
σθένΎ) , βλ. στον G. Giannantoni, SR, τ. 3, σ. 180 κ.Ι
ι
7. ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ, Φιλοσόφων β!ων και' δΟΥμάτων συναΥω-
Υη νι 4.
Όνειδιζόμενός ποτε [sc. ό Ά ντισθένης] ώς ουκ εl'η έκ δύο έλευθέ
ρων, «ουδε Υαρ έκ δύο», έφη, «παλαιστικων, αλλα παλαιστικός
εΙμι».
Κάποτε που περιγελουσαν τον ΆντισθένΎj πως οεν καταγόταν
άπο όύο ελεΙJθερους πολίτες εκεΊ.'νος τους εΙπε: «ουτε κι άπο
060 εμπεφους στ~ν πάλΎj, εγω ομως τα καταφέρνω στ~ν
πάλΎj».
(Η xπάν":ΎjσΊj του 'A.ντ~σθένΎj oτ~ α: ΙJτος εΙναι π:Χλ~ιστ+,ς, παρ' ολο ΟΤΙ οι γο
νεις -rou I>l:ν ~σαν, πρέπει να ύΠΟI>Ύ)λώνει δτι ό Άν,ισθένΎ)ς εΙχε α:ποκτΥ;σει εκ
των ΙJσ-:-έρων -:-α πολιτικα oικ~ιώματ(Χ 70U άθηναίου πoλΙΤΎJ_ Σε αυτ~ τ~ν πε
ρίπ,ωσΎ) Ύ; πoλιτoγράψησfι -rou μπορει, καθως ':'ποστηρίζει ό F. Sa)Te, Anti-
sthenes tiJo SOιTa[jc, σ. ί 4, να βασίσ'Ίjκε στΥ, στρατιωτικΎ; ':'ΠΎ)ρεσία -rou Ύ; να
13. ΑΝTlΣΘΕΝΗΣ 19
OφεΙλετlΧι στην πlΧρέμβlΧσΊ) πλουσιων φΙλων του με πολιτιχη εΠιΡροη οπως ό
ΚlχλλΙlχς.
8. ΛΟΥΚΙΑΝΟΣ, Περ! παρασίτου 43.
ΣΙΜΩΝ: Οδτοι [sc. οΙ' φιλόσοφοι] πάλιν, (jj Τυχιά8η, οΙ' περι' της άν-
8ρείας όσημέραι 8ιαλεγόμενοι και' κατατΡ[βοντες το της άρετης ονο
μα πολλ4J μάλλον τών ρητόρων φανουνται 8ειλότεροι και' μαλακώτε
ροι. Σκόπει 8η ο {5τως. πρωτον μεν ουκ έστιν όστις είπε'(ν έχοι φιλό
σοφον έν πολέμιρ τετελευτηκότα' ήτοι γαρ ου8ε όλως έστρατεύσαντο,
Ύ) ειπερ έστΡατεύσαντο, πάντες έφυγον. 'Α ντισθένης μεν οδν κα! Διο
γένης και' Κράτης και' Ζήνων και' Πλάτων και' ΑίσχΕνης και' 'Αριστο
τέλης και' πάς οδτος ό όμιλος ου8ε εl80ν παράταςιν.
ΣΙΜΩΝ: Κι αύτοι πάλι οί φιλ6σοφοι, ΤuχιάΟ1J, που συζψουν
καθ1Jμερινα για τ~ν άνορεία και φθείρουν το l5νομα τ-ης άρετ-ης,
θα άποοειχθουν πoΛU πιο οειλοι και πιο λιγ6ψυχοι άπο τους p~
τορες. Πρ6σεξε τουτο. πρωτα-πρωτα οεν ύπάρχει άνθρωπος ό
όποίο ς μπορεί να άναφέρει εναν φιλ6σοφο που να 'χει σκοτωθεί
στον π6λεμο' γιατι οί φιλ6σοφοι η οεν σΤΡατε6θ1Jκαν καν ~,
, ,
εφοσον 'θ
στρατευ 1Jxtlv, '
το 'β α λ αν ""
σταποοια. 'Ο'Α νησ θ'
εν1Jς,
ετσι, και ό ΚΡάΤ1Jς και ό Z~νων και ό Πλάτων και ό Αίσχίν1Jς
και ό ' ΑΡιστοτέλ1Jς κι ολος αύτος ά συρφετος οεν εΙοαν μάχΊ)
οuτε άπο μακριά. 1
1. «Σε OσlΧ λέει έ!3ω ό ΛOυχιlΧνOς !3εν ιΧξΙζει νOC !30θει ~ πlΧρlΧμιχρη πΙσΤΊ)),
G. Giannantoni, SR, τ. 3, σ. 181.
9. GΝΟΜοωGΙUΜ VATICANUM 743 n. 10.
Ό αυτος [sc. 'Α ντισθένης] λοι80ρουντος αυτόν τινος ώς ουκ 'Αθη
να'(ον, «και' μήν», εlπεν, «ου8ει'ς έώρακε λέοντα Κορίνθιον ου8' 'Α ττι
κόν, άλλ' ου8εν ~ττoν γεννα'(όν έστι το '4Jov».
Ό 'ίοιος Άντισθέν1Jς εΙπε σε κάποιον, ό άποίος τον κορ6ιοευε
που οεν ~ταν ' Αθψαίος, δη «κανένας οεν εχει ίοεί λιοντάρι
14. 20 οι ΑΡΧΑΙΟΙ Ki!!IKOΙ
απο τ~ν Κόρινθο ~ απο τ~ν Άττικ~, παρόλο τουτο ομως το
ζωο ~εν εΙναι λιγότερο γενναΤο».
10. ΕΥΣΤΑΘΙΟΣ, Παρεκβολαι' εις Τ17ν Όμήρου Ίλιά8α Ζ 211, Ρ
637,36-39.
ΈντευΘεν και' ό κυνικος Ά ντισΘένης χρησάμενος προς τον &νακρίνον
τα το γένος αυτου ειπών, ώς έμοι' πατηρ μεν ~ν τψ &γκωνι &πομυσ
σ6μενος, ηγουν ταριχέμπορος και' τcx έξης, έπάγει το «ταύτης τοι γε
νεης τε και' αίματος εύχομαι ε[ναι».
Γι' αύτο και ό Κυνικος Άντισθέν"fjς απαντώντας σ' έκεΤνον που
ζ"fjτουσε έπ[μονα να μάθει ποια ~ταν ~ καταγωγ~ του του είπε
οτι ό πατέρας του σκούπιζε τ~ μύξα του με τον αγκώνα, ~"fjλα
~~ ~ταν εμπορος παστων ψαριων και των συναφων, και πρό
σθεσε το «τέτοια καυχιέμαι έγω πως ~ γενια κι ~ φύτρα μου
είναω.
Ό Ευστάθιος ocπο8ί8ει λοιθεμένοι στον ΆντισθένΊ) Ο,τι ό ΔιογένΊ)ς Λοιέρτιος
ιν 46 ocφΊ)γειτοιι για τον Bίων~ τον ΒΟΡuσθενίΤΎ)' πρβ. κοιι Στοβοιιος, Άνθο
λόγιον ιν 29, 13, έπίσΊ)ς Σούδα, στο λΎjμμoι 'άγκών '.
11. ΘΕΩΝ, Προγυμνάσματα 5 ρ. 104, 15-105, 6.
Ά νασκευαστέον 8ε ετι τας χρείας έκ του &σαφους, ... έκ 8ε του &πι
Θάνου, στι μη εικ6ς έστιν, Ά ντισΘένΗV Ά ττικ6ν γε αντα παραγεν6με
νον ΆΘήνηΘεν εις Λακε8αίμονα έκ της γυναικωνίτι80ς λέγειν εις την
&ν8ρωνίτιν έπιέναι.
τ α αποφθέγματα πρέπει, έπ[σ"fjς, να ανασκευάζονται λόγω τ~ς
ασαφε[ας ... και λόγω του xαpακτ~pα τ~ς απιθανότητας, γιατι
~εν είναι φυσικο ό Άντισθέν"fjς, ό όποΤος είναι απο τ~ν Άττι
κ+Ι, να λέει φθάνοντας απο τ~ν Άθήνα στ~ ΣπάΡΤ"fj οτι π-ηγε
άπα τον τ6πο που εΙναι για γυναίκες στον τ6πο που εΙναι για.
&ν~pες.
15. ΑΝΤΙΣΘΕ"'ΗΣ 21
Ό Διογένης Λοιέρτιος νι 59 [ = Διογένης 350] &ποil[iιει οιότα τα λόγιοι στον
Διογένη. Πρβ. κοιι Gellius, Noctes Attjcae χνιι 21, 33. Άλλα ό Α. Pack-
Π10hr, De Djogenjs Sjnopensjs apophthegmatjs quaestjones selectae, σ. 88,
θεωρει η σύνilεσ~ τους με τον Διογένη εργο μετοιγενεστέρων κοιι iιέχετοιι
ην έκiloχ~ του Θέωνοι. 'Ως προς το νόημοι τ-ης φράσης του' Αντισθένη εΙνοιι
iιυνοιτον να θεωp~σoυμε οτι πρόκειτοιι για ύπoιινικτικ~ &νοιφορα στην χοιλοιρό
τητοι των &θΊJVoι'ίκων συνθηκων κοιι τ~ χλιil~ του &θΊJVoι'ίκoυ βίου σε &ντ[θεση
με τΎ;ν τροιχύτητοι του σποιρτιοιτικου κοιι τΎ;ν γενικότερη σποιρτιοιτικΎ; οιόστη
Ρ;'~I,7OΙ. 'Ωστόσο ό Α. Μποιγιόνοις, Ή πολιτικη φιλοσοφία των Κυνικων, σ.
8υ επισημοι[νει τΎ;ν έpμΊjVε[oι του F. Ollier, La mjrage Spartiate, τ. Π, σ. 8
κ.έ., σύμφωνοι με τον όποιο τόσο κοιτα τους Κυνικους οσο κοιι κοιτα τα 'Απο
φθέγματα Αακωνικα που μiiς ποιροιil[iιει ό Πλούτοιρχος, ~ περιτειχισμένη πό
λη, κοιι γενικότεροι ~ πόλη, ~ όπο[οι έποιφ[ετοιι ύπερβολικα στις στpoιτιωτικε~
προποιροισκευές της, εΙνοιι &σιοιτικου τύπου γυναικωνΙτις.
12. ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ, Φιλοσ6φων β[ων χαι' δογμάτων συνα
γωγη νι 1.
Και αύτος [sc. ό 'Α ντισθένης] δε τους 'Αθηναίους έπι' TifJ γηγενεις ε[
ναι σεμνυνομένους έχφαυλ[ζων ελεγε μηδεν ε[ναι χοχλιων χαι άττελέ
βων εύγενεστέρους.
'
Κ αι ε",ευτε λ/ζ οντας
'ζ ι "Α ντισ θ/
ο εγ'ις "Αθ ΎjναΙOυς
τους / ,
που παι-
νεύοντocν πως ~σαν αυτ6xθoνεζ~ ελεγε οτι 3εν είχαν διόλου πιο
ευγενικ~ καταγωγ~ απο τα. σαλιγκάρια και τις ακρΙΟες.
«Ή πικρ[οι», σημειώνει σχετικα ό H.D. Rankin, Sophjsts κλπ., σ. 219, «~
όπο[οι iI[νει τ-ην &φορμΎ; γι' οιότα τα &νέκilοτοι, που πρέπει να &ποτελουν μέ
ρος μιiiς οιόθεντικης ποιρά:iιοσης, φοι[νετοιι ΟΤΙ εΙνοιι γν~σιoι».
13. ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ, Φιλοσ6φων β[ων χαι' δογμάτων συνα
γωγη νι 2.
Φησι' δ' 'Έρμιππος στι πpoεtλετo [sc. 'Α ντισθένης] έν των Ίσθ Tn
μ[ων πανηγύρει ψέξαι τε χα ι' έπαινέσαι 'Αθηναίους, Θηβα[ους, Ααχε
δαψονίους. Ε[τα μέντοι παραιτήσασθαι Εδ6ντα πλε[ους έχ των π6-
λεων άφιγμένους.
16. 22 οι ΑΡΧΑΙΟΙ ΚΥΝΙΚΟΙ
'Ο 'ΙΕ ρμιππος αναφερει
"1 rf
οτι ('Α ντισ θ'
ο ι "
εν'f)ς σκοπευε σΤΊ) μεγχ-
'
λ'f) εορτασΤΙΚΊ) συνα
Ιθ
ροισΊ)
-
των
'Ι
σ
θ
μιων
ι 2 ΨΙ?;;
να ε",ει
και να πχι-
ΙΨ
νε ει
τους
'Αθ Ι
'f)ναιους,
τους
Θ
"Ί)
β Ι
αιους,
τους
Λ ~
ακεοαιμονιους
Ι
- άλλα οτι ()στερα έγκατέλειψε τα σχέaιό του σαν Elae: πως εΙ
χαν φθάσει άπα αυτες τις πόλεις πολλοΙ
ΤΟ νόημoc ocυτης της ανocφορiiς εΙνocι θολΟ xocL ασocφές: γιocτί να. ένοχληθει ό
Άντισθένης απο τ~ν ΠOCΡΟ1Jσίoc αχριβως έχείνων στους όποίΟ1Jς σχόπωε να.
απε1Jθ1Jνθει; το ζ~τημoc έξετιΧζει ΟιεξοΟιχα. ό Α. Patzer, Antisthenes der 50-
kratiker, σ. 252-5. Κocτ' αρχα.ς ΟΙOCΤ1Jπώνει έπιφ1JλιΧξεις για. τ~ν [σΤΟΡΙΧότητoc
τοσ περιστocτιχοu, αφοσ, οπως πocρocτηρει, Ο6σχολoc στΤι οεχocετίoc τοσ
430-420 π.Χ. -ή Θ~βoc θα. μποροσσε να. στocθει στο 'ίοιο έπίπεοο με τ~ν Άθ~
voc xocL τ~ ΣπιΧρτη' ετσι, χocτα. τον Patzer, -ή [στορίoc ocυτ~ - που προυποθέτει
την πocρocοοχη μιας ρητοριχης περιόΟΟ1J στ~ ζω~ τοσ 'Α ντισθένη - αποτελει
έπινόηση τοσ ΈρμίΠΠΟ1J xocL αποσχοπει στο να. σ1Jμπληρωθει με μια. σ1Jγχε
χρψένη πληροφορίoc ή περίοοος απο τ~ν βιογρocφίoc τοσ Άντισθένη, γιOC τ~ν
όποίoc uπιΧΡΧΟ1Jν λιγοστες μόνο πληροφορίες. Άξίζει να. ανocφερθει οτι τις 01J-
σχολίες τοσ ζητ~μocτος εχει προσπocθ~σεL, πocλocιότe:ρoc, νOC αρει xocL ό πολυ
σημocντιχος γερμocνος πoιητ~ς xocL σ1Jγγρocφέocς της έποχης τοσ Διocφωτισμοu
G.E. Lessing (1729-1781). Ό Ο. Apelt, Diogenes Laertius. Lehen und Mei-
nungen herahmten PhiJosophen, σ. 324, πocρocθέτει το αχόλΟ1Jθο απόσπocσμoc
απο το Philologischer Nachtrag ΧΙΙΙ, σ. 295 χ.,ι (Hempel): «ΤΟ χωρίο χρειιΧ
ζετocι χιΧποιoc βελτίωση. "Αν π~όθεσΊ) τοσ ΆντισθένΊ) -ητocν νOC έπocινέσει xocL
σ1JνιΧμoc να. ψέξει τους ΆθηνocίΟ1Jς, τους ΘηβocίΟ1Jς xocL τους ΛocχεοocψονίΟ1Jς,
οεν βλέπω για. ποιον λόγο -ή ΠOCΡΟ1Jσίoc έχείνων, τους όποίΟ1Jς Χ1Jρίως θOC αφ 0-
ροσσε -ή όμιλίoc ΤΟ1J, μποροσσε να. έπενεpγ~σει έπιΧνω ΤΟ1J αποτρεπτιχιΧ.
Άστειότητες! Ό Διογένης Λocέρτιος θέλει να. πει οτι ό ''Ερμιππος πocρocοίοει
για. τον Άντισθένη οτι χιΧποτε στα. "Ισθμιoc, στους αγωνες, θέλησε να. ψέξει
xocL να. έπιπλ~ξει με μια. ΟΊ)μόσιoc όμιλίoc ΤΟ1J τους ΆθηνocίΟ1Jς xocL, αντιθέτως,
νOC έπocινέσει τους ΘηβocίΟ1Jς xocL τους ΛocχεοocψονίΟ1Jζ" σα.ν εΙοε ομως οτι απο
ocυτους τους 060 τελε1JτocίΟ1Jς -ijcrocv πocρόντες έχει πιΧρoc πολλοί, οεν εοωσε τ~ν
όμιλίoc, έπειo~, χωρις αμφιβολίoc εΙχε ένοοιocσμους μ~πως θεωρηθει οχι τόσο
ώς ocυστηρος χριτης των ΆθΊ)νocίων οσο, μαλλον, ώς Χόλocχocς των Θηβocίων
xocL τοσ ΛocχεΟocψονίων. ΑυτΤι -ή νέoc έρμηνείoc βocσίζετocι στο γεγονος οη,
οπως οιocπιστώνΟ1Jμε απο το χείμενο τοσ ΛocέΡΤΙΟ1J, ό Άντισθένης ε"φεφε με
γιΧλΊ) απέχθειoc για. τους ΆθΊ)νocίους, για. το λόγο οτι ό τρόπος ζωης των
Σπocρτιocτων xocL των Θηβocίων τocίριocζε ποΜ χocλύτερoc με τον οιχό ΤΟ1J. T~ν
απoψ~ ΤΟ1J ocυτ~ σ1Jμμεριζότocν xocL ό μocθητ~ς ΤΟ1J ό Διογένης [απο τ~ Σινώ
ΠYιJ». 1. fr. 38 FHG ΙΙΙ ρ. 45. 2. Φocίνετocι οτι στο περιθώριο τοσ αγω
νιστιχοσ προγριΧμμocτος p~τopες, φιλόσοφοι xOCL αλλοι πνε1Jμocτιχοι οημΙΟ1JΡ
γοι εΙχocν τη 01Jνocτότητoc να. προβιΧλΟ1Jν το εργο ΤΟ1Jς. Πρβ. ΠλιΧτων, 'Ιππίας
έλάττων 363c χ.,ι [= DΚ 86Α 8J.
17. ΑΝΤΙΣΘΕΝΗΣ 23
14. ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ, Βίοι παράλληλοι, Λυκοσργος 30, 7 ρ. 58a-59a.
Ά Υτισθένης δ' ό Σ6Jχρατιχος άπο της έν ΑεύΧτΡοις μάχης όρών τους
Θηβαίους μέγα φΡΟΥουΥτας, ούδεν αύτους tφη διαφέρειν παιδαρί6JV
έπι τφ συγΧ6ψαι τον παιδαγ6Jγοv γαυριώVΤ6JV.
Ό σωκρατικος φ~λόσoφoς Ά ντ~σθένΎjς βλέποντας τους ΘΎj
βα[ους - {)στερα απο τ~ μάΧΎj σται Λευκτρα - ναι ~χoυν μεγά
λΎj αλαζονε[α, εΊ:πε δτ~ οεν o~αφέpoυν σε τ[ποτα απο μ~κpαι πα~
o~αι που καμαρώνουν γ~ατι χτύΠΎjσαν τον οουλο που ται ΠΎjγα[
νε~ στο σχολεLο.
"Av 8εχθουμε το ανέκ80ΤΟ - ποΙΙ ό Ο. Gigon, Sokrates, σ. 290, το Χ-ΟΙΡΟΙΚτΊ)
ρ[ζει «γουστόζικο κοιι τοιφιοιστο με τον 'Α ντισθένΎJ»' πρβ. κοιι ποιροιπOCνω,
'AντισθένΎJς 11- ώς Ιστορικό, τουτο θα: .τημοιινε οτι ό 'AντισθένΎJς ζουσε κοιι
()στεροι απο τη μocΧΎJ στα Λεύκτροι ποΙΙ εγινε στα 371 π.Χ. 'Απο οιύτό, σε
συν8υοισμο με τ~ν πλΎJpoφop[oι του Διό8ωρου χν 76, ΙSπoυ ό 'AντισθένΎJς
ανοιφέρετοιι ώς ενοις απο τοΙΙς 8ιocσΎjμoυς αν8ρες ποΙΙ ζουσοιν το 366 π.Χ., συ
νOCγετοιι ΙSτι ξεπέροισε την ~λικ[oι των όγ86ντοι χρόνων.
15. ΣΟΥΔΑ, στο λ~μμoι 'ΆΥτισθένης'.
Ά Υτισθένης: Ά Υτισθένης Άθηναιος άπο pηT6p6JV φιλ6σοφος Σ6Jχρα
τιΧ6ς.
•ΑντισθένΎjς: •Αντ~σθένΎjς •ΑθΎjVαLος, σωκpατ~κoς φ~λόσoφoς
προερχόμενος απο τους p~τopες.
16. ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ, Φιλοσ6φ6JV βί6JV χαι δογμάΤ6Jν συνα
γ6Jγη νι 1.
Οl5τος [sc. ό Ά ντισθένης] χατ' άρχας μεν ηχουσε Γοργίου του ρήτο
ρος ΙJθεν το ρητοριχον εΙδος έν τοις διαλ6γοις έπιφέρει χα ι' μάλιστα
έν τfj ΆληθεΙq. χα ι' τοις ΠΡΟτΡεπτιχοΙς.
Ό Άντ~σθένΎjς αpχ~και ~ταν μαθΎ)τ~ς του p~τopα Γοργ[α' σε
, , ) 'λ ( , 'ιν ..' λ'
αυτο oφε~ ετα~ ο pΎjΤOpαOς χαpαΚΤΎjpας των O~α ογων του,
18. 24 οι ΑΡΧΑΙΟΙ ΚΥΝΙΚΟΙ
προπαντος της 'Αλήθειας χα~ των ΠΡΟτΡεπτικων διαλ6γων
του.
Ό Γοργίocς fιλθε για πpώΤΊJ φορα στην Άθ-ήνoc το 427 π.Χ., σε πpoχωpΊJμένΊJ
~λικίoc, ως έπικεφocλ-ης ocντιπροσωπείocς των Λεοντίνων, για να ζψ-ήσει τη
συν3ρομη τ-ης Άθ-ήνocς ένocντίον των Συρocκουσων. Ή έμφάνισ-ή του στην
ΈκκλΊJσίoc το;:; 3-ήμου προκάλεσε ζωΊJPη ένΤύπωσΊJ κocι σΊJμά3εψε την έξέλιξΊJ
της ρψοριχ-ης. Μ' ολο πο'; ocπο τα ίστορικα 3ε30μένoc 3εν ocποκλείετocι μια
συντoμΊJ μocθψείoc το;:; ΆντισθένΊJ στον Γοργίoc, ~ πocρocπάνω πλΊJpoφoρίoc το;:;
ΔιoγένΊJ Λocέρτιου (ηχουσε ΓΟΡΥ[ου) γεννσ. όρισμένoc έρωτημocτικα 3ε30μένου
οτι, οπως γνωρίζουμε ocπο τον Διό3ωρο τον ΣικελιώΤΊJ [= D Κ 82Α 4] κocι
τον 'IσoκράΤΊJ [ΟΚ 82Α 18], ό Γοργίocς ocξίωνε πoΛU ύψΊJλιX 3ί3ocκτρoc, ένω
ocπο την αλλΊJ, συμφωνoc με ολες τις ocρχocιες μocρτυρίες, ~. οΙκονομιχη κocτά
στocσΊJ το;:; ΆντισθένΊJ fιτocν κocκ-ή. Ή πλΊJρoφoρίoc το;:; ΔιoγένΊJ οτι ό ρψορι
κος χocρocκτ-ήρocς των 3ιocλόγων το;:; Ά ντισθένΊJ όφείλετocι στον Γοργίoc, ocπο
τελει ούσιocστικα την μόνΊJ ocνocφορα σε κάποια σχέσΊJ μocθΊJτείocς το;:; ' Αντι
σθένΊJ με τον Γοργίoc, ~ όποίoc, κocθως 3εν μocρτυρειται αμεσoc ocπο πocλocιότεpΊJ
ΠΊJγ-ή, εΙνocι πιθocνον να εχει παρocχθει ocπο ύφολογικες μόνο πocρocΤΊJρ-ήσεις.
Ώστόσο, οπως πocpocΤΊJρει ό F. Kindstrand, «The Cynics and Heraclitus», σ.
150, κι αν ocκόμΊJ ocύτη ~ σχέσΊJ μocθψείας 3εν εΙνocι ίστορικα ocλΊJθ-ής, «3εί
χνει τουλάχιστον οτι ~ Άρχocιότητα ocνocγνώριζε όρισμένες όμοιότψες ocνά
μεσα στο';ς σοφιστες κocι τον' AντισθένΊJ». Για το περιεχόμενο των 360 ερ
γων πο,; ocνocφέροντocι στο πocp~πάνω χωρίο 3εν γνωρίζουμε τίποτε, ουτε καν
αν εΙχocν - κocι ως ποιον βocθμο - τον 3ιocλογικο χocρocκτ-ήρoc πο,; ocπο3ί3ει σ'
ocύτα ό ΔιoγένΊJς Λocέρτιος (έν τοις διαλ6Υοις). κocτα τον
R. Hirzel, Der Dia-
/og, 1963 [1895], σ. 119, σΊJμ.
1, το 3ιαλογικο στοιχειο πρέπει να fιτocν πολ';
περιορισμένο. Για την Άλήθεια ό Hirzel, ο.π., πιστευει οτι εΙχε συνocφες πε
ριεχόμενο με το όμώνυμο εργο το;:; Πρωτocγόρoc, κocι οτι στα εργoc τους ocύτα
ό Π ρωτocγόρocς κocι ό Ά ντισθένΊJς θεμελίωνocν την ocμφισβ-ήτισΊJ το;:; ιΧΥτιλέ
Υειν, ένω ό Ο. Gigon, Sokrates, σ. 296, εΙκάζει οτι στην Άλήθεια ό Άντισθέ
νΊJς, συνεχίζοντocς την όντολογίoc το;:; Πocρμενί3ΊJ, θα εΙχε 3ιocτυπώσει τη θεω
ρίoc πο,; ocπ03ί3ει σ' ocύτον ό Άpιστoτ~λΊJς, Μετα τα φυσιχα 1024b 26 κ.έ.
[ = ΆντισθένΊJς 182]. Δυσεξ-ήγψο εΙνocι έπίσΊJς γιocτι ό ΔιoγένΊJς Λocέρτιος
ocνocφέρετocι έ3ω με την εν3ειξΊJ έν τοις ΠΡΟτΡεπτιχοί'ς στον τίτλο Περ! δι
χαιοσύνης χαι' ιΧνδρε[ας ΠΡΟτΡεΠΤΙΧdς πρωτος, δεύτερος, τΡ[τος, Περ! Θε6-
Υνιδος δ' ε' το;:; Κocτocλόγου του (βλ. πocρocκάτω, ΆντισθένΊJς 49). Ή συν-ήθΊ)ζ
έξ-ήγησΊJ εΙναι έν προκειμένω δτι έπει3η το εργο ocύτο ocποτελειτο ocπο 360 ξε
χωριστα μέΡΊJ, το ~νoc ocπο τα όποιoc ocνocφερότocν στη 3ικocιoσυνΊJ κocι την ocν-
3ρείoc κocι το α.λλο στον ΘέoγνΊJ, έκλocμβαν6ταν ως μια πολλότψoc προτρεπτι
κων εργων.
19. ΑΝΤΙΣΘΕΝΗΣ
17. ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ, Φιλοσ6φων βίων κιχι' δογμάτων συνιχ
γωγη νι 2.
Ύστερον δέ πιχρέβΙΧλε [sc. ό Ά ντισθένης] Σωκράτει, κιχ ι' τοσουτον
ωνιχτο ιχύτου, ώστε πιχρ!;νει τοις μΙΧθητιχις γενέσθΙΧι ιxtJT4J προς Σω
κράτην συμμΙΧθητάς. ΟΖκών τ' έν ΠειΡιχιει, κιχθ' έκάστην ήμέριχν
τους τεττιχράκοντιχ στιχδίους ιΧνιων ηκουσε Σωκράτους πιχρ' 015 κιχ ι' το
κιχρτερικον λΙΧβων κιχι' το ιΧπΙΧθές ζηλώσιχς κιχτηρξε πρώτος του κυ
νισμου.
'Ύστεροι ό 'ΑνΤLσθένΎjς πλΎjσΙOΙσε τον ΣωXράΤΎj, χοιι. χέρόLσε
,
τοσοι πο λλ' οιπο
οι , , ""
οιυτον ωστε συμ β ου ευε τους
'λ ' μοι θ'
Ύjτες του νοι ,
ελθουν XL οιυτοι. να γΙνουν συμμOΙθΎjτές του στον ΣωXράΤΎj. Μέ
νοντοις στον nELpOΙLcX, περποιτουσε χοιθΎjμεΡLνα μLα απ6στoισΎj
σοιράντοι στοιόΙων rLιX να CtXOGcrEL τον ΣωXράΤΎj. 'Απο οιυτον
π-ηρε τ~ν χοιρτεΡLΧ6τψοι χοιι. μψ~θΎjXε έXεΙνΎj τ~ν έσωτεΡLΧ~
γOΙλ~νΎj του,l με τα όποιοι εγLνε, ό 'ΑνΤLσθένΎjς, ό θεμελLωτ~ς
της ΚυνLχ-ης φLλοσοφΙοις.
'ΑναμφΙβολα ~ μopφ~ του ΣωκpocτΎJ είχε OCψήσει βαθεια. εντύπωση στοuς Κυ
νικοuς ποι) fιθελαν να. πιστεύουν ΟΤΙ ~σαν οΙ μόνοι OCληθινοι συνεχιστες του
παραΙJεΙγματός του. 1. Ή κατανΙKησΊJ των όρμων IJEV ~ταν για. τον 'Αντι
σθένΊJ ιΧπλως ~θικo κατόρθωμα: στον βαθμο ποι) το tΙJεωΙJες του για. τον σοφΌ
IJEV OCναγόταν σε σφαίρες ύπερβατικές, ~ κατανΙΚΊJσΊ/ των όρμων OCποτελουσε
αυτοσκοπό.
18. GNOMOLOGIUM VATICANUM 743 ll. 4.
Ό ΙΧύτος [sc. Ά ντισθένης] πρ6τερον ρητορικην έδίδιχσκεν έπειτιχ
Σωκράτους εΖπ6ντος μετεβάλετο· έντυχων δέ τοις έτΙΧίροις «πρ6τε
ρον», έφη, «ητε μΙΧθητιχ{' νυν δ' αν νουν έχητε, έσεσθε συμμΙΧθητΙΧί».
Ό LόLος ΆνΤLσθένΎjς όΙόοισχε ΠΡOΎjγOυμένως ΡΎjΤΟΡLΧ~, επεLΤΟΙ,
"
οτοιν ο
• Σ ' 11" , 11'11' , " 1:
ωXΡOΙΤΎjς ΟLοιτυπωσε ΤΎj ΟLοοισχοιλLΟΙ του, οιλλΟΙc"ε χοι-
'θ
τευ υνσΎj· XL Ι 'θ'
οτοιν συνOΙνΤΎjσε τους μοι Ύjτες του, «ΠΡOΎjγOυμε-
tl ,
20. 26 οι λΡΧΑΙΟΙ Kl'N!KO!
νως», τους εΙπε, «~σαστε μαθΊjτές μου' τώρα σμως, αν εχετε
μυαλό, θα γίνετε συμμαθψές μου».
Κατα τον Α. Patzer, Antisthenes dcr Sokratiker, σ. 251-2, πρόκειται για
μια τυπικη [στορία «κλ~σης και άφύπνισης», χωρις καμια ίδιαίτερη [στοριχη
άξΙα:, άπα αύτες ΠΟ') &ρεσχεται να επινοει fι αρχαία βιογραφία προχειμένοu
να παρουσιάσει πιο εμφαντικα πως μια γνωστη προσωπικότητα μαθfιτευσε ~
ακολούθησε μιαν ΙΧλλη.
19. HIERONYMUS, Adversus Jovinianum ΙΙ 14.
Hic certe est Antisthenes qui cum glorjose docujsset rhetorjcam, audj-
ssetque Socratem, dixjsse fertur ad discjpulos suos «ahite et magistrum
quaerjte; ego enjm iam reperj»; statjmque venditjs quae hahehat, et
puhljce distΓ1hutis, njhjl sihj amplius quam palljolum reservavit pauper-
tatjsque ejjus et lahoris et Xenophon testis est in Symposio, et jnnume-
rahiles lihri ejus: quorum aljos phjlosophjco, aljos rhetorjco genere con-
scrjpsjt.
Αυτος, βέβαια, εΙναι ό ΆνησθένΊjς, ό όποιος σταν με επιτυχία
δίδασκε τη ΡΊjΤOρικη και OCκουσε τη διδασκαλία του ΣωκράΤΊj,
παραδίδεται ση εΙπε στo~ς μαθΊjτές του: «ΠΊjγαίνετε και άνα
ζψηστε Οάσκαλο' γιατι εγω τον βρηκα ~δΊj»·l και άμέσως
άφου ΠOύλΊjσε τα υπάρχοντά του και τα μοίρασε, δεν κράΤΊjσε
για τον έαυτό του τίποτε περισσότερο άπο ενα τρίβωνα· 2 της
όλιγάρκειας και του μόχθου του μάρτυρας εΙναι και ό Ξενοφων
στο
Σ /
υμποσιο, α
, λλ α
και
,
τα
'θ
αναρι μΊjτα
β βλ'
ι ια του,
3 '
απο
τα
όποια OCλλα τα εγραψε με φιλoσ~φικη και OCλλα με ρψορικη
μέθοδο.!' .
1. Και αότο το άνέκδοτο δείχνει τη συναισθΊ)ματικα φορτισμένΊ) εξάρτηση
του Άντισθένη άπα τον Μσκαλο Σωκράτη. 2. Πρόκειται για λανθασμένη
μεταφορα άπα τη βιογραφία του Κράτη· βλ. Διογένης Λαέρτιος νι 87
[ = Κράτης 6} δεν εΙναι εuλογο να δεχθουμε οτι ό ' ΑντισθένΊ)ς φορουσε ταν
τρίβωνα, ενα άπα τα πια χαρακτηριστικα σύμβολα του κυνικου βίου, ήδη
προτου να συναντ~σει τον Σωκράτη. 3. Ο[ ΟΡΟΙ paupertas και Jabor άφο
ρουν στη θεματικη των εργων του 'Αντισθένη. 4. ΕUστ,//.'r, άναφορα του
Ίερώνυμου, ~ μiΧλλoν το') ΣαΤ'Jρου, στον όποίο θα παραπέμΥει λίγο παρακά
τω, στην ενδιάμεση θέση του ΆντισθένΊ) μεταξ,) ΣοφισΤΩ6jς και ΣωκpάΤΎj.
21. ΑΝTlΣΘΕΝΗΣ 27
20. ΞΕΝΟΦΩΝ, Συμπόσιον ιν 61-64.
Τοιούτος [sc. άΥαθος μαστροπος] μέντοι, έφη [sc. ό Σωκράτης], μοι
δοκεί Ά ντισθένης εlναι ο15τος. Και' ό Ά ντισθένης, '!;;μοί, έφη, παρα
δίδω ς, ό Σώκρατες, την τέχνην; Ναι' μα Δι', έφή. 'ορω Υάρ σε και
την άκόλουθον ταύτης πάνυ έξειΡΥασμένον. Τίνα ταύτην; την προα
γωγείαν, έφη. Και ος μάλα άχθεσθει'ς έπήρετο' (62) Και τί μοι σύ
νοισθα, (]j Σώκρατες, τοιούτον είΡΥασμένιμ; OlSιx μέν, έφη, σε Καλ
λίαν το υτο νι' προαΥωΥεύσαντα τψ σοφψ Προδίκιμ, 6τε έώρας τούτον
μεν φιλοσοφίας έρωντα, έκείνον δε χρημάτων δεόμενον- ο{δα δε σε
Ίππίο/ τψ Ήλείιμ, παρ' 015 ο15τος και' το μνημονικον έμαθεν- άφ' 015
δη και' έρωτικώτερος γεΥένηται δια το Ο τι αν καλον ίδ,η μηδέποτε
έπιλανθάνεσθαι. (63) 'ΈναΥχος δε δήπου και' προς έμε έπαινων τον
ΊΙρακλεώτην ξένον έπει' με έποίησας έπιθυμείν αότού, συνέστησάς
μοι αότόν. Και' χάριν μέντοι σοι έχω' πάνυ γαρ καλος κάγαθος δοκεί
μοι εlναι. Αίσχύλον δε τον Φλειάσιον προς έμε έπαινων και' έμε προς
έκείνον οόχ ουτω διέθηκας ωστε δια τους σους λόγους έρωντες έκυνο
δρομούμεν ιΧλλήλους ζητούντες; (64) Ταύτα οΟν όρων δυνάμενόν σε
ποιείν άΥαθον νομίζω προαΥωγον εlναι. Ό γαρ οlός τε ων γΙΥνώσκειν
τε τους ωφελίμους αύτοίς και τούτους δυνάμενος ποιείν έπιθυμείν ιΧλ
λήλων, ο15τος αν μοι δοκεί και' πόλεις δύνασθαι φίλας ποιείν και' Υά
μους έπιτηδείους συνάΥειν, και πολλού αν αξιος εlναι και συμμάχοις
πόλεσι και' φ[λοις κεκτησθαι. Συ δε ως κακως άκούσας δτι ιΧγαθόν σε
εφην προαγωΥον εΊναι, ωργίσθης. Άλλα μα Δί" έφη, οό νύν. Έαν
γαρ ταύτα δύνωμαι, σεσαΥμένος δη παντάπασι πλούτου την ψυχην
έσομαι .. Και' αυτη μεν δη ή περίοδος των λόΥων άπετελέσθη.
«Τέτοιος εκμαυλιστ~ς», εϊπε ό ΣωκpάΤΎjς, «θαρρω πως εϊναι
τουτος ό ΆντισθένΎjς». Κι ό ΆντισθένΎjς, «Σ' εμένα, Σωκρά
ΤΎj, παρα8ίνεις τ~ν τέχνΎj σου;» «Άσφαλως», εϊπε ό Σωκρά
ΤΎjζ" «γιατι σε βλέπω να. εχεις καλλιεpγ~σει στ~ν εντέλεια τ~ν'
συμπλΎjpωματικTι της τέχνΎj». «ποια. εϊναι αυτ~;» «Ή τέχνΎj
να. ξελογιάζεις», εϊπε. ΈκεΊ'νος τ.6τε 8υσανασχέΤΎjσε εντονα και
/
pωΤΎjσε:
(62) Κ -
«αι πως το ",ερεις,
;;: / Σ / ,/ ,/
ωκpαΤΎj, οτι εχω κανει κα-
/ ,
τι τέτοιο;» «Ξέρω», είπε, «δτι προξένεψες τοuτον ε8ω τον
Κ α λλ ια
'
στον σοφο
Π ,~
ροοικο,
lτοτε που "βλ επες τον ενα να εχει
' ε " "
π6θο για. τ~ φιλοσοφία και τον l:ί..λλQ ανάγΚΎj για. χρΤιματα. Ξέ-
22. 28 οι λΡΧΑΙΟΙ KYl'IKOI
?(J) &.χόμ~ ΟΤΙ τον σύσΤ'ισες στον (Ιππία τον (HλειΌ~ άπα τον
όποιο ~μocθε χocι το μ νΊjμOν~χO τέχνocσμoc' σε τουτο όφείλετoc~
που ό Κocλλίocς ~xε~ γίνε~ π~o εpωτ~άpΊjς - γ~ocτι ο,ΤΙ ομορφο
πράγμoc θα 'aει aEV το ξεxνάε~ π~α ποτέ. (63) Κocι πρ6σφocτoc
'λ
μο ~ς, "
με τις ΠOCl'lε Ψ ~ες , " 1;'1
σου γ~oc τον ι"ενο " ,
ocπο ΤΊjν 'Η ρocχ ε~oc, 2
'λ
αφ ου μ' ~χocνες να ν~ώσω επ~θυμίoc γ~' ocύτ6ν, υστερoc μου τον
συσΤΊjσες. Κocι σου χρωστάω, στ' αλήθε~OC, XάpΊj γ~' ocύτ6, γ~ocτι
πρocγμocτιχα μου φocίνετoc~ πoΛU εύγεν~χoς ανθρωπος. 'Αλλα χocι
με τις πoc~νεψ~ες που μου 'λεγες γ~α τον ΑΙσχυλο απο τον
Φλ~oυντoc,3 χocι σε εχεινον γ~α μένoc, aEV μας ~φεpες - με Οσoc
μας εΙπες - σε τέτo~oc χOCτάσΤOCσΊj, ωστε να τρέχουμε σαν σχυ
λo~, αποζψώντocς ό ~νocς τον αλλο γεμάτo~ ~pωτoc; (64) Βλέπον
τάς σε λo~πoν να μπορεις να χάνε~ς τέτo~oc πράγμocτoc, ~xω τη
γνώμΊj ΟΤΙ εlσoc~ χocλΟς ξελoγ~ocστής. Γ~ocτι οποιος εlνoc~ Ιχocνος
να a~ocχΡίνε~ πo~oι φέρνουν οφελος σε ποιους, χocι μπορει να τους
,
χocνε~
,"
ocυτους
νoc oc~σ
θ' 'β" θ'
ocνoντoc~ ocμo~ oc~oc επ~ υμ~oc,
'>"
νoμ~"ω
fl
οτι
Ι:
ο
ανθρωπος ocύτος θα εΙχε τ~ MνocμΊj να συσφίγξε~ aεσμους φ~λίocς
χocι να ένώσε~ ανθρώπους με γάμους τocφ~ocστoυς χ~ ΟΤΙ θα εlνoc~
πoλUτιμo απ6χΤΊjμoc γ~α τις π6λε~ς, τους φίλους, τους συμμά
χους. Έσυ ώστ6σο, νομίlj)ντocς πως ~τocν βp~σ~α που σε εΙπoc
χocλΟν ξελoγ~ocστή, χυp~εύΤΊjχες απο όργή. «Μα τον Δίoc», εΙπε
ό ΣωχpάΤΊjς, «τώρoc aEV ν~ώθω όργή. Γ~ocτι αν εχω τ~ MνocμΊj
να χocτορθώνω τέτo~oc πράγμocτoc, θ'χ 'νoc~ ~ ψυχή μου φορτωμέ
νΊj με χάθε λoγ~ς πλουτο». K~ ετσl :-ελείωσε ocύτ~ ~ συζήΤΊjσΊj.
Μεγάλη είνocι -ή άξίoc τοσ ξενοφώντειου Συμποσίου ώς πηγYjς πληροφοριών
για. τον Άντισθένη, άφοσ άποτελει το μ6νο σύγχρονο με ocύτον κείμενο που
όινocφέρετocι 3ιεξο3ικ6τερoc στ~ν προσωπικ6τητoc OC'JΤΟU τοσ ί3ι6ρρυθμου μocθΊ)
τη κocι φίλου τοσ ΣωκράΤΊ). κocτα. πάσoc πιθocν6τητoc ό Ξενοφών γνώριζε άπο
πρώτο χέρι τα. συγγράμμocτoc τοσ ΆντισθένΊ), είχε στη 3ιάθεσή του πλούσιο,
χocμένο πιά, ύλικο κocι 3ιocτηροσσε, ίσως, κocι κάποιες όινocμν+,σεις όιπο ocύτ6ν.
Ό 3ρocμocτικος χρ6νος τοσ Συμποσίου τοποθετεϊ'τocι στα. 422 π.Χ. κocι ό Άν
,,;ισθένης πocρουσιάζετocι έ3ώ ώς ωριμος ιίν3ρocς. Ό Ξενοφών μocς τον περι
γράφει «κάπως άνάγωγο, έριστικ6ν, χωρις λεπτ6τητoc, κocι τocυτ6χρονoc ετοι
μο να όιποκρούσει άμέσως κάθε ύποψίoc μομφΊ)ς ένocντίον του», V.K.C. Gu-
ιIII'ie. Λ History ο! Greek Philosophy, τ. 3, σ. 341. Για. το άπ6σπocσμoc ocύτο
βλ. κocι Κ.ν. F'fitz, «Antisthenes und Sokrates ίη Xenophons Symposion», σ.
23. ΑΝΤΙΣΘΕΝΗΣ 29
25· επΙσΊjς Α. Patzer, Antisthenes der Sokratiker, σ. 60 κ.έ., κaιι G. Gian-
nantoni, SR, τ. 3, σΊjμ. 39. 1. ΕιρωνικOC κaιι μετaιφopικoc ό ΣωκpOCτΊjς ocpxl-
ζει νOC ocνaιφέΡετaιι στ~ 3paισΤΊjpι6τΊ)τaι του Ά ντισθένΊj ώς «πpoaιγωγoυ»· ocπ'
oσaι λέει συνocγετaιι ΟΤΙ ό ΆντισθένΊjς σχετιζ6τaιν, πιθaινως, κaιι με &λλους,
έκτος ocπο τον ΓopγΙaι σοφιστές, οπως με τον Πρ63ικο κaιι τον Ίπ
πΙaι. 2. Ό Α. Korte, Aufbau und Zie] von Xenophons Symposion, σ. 38,
σΊjμ. 2, τον εχει τaιυτΙσει με τον πεpΙφΊjμO ζωγρOCφο ZεύζΊj, ό όποίος σύμφω
νaι με τον Aιλιaιν6, Ποικίλη ιστορία, χιν 17, σχετιζ6τaιν με τον ΣωκρOC
τΊj. 3. Ό Α. Kijrte, ο.π., τον τaιυτΙζει με τον όμώνυμο - ocγνώστου κaιτaι
γωγ-ης- OCσΤΡονόμο· πρβ. Hultsch, στο οικείο λ-ημμaι της RE, συμπλΊjpωμaι
τικος τόμος1 (1903), σ. 40. 4. Σύμφωνaι με τον R. Hoistad, Cynic Hero
and Cynic King, σ. 106, Ίj πaιpaιλλΊjλΙaι ocτόμου-πολιτεΙaις ~τaιν γνήσιο ocντι
σθένεLO μοτίβο κaιι 3είχνει πόσο στεν~ ~τaιν γιOC τους Κυνικους +ι συγγενικ6-
τητaι aιύτων των 360.
21. ΠΛΟΤΓΑΡΧΟΣ, Συμποσιακά ΙΙ 632d-e.
'Α ντίστροφον οδΎ έοικε γένος ειρωνείας εlναι το περι τους έπαίνους
Φ και' Σωκράτης έχρήσατο του 'Αντισθένους το φιλοποιον και συνα
γωγον άνθρώπων εις ευνοιαν μαστροπείαν και' συναγωγε{αν και'
προαγωγείαν όνομάσας.
"Evoc αντίστροφο εΙδος εLρωνείocς φocίνετoc~ ση EIvoc~ ocυτο που
σχετΙζετoc~ με τους εΠOCLνους το είδος ocυτο το χρ-ησιμοποΙ-ησε
xoct ό Σωκράτ-η ς Ι ονομάζοντocς το γνώρ~σμoc του Άνησθέν-η να
κάνε~ φίλους xoc~ να φέρνε~ τον gvocv ocνθρωπο κο ντα στον ocλλο
"μocστροπεΙoc" xoct "ζελ6γ~ocσμoc".
1. Βλ. πaιpaιπocνω, ΆντισθένΊjς 20.
22. ΞΕΝΟΦΩΝ, Συμπ6σιον ΥΗΙ 4-6.
Συ δε μ6νος, Jι 'Αντ!σθενες, oιJδενoς έρο/ς; Ναι' μα τους θεούς, εlπεν
έκείνος, και' σφ6δρα γε σου. Και' ό Σωκράτης έπισκώψας ώς δη θρυ
πτ6μενος εlπε· Μη νυν μοι έν T<;J παρ6ντι όχλον πάρεχε· ώς γαρ όρο/ς,
άλλα πράττω. (5) Και' ό 'Αντισθένης έλεξεν. Ώς σαφώς μέντοι συ
μαστΡοπε σαυτου άει τοιαυτα ποιείς τοτε μεν το δαιμ6νιον προφασι
ζ6μενος ου (Jιαλέγ7l μοι, τοτε δ' άλλου του έφιέμενος. (6) Και' ό Σω-
24. 30 ΟΙ ΑΡΧΑΙΟΙ Κ1'ΝΙΚΟΙ
κράπ;ς lφη' Προς των θεων, d.ί Άντίσθενες, μ6νον μη συγκ6ιf.ης με'
την 8' &'λλην χαλεπ6π;τα έγώ σου και' φέρω και ο'tσω φιλικως. Άλλα
γάρ, lφη, τον μέν σον lΡωτα κρύπτωμεν, έπει8η και' lστιν ού ψυχής
αλλ' εύμορφίας της έμής.
(Σ ωκpOΙΤΎJς- 'Α ντισθ'
' ενΎJς ) « Μ' ""λ ους εσυ,
ονος οιπ ο "'Α ντισ θ'
ενΎJ,
aεν είσ' έpωτευμ~νoς με κoιν~νoιν;»1 «Μα τους θεούς, είμοιι»,
είπε έκεί.'νος, «XOΙL πολυ μ6ιλιστοι: μ' έσ~νoι». Κι ό Σωκρ6ιτης,
ι " ,,- " 'ζ
ποιριστοινοντοις ετσι στ οιστειοι πως εκοινε νοι ιοι, «μΎJ με ενο-
" ,
χλεί.'ς τώροι», τοu 'πε' «κοιθως βλ~πεις εχω αλλΎJ aουλει6ι». (5)
Κι ό Άντισθ~νΎJς είπε, «Π6σο όλοφ6ινερο είνοιι, c1) μοιστροπε
- •
του εοιυτου σου' - "λ" '''λλ οτε προφοισι εσοιι
ο ο κοιη τετοιοι κοινεις: οι 'ζ
,
το
~
σοιψονικο
, ,~
σΎJμoισι
,~,
κοιι σεν κου
β
εντιοι
'ζ
εις μοι
ζ'
ι μου,
"λλ
οι οτε
π6ιλι πως εχεις κ6ιη αλλο να κ6ινεις». (6) Κι είπε ό Σωκρ6ιτης:
«Για τ' ονομοι τοu Θεοu, Άντισθ~νΎJ, μ6νο να μ~ με aεΙ Ρεις 2
, "λλ'
την οι ιι;::. " 'θ'"
ΎJ οιγριοισοι σου ΤΎJν οιντεχω κοιι 'ξ "
οι την οιντε ω - σοι φι-
λος. Άλλ6ι», συν~χισε, «τον ερωτ6ι σου πp~πει να τον κροιτίΧμε
κρυφ6, γιοιτ1. aεν είνοιι της Ψυχ~ς ερωτοις ocλλιΧ της ομορφιίΧς
μου».
Ι
Λογοτεχνικο πρότυπο της σκην'ijς είνοιι το χωρΙο 213c-d του πλοιτωνικου
Συμ ποσ{ο υ, Ι)που ό Σωκράτης μιλάει στον Άγάθωνοι για τη ζ~λειoι του Άλ
κιβιά3Ίj. 'Ωστόσο Ι)σοι λέγοντοιι έ3ω για τη σχέσΊj ΆντισθένΊj-Σωκpάτη πρέ
πει να έκλΊjφθOυν - ώς προς το περιεχόμενο άλλα κοιΙ τη 3ιάθε~ των προ
σώπων - κάτι μετοιξυ σοβοιρου κοιΙ &στεΙου, σπου8ης κοιΙ πιχι&ίiς. «'Α ντtθε
τοι &π' Ι),τι στο πλοιτωνικο Συμπ6σιο», ~μειώνει ό Κ.ν. Fritz, «Antisthenes
und Sokrates ίη Xenophons Symposion», σ. 29, «ό χοιροικτηροις της σκΊjν'ijς
έ3ω είνοιι κοιτα βάσΊj &στεϊΌς, με κάποιοι έλάχιστοι γν~σιoι στοιχείοι σοβοιρό
τητοις)}. Ό Σωκράτης &στειεόετοιι &πο την &ρχ~ κουρντΙζοντοις με τΙς έρω
τησεις το) τον κάπως βοιρυ κοιΙ &πότομο ΆντισθένΊj, ό όποίος πάντως στη
σ)νέχειοι μποιΙνει στο πνευμοι κοιΙ &ποιντoc &νοιλόγως. 1. Ό ξενοφώντειος
Σωκράτης βοισΙζετοιι σε χοιροικτηρισμους του ΆντισθένΊj για τον ~ρωτoι,
Ι)πως κιχκ{ιχ της φύσεως, κοιΙ σε Ι)σοι είχε πεί ό ΆντισθένΊjς για την Άφρο3Ι
τη (καν κιχτιχτοξεύσιχιμι), κ.α.· ΆντισθένΊjς 146. 2. Όπως ~μειώνει ό
Κ.ν. Fritz, Ι).π., σ. 31, τα λόγιοι του Σωκράτη 3εν &ποτελουν «έΠOΙνάλΊjψΊj
του κιχι τω χειρε μ6λις ιΧπέχετιχι του πλοιτωνικου Συμποσ{ου 213d 3, ουτε
&ποσκοπουν στην περιγρoιφ~ της ζ~λειoις του ΆντισθένΊj άλλα &φορουν στη
γενικότερΊj χΙΧλεπ6rητιχ του τελε)τοιΙο).
25. ΑΝΤΙΣΘΕΝΗΣ 31
23. ΞΕΝΟΦΩΝ, Άπομνημονεύματα ΠΙ 11, 17.
«Άλλα δια τί ο(ει, έφη [sc. ό Σωχράτης], Άπολλ6δωρ6ν τε τ6νδε
χα ι' Ά ντισθένη ουδέποτέ μου άπολείπεσθαι;
«Άλλα. ποι6ς εΙναι, νομίζεις, ό λ6γος», εΙπε ό Σωκράτης, «που
τουτος εaω ό 'Απολλ6aωΡος και ό 'ΑντισθένΎ)ς aEV λείπουν πο
τε απο κοντά μου;»
'Απο αύτο το σ6ντομο και εΙρωνικου χαρακτηρος OCπ6σπασμα OCπο τ~ συνομι
λία του ΣωκρOCΤΊ) με τ~ν έτocίρoc Θεο06ΤΊ) γιOC τ~ν αγραν φίλων μπορει νOC
συναχθεί το συμπέρocσμoc ΟΤΙ ό Ξενοφων γνώριζε τον 'ΑντισθένΊ) ώς ~νocν
φλογερο θαυμocστ~ του ΣωκρOCΤΊ). ΓιOC τον Άπολλ63ωρο OCπο το Φocλ'~ΡO, εν
θερμο κocι ocύτον θOCυμocστ~ του ΣωκρOCΤΊ), γνωρίζουμε ΟΤΙ ήτocν πocρων στ~
3ίΚΊ) κocι το θOCνocτο του σοφου ('Απολογία 34a, 38b· Φαίδων 59a-b).
24. ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ, Φιλοσ6φων βίων χαι δογμάτων συνα
γωγη νι 8· πρβ. και Π 36.
Στρέψαντος αυτου [sc. του Ά ντισθένους] το διερρωγος του τρίβωνος
εις το προφανές, Σωχράτης ιδών φησιν, «όρω σου δια τοσ τΡίβωνος
την φιλοδοξίαν».
'Όταν ό ΆντισθένΎ)ς γύρισε το πανωφ6ρι του απο το λιωμένο
μέρος ωστε να. φαίνεται το σκίσιμο, ό ΣωκράΤΎ)ς, που τον EtaE,
«Βλέπω», του εΙπε, «μέσα απο το τριμμένο πανωφ6ρι τ~ μα
ταιοaοξία σου».
'Όπως σΊ)μειώνουν ή F.D. Caizzi, Antjsthenjs Fragmenta, σ. 124 κocι ό G. Gian-
nantoni, SR, τ. 3, σ. 187, το OCνέκ30ΤΟ πρέπει νOC εχει τ~ν προέλευσή του σε
κocποιoc φιλoπλOCτωνLΚ~ ΠΊ)γή' με ocύτο έπιχειρείται ή OCντίκρουσΊ) τΊjς μoμφΊjς
':"ου τύφου, τ~ν όποίoc ό ΆντισθένΊ)ς εΙχε OCπευθ6νει στον ΠλOCτωνoc (ΔιογένΊ)ς
Λαέρτιος νι 7 [=' ΑντισθένΊ)ς 37]) κocι τ~ν όποία έπανέλαβε OCργ6τερα κocι ό
κυνικος ΔιογένΊ)ς (ΔιογένΊ)ς Λocέρτιος νι 25-26 [ = ΔιογένΊ)ς 77]).
25. ΑΙΛΙΑΝΟΣ, Πoιxtλη ι'στορία ΙΧ 35.
Ό δε Σωχράτης ίδων τον Ά ντισθένην το διερρωγος του ιματίου μέ
ρος άει ποιοσντα φανερ6ν, «ου παύση», έφη, «έγχαλλωπιζ6μενος
-!;μιν;»
26. 32 οι ΑΡΧΑΙΟΙ ΚΤΝΙΚΟΙ
Βλέποντας ό Σωκράτης τον ΆνΤLσθένΊj νOC προσπαθεϊ συνεχώς
νOC aεLξεL το σΚLσμένο σΊjμεϊO του πανωφΟΡLOυ του, «Δεν θOC
σταματησεLς», του είπε, «νOC πεΡΊjφανεύεσαL;»
26. ΑΙΛΙΑΝΟΣ, ΠοικΕλη ίστορία 11 11.
Σωκράτην ίδ6ντα κατα την ιΧρχην των τριάκοντα τους ένδ6ξους ιΧναι
ρουμένους καί τους βαθύτατα πλουτουντας ύπό των τυράννων έπι
βουλευομένους, 'Α ντισθένει φασί περιτυχ6ντα είπε"ίν. «Μη τί σοι με
ταμέλει f5Tι μέγα καί σεμνόν ούδεν έγεν6μεθα έν τφ βίιΡ και' τοιουτοι
οίους έν τfj τΡαγιΡδί/f τους μονάρχους όρωμεν, 'ΑτΡέας τε έκείνους
και Θυέστας και' 'Αγαμέμνονας καί Αίγίσθους; Οδτοι μεν γaφ ιΧπο
σφαττ6μενοι και' έΚτΡαγιΡδούμενοι καί πονηρα δε"ίπνα δειπνουντες και'
έστιωντες έκάστοτε έκκαλύπτονται· ούδει'ς δε ούτως εγένετο τολμη
ρός ούδε ιΧναίσχυντος τΡαγιΡδίας ποιητής, Ι:>στε είσαγαγε"ίν είς δραμα
ιΧποσφαττ6μενον χορ6ν».
Βλέποντας ό ΣωκpάΤΊjς, τ6τε πο,; ~σαν στOC πράγματα OL
Τ ΡLάκοντα, ΟΤL το';ς εΠLφανεLς πολΙτες OL τύραννΟL το';ς σκ6τω-
ναν "
xtXL OτL προσπα θ ουσa.ν να - βλ'ψ ουν
α
τους ζ' λ ουτους,
απ ε-ιπε,
λένε, στον ΆνΤLσθένΊj, κάποτε πο,; τον συνάνΤΊjσε τυχαϊα:
«M~πως μετανΟLώνεLς πο,; aεν γΙναμε τΙποτα μεγάλΟL xιxt
~
σπουοαLΟL
- σΤΊj
ζ'
ωΊj, σαν
xtXL
τους τρανους
"αρχοντες που
βλ'
ε-
πουμε στ~ν ΤΡαγωaLα, εκεΙνους το';ς Άτρέας xιxt το';ς Θυέστες
xtXL
τους 'Α'
γαμεμνονες
xtXL τους Α"
LγLσ θ ους; Α'
υΤΟL β' β
ε tXLtX κατα
,
πεΡLπτωσΊj παρουσLα
'ζ
ονταL να σφα
'ζ ,
ονταL, να γLνονταL τραγLΚΟL
~pωες, νOC συμμετέχουν σε αΙσχρOC aεLπνα ~ νOC παραθέτουν τέ
ΤΟLα aεLπνα ο κανένας ομως τpαγLΚOς ΠΟLψ~ς aεν ύπ~pξε τ6σο
το
'
λ μΊjpOς " ι t:' ~ Ι
ουτε τοσο c,εΟLαντροπος ωστε να παρουσLασεL σε κα-
r" Ι"
ΠΟLΟ aΡάμα τ~ σφαγ~ ένος χορου.
AίιΤ~ ~ ιΧνιχφορα στον ΆντισθένΎ) ιΧποτελεί κιχτα τον F. Dumrηler, Akademi-
ka, σ. 3, Ισχυp~ εν8ειζΎ) ότι ~ πιxpιxβoλ~ της ζω'1jς με θειxτpικ~ crK"fJv~ ριζώνει
σε κάποιο εργο 8ικ6 του, ιΧπο .το όποίο εχει μετιχφερθεί επειτιχ ώς ιΧνέκ80ΤΟ.
Ή ύπ6θεσΎ) ιχιιτη του Dtimmler ένισχύετιχι ιΧπο το γεγονος ότι το θέμιχ ιΧπιχν
τα κιχι σε ενιχ κεΙμενο με εντονιχ κυνικο χιχριχκτηριχ όπως οΙ Έπικτήτου Δια-
27. ΑΝΤΙΣΘΕΝΗΣ
τΡιβαι Tou Άρρ Loιvou, δπου aιοιβάζουμε: έν τοις πλουσ{οις και βασιλευσι και'
τυράννοις αΕ τραΥιΡδίαι τ6πον Εχουσιν, oιJδει'ς δε πένης τΡαΥιΡδίαν συμ
πληροι εΙ μη ώς χορευτής, Ι 24, 15· πρβ. κοιι ΠΙ 22, 27.
27. ΦΙΛΟΣΤΡΑΤΟΣ, τα είς τον ΤυιΧνέιΧ Άπολλώνιον ΙV 25, 1.
ΠιΧθων [sc. Δημήτριος ό κυνικος] δε προς τον Άπολλώνιον, οπερ
φιΧσι' τον Ά ντισθένην προς τ17ν του Σωκράτους σοφ{ιΧν ΠιΧθεϊν, εί'πετο
ιΧύτ4> κτλ.
Κι οταν ό ΔΊ]μ~ΤPιoς ό Κυνικος επαθε με τον' Απολλώνιο αυτο
που λένε πως επαθε με τ~ σοφία του ΣωκράΤΊ] ό 'Α ντισθένΊ]ς,
τον ακολούθΊ]σε ...
28. ΞΕΝΟΦΩΝ, Συμπ6σιον ΙΙ 10.
ΚιΧΙ' ό Άντισθένης, πως οι3Ύ, Εφη, dΊ ΣώΚΡιΧτες, ουτω γιγνώσκων ού
κιχι' συ ΠιΧιδεύεις ΞιΧνθ{ππην, άλλα xpn γυνιΧΙΚΙ' των ούσων, ο[μιΧΙ δε
κιχι' των γεγενημένων κιχ ι' των έσομένων ΧιΧλεπωτάτr;;
Κι ό ΆντισθένΊ]ς είπε: «πως, τότε, ΣωκράΤΊ], ενω είσαι αύτ-ης
τ-ης γνώμΊ]ς, aεν aΙΟΡθώνεις κι εσυ τ~ν ΞανθίΠΠΊ], αλλα. εχεις
τ~ν πιο ΜσΤΡΟΠΊ] απ' ολες τι.ς σΊ]μερινες γυνα~κες, νομίζω μά
λιστα κι απ' οσες ύπΎjpξαν στο παρελθον καΙ. θα ύπάρξουν στο
μέλλον;»
, Απ' άφopμ~ μια. χορεύτριοι Tou συμποσίου που πε,,:οuσε στεφάνιοι στον άέροι
κοιι τα. ζοινάπιοινε στο ρυθμο τ-ης μουσικ-ης ό ΣωκpάτΊJς εΙχε πoιpoιτΊJP~σει δη
ή γυνοιικείοι φύσΊ) aεν υστερεί άπένοιντι στ~ν άνaΡΙΚ~ ποιρα. μ6νον ώς προς τήν
yνώμΗV κοιι τήν lσχύν, κι δτι κοιθένοις θα. μποροuσε να. φροντίσει να. έπιaΡάσει
ποιιaευτικα. στή γυνοιίκοι του. Σε οιυτο το σΊ)μείο ποιρεμβοιίνει ό ΆντισθένΊ)ς,
ό όποίος, aυσοινοισχετών,,:οις για. το δη ό ΣωκpάτΊJζ άντιμετωπίζει τ~ν περί
πτωσΊ) τ-ης aικ-ης του γυνοιίκοις aιοιφΟΡετικoc, aεν aιστocζει να. έπιτεθεί σ' οιυ
τ6ν, κοιι μocλιστοι μέσοι σε μια. κοινωνική συνοινοιστροφή κοιι για. xocTL που τον
α.φΟΡοUσε προσωπικά. 'Όπως ποιροιτηρεί ό Κ.ν. Fritz, «Antisthenes und So-
krates ίη Xenophons Symposion», σ. 22, εΙνοιι το μ6νο χωρίο σε δλο ":0 Συμ
πόσιο ΟΠΟU ό Ξενοφων βάζει τον Άντισθένη νOC χά.νει κά.τι τέτοιο' κι α;υτο
aEV εΙνοιι τυχοιίο, άφοu ό ΆντισθένΊ)ς εΙνοιι άπ' δλους ΤΟ'Jς Σωκροιτικους έκεί-
3. Οί Αρχαίοι Κυνικοί
28. 34 οι ΑΡΧΑΙΟΙ ΚΥΝΙΚΟΙ
νος που περισσότερο προσπocθεί νOC εύθυγρocμμίσει τ~ ζωή του με μιOC πολυ
ocύστηρ~ ~θικ~ θεωρίoc κocι δεν άνέχετocι κocμιOC πρocγμocτικ~ ~ φocινoμενικ~
άνocκολουθίoc άνOCμεσoc στη διδocσκocλίoc κocι τη ζω~ ένος σοφου. Ό Α. Patzer,
Antisthenes der Sokratiker, σ. 64, με άφετηρίoc ocύτο το χωρίο διocτυπώνει τ~ν
ύπόθεσΊj δτι ~ μoρφ~ της «3ύστρoΠΊjς ΞOCνθίΠΠΊjς», ~ όποίoc κocτόπιν εγινε
πocΡOιμιώδΊjς κocι δπως εχει δείξει ό Η. Dorrie, στο οίκείο λΊjμμoc της RE
(1967), 1335 κ.έ., άνOCγετocι -τoυλOCχιστoν ως προς τον πυρ~νoc της- σε
σωκρocτικ~ ΠOCΡOCδOσΊj, κocθως κocι ό σχετικος μυθος γίιρω άπο ocύτη τ~ μορ
φ~, με τον όποίο δΊjλώνετOCΙ δτι ό σοφος δΙOCΤΊjρεί τον ελεγχο του έocυτου του
άκόμΊj κocι σε Μσκολες κocτocστOCσεις, 'ίσως τελικOC νOC ριζώνει στον ΆντισθένΊj
κocι νOC εχει είσocχθεί άπο ocύτον στη σωκρocτικ~ γρocμμocτείoc.
29. ΜΑΞΙΜΟΣ ΤΥΡΙΟΣ, Διαλέξεις Ι 9.
Ήγειτο γάρ, οlμαι, ό Σωκράτης Αίσχίνου μεν φιλοσοφήσαντος και'
Ά ντισθένους ονασθαι αν όλίγα η?ν Άθψαίων π6λιν.
Γ~ατι ό Σωκράτης είχε, νομ(ζω, τ~ν εντύπωσΎ) oτ~ ~ π6λΎ) τ~ς
, Aθ~νας ocποκ6μ~σε μ~κp~ ώφέλε~α ocπο το γεγονος οη ό Al-
σχ(νΎ)ς και ό Άντ~σθένΎ)ς καταπ~άστηκαν με τ~ φ~λoσoφ(α.
ι
30. ΠΛΑΤΩΝ, Φαίδων 59b.
Εχ. 'Έτυχον δέ, Jι Φαίδων, τίνες παραγεν6μενοι; - ΦΑΙΔ. 015τ6ς τε
δη Άπολλ6δωρος των έπιχωρίων παρην... και' Ά ντισθένης.
('ΕχεΚΡάΤΎ)ς-Φα(aων). - Πo~o( παρευρ(σκονταν, Φα(aωνα;
Άπο τους ocνθρώπους του τ6που ~σαν εκει τουτος 'aώ ό
Άπολλ6aωΡος ... και ό ΆνησθένΎ)ς.
Ή μoνocδιχ~, σε όλόκλΊjΡO το εργο του ΠλOCτωνoc, όνoμocστικ~ άνocφορOC στον
ΆντισθέVΊj. - Βλ. κocι ΆντισθένΊjς 1.
31. ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ, Φιλοσ6φων βίων και' δογμάτων συνα
γωγη νι 10.
Αύτος [sc. ό Ά ντισθένης] δε και' Ά νύτι;υ της φυγης αιτιος γενέσθαι
δοκεϊ' και Μελήτι;υ του θανάτου. Ποντικοις γαρ νεανίσκοις κατα κλέος
29. ΑΝΤΙΣΘΕ!ΗΣ
,,;ου Σωκράτους αφιγμένοις περιτυΧ6η απήγαγεν αιΙτους προς τον
'Ανυτον, εΙΠ6η εν ήθει σοφώτερον εΊναι του Σωκράτους, 'Εφ' Φ δια
γανακτήσαντας τους περιεστωτας εκδιωξαι αιΙτ6ν,
Για τον ΆντισθένΊ) πιστεύεται επίσΊ)ς οτι στάθψιε ~ αιτια και
,
για ΤΊ)ν
, 'ζ Ι
εc,ορια του
- 'Α νυτου
ι '"
και για τον
θ ανατο
ι του
- Μ' λ Ί)του, 1
ε
Γιατι οταν ετυχε να συνανΤΊ)θει με κάτι νεαρους άπο τον Πόν
το 2 που εΙχαν φθάσει στην 'Aθ~να επειοη εΙχαν άκούσει για
τον ΣωκράΤΊ), τους π~ρε και τους π~γε στον 'Άνυτο λέγοντάς
τους ειρωνικά ΟΤΙ ~ταν πιο άξιόλογος άπο τον ΣωκράΤΊ). Αυτο
),
εκανε οσους
f! β , , . ., , , !
ρισκονταν εκει να αγαναΚΤΊ)σουν και να στει
"'λ
ουν
τον "Ανυτο στην εξορία.
1. "Ηδη ά Ρ. Natorp εχει σημειώσει στο οίκεϊο λ~μμαι (' ΆντισθένΎjς' n. 10)
τ~ς RE 1 (1894),2539, δτι δσαι &φηγεϊταιι Εδω ά Διογένης Λοιέρτιος για τον
"Ανυτο, τον Μέλητο κλπ. εΙναιι [στορικως &ναιζι6πισται. 2. Πρ6κειταιι για
-;0 γνωσ-;ο μοτίβο του πλουσιου νεαιρου &λλοδαιπου, ά άποϊος προσπαιθεϊ να
&σχοληθεϊ με -;r. φιλοσοφίαι χωρις να εχει πpoιγμαιnκ~ κλίση γι' αιυτ~ν. Βλ.
Ο. Gigon. «Antike Erzahlungen uber die Berufung zur Philosophie», σ. 14 κ.έ.·
επίσΎjς, ,,:ου αιυτου, Sokrates, σ. 73-78.
32. ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΛΑΕΡΤΙΟΣ, Φιλοσ6φων βίων και' δογμάτων συνα
γωγη νι 13-15. Πρβ. ΕΎ'ΔΟΚΙΑ, Ίωνιά, 96 ρ. 95, 13-96, 5·
ΣΟΎ'ΔΑ στο λήμμα 'καθεΙναι'.
Διελέγετο [sc. ό Ά ντισθένης] δ' εν Tif; Κυνοσάργει γυμνασίψ μικρον
απωθεν των πυλων' δθεν τινες και' την κυνικην εντευθεν όνομασθήναι.
ΑιΙτος τ' επεκαλειτο Άπλοκύων. Και πρωτος εδίπλωσε τον τρίβω να,
καθά φγρι Διοκλής, και' μ6νψ rXuTif; εχρήτο' βάκτρον τ' ανέλαβε και
πήραν. πρωτον δε και' Νεάνθης φησι' διπλωσαι θοΙμάτιον. Σωσικρά
της δ' εν τρίττ; Διαδοχων Δι6δωρον τον Άσπένδιον, και' πώγωνα κα
θειναι και' πήΡCf καΙ βάκτΡΨ χρήσθαι. (14) τουτον μ6νον εκ πάντων
Σωκρατικων Θε6πομπος επαινει κα! φησι δειν6ν τ' εΊναι και' δι' όμι
λίας εμμελους υπαγαγέσθαι πανθ' όντινουν. Δήλον δ' εκ των συγ
γραμμάτων κακ του Ξενοφωντος Συμποσίου. Δοκει δε και' τής αν
δρωδεστάτης Στωικής κατάρξαι' δθεν και 'Αθήναιος ό επιγραμματο
ποιος περι' αιΙτων φησιν oι'Jτως
